[zaloguj się]
[pdf]

GŁADZIĆ (115) vb impf

a jasne (w tym 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf gładzić
indicativus
praes
sg pl
1 gładzę
2 gładzisz
3 gładzi gładzą
praet
sg pl
3 m gładził m pers gładzili
f m an gładzili
n subst gładziły
imperativus
sg
3 niech gładzi
conditionalis
sg pl
3 m by gładził m pers by gładzili
f by gładziła m an
impersonalis
praet gładz(o)no
participia
part praes act gładząc

inf gładzić (7). ◊ praes 1 sg gładzę (24). ◊ 2 sg gładzisz (6). ◊ 3 sg gładzi (50). ◊ 3 pl gładzą (6). ◊ praet 3 sg m gładził (2). ◊ 3 pl m pers gładzili (2). m an gładzili (1). subst gładziły (1). ◊ imp 3 sg niech gładzi (1). ◊ con 3 sg m by gładził (2). f by gładziła (1). ◊ 3 pl m pers by gładzili (1). ◊ impers preat gładz(o)no (2). ◊ part praes act gładząc (9).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Wyrównywać, wyprostowywać, wygładzać powierzchnię czegoś; usuwać chropowatości, wypukłości, nierówności z czegoś; dolare, levigare Mącz, Calep, Cn; polire BartBydg, Cn; edolare Mącz, Cn; delevare Calep, Cn; glabrare, limare, pilare, planare, pumicare Mącz; dedolare, lubricare Calep; allevare, depolire, despumare, laevare, pumicare Cn (38): BartBydg 230b; Dolo [...], Hebluyę/ Głádzę. Mącz 93d; Glabro, Wyſzczikam/ skubę. Głádzę. Mącz 146a, 4d, 190b, 193d, 303a; Calep 294a, 299b, 338b, 578b, 614a.

gładzić co (6): Mącz 76b, 190b, 285a, 303a; CzechRozm 235v; Wzywaymy PANA, ten w ſrogim vporze Głádźi/ vćiſza igráiące morze KlonFlis B3v.

gładzić czym (5): Dente laevigat chartam, Zębem głádźi pápir.Mącz 190b; Planula, Hebel którym głádzą á pocioſuyą deſzczki. Mącz 303a; Pumico, Tákim kámieniem głádzę/ chędożę/ wycieram. Mącz 33lc, 285a; CzechRozm 235v.

Szereg: »gładzić, (i) rownać (a. urownawać)« (3): Pavicula, Młot albo kulá którą dno vbiyáyą/ głádzą/ y vrownawáyą. Mącz 285a, 93d, 299d.
W przen [co] (1): A coż to ieſt zá pocieſzna náuká [...]/ ktora drapie ſumnienia nie pocieſza/ piłuie á nie gładzi ich. SarnUzn H6.
a. O cerze i skórze (7):

gładzić czego (1): Lice bielić y zmárſkow głádźić then ſpoſob ma. SienLek 80.

gładzić co (6): Też kto cżęſto naſienia włoſkiego kopru pożywa/ taki prawie odmłodnieie, bowiem płeć gładzi y krew dobrą cżyni. FalZioł I 52b; Mąka pſzenicżna licze cżiſci y gładzi FalZioł III 25a, ‡ 2b. Cf Zwrot.

W charakterystycznych połączeniach: gładzić licet płeć (2), zmarskow.

Zwrot:»blizny gładzić« (3): Blizny kthore po ranach zoſtaią gładzi FalZioł *3d, II 12d, IV 39c.
b. W związku z leczenim chorób płuc, żołądka lub jelit [co] (6): wthora mocz iego ieſt/ ktora kaſzel vſmierza y chropawoſć płucz gładzi FalZioł I 18a; ma moc ſpaiaiącą, miękcżączą/ wnętrznoſci gładzi FalZioł I 78b, ‡6d, I 6b, 111d, III 42a.

W charakterystycznych połączeniach: gładzić chropawość (płuc) (3), ostrości, wnętrzności, zdrapanie.

c. Czesać, porządkować włosy, sierść [co] (3): Como – Czeſzę gładzę woſsy [!]. Calep 225a; W tym one wiłcżiſká ſzli po ćichu ná gorę/ Głádząc iák na nieznácżni kożdy ſwoię ſkorę. CzahTr E.
W przen (1): Chceſzli nie mieć w mieſzku ſtráchu/ Nie przeſadzay tego gmáchu [kuchni]. Ten gmách łeb gładzi y ieży/ Bo ná niem wiele zależy. RejZwierc 237v.
2. Unicestwiać (73):
a. Znosić, kasować, zacierać, puszczać w niepamięć, wymazywać; abolere, antiquare, convellere, obliterare Mącz (61): Aboleo, Głádzę/ zniſzczam/ máżę/ zágubiam/ w niwec obrácam. Mącz 261d; Convello, Wydzieram/ wyciągam/ wykorzeniam/ głádzę. Mącz 478c, 11d, 195d.

gładzić co (57): KromRozm II k3v; Iam ieſt/ iam ieſt ſam ktory głádzę niepráwośći twoie dla mnie? KrowObr 155; RejPosWiecz3 98; BiałKat 83v; KuczbKat 375; kośći męcżeńnikow/ niemocy oddaláią: chore lecżą: ślepym wzrok dáią: trędowáte ocżyśćiáią: pokuſy y ſmutki głádzą SkarŻyw 393; Bo rzeczy ſą niepewné/ y któré czás głádźi KochDz 104; GrabowSet O2v; LatHar 201, 645; SkarKaz 347a; Ci z ſobą Kompánią wiodą bárzo rádźi: A ieden więc drugiego rad niecnotę głádźi. KlonWor 35.Cf gładzić co czym, Zwroty.

gładzić co czym (4): gdzie ono zá ludzkie wyſtępki y grzechy bydło rzezano/ á krwią ich niepráwości głádzono. CzechRozm 60, 94v; SkarKaz 348b; Złé ſpráwy cnotą głádząc/ da ſławę dobrému. GosłCast 35.

W charakterystycznych połączeniach: gładzić niecnotę, nieprawość (4), pokusy, smutki, występki, złości (2).

Fraza: bibl. [Ioann 1/29] »oto (a. owo) (Baranek (Boży) (ten)) ktory gładzi(sz) grzech(y) świata, ludzkie« (12 : 3): Oto baranek boży/ oto ktory ludſkié grzechy gładzi. OpecŻyw 39; MurzNT 216 marg; KromRozm II t; KromRozm III E6; Báránku Boży ktory gládziſz grzechy Swiátá zmiłuy ſię nád námi? KrowObr 68v, 69v; Oto Báránek Boży/ oto ten kthory głádzi grzechy ſwiáthá. Leop Ioann 1/29; RejPosWstaw 22; SkarŻyw 112, 552; Dla tegoś też ná świát zeſłał Syná iedynego/ BAránká ktory gładźi grzechy świátá wſzyſtkiego ArtKanc L8; WujNT Ioann 1/29, s. 537; WysKaz 26; SkarKaz 515b.
Zwroty: »gładzić grzechy« = tollere peccatum Vulg [szyk zmienny] (40): a tu pan iezus krzeſtvſtawil/ ij dál motz by grzechy gladzil. OpecŻyw 36v; LubPs Z3v; á wſzakoſz nietzytánie ſlow Ewánieliey nas zbawia/ áni teſz powiedánie/ grzechy náſze głádzi KrowObr 161v; Gładząc grzechy náſze/ nas ſlugi rządz thwoie KrowObr 171v, 81v; BibRadz *6v; Iáłmużná głádźi grzechy.KuczbKat 420 marg, 200; Mſza ś. grzechy głádźi. WujJud 223 marg [idem] Mm6; BudBib Eccli 3/31; CzechRozm 171v, 210v; CzechEp 116; GrabowSet P4 [2 r.]; Aby ſtąd prowádzili rozliczne ſwe błędy/ [...] twierdząc/ iż krzeſt nie głádzi grzechow WujNT 13; y wracáć w czwor naſob zle nábyte/ to dopiero doſkonále głádźi grzechy. WujNT 275, 243, 747, Hebr 10/4, Zzzzz3v; SkarKaz 158a, 577b, Oooo2a. Cf Fraza.

»gładzić winy« (1): O Báráńku náſz iedyny/ ktory głádźiſz náſze winy/ [...] śmiłuyże ſię nád námi ArtKanc 15.

Szeregi: »oczyściać i gładzić« (1): Oto krzeſt prawdziwie dáie łáſkę [...] ponieważ grzechy oczyśćia y głádzi WujNT 747.

»tłumić a gładzić« (1): co Pan Bóg z łáſki ſwéy zá cudá raczył nam okázáć/ złość naſzę tłumiąc á głádząc. BiałKat 83v.

b. Niszczyć, tępić (5):
α. O rzeczach konkretnych [co] (1): [świerczyk] On iął k niemu tako mowić. [...] A wſzák ći zboża nie głádzę/ Ani winnym gronom ſzkodzę. BierEz F2v.
β. O pojęciach abstrakcyjnych [co] (4): KromRozm II e; Ale y owſſem mocą y władzą ſwoyą/ ktorą ma od páná/ papyeż ma głádźić błędy KromRozm III N4v; Bo pochlebſtwo z nieprawdą tuż zá nimi chodzą/ A ſwiętą ſpráwiedliwość márnie zewſząd głádzą. RejWiz 77v; WisznTr 23.
c. Zabijać, uśmiercać [kogo, co] (7): á im więcey Krześćiány głádzili/ tym ſie ich więcey przymnażáło. BielKron 288v, 24v; KochMon 23.

gładzić z pośrodku kogo (1): Abowiem tu ſye sſtawa Bożey woley doſyć/ ktory każe głádźić złego s poſrzodku dobrych GroicPorz c4v.

gładzić czym (1): y rodzay wſzyſtek ich/ kaźnią/ karánim/ y niewolą z źiemie głádźi. OrzJan 33.

W przen (2): Bo mi ſie niegodzi głádzić [delere debeo] pothomſtwá ſwey fámiliey. Leop Ruth 4/6.
Szereg: »gładzić albo zabijać« (1): tedy wielką Pánu Bogu ten krzywdę cżyni á iákoby gwałtem nań śie miece/ ktory obraz iego z świátá głádźi/ álbo zábija. KuczbKat 315.
3. Upiększać, zdobić; explanare Calep; colere, condecorare, decorare, exornare, ornare, purpurare, vestire Cn (4): Explano ‒ Gładzę, zdobie. Calep 394a.
Zwrot: »twarz gładzić« [szyk zmienny] (3): woláłá ſię w wielkie cnoty pánieńſkie przybieráć/ á Chryſtuſowi ſie podobáć/ á niſzli twarz głádząc/ y vbiorow ſkázytelnych ſzukáiąc/ przyiázni męſkiey żebráć. SkarŻyw 71, 292; KlonWor 62.
Szereg: »gładzic i przybierać« (1): cżemuś iey nie zfukał/ iſz ták twarz ſwoię głádzi y przybiera? SkarŻyw 292.

Synonimy: 1. polerować, rownać, wycierać, wyrownawać; 2. a. kazić, mazać, oczyściać, zagubiać, zatracać; b. wyciągać, wydzierać, wykorzeniać; c. zabijać; 3. głaskać, ochędożać, piększyć, przybierać, przyprawiać, zdobić.

Formacje współrdzenne: pogładzić, przygładzić, ugładzić, wygładzić, zagładzić, zgładzić; ogładzać, pogładzać, przygładzać, ugładzać, wygładzać, zagładzać, zgładzać; gładnieć; gładzieć.

Cf GŁADZĄCY, GŁADZENIE, GŁADZONY

AL