[zaloguj się]
[pdf]

NAMAZAĆ (157) vb pf

Wszystkie a jasne.

Fleksja
inf namazać
praet
sg pl
1 m namazåłem m pers
3 m namazåł m pers namazali
f namazała m an
imperativus
sg
2 namaży, namaż
conditionalis
sg pl
3 m by namazåł m pers
f by namazała m an
n subst by namazały
impersonalis
praet namazåno
participia
part praet act namazåwszy

inf namazać (16). ◊ fut 2 sg namażesz (46). ◊ 3 sg namaże (7). ◊ 1 pl namażemy (1). ◊ 3 pl namażą (2). ◊ praet 1 sg m namazåłem (2). ◊ 3 sg m namazåł (6). f namazała (3). ◊ pl 3 m pers namazali (1). ◊ imp 2 sg namaży (31), namaż (29); namaż RejAp (2), WujNT (2); namaży : namaż FalZioł (30:19), SienLek (1:6); namåż (5), namaż (5); -åż RejAp (2), WujNT (2); -åż : -aż SienLek (1:5). ◊ con 3 sg m by namazåł (1). f by namazała (1). ◊ 3 pl subst by namazały (1). ◊ impers praet namazåno (3). ◊ part praet act namazåwszy (7).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w.

Pokryć powierzchnię mazistą lub płynną substancją (157):

namazać komu [= dla kogo] czym (1): RejWiz 168 cf Przysłowie.

namazać co (13): Ale ty kiedy pośćiſz/ námaż głowę twoię [unge caput tuum] WujNT Matth 6/17; Mária tedy wźiąwſzy funt oleyku Szpikánárdowego bárzo drogiego/ námázáłá nogi Iezuſowe [unxit pedes Iesu]. WujNT Ioann 12/3. Cf namazać co komu; co czym.

namazać co komu [w tym: czym (2)] (3): w Máryey Mágdálenye ſam pan pochwalił iż mu nogi drogą máſcyą námázáłá KromRozm II h3v. Cf Zwroty.

namazać co czym (10): KromRozm II h3v; złoczyńcę ku łáwie przywiążą/ nogi iego ſłoną wodą námáżą/ potym kozę przywiodą/ kthora rádá ſol iada/ áby pięty onego złoczyńce lizáłá GroicPorz 2v; RejWiz 123; Leop Luc 7/46; [królowa] poſłánie miękkie kazáłá vcżynić/ kazawſzy mię pierwey chędogo w łáźni vmyć/ rzecżámi wonnymi námázáć. BielKron 458v; RejAp 88; GórnDworz D6v; Oczko 26v; Y wrzucono oboie w on doł/ y ogień bárzo wielki/ pierwey ćiáłá ich ſmołą námázawſzy/ á drugą do ogniá na nie miotáli SkarŻyw 445, 273.

W charakterystycznych połączeniach: namazać ciało, głowę, nogi (4); namazać (drogą) maścią (3), miodem (3), rzeczami wonnymi, smołą, tlustem.

Przysłowie: Rownie ſie z námi dzyeie/ by lecie z muchámi/ Gdzye im miodem námáże/ tedy lazą ſámy. RejWiz 168.
W przen [co czym] (1): [Pan Krystus] offiárowan ná krzyżu/ odrzwie ſerc náſzych krwią ſwoią naſwiętſzą y nadroſſſzą námázał KrowObr 185.
Przen (2):
Zwroty: »namazać ręce [komu]« = dać łapówkę, przekupić (1): Bo gdy nędznik możnego chce práwem pokuśić/ Y iákoż on ſobie ma o tym dobrze tuſzyć/ Zacżże kupić membrany/ y coż dáć Woźnemu/ Cżymże záſię námázáć theż ręce onemu/ Co rádzić ma RejWiz 123.

»sobie namazać ręce« = wzbogacić się w sposób nieuczciwy (1): A nąwieczeij drugy ſobie Snacż namaże ręcze obie Zgiadlby drugy ząkon wſſytek Aby jedno miał pożitek RejKup ſ2.

a. O zabiegach leczniczych: nasmarować, natrzeć (często z podaniem zastosowania); inungere Vulg (122): bolące mieſtcze mazać przetopianem maſlem przed ogniem/ á namazawſzy: ciepłą chuſtę przykładać FalZioł V 92v, II 23v, III 36a, V 48, 116; z wánny wyſzedſzy/ liniment z máśći różánéy/ topólowéy/ ex infrigidante Galeni/ etcae: vczyniwſzy/ námázáć. Oczko 32.

namazać czego na co (1): Albo theż mąka ſthego naſienia zmieſzana z mąką Fenigreci/ z maſlem maiowym/ á thego namazawſzy na chuſtę ciepło/ przyłoż na cięſzkhoſć pierſi FalZioł III 17d.

namazać co (przeważnie nazwa chorej części ciała lub choroby) (92), kogo (1) [w tym: namazać czym (72)] (93): A gdy korzenie iego ſtłucżeſz zmiodem albo z oliwą á namażeſz głowę parſzywą, ſpądza parchy y włoſi mnoży. FalZioł I 16a; ſtego wſzitkiego vcżyń maſć/ ktorą namaży ſwierzb albo kroſtby ſwierzbiącze y liſzaie FalZioł I 91b; ſok ſtego korzenia wyciſniony [...] á z ocztem zmieſzany [...] ſzalonemu rozum daie/ gdy głowę ogoliwſzy kielko razów namażeſz FalZioł I 109c, I 43b, 63d, 72a, 76b, 99d (65); Weźmi ſoku byliczégo á námáż dobrze chorégo nim SienLek 141, 66, 72v, 104v, 166v [2 r.]; Doſtańże theż ſobie wodki ná ocży przypráwioney/ á námaſz ocży ſwoie ábyś przeyrzał. RejAp 45, 44; Oczko 16v, 20, 26v, 31 [2 r.]; WujNT Apoc 3/18. Cf namazać co komu.

namazać co komu [w tym: czyni (9)] (14): K themu przed ſamym położeniem/ rozmocżywſzy w przeſnym miedzie palecz/ namaży onemv dziecięciu ięzyk FalZioł V 43, I 19c, 67c, 77b, 83a, 84b (13); weźmi gliny/ octu/ háłunu/ iáiec/ zetrzy to weſpołek/ potym námaż mu nogi od kopytá áż do połbokow SienLek 190v.

namazać na co [na chustę (4), na chore miejsca (2)] (6): zmieſzay to wſzytko ſpołem á przyſmaż/ potym namaż na chuſtę iako plaſtr á przykładay FalZioł V 101v, I 110c, V 98v, 101v, 115v. Cf namazać czego na co.

namazać czym (88): Takież y ſokiem thego ziela gdy namażeſz/ otwieraią ſie ty to żyły. FalZioł I 106d; Też proch Coloquintidi z ocztem zmieſzany/ kroſthy cżyrwone y trąd na liczu goij gdy tym kielko razow namażeſz. FalZioł III 31b, I 7d, 19c, 20a, 26b, 33d (53); warz rumien w ocćie á thym omyway/ pothym námáż thákim lékárſtwem SienLek 135, 66, 72v, 141, 166v [2 r.]; RejAp 44. Cf »namazać maścią«, »namazać olejkiem«.

W charakterystycznych połączeniach: namazać chorego, chustę, drewienko, knot (2), mies(t)ce (jakie) (10), z nazwą części ciała (60), z nazwą choroby (7); namazać na chustę, na pępek; namazać lekarstwem (2), lepem, łojem (3), masłem, miodem, octem, oliwą (3), sokiem (5), wodką; namazać ciepło (10), dobrze (2), kielko razow (5).

Zwroty: »namazać maścią« = collyrio inungere Vulg [w tym: co (6), około czego (1)] [szyk zmienny] (11): Możeſz ſprawować potrzeby thwoie około lekarzſtwa/ ale pierwey namaż około rany białą maſcią albo oczthem FalZioł V 102, I 5a, 19c, 58d, 84b, 104c (9); kazał z oſtrey gorcżycżki máść przypráwić/ y ogoliwſzy główki ich/ mocną oną máśćią námázał SkarŻyw 46; WujNT Apoc 3/18.

»namazać nacierając« (1): bobki kozie z ſadłem wieprzowem zmieſzane/ á tym mieſtcze bolącze namazać nacieraiącz/ barzo pomaga FalZioł V 88.

»olejkiem, z olejkiem namazać« [szyk zmienny] (17:3): Też gdy z oleykiem rumienkowym namażeſz ciepło grzbieh [!]/ zimno vſmierza ktore bywa przy zimniczach FalZioł I 26b; Po naparzeniu/ namaży oleykiem Migdałowym ciepło/ vznaſz mocz vżytecżną tego lekarzſtwa. FalZioł V 41; A potym oleyki/ rumienkowym/ á niedźwiadkowym ſpołem zmieſzawſzy/ krzyże y dymionka ciepło namaży. FalZioł V 44v, I 26b, 35b, 68a, b, 75d (19); Oczko 16v.

Szereg: »namazać albo natrzeć« (1): Szyiá theż gdy kogo boli/ ma ią czczymi ślinámi z zaránku trzeć/ pothym máſłem námázáć/ álbo ſádłem niedźwiedźim nátrzeć. SienLek 82.
b. O zabiegach rytualnych; ungere Vulg, PolAnt (20):
α. Namaścić zwłoki; ungere Vulg [w tym: kogo, co (5)] (6): Leop Mar 14/8; A Gdy minął ſzábát/ Mária Mágdálená y Mária Iákubowá/ y Sálome nákupiły maśći/ áby przyſzedſzy námázáły Ieſuſá. WujNT Mar 16/1.

namazać czym (4): Cedrina ligna vocantur νεκρου̃ζοήν id est cadaveris vita. Bo gdy vmarłego Cedrowym ſokiem námáże/ tedy nie prochnieye. Mącz 45d. Cf Zwroty.

Zwroty: »balsamem namazać« (1): Condire mortua corpora, Bálſamem námázáć. Mącz 62d.

»namazać maściami« [szyk zmienny] (2): ćiáło iego [Amurata] iáko ieſt v nich obycżay máśćiámi námázano/ y wieźiono do Bityniey do Azyey ná pogrzeb BielKron 251, 428.

β. Dokonać obrzędu namaszczenia [oznaczającego poświęcenie] (14):
αα. Przy powoływaniu kogo na wysoką godność [kogo (7), co (1)] (8): Ten (ieſt) dar Aháronow y ſynow iego/ który ofiárowáć będą Iehowie wdzień ktorego iy námáżą BudBib Lev 6/20.

namazać komu (2): y námáżeſz mi onego o ktorym rzekę do ciebie. BudBib 1.Reg 16/3. Cf »[komu] ręce namazać«.

Ze zdaniem celowym [aby] (2): Ták mowi Iehowá/ námázałem ćię (ábyś był) krolem nád Izraelem. BudBib 4.Reg 9/3, 4.Reg 9/12.

Zwroty: »olejem namazać« (1): I nie to ieſt Biſkup/ ktorego oleiem ſmrodliwym námázano. KrowObr 126v.

»[komu] ręce namazać« (1): [Mojżesz] Wzyąwſzy oley ſwięty pomázał dom Boży á poświęćił/ y ſpodki ſłupow y ine nacżynie/ y Aaronowi ręce námázał y lał ná głowę oleiem ſwiętym [Vulg Lev 8/12]. BielKron 37v.

W przen [kogo czym] (2): [wy wiecie] Ieſuſa z Názáretu iáko y námázał Bog duchem świętym y mocą BudNT Act 10/39 [38].

namazać komu [= dla kogo] (1): [Bóg syna swego sobie] tymże duchem ś. ktorego Pſalmiſtá zowie oleykiem rádośći/ námázał. CzechRozm 60v.

ββ. W starym testamencie przy przygotowaniu ołtarza do ceremonii składania ofiary [co] (3): Záś ćielcá zá grzech ofiárowáć będzieſz co dzień zá ocżyśćienie/ ábyś ocżyśćił ołtarz/ gdy ná nim vbłagywać będzieſz/ y námáżeſz iy/ że iy poáwięćifz. BudBib Ex 29/36, Num 7/10.

namazać czym (1): Wźiął takież y oley pomázánia/ kthorym námázał Przybytek [linivit tabernaculum] Leop Lev 8/10.

γγ. O sakramentach chrztu, bierzmowania oraz ostatniego namaszczenia [komu] (3):

namazać co (1): Bo iuż mam ku Laſcze bożey I ku ſwiatoſczy też ſporzey. Vkazys ſam/ recze/ nogy Na mazeċ [!] ie dlia tey drogy. RejKup m6.

Iron (2):

namazać czego na co (1): (nagi) Krzćilnicá. (–) [...] Nápluyże mu ná ocży/ miły dobrodzyeiu/ A potym mu námáżeſz/ ná cżoło oleiu. RejZwierz 107.

namazać co czym (1): [biskup] wmiaſto laſkawego przięczia/ w wierze poczwierdzenia namaże mu tłuſtoſcżią głowę y zwiąże mu ią SeklKat Zv.

Synonimy: nasmarować, natrzeć.

Formacje współrdzenne cf MAZAĆ.

Cf NAMAZANIE, NAMAZANY

TK