[zaloguj się]
[pdf]

NASTĄPIĆ (130) vb pf

a jasne.

W inf: nastąpić (16), następić (2); następić BielKron; nastąpić: następić RejZwierc (1:1). W pozostałych formach: nastąp- (108), następ- (1) Calep.

Fleksja
inf nastąpić, następić
praet
sg pl
2 m -eś nastąpił m pers
3 m nastąpił m pers nastąpili
f nastąpiła m an
n nastąpiło subst nastąpiły
plusq
sg pl
3 m nastąpił był, był nastąpił m pers
f nastąpiła była m an
n subst nastąpiły były
imperativus
sg
2 nastąṕ
3 niechåj nastąpi
conditionalis
sg pl
3 m by nastąpił m pers by nastąpili
f by nastąpiła m an
n by nastąpiło subst

inf nastąpić (16), następić (2). ◊ fut 3 sg nastąpi (15). ◊ praet 2 sg m -eś nastąpił (1). ◊ 3 sg m nastąpił (28). f nastąpiła (14). n nastąpiło (13). ◊ 3 pl m pers nastąpili (12). subst nastąpiły (8). ◊ plusq 3 sg m nastąpił był (1) ModrzBaz, był nastąpił (1) SkarŻyw. f nastąpiła była (1). ◊ [3 pl subst nastąpiły były.] ◊ imp 2 sg nastąṕ (1). ◊ 3 sg niechåj nastąpi (1). ◊ con 3 sg m by nastąpił (2). f by nastąpiła (2). n by nastąpiło (4). ◊ 3 pl m pers by nastąpili (3). ◊ part praet act nastąpiwszy (4), następiwszy (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII – XIX w.

1. Kolejno, po czymś pojawić się, zdarzyć się, zacząć się, znaleźć się w jakimś miejscu lub sytuacji; często: zastąpić coś (99):
a. O zjawiskach, czynnościach, czasach (50): gdy odſzedł ſiadłem był pod drzewem wyſokiem/ Náſtąpiłá wnet burza s ſtráſzliwym obłokiem. RejWiz 109v; BiałKat 346; CzechRozm 114v, 115v; SkarŻyw 348; Raz obłoki iáſné były: Raz wnet ſpetné náſtąpiły. PudłFr 21; ále ſkoro ktora wilgotność prżełáduie/ a z miáry ſwey wynidźie/ záras chorobá náſtąpić muśi. GórnRozm M3v; ActReg 127, 156; RybGęśli B4v; WysKaz 46; SkarKaz 6a, 117b; SkarKazSej 682a.

nastąpić miasto czego (1): iż zá wyſtępki zbytnie w ſtroiách/ dopuśćił Bog niewolſtwo/ w ktorym náſtąpić miáło miaſto włoſowych przypraw/ głowá od plugáſtwá ołyśiáła PowodPr 84.

nastąpić z czego, skąd (2): Wiſłá záś y Nareẃ [...] gwałtownym potopem role popſowáły/ ſkąd potym drogość wielka y głody náſtąpiły StryjKron 345; iákie z tákiego niezbożnego y okrutnego práwá/ ſzkody chwały bozkiey [...] náſtąpiły. SkarKazSej 700b.

nastąpić na co [= na miejsce czego] (1): Chrzeſt S. ná obrzezánie náſtąpił. SkarŻyw 3 marg.

nastąpić miedzy kim (1): Zá cżym to poydźie/ iż ćwicżenie rycerſkie wielkié náſtąpi miedzy młodźieżą GrabPospR K3v.

nastąpić za czym (1): táki koniec y ták weſoła śmierć/ á zánią ono z oblubieńcem weſele náſtąpiło. SkarŻyw 227.

nastąpić po kim, po czym (6): Miáłá tedy náſtąpić inſza ofiárá/ po wygłádzónéy onéy ſtáréy/ iáko inſzy Teſtáment náſtąpił/ po ónym ſtárym BiałKat 345v-346; SkarŻyw 196, 392; LatHar 721 marg; Ieſliż on dzień oſtáteczny ſądny [...] ma nátychmiaſt náſtąpić po prześládowániu Antychriſtowym WujNT 104.

W przeciwstawieniach: »koniec wziąć, odejść, odstąpić, opuścić, ustać, ustąpić, zejść ... nastąpić« (7): w tym dzyeń sſzedł/ noc ná iego mieyſce náſtąpiłá KochZuz A3v; BIeda iedno odeſzło/ á dwoie potym náſtąpiło. RejAp 81; zákon koniec ſwoy wźiął/ á nowe przymierze ná to mieyſce náſtąpiło. CzechRozm 165; Tám płácz vſtał/ y wzdychánié. A rádośći náſtąpiły Ná to mieyſce KochPs 190; zá ktorą [niemocą] dopiro ona go pokuſa bluznienia y Anioł policżkuiący opuśćił/ á ćięſzkość iuſz ćieleſna y boleść więtſza náſtąpiłá. SkarŻyw 293; áby przenáśládowánie vſtąpiło/ á nabożeńſtwo náſtąpiło. SkarŻyw 398; Przyidźie czás gdźie miłośierdzie odſtąpi/ á ſpráwiedliwość [...] náſtąpi. SkarKaz 7b.

W charakterystycznych połączeniach: nastąpił(a) (-o, -y) boleść, burza, chrzest, dzień sądny, kapłaństwo Chrystusowe, katolika rzymska, kłopot, lepszy koniec, monarchija rzymska, niepokoj, noc, nowe przymierze (3), obłoki, ofiara (3), prześladowanie, radości, sąd, sprawiedliwość (2), szkoła Chrystusowa (chrystyjańska) (2), święto wielkanocne, [nowy] testament, trąba archanjoła, ustawy, wieczność, zima; nastąpić potym (5), wnet (2), zatym (3).

Fraza: »nastąpił(y) czas(y)« [szyk zmienny] (2): iż potym náſtąpiły czáſy pełné zámiéſzania SarnStat 1206; SiebRozmyśl B.
Zwrot: »na miejsce [czego], na to miejsce nastąpić« [szyk zmienny] (16:2): KochZuz A3v; Co lepſzego ná mieyſce zakonu Moyżeſzowego náſtąpiło CzechRozm 90v marg, 73, 89, 90v, 164v, 165, *v; ModrzBaz 128v, 129; KochPs 190; CzechEp 29, 357; LatHar 197; WujNT 34, 109 marg, 319, 492.
b. O ludziach (49):

nastąpić na co (1): ieſli on krotko ſię wiecżnym roſkoſzom/ po śmierći przypátruiąe/ teyże godziny/ dla ich doſtąpienia przez Chryſtuſowe wyznánie/ ná tákie męki y vtráte [!] żywotá náſtąpił SkarŻyw 127.

Przen (1):
Zwrot: »na wieczne królestwo nastąpić« = dostać się do nieba (1): támże w Iuwániey/ ſzcżeſliwie świátá tego dokońcżył: á ná wiecżne z Chryſtuſem kroleſtwo náſtąpił SkarŻyw 231.
α. Objąć po kimś jakąś funkcję, stanowisko, miejsce; succedere Modrz (47): gdy y ten vmárł/ y náſtąpiłá Irene Ceſarzowa SkarŻyw 299, 208.

nastąpić na co [= objąć coś] (12): FEſtus przeto náiachawſzy ná vrząd (marg) Wła. náſtąpiwſzy ná powiát/ ál. Stároſtwo. (‒) po trzech dnioch wſtąpił do Ieruzalemá BudNT Act 25/1; Ktory obowiązek śćiągałby ſię potym y ná ony/ ktorziby po nich/ na te beneficia [...] náſtąpili ModrzBaz 139, 42; SkarŻyw 268. Cf »na państwo nastąpić«, »na stolicę nastąpić«.

nastąpić na co [= aby robić lub otrzymać to, co poprzednik] (4): ModrzBaz 15v; Gdy iuſz ſyn on ich dobrze doroſł/ á ná opiekánie y opátrowánie mátki ſwey náſtąpić/ y Iozephá záſtąpić mogł SkarŻyw 245; ná ktorych [proroków] też robotę Apoſtołowie náſtąpili NiemObr 35; Pogáni ná łáskę, Zydom pirwey ofiárowáną náſtąpili. WujNT 393 marg.

nastąpić po kim (6): ModrzBaz 121v, 139; SkarJedn 32, 391; KlonKr B2; Bo żaden Biſkup ktory po innych Apoſtołách náſtąpił/ nie miał w poruczeniu y opiece kośćiołow wſzytkiego świátá/ iedno ſam Biſkup Rzymſki SkarKaz 607a.

Zwroty: »na miejsce [czyje], na to miejsce nastąpić« = in alicuius locum succedere Modrz [szyk zmienny] (22:5): huffy ſie mieſzáią/ proporce ſie błyſkáią/ iuż ieden leży/ drugi ná tho mieyſce náſtąpi RejZwierc 22v, 134v, 153; RejPosRozpr cv, c3; żeby Nátánowe potomſtwo náſtąpić miáło ná mieyſce Sálomonowego. CzechRozm 150 marg, 151 [3 r.], 191, 203, **3v; ModrzBaz 99v, 121v; SkarŻyw 268, 357; StryjKron 115; Nie naydźieſz tu tákiego. Coby nieprzymierzánego rymu mogł doſtąpić Ná mieśce twe náſtąpić. KlonŻal Cv; ActReg 158; WujNT 125, 236, 511, 627, Xxxxx2v, Zzzzzv; JanNKar C; SarnStat 1285.

»na państwo, na królestwo nastąpić« = in imperium succedere Modrz [szyk zmienny] (4:1): ModrzBaz 15v; SkarJedn 321; Náſtąpił brát iego Henryk ná kroleſtwo SkarŻyw 336, 391; Náſtąpił ná páńſtwo po oycu/ Roku 815. KlonKr B2.

»w [czyje] sprawy nastąpić« (1): ty więc w mé ſpráwy Maſz náſtąpić ná potym/ iáko dźiedźic práwy. KochJez A3.

»na stolicę nastąpić« [szyk zmienny] (3): rychło po tym Cyniku/ náſtąpił ná tęż Stolicę on przeklęty Neſtoryus SkarJedn 391; CzechEp 357; SkarKaz 607a.

»po [czyjej] śmierci nastąpić« (2): Po ktorego śmierći/ náſtąpił był [Quo mortuo suvcesserat] Heliaſz ſyn iego ná imię y máiętnoáć oyoowſką ModrzBaz 42, 139.

Szereg: »sukcedować abo nastąpić« (1): iż [biskup rzymski Korneljusz] po Fabiánie porządnym ſtáwienim ſuccedował ábo náſtąpił. SkarJedn 32.
Przen (1):

W przeciwstawieniu: »ustąpić ... nastąpić« (1): LatHar 386 cf Zwrot.

Zwrot: »na [czego] plac nastąpić« (1): Niech tu oko/ dotknienie/ ſmák/ wonia vſtąpi: Sam ſłuch ná ich beſpiecżnie plác niechay náſtąpi. LatHar 386.
2. Powstać, zacząć się (bez elementu kolejności) (8): RejAp 72; ktoby záś [...] chćiał był Bogá chwalić/ ták iáko go Noe y z domem ſwym chwalił: ábo iáko potym Abráhám/ niż zakon náſtąpił: tedy ſie ten żadną miarą Bogu podobáć nie mógł. CzechRozm 173; Iáko więc ku látu Robotne pſzcżoły w vlu ſzemrzą/ kiedy wodzá Nowego oglądáły/ á chęć náſtąpiłá Od máćior ſie wynośic KochOdpr B4v; ActReg 128; łupieſtwo/ zdrádá/ nieſtátek wſzytkich opánował: [...] lichwy yzłupienie dobr poſpolitych náſtąpiło. SkarKaz )( 3; SkarKazSej 705a.

nastąpić komu (1): Może człék świątobliwie/ może prośić Boga/ By znowu náſtąpiłá nam woienna trwogá. ZawJeft 42.

nastąpić na kogo (1): ſtrzeż Pánie Boże/ áby [...] ná nas wielka ý trudna woyná/ z ták potężnym Tyránnem nie náſtąpiłá. VotSzl Fv.

3. Stanąć na czymś, nadepnąć [na co] (4): Myſz gdy śię z myſzą goniła/ Ná nogę mu [lwu] náſtąpiłá. BierEz M4v; Táki iad ieſt pſá wśćiekłégo/ iż gdy kto ránną nogą/ ná ono mieſtce náſtąpi gdźie ón moczył á ieſzcze nie wyſchło/ thedy on iad człowiekowi kſercu poydźie SienLek 156; GórnDworz Co7; By ná wagę náſtąpili/ Pióráby nie przeważyli. KochPs 89.
4. Będąc w ciągłym ruchu znaleźć się w jakimś miejscu (7): A gdy [słońce] záſie ſwym biegiem też bliżey náſtąpi/ Tedy z nim wdzyęcżne ciepło s powietrzem przyſtąpi. RejWiz 150v.

nastąpić na co (1): z iákiem przyrodzeniem płánetá ná ktorą cżęść oney zyemie náſtąpi/ tákież ſie też ſpráwy y wſzytki poſtępki wedle przyrodzenya oney płánety mieſzáć y broić muſzą. RejZwierc 3.

Przen (5):
Zwrot: »na drogę [czego, do czego, jaką], na prawy gościniec nastąpić« = viam ingredi a. insiste, via ingredi Modrz [szyk zmienny] (4:1): niemożeſz iuż ták łácno ná drogę práwego rozumu náſtąpić ModrzBaz 14, 26v, 133; á on náſtąpiwſzy ná práwy gośćiniec/ vtártą drogą idźie NiemObr 96, 80.
5. Zaatakować (5): Triarii ‒ Zołnierze biwali y doſwiatczeni, ktorzi wtrzeczei rocie będac, przednieiſzich meznie naſtepiwſzi bronieli. Calep 1082b; KmitaSpit B4.

nastąpić na co (1): Stráſznać ieſt náſtąpić ná dziáłá/ leść ná mury/ przebijáć ſie przez woyſká RejZwierc 177v.

Przen [na kogo, na co] (2): RejAp 25v; Teraz przed lat kiládźieśiąt náſtąpiły herezye ná Kátbolicką ś. wiárę SkarKazSej 681b.
6. Przyciągnąć z wojskiem, przybyć jako wróg [w tym: skąd (2), dokąd (1)] (4): Iesliby Iordan zebrawszy Kiłkanascieset człowieka mniey abo więcey, nastąpił nad Wieliczkę ActReg 28, 28 [2 r.]; Náſtąpi poſtronny nieprzyiaćiel SkarKazSej 673b.
7. Przyjąć jakiś system religijny lub polityczny [na co] (3): chcieli záſię [Rzymianie] Monárchią zátráćić/ [...] á ná ſtáry obycżay záſię Dyktatorſki náſtępić BielKron 141; ten [Tertulianus] będąc krześćiáninem náſtąpił ná ſektę Montanow. BielKron 150v, 362.
8. [Pojawić się na czymś: Iż ſkorom ſię ia ieno záczął w żywoćie mátki moiey/ tedy záraz Krzyże ná chuſty rodzicow moich náſtąpiły były bárzo náder gęſte WerPublika 25.]

Synonimy: 2. nastać, począć się, pojawić się, przyść, ukazać się, zacząć się; 3. nadeptać; 4. przyść; 5. nadejść, natrzeć, przypaść; 6. przyciągnąć.

Formacje współrdzenne cf STĄPIĆ.

Cf NASTĄPIENIE

JR, KW