[zaloguj się]
[pdf]

OCIERAĆ (64) vb impf

o oraz a jasne; -é- (5) OpecŻyw (3), Oczko, KochPam, -e- Mącz (2).

Fleksja
inf ociérać
indicativus
praes
sg pl
1 ociéråm ociéråmy
2 ociéråcie
3 ociérå
praet
sg pl
3 m ociéråł m pers ociérali
f ociérała m an
fut
sg
2 m będziesz ociéråł
3 m będzie ociéråł
imperativus
sg
2 ociéråj
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy ociérali
3 m by ociéråł m pers
impersonalis
ociéråno
participia
part praes act ociérając

inf ociérać (7). ◊ praes 1 sg ociéråm (13). ◊ 3 sg ociérå (18). ◊ 1 pl ociéråmy (3). ◊ 2 pl ociéråcie (2). ◊ praet 3 sg m ociéråł (2). f ociérała (3). ◊ 3 pl m pers ociérali (2). ◊ fut 2 sg m będziesz ociéråł (1). ◊ 3 sg m będzie ociéråł (1). ◊ imp 2 sg ociéråj (2). ◊ con 3 sg m by ociéråł (1). ◊ 1 pl m pers bysmy ociérali (1). ◊ impers ociéråno (1). ◊ part praes act ociérając (7).

Sł stp: ocirać, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Usuwać przez pocieranie to, co zbyteczne lub szkodliwe, oczyszczać lub osuszać; extergere PolAnt, Calep, Vulg, Cn; tergere Mącz, Calep, Cn; abstergere PolAnt, Calep, Cn; detergere Calep, Cn; pertergere Mącz; circumfricare, defricare Cn (54): potym ſie tą maſcią namazać, A chodzić y legać tak nie ocieraiącz FalZioł V 108v; Tergo vel tergeo, Ocieram/ chędożę/ cziśćię. Mącz 449d, 450a; Calep 9b, 314a, 397b, 1056b.

ocierać kogo, co [= z kogo, z czego jest usuwane] (12): [bania spadając] Miod mu ná głowę wylałá: [...] Więc kiedy brodę oćierał/ Po źiemi ſkorupy zbierał BierEz Q3; OpecŻyw 156v; KrowObr 103; RejFig Aa8; głowá S. Stániſłáwá ſie poćiłá/ gdy ią w proceſſyey nośił Arehidyakon/ choćia ią oćierano nie pomogło nic. BielKron 394v; GórnDworz E8; Cżułem/ że iuż ná ſtronie [śmierć] koſę oćieráłá/ Viuſzoną krwią świętą vcżćiwego ćiáłá. WisznTr 10. Cf ocierać co z czego; co czym.

ocierać co [= co jest usuwane] (8): poć ſie ocieraiąc pot FalZioł III 36a; BudNT Luc 10/11; okłádáć tedy táką źiemią rzecz bárzo beſpieczna / [...] á wychodząc/ álbo ią oćiéráć chcąc/ zá powinną máią/ Cérat/ álbo Emplaſtr/ ná mieyſcu któré okłádá/ nośić Oczko 18. Cf ocierać co z kogo, z czego; co na kogo; »łzy ocierać«.

ocierać co [= z czego jest usuwane] z czego (1): Będźie rzkomo broń ze krwie oćierał/ A ty od ſtráchu będźieſz obumierał KlonFlis H.

ocierać co [= co jest usuwane] z kogo, z czego (3): FalZioł V 69v; Emargino ◊ Strup z wrzodu ocierąm. Calep 358b. Cf »strumienie z oczu ocierać«.

ocierać co [= z czego jest usuwane] czym (4): OpecŻyw 46, 157; pocżęłá macżać nogi iego łzámi/ y włoſami głowy ſwey oćieráłá BudNT Luc 7/38. Cf ocierać co komu czym.

ocierać co [= co jest usuwane] na kogo (1): Y proch który przylnął do nas z miáſtá wáſzego/ oćieramy ná was [extergimus in vos] WujNT Luc 10/11.

ocierać co [= z czego jest usuwane] komu czym (1): ociera mu Biſkup mieyſczá pomázánia báwełną StryjWjaz D4.

Zwroty: »łzy, strumienie (z oczu) ocierać« (1:1): [nie mogąc łez hamować] ná ſtronę ſię obrącáiąc [!] ſtrumienie ony z ocżu oćierał. SkarŻyw [237]; KochPam 82.

»ocierać oczy« (1): Pocżnie leżąc nárzekáć/ ocieráiąc ocży. Mowiąc iż mu zginęło ſześć złotych RejFig Dd7.

Szeregi: »ocierać a czosać« (1): biedá temu chłopcu/ któryby [...] gáná czo dzieſięć kroków ſtąpi ocieráć/ á cżoſáć nie miał. GórnDworz E8.

»omywać i (albo) ocierać« [szyk 3:1] (4): natychmiáſt iednij drogié maſci wzięli/ drudzy iego omywali/ ij pięknie ociérali OpecŻyw 156v, 157; FalZioł III 36a; KrowObr 103.

Przen (4):

ocierać co [= z czego jest usuwane] (2): RejZwierc 172; Nie vgęſzczamy [!] do ſpowiedźi/ á ſumnienia iáko ſtárey fuknie nie oćieramy. SkarKaz 638b.

ocierać co [= co jest usuwane] (2): RejZwierc [207]; ábyſmy ſię częſto chędożyli/ y proch ten y błoto ſerc náſzych oćieráli. SkarKaz 638b.

W połączeniu szeregowym (1): RejZwierc 172 cf W porównaniach.

W porównaniach (2): iuż ią [starość] ſobie iáko dobry goſpodarz on ſtháry dom ſwoy ochędożay/ pobijay/ ocieray RejZwierc 172; SkarKaz 638b.

a. O działaniu środków leczniczych i higienicznych (22): barziey ociera y wyſuſza popioł z drzew ſciągaiączych/ iako ſą drwa dębowe FalZioł IV 52d, I 11a, IV 58c.

ocierać co [= z czego jest usuwane] (3): Rog kozy ſpalony [...] zęby ociera FalZioł IV 6a, IV 57a. Cf »ocierać z nieczystości«.

ocierać co [= co jest usuwane] (12): balſam [...] ma mocz potwirdzaiączą y roſpądzaiączą złych wilkoſci y trawiąc ie y ocieraiącz y też cżyſciącz FalZioł I 2 1d, I 153a. Cf ocierać co z czego; »ocierać nieczystości«.

ocierać co [= co jest usuwane] z czego (6): Ozanka mała cżyſci wnętrznoſci omywaiąc y ocieraiącz zamulenia flegmiſte z żołądka FalZioł I 37b, I 38a, 43b. Cf »ocierać nieczystości«.

W połączeniach szeregowych (6): MYdło zagrzewa/ cżyſci/ ociera/ miękcży/ roſpuſzcża FalZioł I 142c, I 21d, 64c, 113d, 119a, 153a.

Zwrot: »ocierać nieczystości« [w tym: z czego (3), w czym (1)], [co] z nieczystości« [szyk zmienny] (7:1): żołądek z niecżyſtoſci ociera. FalZioł + +c; RZodkwiana wodkha [...] ociera niecżyſtoſci w ielitach FalZioł 11 11b; Kadzidło ociera niecżyſtoſci klijowate z ocżu FalZioł III 32d, I 13b, 121b, 129b, V 40, 80v.
Szeregi: »ocierać, (i) omywać« [szyk 2:1] (3): [marzana] też ociera/ omywa wſzelkie niecżyſtoſci ktore ſie dzierżą iako klij wnętrznoſci FalZioł I 121b, I 37b, V 40.

»ocierać i spądzać« (1): mleko ktore bywa w Mlecżu zmieſzane ſtuciją, ociera y ſpądza bielmo z oka. FalZioł I 43b.

»ocierać i wyczyściać (a. czyścić)« [szyk 1:1] (2): A gdy [...] będzie onym prochem zębow pocierał/ thedy zęby cżyſci y ociera. FalZioł IV 57a, I 38a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

2. Zdrapywać, zeskrobywać; deradere, elimare Calep (3): Derado ‒ Odskrobuię oczierąm. Calep 309b.

ocierać czym (2): Elimo – Poleruie, piełką oczierąm. Calep 356a. Cf ocierać co czym.

ocierać co [= co jest usuwane] czym (1): potymgo bez vżalenia bić ołownemi báſałyki / [...] y ſkorupámi zpiekłą krew oćieráć kazał. SkarŻyw 188.

3. Pocierać [w tym: co (1)] (2): Wiele ludźi onego kráiu domnie przychodźiło dźiwuiąc ſie ćiáłu białemu mnimáiąc áby fárbowáne było/ dopuśćiłem im tego iż patrzyli y oćieráli BielKron 451.

ocierać o co (1): paćiorki y fácylety oń [o Obraz Częstochowski] oćieraćie. KrowObr 113.

4. Trąc wcierać w skórę, nacierać [co czym] (1): Theż gdy vwarzyſz Dipthan w wodzie, a oną wodą włazni będzieſz ocierał ciało [...] pomaga FalZioł I 41d.
*** Bez wystarczającego kontekstu (4): Detero – Oczierąm. Młocę, wikruſząm. Calep 314a, 40b, 229b, 297b.

Synonimy: 4. mazać, namazować, smarować.

Formacje współrdzenne cf TRZEĆ.

Cf OCIERAJĄCY, OCIERAN, OCIERANIE, ODCIERAĆ

DD