[zaloguj się]

NAJECHAĆ (96) vb pf

najechać (63), najachać (32), najechać a. najachać (1); najechać GroicPorz, UstPraw (2), BielKron (10), Mącz (7), RejPos, BielSpr (2), KochSz, Calep, SkarKazSej; najachać LibLeg, Leop, LeovPrzep, BudNT, SkarŻyw, PaprUp; najechać : najachać ZapWar (19:20), StryjKron (3:4), GórnRozm (9:1), SarnStat (6:1).

Wszystkie samogłoski jasne (w tym w drugim a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf najechać
praet
sg pl
1 m -m najechał, ja najechał m pers
3 m najechåł m pers najechali
plusq
sg
1 m był najechał
conditionalis
sg pl
3 m by najechåł m pers by najechali
f by najechała m an
impersonalis
con by najechåno
participia
part praet act najechåwszy

inf najechać (16).fut 3 sg najedzie (10).3 pl najadą (1).praet 1 sg m -m najechał (19), ja najechał (1) ZapWar.3 sg m najechåł (23).3 pl m pers najechali (8).plusq 1 sg m był najechał (2).con 3 sg m by najechåł (2). f by najechała (1).3 pl m pers by najechali (1).impers con by najechåno (2).part praet act najechåwszy (10).

stp notuje, Cn brak, Linde XVI(XVIII) w.

1. Dokonać napadu, wtargnąć zbrojnie do obcego państwa, kraju, czyjejś posiadłości, domu itp.; napaść; invadere Mącz, JanStat; eripere pacem, impetum a. incursionem facere, petere Mącz; adoriri Calep (95): yako ya tho wyem ysz Slachethny mykolay wysznyewsky Sprzelaye nyenayachal. ZapWar 1532 nr 2415, 1532 nr 2416, 1550 nr 2674; GórnRozm H3v; Calep 27a; Ktoby cztérzy Niedźiele przed Aktem Kommiſſárſkim, ábo po akćie náiechał, tákiego zuchwálſtwo ono zá Crimen laeſae Maieſtatis poczytano. SarnStat 845; by [...] náiechawſzy názábijał ile chćiał: Nie poimay go áż ſię z nim práwo przetoczy/ po kilkunaśćie/ y 30. ábo 40. lat. tylo n Seymie SkarKazSej 701b.

najechać kogo, co (36): ZapWar 1521 nr 2264, 1537 nr 2495, 1539 nr 2595, [1544] nr 2586, 1549 nr 2650, 1558 nr 2686; Leop 2.Mach 12/13; ſtároſtowie mąią [!] ſądzić [...] O gwałt domowy kto kogo náiedźie. UstPraw A2v; á gdzie by iedná rotá [o Cyganach] drugą náiecháłá/ cżynią o to ſobą y porażáią ſie okrutnie BielKron 262, 83v, 167v, 226v, 269v, 274; Incursionem facere, Náyecháć kogo. Mącz 74c, 244c, 472d; LeovPrzep Bv; BielSpr 66; przywiodłá do tego Krolá młodego/ iſz klaſztor iego w Gláſzkoniey náiácháć/ y wſzytko wybráć/ y Mnichy rozpędzić/ y ſamego z ziemie wywołáć kazał. SkarŻyw 509; Z krzykiem z hukiem ogromnym z Węgry ſię potkáli/ A Połowcy Polſki rog práwy náiecháli. StryjKron 255, 195, 385, 572; A co nayſzkodliwſza v was. Náiedźie Szłachćicá [!] zuchwalecz/ wybierże/ wyłupi/ wſzyſtek dom/ pieniądze/ ſreberko / owá co było wſzyſtko weźmie/ tylko tego poſtrżeże/ żeby domu nie okrwáwił. GórnRozm D, G4v; PaprUp 13; Kto vłápi/ náiedźie/ opánuie dobrá kośćielnę/ Klątwam ma bydź poddan. SarnStat 897 marg, 43. Cf najechać kogo na co; kogo dokąd; kogo, co przez kogo; »najechać dom«.

najechać kogo na co (1): ZapWar 1522 nr 2276 cf »najechać i ranić«.

najechać kogo dokąd (4): ZapWar 1550 nr 2674; Konſtáncyus ná ſwym niechciał przeſtáć/ náiechał brata Konſtánſa do Włoch BielKron 156v, 227, 369.

najechać na co (35), na kogo (1): LibLeg 11/89v; pan Marczin Dworzenski i Sprzyaczioli swemi nayechal na dwor pana Mikolaya Rynyewskiego. ZapWar 1558 nr 2686, 1502 nr 1906, nr 1908 [2 r.], 1507 nr 2015, 1513 nr 2125, 1530 nr 2423 (10); Petere aliquem, absolute, Nátrzeć/ náyecháć na kogo. Mącz 295b; RejPos 241; FEſtus przeto náiachawſzy ná vrząd po trzech dnioch wſtąpił do Ieruzalemá z Cezáryey. BudNT Act 25/1; Tegoż roku w wielki poſt/ trzey Bráćia máiąc s ſobą ſześć ſet Reyterow/ náiecháli ná Folwárk Dawidá Stároſty Gartenſkiego StryjKron 320. Cf »najechać na dom«.

najechać na co przez kogo (1): yakom ya nyenayachal na dom slachethney zophyey czorky Słachethnego mykolaya [...] przesz szyna swego przesz slachethnego Stanyslawa szamoczwarthego anym yey zadał pyaczy ran crwawych a nym wczal szesczy carbow na podwoyach szyennych ZapWar 1527 nr 2394.

najechać kogo, co przez kogo (2): stanysław (Ch) kurboz szregul nyenayechal. [...] przesz szwego nayem[nyka rob]othlywego pawia ZapWar 1510 nr 2079, 1510 nr 2078.

najechać na co dokąd (3): yakom ya nyenayachal gwalthownye na ymyenye dzedzyczne do byaley laky na dwor y na dom Slachethney margorzathy ZapWar 1532 nr 2415, 1508 nr 2049, 1532 nr 2416.

najechać dokąd (10): ZapWar 1531 nr 2434, 2470; Tegoż roku Lántgraf náiechał do Polſki/ Lubus zamek y miáſtecżko wziął. BielKron 359v; StryjKron 308, 355; SarnStat 505. Cf najechać kogo dokąd.

najechać skąd (1): Iakom ya nyenayechal szdomu szwego oltharzewa nakonyach ynavoszech nadzerszawą yego do vnyestowa phalky ZapWar 1508 nr 2049.

W połączeniach szeregowych (12): ZapWar 1527 nr 2394, 1550 nr 2674; UstPraw Bv; Litwy ſto y czterdzieśći [...] do Strasburgu miáſtá náiecháli/ lud wſzyſtek/ y iednego Xiędzá/ zábili/ niewiáſty y dziatki powiązáli StryjKron 308, 320: tu dáleko ieden od drugiego mieſzkáćie/ łátwie náiecháć ná dom/ łátwie ſpalić/ łátwie zgwałćić/ łátwie ná Niż viecháć GórnRozm B4v, B3v, B4, C3v, G4v; SarnStat 897, 897 marg, 1169.

W charakterystycznych połączeniach: najechać brata, cesarza, dobra, imienie (5), klasztor, krolestwo, książąt (2), księstwo, miasto, panow, picownikow, szlachcica, wdowę, ziemię; najechać na dwor (2), na dzierżawę (2), na folwark, na gospody, na grunt, na imienie (6), na urząd; najechać z bracią, z przyjaciółmi (przyjacioly) (6), z sobie rownemi (2); najechać na koniach, na woziech; najechać do Litwy, do miasta, do Polski, do wsi; najechać na drogach (2); najechać we wsi; najechać o połnocy; najechać samowtor, samotrzeć, samoczwart (3), samopięt (2).

Zwroty: »najechać na dom, do domu, w domu, dom« (21:3:1:3): Marczin Dworzinski Sprzyacziolmy swemy nassethl a przyaczielie nayechalj do domv Rynyewskiego ZapWar 1558 nr 2686, 1510 nr 2078, 1523 nr 2155, 1521 nr 2270, 2271, 1527 nr 2394 [2 r.], 1531 nr 2539 (19); UstPraw Bv; kto náiachawſzy ná dom zábije/ ma fryſztu do Seymu/ to ieſt do dwu lat GórnRozm A4v, B3v, B4, B4v, Cv, C3v, Iv; SarnStat 1169.

»gwałtem, gwałtownie najechać« = violenter invadere Mącz [szyk zmienny] (5:3): ZapWar 1532 nr 2415, 2416, 1542 nr 2559; UstPraw Bv; Mącz 498b; IEſli Krześćiánin Cméntarz álbo groby Zydowſkié iákokolwiek rozſypie/ álbo gwałtem náiedźie [dissipaverit aut invaserit]: chcemy/ áby [...] był ćiężko karan SarnStat 254; Kto gwałtownie w cudzy dom náiedźie, y ráni kogo, álbo będzie ránión. SarnStat 505, 1169.

»mocą najechać« (1): gdyby który ſzláchćic [...] śmiałby gwałtem y mocą dom czyy náiecháć álbo naiść [...] tákowy ma vtráćić dobrá które trzyma SarnStat 1169.

»ręką zbrojną najechać« [szyk zmienny] (2): Stanislaw obriczki zebrawssy sobye pyacz dziesyand Towarzyshow [...] dom moy wchądzinye gwaltem y raką sbroyną nayachal ZapWar 1542 nr 2559, 1531 nr 2469.

Szeregi: »najść a (albo) najechać« [szyk 3:1] (4): Stanisław włodarz zeznał ys pan Marczin Dworzinsky s pany nasedl a przyaczielie nayechali na dom pana Mikolaia Rinyewskiego ZapWar 1558 nr 2686, 1558 nr 2686 [2 r.]; SarnStat 1169.

»najachać abo nasłać« (1): Thenze naiachawſzi abo naſlawſzi bialla Głowe [...] w Noci dom iei wibrac kazał wiplundrowac PaprUp 13.

»natrzeć, (i) najechać« (2): Sumere impetum. Zápuśćić ſie/ vſtąpić ná zád áby tim mocniey záś nátrzeć y náyecháć mógł. Mącz 295d, 295b.

»najachać i oblec« (1): [Judas] Náiáchał [adgressus est] też záś y obiegł iedno miáſtho/ [...] ktore zwano Káſpin. Leop 2.Mach 12/13.

»najechać i ranić« (2): ya yeszlym ranyl szlyachathnego Andrzeya [...] thom vczynyl zayego począthkyem gdy mya nayechal nagospody y gdy mya ranyl ZapWar 1522 nr 2276; SarnStat 505. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r. w tym: uranić 1 r., zranić 1 r.].

»nie ruszyć ani najechać« (1): Było w tym kośćiele [Apolona] wielkie bogáctwo/ kthorego żadny nie śmiał ruſzyć áni náiecháć/ bo ná thym cżárći ſwoię ſtraż mieli. BielKron 274.

»najechać, wtargnąć« (1): Eripere pacem alicui, Náyecháć kogo/ wtárgnąć w ziemię. Mącz 285b.

»(nie) najechać a (i, ani) wziąć (brać)« (7): yschem ya nyenayachal nahymyenye na czaykj a nym vzial pyotrovy ⟨Crupye⟩ czeladnyka vrzadzonego nayego roboczie thak my bog pomosch hy yego manka. ZapWar 1530 nr 2423; yako ya sbraczią swoyą nyenayachal na hymyenye pracze Ianove hy nyebralem mv Chrosthv sosnovego ZapWar 1535 nr 2446, 1502 nr 2049, 1513 nr 2125, 1532 nr 2416; TEodozyus [...] gdy obacżył iż go Leo Armeńſki chciał náiecháć á páńſtwo mu wzyąc/ ſpuśćił mu ie dobrowolnie/ a ſam do klaſztorá wſtąpił. BielKron 167v, 359v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»najechać i zabić« (2): Náiedźie kto kogo ná dom wnet po Seymie/ y zábije; náprżod to wygrał/ iż ma fryſztu/ [...] dwie lećie/ to ieſt do Seymu GórnRozm Cv, Iv. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r. w tym: ubić 1 r.].

»nie najechać ani (i nie) (z)bić« (5): Iakom ya nyenayachal nadrodze dobrovolhey sliachathnego sthanyslava sluzevieczkiego a nym go sbil ZapWar 1537 nr 2495, 1502 nr 1906, 1908 [2 r.], 1539 nr 2595.

»najachać albo zgwałcić« (1): [gdyby je ktokolwiek] bądź ná drógách/ bądź we wśiách y miálteczkach: którymkolwiek ſpoſobem śmiałby náiácháć/ álbo zgwałćić [invadere et violare JanStat 588]: niech będźie oſądzón SarnStat 43. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

W przen: W antropomorfizowanym opisie gry w szachy [na kogo] (1):
Zwrot: »najechać krzywym skokiem« (1): Y kazał Kſiędzu/ drogą Rycerzową/ Náiecháć krzywym ſkokiem ná Krolową. KochSz B2.
Przen: Wystąpić gwałtownie przećiwko komu [kogo] (1): gdy iedná ſtroná álbo iey Prokurator náiedźie drugą ſtronę przy ſądźie/ ſłowy nieutćiwymi / ſwarliwymi/ nieſławę nioſącemi GroicPorz c3v.
2. Jadąc wpaść [na co] (1): tężey ſtrzáłá vderzy gdy ná nię ktho náiedźie/ niż gdy ią po ſobie puſzcżą. BielSpr 43.
3. [Skierować się [na co]: wszakże o to prosieli, aby J.K.M. z Salsburgu zaś na tenże gościniec ku Moguncyjej najachał, jako pasport obmawia, bo oni innemi drogami prowadzić nie mogą DiarPos 271.]

Synonimy: 1. najść, napaść.

Formacje współrdzenne cf JECHAĆ.

Cf NAJECHANIE, NAJECHANY

KCh