[zaloguj się]
[pdf]

OCZYŚCIAĆ (129) vb impf

oczyściać (122), oczyszczać (7); oczyszczać Calep (2), WysKaz (4); oczyściać : oczyszczać CzechRozm (1:1).

o oraz a jasne.

Fleksja
inf oczyściać
indicativus
praes
sg pl
1 oczyściåm
2 oczyściåsz oczyściåcie
3 oczyściå oczyściają
praet
sg pl
1 m oczyściåłem m pers
2 m -ś oczyściåł m pers
3 m oczyściåł m pers oczyściali
f oczyściała m an
n oczyściało subst oczyściały
fut
sg pl
2 m m pers oczyściać będziecie
3 m oczyściać będzie, będzie oczyściać, będzie oczyściåł m pers
imperativus
sg pl
1 oczyściåjmy
2 oczyściåj oczyściåjcie
conditionalis
sg pl
2 f by oczyściała m an
3 m by oczyściåł m pers by oczyściali
f by oczyściała m an
impersonalis
praet oczyściåno
participia
part praes act oczyściając

inf oczyściać (18). ◊ praes 1 sg oczyściåm (5). ◊ 2 sg oczyściåsz (3). ◊ 3 sg oczyściå (44). ◊ 2 pl oczyściåcie (5). ◊ 3 pl oczyściają (4). ◊ praet 1 sg m oczyściåłem (1). ◊ 2 sg m -ś oczyściåł (2). ◊ 3 sg m oczyściåł (7). f oczyściała (1). n oczyściało (1). ◊ 3 pl m pers oczyściali (4). subst oczyściały (2). ◊ fut 3 sg m oczyściać będzie (3), będzie oczyściać (1), będzie oczyściåł (1) KrowObr; oczyściać będzie CzechEp; oczyściać będzie : będzie oczyściać BudBib (2:1).◊ 2 pl m pers oczyściać będziecie (1). ◊ imp 2 sg oczyściåj (2). ◊ 1 sg oczyściåjmy (1). ◊ 2 pl oczyściåjcie (5). ◊ con 2 sg f by oczyściała (1). ◊ 3 sg m by oczyściåł (3). f by oczyściała (2). ◊ 3 pl m pers by oczyściali (1). ◊ impers praet oczyściåno (2). ◊ part praes act oczyściając (9).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII (z Cn bez lokalizacji) – XVIII w. s.v. oczyścić.

1. Usuwać brud zanieczyszczenia, to, co zbyteczne lub szkodliwe, sprawiać, że coś staje się czyste; purgare HistAl, polAnt, Cn; mundare PolAnt, Vulg, Cn; abluere, concinnare, depurgare, elavare, eluere, emaculare, emundare, expurgare, extricare, luere, perpurgare, putare, repurgare, tergere Cn (25): HistAl K5; Expumico – Widrapuię, ocziſzcząm. Calep 396a.

oczyściać co [= z czego jest usuwane] (1): [Bóg] dla Noego oczyśćiáć ziemię y ſpuſzcżáć wody pocżął SkarŻyw 270.

Przen [co = z czego jest usuwane] (7): Wſzelkąć latoroſl/ ktorá wę mnié [Chrystusie] owocu nieprzynośi [Bóg Ojciec] przec odyimuie a wſzelką ktorá owoc przynośi oczyściå aby więtſzy owoc przynośiła (marg) oprawuie abo chedoży (–) MurzNT Ioann 15/2.

oczyściać od czego (1): ábyſmy ſię żadnym wiátrom haeretyckich náuk vnośić nie dáli: ktore/ iáko y wiátr/ plewy tylko z boiewiſká wywiewáią: ále ziárnom nic ſzkodzić nie mogą: y owſzem ie od plew oczyśćiáią. WujNT 676.

oczyściać komu (1): Pierwey z oká ſwego wyrzuć/ coś do twego wzroku wádźi: toż drugiemu oko oczyśćiay. SkarKaz 279b.

oczyściać czym (2): LatHar 137; Wołałem ná nie Pánie/ áby [...] zmázáną krwią y krzywdámi kośćiołow y vbogich/ y vćiążeniem poddánych/ ziemię ſwoię oczyśćiáli SkarKaz )(2v.

Szereg: »umiatać i oczyściać« (1): cżęſto miotełką ſpowiedźi świętey dom ſumnienia twego vmiátaſz y ocżyśćiaſz LatHar 137.
a) Uwalniać od błędów i obcych naleciałości (2):

oczyściać od czego (1): Bo do Ewángeliey piſáney muśi być żywy Ewángeliſtá/ ktoryby ią opowiedał/ y wykłádał/ y od błędow y potwarzy fałſzerzow bronił y oczyśćiał. SkarKazSej 698a.

oczyściać z czego (1): To też o ſobie rozumieć pocżęli/ iákoby im też rzekomo Pan Bog grunt wiáry Powſzechney z wielkiego záwiedźienia Antikryſtowego ocżyśćiáć y obiáśniáć zoſtáwił WujJudConf 7v.

a. Leczyć z chorób lub skaz skórnych (15):

oczyściać co [= co jest usuwane] (3): FalZioł IV 7c; Slepe, chrome, y głuche nád zwycżay vzdrawiał/ trędowáte, y inſze niemocy ocżyśćiał ArtKanc N15. Cf »trąd oczyściać«.

Zwrot:»trędowate, trąd oczyściać« = leprosos mundare PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (12:1): OpecŻyw 92, 134; OpecŻywList Cv; TarDuch B3; vzdráwiáicie niemocné/ oczyściáicie trędowaté: wſkrzeſzáićie vmarłé i diábelſtwa wygąniáicie. MurzNT Matth 10/8; KrowObr 121v; BibRadz Matth 10/8; [Krystus] chodził każąc ludu poſpolitemu/ w Sámáriey/ Gálileey/ Fenicyey/ cżyniąc ſwięte znáki/ trędy ocżyściáiąc BielKron 138v; SkarŻyw 393; CzechEp 21; ArtKanc N15; WujNT Matth 10/8; SiebRozmyśl E3. [Cf też 2. W przen: »duszne nieczystości oczyściać« SkarŻyw 91, WujNT 387].
Szereg: »kazić i oczyściać« (1): Krew wielbłądowa kazi y ocżyſcia piegi FalZioł IV 7c.
Przen [od czego] (1): O lekarzu/ co władnieſz biegi niebieſkiemi/ [...] Od fráſunku ocżyśćiaſz/ wracaſz do żywotá/ Acż ſię iuż kto opiera o piekielne wrotá. GrabowSet K4v.
2. Uwalniać od zła moralnego, grzechu i kary za grzech; expiare Vulg, Mącz, PolAnt, Modrz, Cn; lustrare Vulg, Mącz, Cn; mundare PolAnt, Vulg; purificare Vulg, Cn; piare Calep, Cn; purgare, emundare, scopare Vulg; sanctificare Mącz; diluere, februare, luere Cn [w tym: z podmiotem nieosobowym (37)] (99): Leop Nah 1/3; Sanctifico id est sanctum reddo, Poſwięcam/ Oczyściam. Mącz 367a, 200b, 301d; Calep 807b; Bo cożby było poświącáć y ocżyśćiáć w żywoćie mátki: by tám grzechu nie było? SkarKaz 577b.

oczyściąć kogo, co [= z kogo, z czego jest usuwane] (26): WróbŻołt 76/7; RejPs 125v; Iż nas tylko ſámá krew Páná Iezu Kryſtá vkrzyżowánego zá nas otzyśćia? KrowObr 76v, 61, 73; BibRadz Ioel 3/21; Bo duſzá káżdego ćiáłá we krwi ieſt: á iam ią dał wam ná ołtarz ná ocżyśćienie duſz wáſzych/ poniewaſz krew duſzę ocżyśćia. BudBib Lev 17/11; CzechRozm 220v; WujNT 458 marg, 2.Cor 7/1. Cf oczyściać kogo czym, Zwroty, W przen: »oczyściać serca«.

oczyściać kogo czym (4): ktory [Krystus] nas krwią ſwoią naſwiętſzą otzyśćia/ przed oblitznośćią Bożą KrowObr 213v; CzechEp 414. Cf »oczyściać od grzechu«.

oczyściać co [= co jest usuwane] (17): ieſt to cżłowieká Chriſtiáńſkiego właſna chwałá/ omyłki ſwe nápráwowáć/ á wyſtępki ile mogąc ocżyśćiáć ModrzBaz 102. Cf »oczyściać grzechy«, W przen: »duszne nieczystości oczyściać«.

oczyściać od czego (14): A cżynić to máią/ ocżyſzcżáiąc ſámych ſiebie od wſzelkiego ſplugáwienia ćiałá y duchá CzechRozm 220v; oczyśćiaymyż ſámi śiebie od ẃſzelákiey zmázy ćiáłá y duchá WujNT 2.Cor 7/1. Cf »oczyściać od grzechu«, W przen: »oczyściać od nieczystości grzechow«.

W połączeniu szeregowym (1): duſznym obyczáiem pan Bóg nas z grzéchu odradza/ oczyśćia/ y poświęca BiałKat 238v.

W charakterystycznych połączeniach: oczyściać ducha, duszę, myśli, zmysły; występki oczyściać; oczyściać od splugawienia, od zmazy; oczyściać przez chrzest, przez obrzezanie, przez posługę kapłanow, przez wiarę; dusznym obyczajem oczyściać, karaniem, krwią, prawem pospolitym. Z podmiotem nieosobowym: czyściec oczyścia, jałmużna (2), krew, krew Pana Jezu Chrysta (8), krzest Janow, łaska Maryi, ofiara [Chrystusa], ofiara mszarska, popioł, sakrament, uczynki miłosierne, wiara (3), woda żywa.

Zwroty: »oczyściać grzechy, od grzechu, z grzechu, grzechow« [w tym: kogo, co (11), przez co (3), czym (2)] = emundare ab peccato, purgare peccata Vulg; expiare peccata PolAnt [szyk zmienny] (12:11:3:1): Lepiéyci ten ráz ocżyſciatz grzéchy/ ij ijnſſé zloſci odcinatz/ niżli na potym do cżyſtza ié zoſtawiatz. OpecŻyw 191v; Bo nas pan bog/ tv na tym ſwiecie ocżyſcia zgrzechow naſzych/ przez wiarę naſzę. SeklWyzn G; Boiaśń iey [Maryi] odpądza grzech od ſercá/ á łáſká iey otzyśćia ſumnienie grzechow. KrowObr 152, 76v [3 r.], 92, 178, 188; Leop Tob 12/9; BiałKat 238v; RejPosWstaw 22; BiałKaz E4v; BudNT Hebr 2/17; CzechEp 321; LatHar 187; Ten trąd známionował grzechy: ktore ácz Pan Bog bez żadney ludzkiey poſługi ſam vleczyć y oczyśćić może: wſzákże ich poſpolićie nie oczyśćia/ iedno przez poſługę kápłanow. WujNT 267; á krew Ieſuſá Chriſtuſá Syná iego oczyśćia nas od wſzelkiego grzechu. WujNT 1.Ioann 1/7 [przekład tego samego tekstu KrowObr 76v [2 r.], 92, 178, RejPosWstaw, CzechEp], s. 243, 262, 477, Hebr 9 arg; WysKaz 37 [4 r.]; Práwem poſpolitym [Bóg] nikogoż od grzechu w żywoćie mátki nie oczyśćia: iedno przez obrzezánie w ſtárym/ przez chrzeſt w nowym zakonie: áż ſię dźiećię vrodźi. SkarKaz 578a.

»oczyściać sumnienie« (2): KrowObr 152; W ktorym [Nowym Testamencie] Chriſtus nawyzſzy kápłan/ y ofiárá iego raz ofiarowána/ oczyśćia ſumnienie od grzechow. WujNT Hebr 9 arg.

Szeregi: »oczyściać a chędożyć« (1): ty pánie náſz ieſteś iáko ſlońce ktory oczyſćiaſz á chędożyſz myſli proſtych ludzi RejPs 125v.

»odpuszczać (a. nie czynić odpuszczenia) i (albo, ani) oczyściać« (3): offiárá Mſzárſka wáſzá/ [...] nietzyni żadnego odpuſztzenia grzechow/ áni od nich otzyśćia KrowObr 188; WysKaz 37 [2 r.].

W przen (7):
Zwroty: »duszne nieczystości (a. plugastwa, a. zmazy) oczyściać« [szyk zmienny] (3): Náſzym kápłanom [...] nie trąd ćieleſny/ ále duſzne niecżyſtości/ dano/ nie mowię rozeznáwáć/ ále práwie ocżyśćiáć. SkarŻyw 91 [przekład tego samego tekstu (2)] WujNT 34, 387.

»oczyściać od nieczystości grzechow« (1): tedyć nic po krwi páná Iezu Kryſtá Syná Bożego/ poniewaſz popioł otzyśćia od nietzyſtośći grzechow? KrowObr 92.

»oczyściać serca« (3): Indzie nápiſano: Iż wiárá oczyśćia ſercá. WujNT 551, 458 marg, 794.

Przen [co = z czego jest usuwane] (1): Grzeſſnikowie ocżyſćiayćie ręce wáſſe: y wychędażayćie ſercá/ (wy coſćie) dwoiego vmyſlu. Leop Iac 4/8.
a. O obrzędach religijnych służących przywróceniu czystości rytualnej lub duchowej (45):
α. W religii żydowskiej o usuwaniu zmazy rytualnej z człowieka, miejsca lub przedmiotu; agere purificationem PolAnt [w tym: z podmiotem nieosobowym (4)] (26): A ocżyśćiáć będzie ofiárownik/ ktory námázan BudBib Lev 16/32.

oczyściać kogo, co [= z kogo, z czego jest usuwane] (17): WróbŻołt ee6; Bieda wám Doctorowie i Phariſeuſzowie obłudni/ że kielich i miſę z wierzchu oczyściácie/ a wewnątrz ſą pełné drápieſtwa i niepowściągliwości MurzNT Matth 23/25; A gdy kápłan ktory ocżyśćia tákiego cżłowieká/ poſtáwi go/ z onemi rzecżámi wſſyſtkiemi przed Pánem/ [...] weźmie báránká/ y będziego offiárował zá wyſtęp Leop Lev 14/11, Ez 43/23; BibRadz 2.Par 29 arg, 2.Mach 1/18; BielKron 36v; A ma ocżyśćiáć świątnice świątnic/ y namiot zgromádzenia/ y ołtarz ocżysći/ y ofiárowniki/ y wſzytek lud zboru ocżyśći. BudBib Lev 16/33, Ez 30/10 [2 r.], Lev 16/30, Ez 45/20; WujNT Matth 23/25. Cf oczyściać kogo, co od czego; Ze zdaniem dopełnieniowym; »oczyściać od grzechow«, »nieczyste oczyściać«.

oczyściać kogo, co od czego (2): Y Máchábeuſz [poświecił świątynię Bogu] gdy ołtarz od pogáńſtwá ocżyśćiał/ á nowy poświęcał. SkarKaz 454a. Cf »oczyściać od grzechow«.

oczyściać czego [= z czego jest usuwane] [funkcja supinum = do oczyszczania] (1): á poświęćiwſzy ſię/ weſzli według roſkazánia krolewſkiego y roſkazánia Iehowy ocżyśćiáć domu Bożego [ad mundandum domum Domini]. BudBib 2.Par 29/15.

oczyściać czym (7): Cedr drzewo ieſt wyſokie/ ktore nie botfieie/ A Izop záſie oczyſćia gorzkoſćią ſwoią BibRadz I 88d marg; BielKron 36v; BudBib Ez 30/10, Lev 7/7. Cf »nieczyste oczyściać«, »oczyściać trąd«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); zaimek względny (3)] (3): OpecŻyw 76v; BudNT przedm b6; Teraz wy Pháryzeuſzowie to co ieſt z wierzchu kubká y miſy oczyśćiaćie: lecz co ieſt we wnątrz w was/ pełno ieſt drapieſtwá y niepráwośći. WujNT Luc 11/39.

W przeciwstawieniu: »oczyściać... plugawić« (1): Ktora rzecż/ ácż ſie też rozumowi zda być przećiwna/ żeby kreẃ [zwierząt ofiar] ocżysćiáć rádſzey ániſz plugáwić miáłá: [...] CzechRozm 210v.

W charakterystycznych połączeniach: oczyściać człowieka (2), dom (domu Bożego) (2), kielich, kościoł (4), kozła, kubek, misę (2), ołtarz, syny Izraelowe, świątnice; od pogaństwa oczyściać, oczyściać z człowieka, z domu, z nadworza, z siebie, z szaty, z wierzchu [czego] (3), zewnątrz; oczyściać gorzkością, krwią, obiatami, ofiarą (2), omyciem, pokropieniem, wodą. Z podmiotem nieosobowym: izop oczyścia, krew, ofiara (2).

Zwroty: »oczyściać [kogo] od grzechow« (1): Y będzie to v was zá vſtáwę wiecżną/ ocżyśćiáć ſyny Izráelowe od wſzech grzechow ich [ad expiandum super filios Israel ab omnibus peccatis suis] ras wrok [poprzez złożenie ofiary przebłagalnej] BudBib Lev 16/34.

»nieczyste, nieczystości oczyściać [czym]« [w tym: z kogo (1)] (1:1): gdy ſie kto pomazał báłwochwalſtwem/ mężoboyſtwem/ cudzołoſtwem/ y ktemu rownemi. Tákie niecżyſtośći ocżyściáli s ſiebie obiátámi zá grzech zá wſzytek lud. BielKron 36v; Niecżyſte w Zakonie dwoiáko ocżyśćiano/ pokropieniem y omyćiem LatHar 165 marg.

»oczyściać trąd [z kogo, z czego czym]« (1): Offiáry kthoremi ocżyśćiano trąd ták z cżłowieká iáko z domu ábo z ſſáthy. Leop Lev 14 arg.

β. W religii chrześcijańskiej o sakramencie chrztu lub pokuty [w tym: z podmiotem nieosobowym (9)] (16):

oczyściać kogo, co [= z kogo, z czego jest usuwane] (10): WróbŻołt I7v; KromRozm II t; KrowObr 73 [2 r.]; KarnNap Bv; [Słowa Jana do Chrystusa] ia ćiebie tą wodą ktorą ty ſam moc dáć maſz/ áby ludźie oczyśćiáłá/ chrzćić nie będę. SkarKaz 515a, 515a. Cf Zwroty.

oczyściać od czego (4): Krzeſt ocżiſcia od gnyewu/ ále od grzechu ocżyśćić nie może. RejPos 49v marg. Cf »od grzechow oczyściać«.

oczyściać przez co (2): iáko y Chryſtus vmiłował Kośćioł/ y ſámego śiebie wydał zań. Aby go poświęćił/ ocżyśćiáiąc omyćiem wody przez ſłowo. WerKaz 286. Cf »grzechy oczyściać«.

oczyściać czym (5): KromRozm II t; Bo kiedy zewnątrz dziecię bywa omywáne wodą/ tedy wierzyć mamy/ iż Duch S. obycżáiem nieomylnym Boſką ſwą mocą/ wewnątrz iego duſzę ocżyśćia KarnNap Bv; WerKaz 286. Cf Zwroty.

W charakterystycznych połączeniach: ciała oczyściać, człowieka (ludzie) (2), duszę (2), zmysły (2); oczyściać od gniewu; oczyściać przez chrzest, przez słowo; oczyściać mocą boską (a. Ducha Świętego) (2), kąpielą (omyciem) wody (2); oczyściać na krzcie, na spowiedzi; wewnątrz oczyściać. Z podmiotem nieosobowym: krew Chrystusowa oczyścia, krzest (3), woda (5).

Zwroty: »grzechy, od grzechów, z grzechu oczyściać« [w tym: kogo, co (2), czym (1), przez co (1)] [szyk zmienny] (3:2:1): po wſzytkim ſwiecie tę mocz ma woda, iż moczą ducha s. grzechy ocżyſcia. WróbŻołt 17; Przes chrzeſt/ pan bog/ [...] zgrzechv pirworodnego ocżyſcia. SeklWyzn d3v; BiałKat 238v; krzeſt S. oczyśćia grzechy/ y dáie łáſkę tym ktorzy gi przyimuią/ y zbáwia ie WujNT 313, 747; SkarKazSej 661a.

»oczyściać [kogo] oczyścieniem wody« (1): [Pan Krystus] poſwięćił nas ſobie/ ocżyśćiáiąc nas ocżyścieniem wody á Duchá ſwiętego. RejPos 153.

Szeregi: »chrzcić i oczyściać« (1): Ty mnie chrzći y oczyśćiay iáko Pan y Bog moy SkarKaz 515a.

»oczyściać i gładzić« (1): Oto krzeſt prawdziwie dáie łáſkę/ [...] ponieważ grzechy oczyśćia y głádzi WujNT 747.

»oczyściać i odpuszczać« (1): łáſkę mamy IEZVSA Chryſtuſá w ſákrámenćie ſpowiedźi/ ná ktorey kreẃ iego oczyśćia nas/ [...] od grzechow/ y one odpuſzcza SkarKazSej 661a.

»omywać i (też) oczyściać« (2): áby tá wodá/ nietylko ćiáłá omywáłá y otzyśćiáłá/ ále teſz y zmyſly wáſze. KrowObr 73, 73.

W przen (1):
Zwrot: »oczyściać od jadu grzechowego« (1): tedy iuż woda ocżyſcia cżłowieká na krzcie od iadu grzechowego. WróbŻołt I7v.
γ. W religiach pogańskich [kogo] (3): I niechay ſie miedzy wámi nienáyduie/ ktoryby ocżyśćiał ſyná ſwego ábo corkę ſwoię/ wiodąc ie przez ogień Leop Deut 18/10.

oczyściać od czego (1): Piatrix, Sacerdos expiare solita, [...] Popini álbo mniſzká która ocziściáłá ludźie od wyſtępów w pogáńſtwie. Mącz 301d.

Szereg: »krzcić i oczyściać« (1): Lustrici dies, Dni w które dzieći pogáńſtwo krzćiło/ y ocziśćiáło. Mącz 200c.
3. Uwalniać od zarzutów [kogo, co = z kogo, z czego jest usuwane] (4): nápiſał był oſobliwe kśięgi [...] w ktorych ocżyśćiał Lácinſki kośćioł nieſłuſznie od Grekow ſpotwarzány SkarJedn 264; Tu ſię godzi vwáżyć/ wierny Chrześćiáninie/ iáko miedzy Greki po wſzytki wieki oderwánia ich/ miał Pan Bog káżdego cżáſu [...] ſwoie Greki ktorzy kośćioł Rzymſki ocżyśćiáli/ y znim ſięiednocżyli [!]: o iego krzywdę ábo iáwnie mowili/ ábo táiemnie/ [...] piſali. SkarJedn 265, 251, 281. [Cf też 1. Przen a) SkarKazSej 698a].

oczyściać z czego (1): RejPosWstaw [1433]v cf OCZYŚCIAĆ SIĘ znacz. 2. oczyściać się z czego.

W charakterystycznych połączeniach: oczyściać kościoł rzymski (łaciński) (2), kościoła rzymskiego naukę, wiarę katolicką.

Synonimy: 1. chędożyć, ocierać; a. goić, leczyć, spędzać, uzdrawiać; 2. gładzić, kazić.

Formacje współrdzenne cf CZYŚCIĆ.

Cf OCZYŚCIAJĄCY, OCZYŚCIANIE

DD