Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NAJŚCIE

Następne hasło: NAJŚĆ SIĘ »

NAJŚĆ (65) vb pf

najść (1), naść (2), najść a. naść (62); najść SarnStat; naść GórnRozm, SkarKaz.

W inf oraz fut a pochylone, w pozostałych formach a jasne.

Fleksja

inf	nåjść, nåść

praet
	sg		pl
1	m	-em naszedł	m pers	my naszli
1	f	-m naszła	m an
3	m	naszedł	m pers	naszli
3	f	naszła	m an

plusq
	sg
3	m	beł naszedł

conditionalis
	sg
3	m	by naszedł, naszedłby
3	f	by naszła

impersonalis
praet		naszto
participia
part praet act		naszedszy

inf nåjść (1) SarnStat, nåść (2) GórnRozm, SkarKaz. ◊ fut 3 sg nåjdzie (3). ◊ 3 pl nåjdą (1). ◊ praet 1 sg m -em naszedł (13). f -m naszła (1). ◊ 3 sg m naszedł (18). f naszła (1). ◊ 1 pl m pers my naszli (1). ◊ 3 pl m pers naszli (2). ◊ plusq 3 sg m beł naszedł (1). ◊ con 3 sg m by naszedł, naszedłby (6). f by naszła (1). ◊ impers praet naszto (1) GórnRozm Hv. ◊ part praet act naszedszy (13).

Sł stp notuje, Cn s.v. da li Bóg, to ujrzę, Linde XVI – XVII w. s.v. nachodzić, oraz XVI w. s.v. naleźć.

Znaczenia

1. Napaść (64)
2. Nastąpić, zacząć być (1)

1. Napaść; adsistere Vulg, Pol Ant; invadere JanStat; facere impetum Modrz (64): ZapWar 1516 nr 2140, 1527 nr 2395, 1529 nr 2357; onému ránionému przez tego co náſzedł/ o rány iego/ ábo przyiaćielom iego/ o głowe (ieſliby był zábit) in his caſibus ſcrutinium bydź ma. SarnStat 1169.

najść kogo, co (22): ZapWar 1528 nr 2396, 1532 nr 2414, 1538 nr 2593, 1545 nr 2629, 1549 nr 2679 (8); BibRadz 2.Mach 12/9; UstPraw B2; GórnRozm Hv; tzo go bel wnoci naſzedl prziiaciel ie^go/ á zbił niemieloſrnie [!] pod ramieniem krolowei kijem. PaprUp I3v; Ieſliby Krześćiánin cmentarz ich [Żydów] którymkolwiek ſpoſobem pſował/ álbo náſzedł: chcemy: [...] według praw ćiężko áby był karan SarnStat 629, 606, 783, 1170, 1171. Cf »najść dom«.

najść do kogo, do czego (6): Iako my othym dobrze viemy is vn [!] swemi pomoczniki nyenasedl do wssy Thworkowa do kmieczia Iurka Biskupa Poznańskiego y nye wzialem iemu volu ZapWar [1549] nr 2649. Cf »najść do domu«.

najść na kogo, na co (29): yakom ya nyenyaszethl nyagymyenye yanya dzerszkowycz zopaczy myaley ZapWar 1513 nr 2125, 1513 nr 2125, nr 2126, 1528 nr 2396, 1537 nr 2563; RejPs 118; Tego cżáſu Tátárowie Przekopſcy náſzli ná Tátáry Noháyſkie/ poráźili y pobráli im tak wiele ludźi BielKron 407v; Phil E4; SarnStat 1170; SkarKaz 7b. Cf »najść na dom«.

najść z kim (10): Iakom ia onego nienassethl do domv iego s pomoczniki swemi anim iemv zadał czterech ran ZapWar 1550 nr 2682, 1530 nr 2397, 1532 nr 2579, 1537 nr 2563, 1540 nr 2596, 1545 nr 2635, [1549] nr 2649, 1558 nr 2686 [3 r.].

Zwroty: »najść na dom, dom, do domu« = adsistere domui Vulg, PolAnt; domum invadere JanStat; facere impetum in domum a. in aedes Modrz (19:5:5): Iako my othem dobrze vyemy ysh hon nyenasethl sobye rownemy do domw Iego y nye wssyal skrzinky srzeczamy ZapWar [1545] nr 2635, 1505 nr 1959, 1521 nr 2272, 1527 nr 2394, 1529 nr 2356, 1530 nr 2397 (17); Leop Act 17/5; BudNT Act 17/5; ModrzBaz 31, 84v; GórnRozm Hv, L3; [Żydowie] rozruch vczyniwſzy wzburzyli miáſto: á náſzedſzy ná dom Iázonow/ ſzukáli ich áby ie wywiedli przed poſpolſtwo. WujNT Act 17/5; SarnStat 505, 506, 647, 933, 1169.

»gwałtem, gwałtownie najść« [szyk zmienny] (2:2): kiedyby kto Rádę náſzę/ któregokolwiek ſtanu/ álbo też Poſły náſze Zyemſkie/ [...] náſzedłby gwałtownie/ á vczyniłby ktoremu gwałt/ [...] tákowy ma być ſądzon iákoby obráźił Máieſtat Krolewſki. UstPraw B2; SarnStat 783, 1169,1170.

»najść zbrojną ręką« [szyk zmienny] (4): ZapWar 1540 nr 2596, 1547 nr 2502, 1549 nr 2679; PIotr ſkárżył ſie ná Ianá/ iż mu zádał cztéry rány: á Ian zna śie iż to vczynił/ ále ztéy przyczyny: iż zbroyną ręką ná dom mu náſzedł [quia manu armata domum eius invasisset JanStat 588] SarnStat 505.

Szeregi: »najść albo (a) najechać« [szyk 2:2] (4): ZapWar 1558 nr 2686 [3 r.]; VStáwiamy y vchwalamy y ſkázuiemy/ iż gdyby który ſzláchćic któréykolwiek conditiiéy będący/ śmiałby gwałtem y mocą dom czyy náiecháć álbo naiść/ [...] tákowy ma vtráćić dobrá któré trzyma SarnStat 1169.

»najść i urąbać« (1): Wiem też iednego kogo náſto ná dom/ y vrąbano. GórnRozm Hv.

»(nie) najść i (a, ani) (u-, z-, za)bić« (9): Iako my othim dobrze wiemy iss vn nyenasedl onego na robothe [...] y nievbil onego ZapWar 1549 nr 2680, 1505 nr 1959, 1532 nr 2414, [1536] nr 2519, 1540 nr 2596, 1545 nr 2629; PaprUp I3v; SarnStat 1170, 1171.

W przen (4):

najść kogo (3): Tá dobra myſl go náſzłá/ gdy Połocká doſtał/ A w Inflantćiéch záś Pánem wilczym prawem zoltał KochJez A3. Cf najść kogo czym; Zwrot.

najść kogo czym (1): Bo iſczie zdobrą potuchą Kogo bog naidzie tą ſkruchą. RejKup 16v.

najść na kogo (1): Duch święty znidzie ná ćię (marg) wł. náydzie ná ćię (‒)/ y moc nawyżſzego záſłoni tobie. BudNT Lm 1/31 [35].

Zwrot: »najść [kogo] jako złodziej« (1): áby mię oná godźiná [śmierci] nie náſzłá iáko złodziey/ nád czekánie y czuyność potrzebną. SkarKaz 423b.

2. Nastąpić, zacząć być (1): Dzień Nowego lata náſzedł naſz Sierpień LudWieś B2v.

Synonimy: 1. napaść, naskoczyć; 2. nastąpić.

Formacje współrdzenne cf IŚĆ.

Cf NASZCIE