[zaloguj się]
[pdf]

POKRYWAĆ (110) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf pokrywać
indicativus
praes
sg pl
1 pokrywåm pokrywåmy
3 pokrywå pokrywają
praet
sg pl
3 m pokrywåł m pers pokrywali
f pokrywała m an
n subst pokrywały
fut
sg
3 m będzie pokrywåł
imperativus
sg pl
1 pokryw(a)jmy
3 niechåj pokrywå
conditionalis
sg pl
3 m by pokrywåł m pers by pokrywali
n by pokrywało subst by pokrywały
con praet
sg
3 m by był pokrywåł

inf pokrywać (22). ◊ praes 1 sg pokrywåm (2). ◊ 3 sg pokrywå (34). ◊ 1 pl pokrywåmy (2). ◊ 3 pl pokrywają (13). ◊ praet 3 sg m pokrywåł (8). f pokrywała (1). ◊ 3 pl m pers pokrywali (3). subst pokrywały (2). ◊ fut 3 sg m będzie pokrywåł (1). ◊ imp [3 sg niechåj pokrywå.] ◊ 1 pl pokryw(a)jmy (1). ◊ con 3 sg m by pokrywåł (3). n by pokrywało (1). ◊ 3 pl m pers by pokrywali (1). subst by pokrywały (2). ◊ con praet 3 sg m by był pokrywåł (1). ◊ part praes act pokrywając (13).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.

1. Okrywać, nakrywać, przykrywać; operire PolAnt, Cn; adoperire, consternere, contegere, cooperire, insternere, integere, obtegere, operculare, pertegere, supercontegere, superintegere, supersternere, supertegere, sternere, tegere, velare Cn [kogo (7), co (28)] (35):
A. Kłaść na czymś warstwę czegoś [w zasadzie z podmiotem osobowym; w tym: czym (16)] (21):
Przen (7): Wtora ieſt/ tychże ſámych odmienne y niezgodne y nieuſtáwicżne piſmá/ ktorzy iedno ten fundáment gliniány/ iedni ſuli/ á drudzy mięſzáli/ á trzeći nim on właſny pokrywáli CzechEp 235.
Fraza: »[czego] język nie pokrywa« = czegoś nie można wyrazić (1): Ztądże mi rośćie rádość oſobliwa Serdeczna/ któréy ięzyk nie pokrywa KochPs 20.
a) Umacniać, utwierdzać, potwierdzać (3): ABowiem pátrz ná ony pogańſkie krole/ y ná ine zaczne á ſławne ludzi/ iáko ſtany ſwe vmieli nadobnemi cnotámi ſwemi pokrywáć RejZwierc 52, A6, 52.
b) O wcieleniu Chrystusa (2): Ale iżby [Chrystus] tylko poſtáwę miał cżłowiecżą: ktorąby pokrywał boſtwo ſwoie: [...] nie twierdźi. CzechEp 143, 205.
a. Kłaść na czymś tkaninę (2): Na teſtámenćie ſwjm polecał ábj go pogrzebli wkośćiele/ áni iego ćiáłá cżjm drogim niepokrywáli. SkarŻyw 119.

W przeciwstawieniu: »pokrywać ... objawić i ukazać« (1): Syn iego Chám widząc to: nie vcżćił oycá ſwego/ á niepokrywáiąc ſromoty iego/ ieſzcże ią obiáwić y vkázáć inney bráćiey śmiał. SkarŻyw 271.

b. Przykrywać odzieżą lub czymś ją zastępującym: odziewać, ubierać kogoś a. ubierać się (5):
Zwroty: »ciało pokrywać« (1): Co nie dla tego vcżynił Páweł S. żeby o przykryćie ćiáłá ſwego/ (ktore ták wiele lát/ plećioną z palm rogożą/ pokrywał) ſtáránie miał SkarŻyw 51.

»(ciała) nagość pokrywać« (2): Ieſlibyś od bliźniego twego wźiął odźienie w záſtáwie/ wroć mu ie przed ſłońcem záchodu: ábowiem tho tylko ma iedno/ ktorym ciáłá ſwego nágość pokrywa KuczbKat 330; CzechRozm 89.

Przen (2):
Zwroty: »pokrywać płaszczem ([a. płaszczykiem])« = nadawać lepsze pozory [cf znacz. 3.A.a.] [szyk zmienny] (1): owa káżdi y chwali/ y gáni káżdą rzecż/ wedle ſwego zdánia/ pokrywáiącz záwdy przywárę/ płaſzcżem cnothy GórnDworz D; [Abowiem niektorzy tym płaſzczykiem pokrywáią lichwę ſwoię/ gdy chcąc żeby im od pieniędzy płacono/ Kontrákt taki ſłowy tylko: á nie rzeczą ſamą czynią. ŚmiglLichwa 46].

»swoim płaszczem pokrywać« = brać pod swoją opiekę (1): Naydą ſie/ króm wątpienia/ wielowładny pánie/ Którym ku twéy ozdobie wymowy doſtánie: [...] Siłá ich ſwoim płaſczem możeſz ty pokrywáć. KochFrag 42.

c. Zasłaniać, zakrywać (6):

pokrywać od czego (2): Orzeł go [św. Medarda] od deſzdżu pokrywał. SkarŻyw 527 marg, 527.

Szereg: »zasłaniać i pokrywać« (1): bo gdy pochwili ſługę poń [św. Medarda] oćiec ná obiad go przyzywáiąc poſłał/ á deſzdż był: widział ſługá wielkiego nád nim orłá/ á on go od dżdżu záſłánia y pokrywa. SkarŻyw 527.
Przen (4): Nędzny hándlownik tho ná ſwiecie bywa/ Co ſwiętą cnotę ſzaleńſtwem pokrywa. RejZwierc 214v.
Zwroty: »oczy pokrywać« (1): Gdy im [braciom] powiem iżem Iozeph Odmieni ſie nie iednemu z przeſtrachu poſtawa Bo ći muſzą w załoſći cżaſow ſwych vżywać A wſtydem między ludzmi ocży ſwe pokrywać RejJóz O5v.

»oczy psiną pokrywać« = stracić, odkładać na bok wstyd (1): A inſzey żadney pociechy nád tę áni naydzieſz/ áni wymyſliſz/ iedno gdy będzie myſl záwżdy [...] nadobnemi cnotámi y pocżćiwoſciámi ozdobiona/ [...] á iáſne ocży ma ná wfzytki ſtrony/ á nigdziey ich pśiną nie pokrywa. RejZwierc 114v.

a) Nadawać czemuś skromniejsze pozory (1): A Bozka Duchá ś. náuká/ máiąc rzeczy bárzo wielkie [...]/ o ſłowá nie dba/ y owſzem proſtą y nizką wymową wielkość y máieſtat prawdy ſwey pokrywa SkarKaz 122a.
d. Grzebać, chować zmarłych (1):
Zwrot: »ciała [czyje] pokrywać« (1): Pogrzeb też vczciwy ieſt iedná nam poćiechá nád vmárłemi náſzemi/ gdy ćiáłá ich ze czćią pokrywamy SkarKaz 386a.
B. Być tym, co pokrywa, leżeć na czymś warstwą [z podmiotem nieosobowym] (14):
Przen (2): pokrywał wſtyd oblicże moię. BudBib Ps 68/7; O Bożé/ co tu złégo té łzy pokrywáią Dobréy pániéy GórnTroas 61.
a. Być odzieniem (2): Pierwey ſámodźiałki boki náſze pokrywáły: á teraz áxámity y iedwabie. SkarKazSej 666b.
Przen: Zdobić (1): Tá dobroć pięknie kádego pokrywa/ Ktora przy cnocie s przyrodzenia bywa. RejZwierc 222.
b. Przysypywać; przen (3): Iż przydą thy cżáſy iż ſie zyáwi niewiáſtá kthorą teraz zyemiá pokrywa/ y okaże ſie ſyn moy Iezus RejPos 101v, 150, 271.
c. Zalewać, oblewać (2): A iżby źiemie niezátapiáły wody/ zámierzył ym kres/ ktorego przeſtąpić niemogą/ żeby śie niewracáły áni pokrywáły źiemie. KuczbKat 20.

W porównaniu (1): poniewáſz nápełnioná będzie źiemiá znáiomosći Páńſkiey/ iáko morze wodámi/ ktore wſzyſtko pokrywáią. CzechRozm 113v.

d. Spowijać, ogarniać (5): RejWiz 176; Tám [w niebie] dniá vſtáwicżnego nocne cięmnośći nie pokrywáią: tám niebieſkie páłace/ mgłą y chmurámi nigdy nie záchodzą LatHar 597.

pokrywać czym (1): O naiáſnieyſzy domu świátłośći/ ktorego noc ćięmnośćiámi nie pokrywa LatHar 600.

W porównaniu (2): Y przyćiągnieſz przećiw ludowi memu Izráelſkiemu/ iáko obłok kthory pokrywa źiemię BibRadz Ez 38/16; BudBib Ez 38/15.

2. Powodować, żeby ktoś czegoś nie widział, ukrywać coś, chować [kogo (1), co (4)] (5): ieſliby ku vłowieniu ſzátáná/ iákiego oſzukánia było potrzebá: tedyć by więcey potrzebá było pokrywáć/ cżłowieká naśienia niewieśćiego/ żeby go ſzátan nie poznał CzechEp 204.
Przen (4): Nie vmiał Páweł ś. tych práktyk Włoſkich mátki Rzymſkiey/ ktora miſternie ſwoie towáry pokrywáć zwykłá. NiemObr 87.

pokrywać czym (2): oni [szafarze prawdy Pańskiej] tey ſwiętey ſwiátłośći nie pokrywáią nacżyniem ciemnym dziwnych á omylnych wymyſłow ſwoich RejPos 338v, 338 marg.

Zwrot: »zasłoną pokrywać« (1): by cżłowiek ćiáłá nie miał/ tedyby mu był Pan Bog ony dobrá [tj. sakramenty]/ gołe podał/ żadną zaſłoną ich niepokrywáiąc KuczbKat 110.
3. Nie dopuszczać, żeby ktoś się o czymś dowiedział, skrywać coś, zachowywać w tajemnicy; maskować; udawać coś; simulare Calep, Cn; operire PolAnt; assimulare, condere, dissimulare, obscure ferre, obtendere, obumbrare, obvolvere, occultare, palliare, praetendere, praetextere, simulationem sustinere, tegere, velare Cn [w tym: co (59)] (62):
A. Z podmiotem osobowym (61): RejJóz C6v; RejWiz 78; TO ten Kmitá beſpiecżney/ záwżdy myſli bywał/ Bo nie dawał przycżyny/ by ią był pokrywał. RejZwierz 67v; RejAp 188; dla tego ią Dworzáninowi rádzę/ áby miłość tę/ ktoraby mu oſławę przynieść miáłá/ co naibárziey pokrywał. GórnDworz Cc5, B, E7v, M5, Z8, Aa5v, Cc; RejPos 85v, 257 marg; Calag 116a; Wolałem tedy/ Boże litośćiwy/ Swóy grzéch przed tobą obiáwić brzydliwy/ Niechćiałem dáléy pokrywáć ſwéy złośći KochPs 44; SkarŻyw 271 marg, 593; CzechEp *3v, 417; iżeć tego nie cżynię/ ábych miał árgumentá ſtrony przećiwney pokrywáć: y owſzem nie tylko to co X.K. mowił przypominam/ ále y [...] NiemObr 34, 87; PaprUp H4; Calep 982a; SarnStat 613; GosłCast 22, 47, 56; [ZebrzydOdpow B3v; któré [dobrodziejstwa] kto wźiąwſzy od niego pokrywa/ á iákoby ich nie wźiął/ czyni poſtáwę. SenekaGórn 228].

pokrywać czym (9): Abowiem iuż nie może być ſzkodliwſza rzecż/ iáko gdy kto nadobnemi fárbowánemi ſłowki á oną Anyelſką poſtawką pokrywa prawdę ſwięthą RejZwierc 83, 241; CzechEp 84; wſzytkę niezbożność/ y złość Papieżow Rzymſkich/ pochlebcy ich zmyſloną świętobliwośćią ſtolice Rzymſkiey pokrywáią NiemObr 156; KochSz C2v; SkarKaz 155a; GosłCast 47; KlonWor 62. Cf »milczenim pokrywać«.

pokrywać przed kim (2): RejPos 233; Miałbył ſam cżego przed nimi táić y pokrywáć? NiemObr 87.

W przeciwstawieniach: »pokrywać ... ukazować (a. pokazać) (2), odkryć« (2): Grzeſznicy ſą/ ktorzy [...] pokrywáią ony márne żywoty ſwoie/ vkázuiąc po ſobie poſtáwę nabożeńſtwá RejPos 166v; á iákoż to śmiećie pokrywáć/ cośćie iuż dawno ſámi wſzemu świátu odkryli/ y pokazáli? WujJud 11.

Zwroty: »chytrze, kłamliwie, zdradnie pokrywać« (1:1:1): LubPs O4v marg; Ktory zdradnie pokrywa nienawiść [Operiet se odium in deceptionem]/ tákiego złość będźie iáwna w zebrániu. BibRadz Prov 26/26; SkarŻyw 389.

»milczenim pokrywać« (1): rzekły iey ſioſtry: Oto maſz ogień ná głowie [...] A oná proſiłá bárzo áby to milcżenim pokrywáły. SkarŻyw 161.

»pokrywać tajemnice« [szyk zmienny] (3): RejAp 128v; iż Pan nie będzye pokrywał przed tobą táiemnic ſwoich/ á owſzem [...] thobie gi pewnie y otworzy y obiáśni. RejPos 233; SkarKaz 155a.

Szeregi:»taić, (i, a) pokrywać« (3): RejPos 257; NiemObr 87; Nietáię/ nie pokrywam/ iáwnie złéy roboty. Aby wſzyſcy wiedźieli á potym ſie ſtrzegli GosłCast 47.

»zmyślać i pokrywać« (2): CzechEp 208; Dla czegóż bym ia zmyśláć y pokrywáć miáłá Słówkiem pięknym niecnotę/ y fárbować śmiáłá? GosłCast 47.

W przen (11): zetrzy zebranie onych zloſciwych: ktorzy taiemną ſtrzelbę zawzdy pokrywaią nad nami aby wczem mogli vſzkodzic nas RejPs 93v; Iuż y ocży iuż ſercże ſnadz nie może zetrfać Aby więczey tych przypadkow tak pokrywać miały RejJóz O5; RejWiz 2 [2 r.], Dd2; gdyż miłość pokrywa mnoſtwo grzechow. BudNT 1.Petr 4/8; WisznTr 13; LatHar 201; WujNT Aaaaaa; GosłCast 71; [Prozno ſię łágodnemi ſłowki łáſićie/ á kły ſwe ktorych pełno w tey orátiey pokrywáć chcećie. Respons Hv].
Zwrot: »w sercu pokrywać« (1): wielką nienawiść przećiw iemu w ſercu pokrywáli. SkarŻyw 88.
a. Nadawać lepsze pozory, chcieć pokazać w lepszym świetle (1): A przedſię chociay prawdá dolęże pocżćiwa/ Wżdy káżdy iáko może ſwe ſpráwy pokrywa. RejWiz 2.
b. Nie wyrażać czegoś w tekście wprost, lecz przy użyciu metafory, symbolu, przypowieści (2):

pokrywać czym przed kim (1): Abowiem niewiernym nigdy niechciał okazáć ſzcżyrey náuki ſwoiey/ á záwżdy ią przypowieſciámi pokrywał przed nimi RejPos 53.

pokrywać pod czym (1): ná pilne pytánie Apoſtołow ſwoich/ [...] przecżby thák pod przypowieſciámi pokrywał ty nieſkońcżone mądrośći ſwoie/ [...] [Pan] tę im odpowiedź dáć racżył RejPos 191v.

B. Z podmiotem nieosobowym (1): áby cżłowiek [...] niedbale iákoś á wrzkomo tego ſobie niemáiąc ni zacż wſzytko cżynił: a thá zmyſlona niedbáłość/ ábo [...] nizacżmienie/ żeby vmieiętność pokrywáło GórnDworz E7.
4. Uzasadniać coś złego, tłumaczyć, usprawiedliwiać, czynić wiarygodnym [co] (3): Nie dba o mądrą rádę nic ſzalony/ Owſzem pokrywa ſwoie zabobony. RejZwierc 215.

pokrywać kim [= odwołując się do kogo] (1): Co wſzytko (áby ſię nie káżdy obacżył) pokrywa ſzátánem: iż on kuſząc Páná ſłowá Bożego vżywał CzechEp 108.

pokrywać czym (1): dziſieyſzych [...] cżáſow wiele ſie niemiernych ludzi [...] náyduie/ ktorzy mieyſcem tym s tey Ewányeliey ſwiętey niemierność ſwą pokriwáć á bronić iey zwykli RejPosWstaw 44.

[Szereg: »pokrywać i farbować«: Ktorą náukę niechay on [Kalwin] pokrywa y fárbuie iáko chce BolHist K8v.]
5. Wybaczać, odpuszczać; w zwrocie: »pokrywać grzechy, winy« [szyk zmienny] [2:1] (3): BLogoſłáwieni ſą kthorych Pan odpuſzcża złośći/ A iż pokrywa grzechy ich s ſwey Boſkyey miłośći. LubPs H3v; A [Chrystus] iáko Pośrzednik náſz iedyny/ pokrywáiąc náſze winy/ chce przez iego zásłużenie/ byſmy mieli wſpomożenie. ArtKanc I18.

W połączeniu szeregowym (1): A potym też y Dawidá [...] ſłowá przywodźi/ o błogoſłáwieńſtwie cżłowieká tego/ ktorego ſam BOg grzechy odpuſzcża/ pokrywa/ á onych mu nie przycżyta CzechRozm 211v.

6. Rekompensować [co] (2): A z rzadká gdy ſie tráfi/ gdźie chudocnotliwa [żona]/ Tóż tá wſzytkié niewczáſy/ chudźiná pokrywa GosłCast 46.

pokrywać czym (1): Bowiem [Turcy] ſwoię nikcżemność ſpráwą pokrywáią/ A o rzecżach boiowych wſzytkę pilność máią. RejZwierc 242.

Synonimy: 1.A.b. oblekać, odziewać, przyodziewać, ubierać; c. zasłaniać; d. chować, grześć; 2.,3. przemilczać, taić, zamilczać, zatajać; A.a. fałszować; 5. gładzić, oczyściać, odpuszczać, przebaczać, rozgrzeszać, rozwięzować, usprawiedliwiać.

Formacje współrdzenne cf KRYĆ.

Cf POKRYWAJĄCY, POKRYWANIE, POKRYWANY

LWil