Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: GŁASAĆ

Następne hasło: GŁASKAĆ SIĘ »

GŁASKAĆ (38) vb impf

W inf gła- (6) BierEz, GliczKsiąż, RejWiz, BielSpr, ModrzBaz, Calag, głå- (2) HistAl, SkarŻyw; drugie a jasne. ◊ W pozostałych formach a pochylone.

Fleksja

indicativus
inf	głaskać
praes
	sg	pl
1	głåszczę	głåszcz(e)my
3	głåszcze	głåszczą

praet
	sg
3	m	głåskåł

imperativus
	sg
2	głåszcz

conditionalis
	sg
1	m	bych głåskåł

impersonalis
praet		głåskåno
participia
part praes act		głåszcząc

inf głaskać (13). ◊ praes 1 sg głåszczę (5). ◊ 3 sg głåszcze (7). ◊ 1 pl głåszcz(e)my (1). ◊ 3 pl głåszczą (5). ◊ praet 3 sg m głåskåł (2). ◊ imp 2 sg głåszcz (1). ◊ con 1 sg m bych głåskåł (1). ◊ impers praet głåskåno (1). ◊ part praes act głåszcząc (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Gładzić, dotykać delikatnie ręką, muskać (20)
2. Koić, łagodzić, uspokajać; pochlebiać komu (17)
- a. W odniesieniu do ludzi (16)
- b. W odniesieniu do zjawisk: uśmierzać, uspokajać (1)
3. Upiększać, zdobić co (1)

1. Gładzić, dotykać delikatnie ręką, muskać; demulcere, mulcere, palpare, permulcere, pertractare manibus, plaudere Cn (20):

głaskać kogo, co (17): Wſpomniawſzy lwá też przyiął/ Láſkáwie go głáſkáć pocżął. BierEz Q3v; HistAl B; Abowiem márna zazdrość też zwycżáiu pſiego/ Wnet będzye ieden wárcżał/ gdy głaſzcżą drugiego. RejWiz 174, 108v; RejFig Ee; BielKron 122v; Y około wąſá záś ieſt rozność/ bo go drudzy ná doł głaſzcżą/ á drudzy/ wzgorę ieżą. GórnDworz L6; RejZwierc 49, 95v, 97; BielSpr 13v; POkiś ty/ bury koćie/ ná myſzách przeſtawał/ [...] Byłeś w łáſce v ludźi/ y głaſkanoć ſkorę KochFr 117; KochSob 59; KlonWor 35. Cf głaskać kogo za co; co czym, Zwrot.

głaskać kogo za co (1): Loſie/ Lánie/ Ielenie/ Sárny/ Dániele/ [...] Głaſzcże ie kto chce chodząc/ zá vſzy/ zá rogi. RejWiz 24v.

głaskać co czym (1): Co wiedzieć co nam myſlą niewierni Pogáni/ Tą ręką głaſzcże brodę á s tyłu ćie ráni. BielSpr c2.

głaskać po czym (3): potrzeba położywſzy [dziecię] na łonie wznak ie nachylić/ á po grzbiecie legucżko głaſkać. FalZioł V 35v, V 35; HistAl B.

W charakterystycznych połączeniach: głaskać konia, psa, psow (3), skorę (2); głaskać po grzbiecie (2), po łonku; głaskać łagodnie, łaskawie.

Zwrot: »głaskać brodę« [szyk zmienny] (2): BielSpr c2; Skoro to nieprzyiaćiel ludzki vſłyſzał: pocżął obłápiáć Theophilá/ y brodę ie^go głaſkáć/ mowiąc SkarŻyw 171.

Szereg:»głaskać, múskać« (1): każdy cżłowyek w ſludze godnem á w vcżonem cżłowyeku woli ſie kocháć niżeli pſow głáſkáć/ muſkáć GliczKsiąż N6v.

2. Koić, łagodzić, uspokajać; pochlebiać komu; mulcere BartBydg, Mącz, Calag, Cn; mitigare BartBydg, Calep; adulare, blandiri, lenire BartBydg, Cn; delectare BartBydg; complacere Mącz; demulcere Calag; demitigare Calep; addere lenimen, assentire, commutare, delenire, interconciliare, oblenire, palpare, parasitari, prolectare a. titillare sensus Cn (17):

a. W odniesieniu do ludzi (16): BartBydg 212, 227; BielKom C8; Mulceo, Głaſzczę/ Błagam/ Kroćę/ pochlebiam/ Vśmierzam. Mącz 235c, 302c; O Co ná was Bog woła thu przez pioro moię/ Głaſzcżąc ácź nie ku myſli widzi ſpráwy twoie. PaprPan Cc3v; Calag 470a; Calep 303b.

głaskać kogo, co (5): Szcżeśćie kogo głaſzcże/ tego rádo zátroſzeże. BierEz M, M; Proż B; A toć ieſt záiſte ludźi prawdźiwie rządźić/ myślam ich roſkázowáć/ ſercá głáſkáć [pectora mulcere]/ á wáły nawáłnośći ich ſkromić y ćiſzyć. ModrzBaz 19v, 53v; CzechEp 7; Bo ták miárkowány żywot/ dochodźi ſwey ceny/ Gdy głaſzcżą ſrogość Marſowę łágodne Kámoeny. KlonŻal A2v. Cf głaskać kogo czym.

głaskać kogo czym (1): y niektorzy z kśiężey pochlebcy (ktorzy ſwym ięzykiem ſłuchácże ſwe głaſzeżąc zábijáią ie) Biſkupowi ſtolice Apoſtolſkiey pochlebuiąc: ſkárżyli ſię ná tego S. SkarŻyw 212.

W porównaniu (1): Náſtal [!] záſię we włoſzech on Oćiec náſwiętſzy/ Nad ktorego ná świećie nie ieſt żadęn więczſzy. Ten mię ſprzodku iák Oćiec ſyná ſwego głaſkał Prot B.

b. W odniesieniu do zjawisk: uśmierzać, uspokajać [co] (1): Pan BOG vśmierza morze poruſzone/ Y Aquilony głaſzcże záiuſzone. KlonFlis B3v.

3. Upiększać, zdobić co (1): Como, Ochędożam/Głaſzczę/ Przipráwiam. Mącz 61d.

Synonimy: 1. muskać; 2. błagać, jednać, koić, krocić, łagodzić, pochlebiać, przepraszać, skromić, uskramiać, uspokajać, uśmierzać, zmiękczać; 3. gładzić, ochędożać, piększyć, przybierać, przyprawiać, zdobić.

Formacje współrdzenne: ogłaskać, pogłaskać, przygłaskać, ugłaskać, wygłaskać, zagłaskać; ogłaskiwać; pogłaskować, przygłaskować; ugłaskawać.

Cf GŁASKANIE, GŁASKANY, GŁASZCZĄCY, [GŁASZCZONY]