Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POGŁADZENIE

Następne hasło: [POGŁADZIĆ SIĘ] »

POGŁADZIĆ (9) vb pf

o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

inf	pogładzić

praet
	sg		pl
3	m	pogładził	m pers	pogładzili

imperativus
	sg
2	pogłådz

conditionalis
	sg
3	m	by pogładził

inf pogładzić (2). ◊ fut [2 sg pogładzisz.] ◊ 3 sg pogładzi (2). ◊ [3 pl pogładzą.] ◊ praet 3 sg m pogładził (3). ◊ 3 pl m pers pogładzili (1). ◊ [imp 2 sg pogłådz. ◊ con 3 sg m by pogładził.] ◊ part praet act pogładziwszy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

Znaczenia

1. Usunąć nierówności, chropowatości (3)
- Przen: Pogodzić, zbliżyć rzeczy przeciwne (1)
  - a) [Uspokoić, załatwić pomyślnie]
2. [Posmarować]
3. Unicestwić wiele, wielu (6)
- a. Usunąć, wymazać (1)
- b. Zniszczyć (1)
- c. Zabić, uśmiercić (4)
  - [W przen]

1. Usunąć nierówności, chropowatości; deglabrare Mącz; allevare, delevare, depolire, despumare, dolare, edolare, expolire, levare, levigare, polire, pumicare Cn (3): Deglabrare, id est, depilare, Pogłádźyć/ Porownáć. Mącz 80c.

pogładzić czego (1): Gdźie było chropowáto/ gdźie mu kámień wádźił/ Tego złodźieyſki przemyſł nadobnie pogłádźił KlonWor 21.

[pogladzić co czym: eriges ingentes lapides [...] et calce levigabis eos/ y wapnem pogladzyſz ye TomZbrudzBrul Deut 27/2.]

[pogładzić czym: á ná onę wilgość złoto kłádź/ á báwełną przyciśń/ potym gdy vſchnie zębem pogładź/ a źimnym żelázem formuy co chceſz. SienHerb 586b.]

Przen: Pogodzić, zbliżyć rzeczy przeciwne [co] (1): Ignácyus iáſnie piſze/ y wyznawa/ iż ſyn Boży/ nie ieſt onym Bogiem náde wſzytko: á Kátolicy to twierdzą/ iż ſyn tenże Bog co y Oćiec. To tu pirwſzy z tych/ y niewiem/ iáko to X.K. pogłádźi NiemObr 122.

a) [Uspokoić, załatwić pomyślnie:

Szereg: »pogładzić i uspokoić«: żeby to przód na K.J.Mci włożyć, co ich potkało od posłów, a prosić jako pana, aby on sam to z łaski swej pogładził i uspokoił, jako się jemu samemu najlepiej zdać będzie. Diar 1566 19.]

2. [Posmarować:

Zwrot: »pogładzić [co czym] po wierzchu«: Zerznąwſzy pniak miążſzy pogładz go po wierzchu miazgą teyże ſkory Cresc 1571 124.]

3. Unicestwić wiele, wielu (6):

a. Usunąć, wymazać [czego (pl) czym] (1): áby ſię do nich chrześćijánie w potrzebách ſwych dla odkupienia grzechow Twoich/ ktorych ſię doſyć vcżynieniem ſwym pogłádźić lenili/ vćiekáli ReszList 150.

b. Zniszczyć [wiele czego] (1): Lás ſwey ſzkodzie nie zrozumiał/ Cżłowiekowi toporzyſko dał: On więc śiekierę náſadził/ A wiele láſá pogłádził. BierEz Rv.

c. Zabić, uśmiercić [kogo, co (żywotne) (pl)] (4): Potym Tatarzy ze wſchodu przyciągnąwſzy wſzytki pogładzili y miaſta poburzyli z grody MiechGlab 39; Yako Sará Ráguelowá corká/ którą był Tobiaſz poiął/ y od ktorey Diabeł niemáło mężow pogłádził/ dobrze ſie byłá nye przepádła cżáſu yednego/ od kłopotu á fráſunku GliczKsiąż C2; BielKron 240v; [Glosy III nr 102/219; tedy one [mrówki] po drzewie łáżąc wſzytkie waśionki pogłádzą. Cresc 1571 203, 394; HistTroj G7v].

W charakterystycznych połączeniach: barzo wiele [kogo] pogładzić, niemało [kogo], siła [kogo], wszytki ([wszytkie [co]]).

Zwrot: »pogładzić z świata« (1): Smutne ſerce/ gniew cżęſty/ á rzadkie weſele: Po głádźi w krotce z świátá/ ludźi bárzo wiele. PaxLiz B3.

[W przen:

Zwrot: »ręką swą pogładzić«: nie miło mu [Achillesowi] to bylo/ iż ták Hektor ręką ſwą Grekow śiłá pogłádził. HistTroj H3.]

Synonimy: 1. pomuskać, popiłować, porownać; 2. namazać, nasmarować, natrzeć, pomazać, posmarować; 3.b. wyciąć, wyrąbać; c. pomordować, zabić.

Formacje współrdzenne cf GŁADZIĆ.

Cf POGŁADZENIE