[zaloguj się]
[pdf]

POCZĄĆ SIĘ (290) vb pf

począć się (289), począć (1); począć się : począć WujJud (2:1).

sie (161), się (138).

o jasne.

Fleksja
inf począć się
praet
sg pl
1 m -m się począł, -m się począł jest m pers poczęliśmy się, -smy się poczęli
f poczęłam się, -m się poczęła, -m się jest poczęła m an
2 m -ś się począł m pers
3 m począł się, jest się począł m pers poczęli się
f poczęła się, jest się poczęła m an
n poczęło się, poczęło się jest subst poczęły się
plusq
sg
3 m począł się był, był się począł
f była się poczęła
n poczęło się było, było się poczęło
imperativus
sg
3 niech się pocznie
conditionalis
sg pl
3 m by się począł m pers
f by się poczęła m an
n by się poczęło subst by się poczęły

inf począć się (33). ◊ fut 3 sg pocznie się (23). ◊ 3 pl poczną się (8). ◊ praet 1 sg m -m się począł (6), -m się począł jest (1) RejPos. f poczęłam się, -m się poczęła (7), -m się jest poczęła (1); poczęłam się : -m się jest poczęła PatKaz II (6:1). ◊ 2 sg m -ś się począł (2). ◊ 3 sg m począł się (63), jest się począł (1) PatKaz II. f poczęła się (58), jest się poczęła (1); poczęła się : jest się poczęła PatKaz II (19:1). n poczęło się (41), poczęło się jest (1) ArtKanc. ◊ 1 pl m pers poczęliśmy się, -smy się poczęli (3); -smy BudBib, ArtKanc, -śmy (1) BibRadz. ◊ 3 pl m pers poczęli się (4). subst poczęły się (14). ◊ plusq 3 sg m począł się był (2) CzechEp, LatHar, był się począł (2) GliczKsiąż, BielKron. f była się poczęła (2). n poczęło się było (1) BielKron, było się poczęło (1) WujNT. ◊ imp 3 sg niech się pocznie (1). ◊ con 3 sg m by się począł (3). f by się poczęła (1). n by się poczęło (3). ◊ 3 pl subst by się poczęły (4). ◊ part praet act począwszy się (3).

Sł stp s.v. począć, Cn brak, Linde XVI i XVIII w. s.v. począć.

1. Zacząć się, rozpocząć się; inchoari HistAl, Mącz, JanStat; incipere Vulg, JanStat; coepisse Modrz; inceptare, incipi JanStat (181):
a. O wydarzeniach, działaniach ludzkich i instytucjach (128): ZapMaz VI 6/35v; OpecŻyw 9v, 58v; LibLeg 10/113v, 11/55; nizliſie Syem Valny pocznie, yednem liudziom obyvateliom y oſiadlem woney Ziemi, vedlie Przivilieyow y statutu [urzędy a dostojeństwa] rozdacz. ComCrac 14; RejJóz N2v; Diar 92; GliczKsiąż H; A thu ſie gniew pocżął Máxymilianá Ceſárzá BielKron 408, 206, 210v, 215; ArtKanc C7; Rżekło ſię było wczorá zeyść ſię o oſmey ná pułzegárżu/ á widżę iż ieſt bliſko dźieſiątey/ á ieſcze nic ſię nie poczęło. GórnRozm E; SarnStat 75; PowodPr 60; Luterſki zakon iáko ſię począł. SkarKazSej 699b marg.

począć się od czego [= o miejscu pochodzenia] (5): Dzieie záś Apoſtolſkie opiſuią kośćioł iego; iáko ſię począł od Ieruzálem WujNT przedm 31, s. 297 [2 r.], 393, 525.

począć się od kogo, od czego [= kiedy] (15): KromRozm I E4v; BielKron 122, 170; Ná oſtátek od Páná Kryſtuſá prawdźiwego Meſyaſzá/ poczęły ſye trzećie y oſtátheczne dwá tyśiącá lat LeovPrzep H2, [K]; ModrzBaz 138v; Bo od tego czáſu gdy iuſz ono odſzcżepienſtwo Piotrá Leoná vſtáło/ pocżęło ſię ono Tyrráńſkie á okrutne iego ſerce kruſzyć SkarŻyw 165; StryjKron 244; ReszPrz 98; GórnRozm E; A exekucia téy Conſtituciiéy ma ſie począć od S. Micháłá roku teráznieyſzégo. SarnStat 289, 280,1125, 1227, 1229.

począć się od czego [= o pierwszym działaniu, o tym, co zrobić (zrobiono) na początku] (6): Iuż widzę iakowa ma być Exekucya/ á iáko ſye oná od Ołtarzá począć ma OrzRozm G3, A, E3; A Ten Séym przyſzły/ ma ſie począć od exequuciiéy tych rzeczy któré ſie ná teráznieyſzym Séymie nie dokonáły wedle Conſtituciiéy SarnStat 78, 742, 970.

począć się od czego [= z powodu czego] (1): niemoc w pokoiu ſye mnoży/ á przetoż roboty á prace potrzebuie: á wſzákoż rozumnie/ áby od zbytniey prace ograżká ſye niepoczęłá. SienLek 94.

począć się od czego [= o zalążku, pierwszym etapie] (1): Napierwſzy Chrześćianie byli iáko dziś w klaſztorách zakonnicy/ y ko[ś]ćioł ſię od mniſkiego ſtanu pocżął. SkarŻyw 535 marg.

począć się od kogo [= o tym, kto pierwszy coś uczynił lub został objęty jakimś działaniem] (15): Ten koſcioł począł ſię od Iadama y od Yewy gdy vwierzyli obietniczam Bożym o Chriſtuſie SeklKat Q; GliczKsiąż B3v; Leop 1.Petr 4/17 [2 r.]; Owa Exekucya náſzá począć ſye muśi od Papieżá/ mamyli mieć Krolá w Polſzce. OrzRozm F4; BielKron 121, 140v, 141, [3322]v; GórnDworz B8v; RejPos 54v, 260v; y łowienie ono ryb wielkich/ to ieſt/ Ceſárzow y Krolow do wiáry/ więcey ſię od Sylweſtrá pocżęło/ niżli od Piotrá świętego. SkarŻyw 601; ReszPrz 38; WujNT 1.Petr 4/11.

począć się u kogo [= gdzie] (1): Gdyż v Aſſiriyczykow nowe ſie Kroleſtwo y Monarchia Aſſiriyſka poczęłá StryjKron 11.

począć się u kogo [= kto pierwszy coś uczynił] (1): Lecz ći ſie tá zła napáść v pánów poczęłá/ Potym miedzy poſpólſtwem/ krzewić ſie téż ięłá. GosłCast 32.

począć się z czego [= skąd] (1): przeniożſzy kroleſtwo ſwe od ſámego miáſtá Ieruzálem [...] głowy Iudſkiey ziemie/ z ktorey ſię było poczęło WujNT 392.

począć się na kim [= o tym, kto był pierwszy] (1): Ná nim ſię [Św. Piotrze] iáko na fundámencie wyznánia y náuki począł kośćioł SkarKaz 606a.

począć się skąd [= z jakiej przyczyny] (4): RejPs 120; Mącz 139b; thu może káżdy obácżyć przycżynę náſzego złego/ ſkąd ſie co pocżęło á ku cżemu ćiągnie y ná ktorym punkćie ſtánęło. BielSpr 57v; BielSjem 20.

począć się skąd [= o pierwszym działaniu] (1): przeto rad bych ia wiedział ieſli to (iż ták rzekę) ochmiſtrzowánie Dworzáninowe ma ſie ſthąd pocżąć/ iżby páná thákich obycżáiow zwycżáił/ kthore by go ſáme/ gdzie by ſie on nie obacżył/ cnotliwie żyć zucżyły GórnDworz Hh3v.

począć się gdzie (14): OpecŻyw 8; PatKaz II 65; GliczKsiąż Hv; GroicPorz i3; BielKron 218; RejPos 54v, 243; RejZwierc 268v; SkarJedn 267; Ale práwa [miłość] w Bogu gdy ſię tu pocżnie/ w niebie bez końca zoſtáie. SkarŻyw 63; A z tym zátym błogoſłáwieńſtwem/ żadna przećiwna rzecż nie záſzkodźi: ále tu ná świećie Kroleſtwo Niebieſkie á zbáwienie pocżnie ſię WerKaz 306; SarnStat 858, 871, 1150.

począć się kiedy (39): MetrKor 38/285; Teéż dzis ſwięto wſſytkiégo dworu kroleſtwa niebieſkiégo [...]/ bo ſie poczęlo dźiś naprawienijé ſpuſtoſſenijá iego. OpecŻyw 9v; HistJóz D4; Machomeczka ſekta pocżęła ſie 1313. KłosAlg D4; kthora [chwała boska] ſie poczęłá ieſſcze przed początkiem ſwiatá á trwáć iuż ták będzie áż ná wieki. RejPs 220; RejJóz L6v; HistAl C8v; GliczKsiąż Hv; Pierwſze páńſtwo ieſt Bábilońſkie ktore ſię poczęło zá Nábuchodonozorá. BibRadz I 451a marg, I 451a marg; OrzRozm T4v; Dniá 25. Cżerwcá mieſiącá pocżął ſie Syem w Hágánoe BielKron 218, 217v, 224v, 307v, 412v; Abowiem tám tego roku/ to ieſt/ gdi będą piſáć od Národzenia Páńſkiego 1588. poczną ſye práwie ſkutki złączenia práwie wſzytkich Plánetów LeovPrzep H3v, B3v, D2v, E4, I3v [2 r.], I4; GórnDworz Y; RejPos [344]v; RejZwierc 268v; WujJud 38v; CzechRozm 84; SkarJedn 99; SkarŻyw 582; CzechEp 359; ArtKanc S20v; GórnRozm H; WujNT 439, 836; SarnStat 225, 858, 871; SkarKaz 550a.

W przeciwstawieniu: »począć się ... dokonać się (a. koniec [jest], a. (s)kończyć się)« (5): Leop 1.Petr 4/17; BielKron 233; A to ſie wſzytko tych kſiąg piſánie dokonáło w ſwiątecżny wtorek/ á pocżęło ſie w środopoſtną niedzielę w Mogilánach w domu Iego miłośći Páná Krákowſkiego RejZwierc 268v; SkarJedn 267; SarnStat 1150.

Frazy: »jako się poczęło« = o kontynuacji (1): A owſzem ſławne niebo/ gdyż ieſt ſtolec iego/ Iużći nigdy nie zmieni ſtanu ták zacnego. A by ſie wſzytko ná nim ták iáko pocżęło/ Nie miáło ſie ſpráwowáć/ wſzytkoby zginęło. RejWiz 152v.

»kiedy (a. jako) się świat począł« (2): Niezáraz kiedy śie świát pocżął náſtáłá Przyśięgá/ ále kiedy iuż był dobrze wzroſł/ y kiedy grzechy bárzo rozſzerzone wſzyſtek świát opánowáły KuczbKat 285; StryjKron A6.

»początki, znaki [czego] się poczęły« = iudicia pullulant JanStat (1:1): o ziechániu krolow Krześćijańſkich [...] piſáć pocżnę/ ktorego ſie ieſzcże pocżątki w tym roku s przycżyn rozmáitych pocżęły. BielKron 412v; SarnStat 111.

»rzecz się pocznie (a. poczęła)« (4): LibLeg 7/42; Mącz 13b; tákże przednieyſzy y nazacnieyſzy ſtáli ſie vcżeſtniki tey złośći/ ieſzcże od tąd iáko ſię tá rzecż pocżęła [ab initio ipsius regni]. BudBib 3.Esdr 8/69[71]; któré [sprawy] Sędźia Ziemſki będźie ſądźił/ y ná Rocéch o wſzelką ſummę/ o którą przed námi rzecz ſie pocznie [actio fuerit incepta JanStat 542]. SarnStat 144.

Zwrot: »naprzod, napirwej się począć« (2:1): Omnis fabulositas Graeciae ex hoc primum sinu effulsit, Ztąd ſie naprzod poczęłá/ powſtałá. etć. Mącz 139b; Iż ia ty fáłeſzniki nákarmię piołunem/ [...] ábowiem napirwey ſie od nich pocżęłá wſzelka złość ná ziemi. RejPos 54v; Sądy naprzód począć ſie máią záwſzé w Piotrkowie w Poniedźiáłek SarnStat 858.
Szeregi: »począć się i (ani) dokonać się« [szyk 1:1] (2): tákże o Dánielá Proroká tegodniách/ ieſzcże ich nikt doſtátecżnie nie wylicżył/ kiedy ſię pocżęły y kiedy ſię dokonáły: á więc przeto mowić kto ma/ iż ſię nie dokonały [jasełka] áni pocżęły? SkarJedn 99. [Ponadto w przeciwstawieniu 2 r.]

»począć się a trwać« (3): RejPs 220; Pocżęłá ſie bitwa od wſchodu ſlońcá á trwáła áż do zachodu HistAl F4; LeovPrzep I3v.

»począć się i wznowić« (1): wſtąpmy w dolegleyſze rzecży/ nie wſzcżynáiąc takowych/ ktore ſie od bráta naſzego Kurfierſtá tu pocżęły y wznowiły BielKron [3322]v.

b. O tekście pisanym i mówionym (16): ZapWar 1550 nr 2666; Lecz nie o tym ſię rżecz poczęłá/ odſtąpiliſmy od rżeczy. Wroćmy ſię do práwá wáſzego. GórnRozm H2v; Nim o Tribunale Státuty ſie poczną, tedyby tu przyſzło áktykowáć Ordinationem nouorum Iudiciorum SarnStat 849.

począć się od kogo [= o kim mówi się na początku] (1): Ale gdzie ſie wprzod od Iezuſá Páná pocżnie/ tego tám w głowách nie záłożywſzy: áſzći ſie ná nim wnetże zgorſzą CzechRozm 70.

począć się skąd [= o pierwszym temacie] (3): Przeto téż ná Exekucyą my wołáiąc/ co ieſt Exekucya nie wiémy. A prawdá iż ſye ſtąd była poczęłá Rozmowá náſzá oná Zurowſka? OrzQuin E3v; RejPos 208v; Acżkolwiek to prawdá ieſt/ iż ſie iuż tu końcy tá rzecż/ á potym ſie nowa zácżyna. Ale záś nie zgołá ſie ſtąd pocżęłá/ odkądeś ią ty zácżął CzechRozm 236.

począć się gdzie [w tym: „tu” (6)] (8): Tu ſie iuz pocznie trzecia roſprawa iako ſie Zephira Potyfarowa pani rozmiłowa [!] Iozepha RejJóz C3v; RejAp 37v; RejPos 156, 269; A tu ſie iuż pocżną Wtore Kſięgi żywotá pocżćiwego cżłowieká RejZwierc 29; Aczem też z przodku muſiał przydáć inſze dowody o przyſćiu Krzyżakow [...]/ wſzákże po kilku kart iuſz ſię ſamá Hiſtoria Duzburchowá pocznie. StryjKron 288, 288 [2 r.].

W przeciwstawieniu: »dokończyć się ... począć się« (1): StryjKron 365 cf Zwrot.

Zwrot: »począć się wprzód, znowu« [szyk zmienny] (1:1): CzechRozm 70; A tu ſię iuſz dokończył rod Xiążąt Litewſkich [...]. A poczęłá ſie z nowu Genelogia y Narod Wielkich Xiędzow Litewskich StryjKron 365.
c. O miejscu (4):

począć się od czego (2): Napyerwey povyedziely yz ziemia v.m. hoſpodarſka poczela sye wyelkiego Xyeſtwa Lythowſkiego od Maraphi rzeczky LibLeg 10/71v; Okrągła Linea ieſt/ która wkoło idąc/ przychodźi do tegóż Punktu/ od którégo ſye poczęłá. GrzepGeom C2.

począć się skąd (1): Troiá do dziśiedniá/ ſnadźby ieſzcże ſtałá/ [...] A ták/ iáko wodá co raz vpłynęłá/ Ná zad ſie nie wroći tám ſkąd ſie pocżęłá. WisznTr 35.

począć się gdzie (1): NA nowinach/ któré ſie poczęły zá Wiſłą [In novalibus autem exortis, ultra Vislam JanStat 230]/ y ku gránicy Ruſkiéy/ Węgierſkiéy/ áż do gránic źiemie/ gdźie [...] dźieśięćiná nie byłá dawáná/ [...] wiárdunek groſzy Práſkich [...] máią bydź płáconé miáſto dźieſięćiny SarnStat 187.

d. O pochodzeniu, genealogii; educi PolAnt (15): Tatarzi iako ſie pocżęli. MiechGlab **6.

począć się od kogo (10): BibRadz 4.Esdr 6/55; BielKron 462v; Wáſz záśię Kośćioł od Lutrá pocżął WujJud 135, 137; BudBib 4.Esdr 6/55; SkarJedn 11; Od Ludima tedy [...] Lidiyſkie Kroleſtwo [...] w Aziey ſie poczęło StryjKron 11, 355; SkarKaz 690a marg.

począć się z kogo (4): PatKaz III 94; Z iego theż narodu wyſzli ludzye wielcy Obrzymowie [...]/ cżyniąc rozmáite złośći ná ſwiecie (Iozephus piſze iż ſie z Latáwcow pocżęli) BielKron 4v; StryjKron 120; CzechEp 410.

Zwrot: »napierwej się począć« (1): NArod Zydowſki napierwey ſie od Abráámá Pátryárchy pocżął BielKron 462v.
Szeregi: »począć się i rozmnożyć« (1): Od tego tedy Giedruſa Xiążęćiá [...] począł ſię y ſzeroko rozmnożył/ iáko widzimy narod Xiążąt Giedrockich StryjKron 355.

»począć się, (i) urodzić« (2): Pocżął ſię tedy tym ſpoſobem y dawno z Zydow vrodził antychrist CzechEp 411, 410.

e. O pochodzeniu, początku obyczaju (13): Należy tedy ná tym bárzo/ áby oycowye prágnąc dzyathek/ w małżeńſtwo ſluſſne [...] wſtępowáli/ dawáyąc wtem myeyſce woley Bożey/ według ktorey małżeńſtwá ſye pocżęły GliczKsiąż B6v.

począć się od kogo (2): Zasłony ná ołtarzu w ſtárym Kośćiele nowego Teſtámentu nie było/ ále ſię od Bázylego S. w Kośćiołách wſchodnich pocżęłá. SkarJedn [d10], 195.

począć się skąd [= kto pierwszy coś zaczął] (1): A tu obácż/ cny cżytelniku/ zkąd ſię tá pokorá ku Pánu náſzemu zbáwićielowi [...] pocżęłá: iſz nie od ktorych podłego ſtanu ludzi/ ále od Monarchow SkarJedn 195.

począć się gdzie [= o miejscu] (1): Qwártá ſie poczęłá w Piotrkowie. 1562. SarnStat 359.

począć się gdzie [= z jakiej przyczyny] (2): BielKron 142; A nie iadł [Chrystus] nic w one dni. [Luc 4/2] Tu ſię począł poſt czterdzieśći dni/ ktory Apoſtołowie podáli kośćiołowi WujNT 208.

począć się kiedy (7): MetrKor 57/120v, 59/282v; Przyśięgá pocżęłá śie ná ten cżás/ kiedy śie byli ludźie ſkáźili. KuczbKat 285 marg; RejPosRozpr c3v marg; Iáko náprzykład/ obrzezánie/ [...] to ácż ſie przed zakonem pocżęło/ wſzákże wżdy zakonowi ſłużyło CzechRozm 88; StryjKron 285 marg, 375 marg.

Zwrot: »napirwej się począć« (1): A thu ſie napirwey w nowym zakonie pocżęłá Symonia/ to ieſt ſwiętokupſtwo BielKron 142.
f. Zacząć istnieć, zostać stworzonym: o Bogu, niebie i pierwszych ludziach (5): Adam gdy ſie pocżął/ nye ſpráwił go Anyoł żadnym lekárſtwem albo cżámokſięſtwem/ ale Bog ręką á mocą ſwą GliczKsiąż C4.

począć się skąd (1): Acż mi cżęſcią ſkąd ſie to [tj. niebo] pocżęło wywodził/ Y Moiżeſzowy piſmá ná plác mi przywodził. RejWiz 147.

Szeregi: »począć się albo (ani) dokonać« (2): Bog w boſtwie ſwoim nigdy ſie pocżąć áni dokonáć nie może RejAp Dd2, 177v.

»począć się i stać« (1): Wtore począczye czlouyeka a to yaua matka naſza, tako ſyą począla yſtala telko zoczcza adama poſzla przeſz matky PatKaz II 72.

2. Powstać jako płód w łonie matki; gigni PolAnt; concipi Vulg [w tym: o Chrystusie (44), o Maryi (33)] (108): PatKaz I 7v; oto dzyſz począla ſyą panna ktora ſyna bozego bądze uychouala PatKaz II 74, 19, 65v, 74v, 75, 84; PatKaz III 142; RejWiz 21; Nieſzcżęſna godźiná ktorym ſie ia pocżął/ Biádá mnie nędznemu cżłowiekowi HistRzym 45; RejPos 33v; CzechRozm 14; ArtKanc L20v.

począć się z kogo [= o matce] (2): GliczKsiąż B4; Kilká záśię ſłow od Anyołá na ten cżás opuſzcżonych/ kiedy ſię ieſzcże Syn BOży z Pánny nie pocżął był/ táż Helżbietá Duchá ś. pełná przycżyniłá LatHar 7, 548.

począć się z kogo [= o ojcu] (2): y owſſem ſam ocyec Filip [...] zwykł był yawnye powyádáć/ że Alexánder nye ſnyego ſye pocżął GliczKsiąż B6, B3v.

począć się z kogo [= o obojgu rodzicach] (2): przeto [...] acz panna marya [...] począla ſya z ocza y matky [...] a wſzkoſch [...] dla zaſlugy cryſtuſa [...] yey duſſa [...] była od tego grzechu zachovana PatKaz I 6; GliczKsiąż B7v.

począć się z czego (11): Cżłowiecże pomni á ſamego ſie poznay [...], z cżegos ſie pocżął y też narodził BielŻyw 170; GliczKsiąż B3v; RejPos 270v; iż Iezus Chriſtus [...] nie począł ſię/ iáko my/ z woley mężá y niewiáſty/ ze krwie też tákże y ćiáłá/ iáko ſie my zácżynamy CzechRozm 29. Cf »począć się z nasienia«, »z nieućciwego łóna się począć«.

począć się w kim [zawsze: Chrystus w Maryi] (2): PatKaz I 7v; ábowiem to co ſię w niey [Pannie Maryi] pocżęło ieſt z Ducha świętego. BibRadz Matth 1/20; GrzegŚm 65.

począć się skąd (1): A gdy [Olimpiada] záſnęłá/ [...] wzyął z nią [Nektanabo] złącżenie/ ſkąd ſie Alexánder pocżął. BielKron 122v.

W połączeniach szeregowych (2): PatKaz II 58; Bo ſię ten [Chrystus] raz począł/ y vrodźił/ y vmárł/ y ieſt wzbudzony CzechEp 144, 187.

Zwroty: »czysta, w czystości się począć« (1:1): ta myla panna [Maryja] [...] uyyąta oth wſzelkyego zarazenya grzechu/ a przeto czyſta y naczyſthſza ſyą począla PatKaz II 70v, 71v.

»począć się z Ducha Św., Duchem Św., mocą (a. sprawą) Ducha Sw.« [w tym: o Chrystusie (23); w Wyznaniu wiary i nawiązaniach do niego (23)] [szyk zmienny] (19:5:2): PatKaz II 73; SeklWyzn B; SeklKat B3v, O2, O3; LubPs Z3; Wierzę w Bogá iednego oycá [...] Y w Iezu Kryſtá iedynego ſyná [...]: Ktory ſie pocżął z Duchá ſwiętego BielKron 139v; Tám [na zebraniach sekty adamitów] káżdy podle ktorey klęcżał popadł ią/ á ktore ſie dzyecię w ten cżás pocżęło/ mowili że z duchá ſwiętego BielKron 185; RejPos 33v, 271; RejPosWiecz2 91v; BiałKat 83v; KuczbKat 30 [2 r.]; WujJudConf 23v; Y temu mocnie wierzę/ iż Iezus Pan pocżął ſie z Duchá ś. á nie z naſienia Iozeffowego. CzechRozm 162, 156v; CzechEp 187, 242, 341, 346; ArtKanc M8v, M10v; LatHar 9; WujNT 515; On to Iudaſz/ ktory tym ſłowem [Ave] wydał ná śmierć Iezuſá Páná náſzego/ przez ktore ſię pocżął z duchá świętego/ národźił ſię z Máriey Pánny. KlonWor ded **2v.

»począć się przez (a. bez (zmazy)) grzechu« [w tym: o Maryi (5), o Chrystusie (2)] [szyk zmienny] (7): bo criſtus ſzwyatloſcz począl ſyą nad przyrodzenye w pannye {maryey} przeſz pyeruorodnego grzechu PatKaz I 7v, 7v, 9v; PatKaz II 71v, 78; LubPs Z3; Kośćioł ták trzyma/ [...] iż ſię P. Márya mátká páńſka bez grzechu pierworodnego pocżęłá CzechEp 192.

»pocżąć się z nasienia [jakiego a. czyjego]« [szyk zmienny] (6): Ze wierzymy [...]/ iż thenże Pan Ieſus Chriſtus [...] pocżął śie nie z náśienia męſkiego iáko inſzy ludźie/ ále nád wſzyſtek obycżay przyrodzenia/ mocą duchá S. KuczbKat 30; CzechRozm 162, 162v marg, 163v, *2; Ktoż może/ iáko mowi piſmo/ vczynić czyſtym tego ktory ſię z nieczyſtego naśienia począł? SkarKaz 347a.

»z nieućciwego łona się począć« (1): Bo co ſie z dobrego pocżnye/ dobrem ſie ſtánye: á co ze złego/ złem będzie. Coż tedy bękárt gdy z nieuććiwego łoná ſie pocżnye/ izaſz ma być cżłowyekyem ſwyetnem GliczKsiąż B7v.

»bez (a. oprocz) złączenia małżeńskiego (a. męskiego, a. męża i niewiasty) począć się« [szyk zmienny] (3): CzechRozm 163v, *2; dla tego iż ſię pocżął [Jezus] bez męſkiego złącżęnia. CzechEp 307.

»począć się w złości(ach), w grzechu, w nieprawościach« [w tym: w złości, grzechu (1)] [szyk zmienny] (3:2:2): iám ſie w grzechu pocżąl ij narodzil OpecŻyw 23; RejPos 49v; Y Dawid mowił zdawná w Pſálmie: Otom śię pocżął w niepráwośćiach/ á w grzechach pocżęłá mię mátká moiá. GrzegŚm A3v [Ps 50/7; przekład tego samego tekstu RejPos, ArtKanc, LatHar, SkarKaz]; ArtKanc Mv; LatHar 164; SkarKaz 577a.

»począć się w żywocie« [w tym: czyim (25); o Maryi (22), o Chrystusie (1)] [szyk zmienny] (29): Począlam ſyą {ot poczatkv ſzwyata ſtworzona} (w zyuoczye matky moyey) PatKaz II 19, 20, 21 [2 r.], 65v, 66, 68 (23); LubPs Z3; Leop YY4v; [Jupiter] Bachuſá ktory ſie był pocżął w żywocie v niey [Semele]/ wyrwał prętko/ włożył do ſwoiego łoná iżby cżáſu donośił BielKron 21; RejPosWiecz2 91v; Conceptus – Ten ktori ſzie wziwoczie pocżął. Calep 233a; ktore [imię Jezus] było miánowano od ániołá pierwey niżli ſię w żywoćie poczęło [in utero conciperetur] WujNT Luc 2/21.

Szereg: »począć się, (a, i) narodzić (a. urodzić, a. być narodzon)« [w tym: o Chrystusie (23)] (29): OpecŻyw 23; BielŻyw 170; SeklWyzn B; SeklKat B3v, O2, O3; A gdy widzyał Sáturnus oycá więcey płodzić ſynow niż on ſam ieden [...] vciął mu koſą rodne cżłonki [...]/ á ze krwie ktora ná morze kápałá/ pocżęłá ſie y vrodziłá Wenus. BielKron 20, 139v; Nieſzcżęſny tho dzień był kthoregom ſie ia pocżęłá/ y nieſzcżęſny kthoregom lie národźiłá HistRzym 32v; RejPos 13, 271, 272v [2 r.]; BiałKat 83v; KuczbKat 30; WujJudConf 23v; CzechRozm 29, 156v; CzechEp 160, 189, 242, 299; ArtKanc M8v, M10v; GórnTroas 28; IEzu/ ktoryś ſię z Pánny niepokaláney/ Máryey/ przedźiwnie pocżąć/ y národźić racżył. LatHar 548, 9; WujNT 515; KlonWor ded **2v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]
W przen (1): A na tijm mieſtzu [tj. w łożnicy, gdzie Maryja czytała Psalmy] zdrowie naſſégo zbawieniá pocżęlo ſie OpecŻyw 8.
3. Zostać uczynionym; w zdaniu uogólniającym wyrażającym zawsze ten sam skutek (1): Iáko w zápiżmowáney ſkrzynce/ co iedno z niey wyimieſz/ káżda rzecz piżmem wonią: ták w ſercu/ w ſłowie/ y w vczynkách Chrześćijáńſkich/ [...] co iedno ſię pocznie/ iego ſpráwiedliwośćią/ wyſługą y naśládowániem woniáć ma. SkarKaz 85a.

Synonimy: 1. jąć, jąć się; d. wywieść się.

Formacje współrdzenne cf NACZĄĆ.

Cf POCZĘCIE

MMk, AL