[zaloguj się]
[pdf]

NATRZEĆ (60) vb pf

a jasne, e pochylone.

Fleksja
inf natrzeć
praet
sg pl
1 m -m natarł m pers
3 m natarł m pers natarli
f natarła m an
imperativus
sg
2 natrzy
conditionalis
sg
2 m byś natarł
3 m by natarł

inf natrzeć (16). ◊ fut 1 sg natrę (1). ◊ 2 sg natrzesz (4). ◊ 3 sg natrze (8). ◊ 1 pl natrz(e)my (1). ◊ 2 pl natrzecie (1). ◊ 3 pl natrą (2). ◊ praet 1 sg m -m natarł (1). ◊ 3 sg m natarł (3). f natarła (1). ◊ 3 pl m pers natarli (1). ◊ imp 2 sg natrzy (16). ◊ con 2 sg m byś natarł (1). ◊ 3 sg m by natarł (1). ◊ part praet act natarwszy (2), natarszy (1); -wszy KochSz; -wszy : szy SienLek (1:1).

Sł stp notuje, Cn s.v. strofuję o co kogo, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

1. Trąc posmarować, rozsmarować (30):

natrzeć kogo, co czym (9): LubPs F3; SienLek 167v; Ieſli też Popielicże kupiſz v nich futro/ Oglądayże ie potym/ odmieni ſie iutro. Natrze krętą Wiewiorkę/ rzecże Popielicá BielSat C2; RejZwierc 161v; BielSpr 62v; KochPs 205; Nákuṕmy źioł woniáiących. [...] S ktorych máśći nácżynimy Ktorymi ćiáło nátrzemy. MWilkHist C2; ArtKanc Q6v; BielRozm 17.

Przen (6):
Zwroty: »natrzeć gębę (a. paszczękę) [czym]« [szyk zmienny] (3): LubPs R4; [Pan Bóg chce niewiernemu] Pyołunem gębę nátrzeć/ á żołcią nápoić RejZwierz 104; RejPos 189.

»natrzeć [komu] uszy« = skarcić; atterere aures alicui Cn (2): Atterere aures alicui, Nátrzeć komu vſzy/ to yeſt/ námowić mu do woley. Mącz 450d; CiekPotr A3v.

»natrzeć sobie zęby« = nasycić się (1): Bo ieſli prze marny kłos coć wynika z gęby/ Byś iedno iáko świniá nátárł ſobie zęby. [...] Chciałbych s tym ápellowáć do rozumu twego. RejWiz 38v.

a. O zabiegach leczniczych (15):

natrzeć co (8): ſol z ocztem á oliwą [...] ſwierzb vſmierza [...] gdy tym przi ogniu mocznie nathrzeſz ciało FalZioł III 38d. Cf natrzeć co czym; co komu czym.

natrzeć czego w co [= czym co] (1): nátrzyſz ſoli w rány/ á krſzczyce iáko iné párchy pal SienLek 182.

natrzeć czym (14): FalZioł III 38d; [suchotne miejsce] máśćią nátrzy / nátłukſzy lipowégo węgla z ſádłem ſtárym SienLek 172, 82. Cf natrzeć co czym; komu czym; co komu czym; czym około czego; czym gdzie.

natrzeć co czym (5): ſiarka zmieſzana z ſaletrą á weſpołek ſtarta/ gdy thym prochem ciało ſwierzbiące natrzeſz wyſuſza y goij FalZioł III 38c, I 97b; lekárſtwo dobré ná ſuchothny członek: Náśiekay mieſtce puſzczádłem gęſto/ á máśćią ié dobrze nátrzy SienLek 171, 116, 167.

natrzeć komu czym (1): Gdy ſobie kóń wárgi [...] pokaźi [...] nátrzy mu tym prochem: nátłucz gliny ſuchéy/ nápoły z grynſzpanem SienLek 167v.

natrzeć co komu czym (2): niech śiędźie grzbiethem chory do ćiépłego piecá / nátrzyſz mu go co nalepiey oleykiem bobkowym SienLek 141v, 170v.

natrzeć czym około czego (1): około kielców/ okroy mu [bydłu] puſzczádłem/ álbo oſtrym końcem nożowym/ á ſolą nátrzy. SienLek 167.

natrzeć czym gdzie (2): zaiączem ſwieżym/ ktho ma kurcż wnogach: natrzeć natim mieſtczu. FalZioł IV 36c; SienLek 170v.

W charakterystycznych połączeniach: natrzeć dobrze, mocnie; natrzeć na tym miestcu, wszędy.

Szereg: »namazać albo natrzeć« (1): Szyiá theż gdy kogo boli/ [...] máſłem námázáć/ álbo ſádłem niedźwiedźim nátrzeć. SienLek 82.
2. Trąc sproszkować, utrzeć (może: wiele) (7): co ſye vtrze [ołowiu] zbieray/ á nátárwſzy ileć potrzebá/ roſtworz ſokiem podrożnikowym SienLek 118v.

natrzeć czego (6): FalZioł V 92a; Wezmiz piołunu ſwiezego A natrzi żiela czarnego Bo te niemocz zliecżiſſ ſnadnie Co ſie ſłotko w zywoth w kradnie RejKup q5v; gdy bol z wierzchu ieſt w pierśiách/ nátrzy gorczyce z miodem SienLek 83, 47v. Cf natrzeć czego z czego.

natrzeć czego z czego (2): Weźmi krwie niewieśćiey/ kthora przy rodzeniu dźiećięćiá odchodźi/ á vſuſz ią [...] gdy mężczyznę kámień gába/ nátrzy prochu s niey SienLek 106, 90v.

Szereg: »natrzeć albo naskrobać« (1): tákież [na żółtą niemoc] nátárſzy prochu álbo náſkrobawſzy z rogu ieleniego niepaląc go. SienLek 90v.
3. Piłować, ciąć na deski (1):
Szereg: »natrzeć i narąbać« (1): dźień ieden nád parą chłopow pilnie ſtać/ co go [łuczywa] ná trą álbo nárąbią zá dźień/ to zmierzyć wozem kmiecym GostGosp 86.
4. Zbrojnie uderzyć, zaatakować; impetum facere, aliquem petere, invadere Mącz (22): Wy Aſyriycżykowie z Ninusem walecżnym/ Ieſliże tu nátrzecie być wam w błędzye wiecznym PaprPan Sv; WyprPl B3.

natrzeć na kogo (8), na co [żywotne] (1): In hostem invadere, Nátrzeć ná nieprziyacielá. Mącz 473a, 113d, 295b, d [2 r.]; ná tárli [Irruerunt] Peliſztymowie ná Saulá/ y ná ſyny iego/ y zábili [...] ſyny Saulowe BudBib 1.Reg 31/2; PudłFr 45; OrzJan 39; SzarzRyt C2.

W charakterystycznych połączeniach: natrzeć mocnie, prędko, szalenie, śmiele.

Zwrot: »natrzeć koniem« (2): Mącz 126b; W wrotá iádac trzáſnęło [drzewce]/ kiedym nátárł koniem. WyprPl C3v.
Szereg: »natrzeć i najechać« (2): Sumere impetum, Zápuśćić ſie/ vſtąpić ná zád áby tim mocniey záś nátrzeć y náyecháć mógł. Mącz 295d, 295b.
Przen (8): Więc znáiąc łáſkę páńſką/ pięknie to miárkuieſz/ [...] Nikomu ſie nie przykrzyſz/ wſzyſcy tobą ſtoią/ Wyſchła zazdrość nie nátrze/ źli ſie ćiebie boią. GosłCast 18.

natrzeć na co (3): PudłFr 38; [cnota synom hetmaniła] Nie natarła obludnoſc nánie z zadnei ſtroni PaprUp A3; SkarKaz Oooo2b.

a. W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (4):

natrzeć na kogo, co (3): Iedenże pieſzek drogę był záſłonił/ Tym nátárł ná huf KochSz Bv, B2v, A4v.

natrzeć czym (1): Rycerz nátárł koniem/ Obálił Rochá KochSz B.

Synonimy: 1. namazać, nasmarować; 2. nadrobić, pokruszyć, skruszyć; 3. najechać, napaść.

Formacje współrdzenne cf TRZEĆ.

Cf NATARCIE, NATARTY

DD, JR