[zaloguj się]
[pdf]

POCZĘCIE (472) sb n

o jasne, e pochylone.

Fleksja
sg pl
N poczęcié
G poczęciå
D poczęciu
A poczęcié poczęci(a)
I poczęciem, poczęcim
L poczęciu

sg N poczęcié (88); -é (6), -(e) (82). ◊ G poczęciå (125); -å (64), -(a) (61). ◊ D poczęciu (41). ◊ A poczęcié (63); -é (3), -(e) (60). ◊ I poczęciem (24), poczęcim (3) RejPs, MurzHist, CzechRozm; -em (2), -(e)m (22). ◊ L poczęciu (126). ◊ pl A poczęci(a) (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

I. Rzeczownik od „począc” (115):
1. Podjęcie, rozpoczęcie, wszczęcie; inchoatio JanStat [czego] (2): Natalis urbis Dźień poczęcia zákłádánia miáſtá którego. Mącz 241c; á ieſliby ſie doſtáteczna zapłátá/ álbo w części ſzkód onych dla iego poczęćia woyny przećiw Króleſtwu/ álbo oſobom podnieśionéy nie sſtała/ tedy ſkázuiemy go/ áby był ná ćiele karan. SarnStat 118.
2. Zajście w ciążę; ciąża; conceptus Vulg, PolAnt, Mącz, Cn; conceptio PolAnt, Mącz, Calep, Cn; graviditas Calep; satus Cn (113): cżęſte naparzanie macicze/ cżini ią gotowſzą ku pocżęciu FalZioł I 57d; Woda albo vkrop w ktorym by było warzono liſcie wierzbowe broni pocżęcia paniam. FalZioł I 134b; Nauka poznawania po poczęciu niewiaſthy/ Ieſtli z ſynem albo z dziewką: chodzi. FalZioł V 15, *b, *4e, I 17a, 22b, 55d (40); Patrz iako w tem wierſzu rząd ſie ſplotł. Bo mowi tak, rodzi, począł y porodził, ano tym rządem miało iſc, począł rodzi y porodził, gdyz pirwey bywa poczęcie potym rodzenie naoſtatek porodzenie. WróbŻołt C5v; Ktore dźiwne rodzenie [...] poſpolićie ſye figuruie w żywoćie Mátki/ z zápátrzenia iákiey beſtyey/ á z zámyſlenia o niey czáſu poczęćia. GroicPorz mmv; Przeto gdy napierwſſe przypuſſcżenie do owiec bywáło/ kładł Iakob rózgi do koryth w wodę przed ocży Baránow y owiec áby zápátrzáiąc ſie ná nie pocżynáły. Ale kiedy pozne przypuſzcżánie bywáło y pocżęćie poſlednie/ nie kładł ich. Leop Gen 30/42; Mącz 35d; Mocz biały w człowiecze niechorym/w mężoch/ boleść Nyrek: á tákież w niewiáſtách známionuie: á drugdy poczęćie. SienLek 27v, 27v, 108, 110 marg, 111v [4 r.], 112 [3 r.] (14); Citta – Pozaliwoſc [lege: pożądliwość] niewieſczią w poczęciu, pliugawego iadła. Calep 202b, 233a.

poczęcie kogo, czego (8): A przeto [św. Anna] obyauyla przyaczyelom począczye ſwoye tey myley panny PatKaz II 86v, 77, 81; FalZioł V 15. Cf »poczęcie płodu«.

poczęcie czyje [w tym: G sb i pron (7), pron poss (3)] (10): [Maryja] vmyſlila ią [Elżbietę] nawiedzitz aby iey poſlużyla/ ij z iey pocżętzia ſie radowała OpecŻyw 10, 11v; PatKaz II 77, 81, 86v; KrowObr 225; Y Zaſz ty wieſz cżás porodzenia dzikich koz ná ſkáłách/ álbo doyźrzałeś kiedy gdy Lánie rodzą? Rozlicżyłeś mieſiące pocżęćia ich/ á zwiedziałeś cżás rodzenia ich? Leop Iob 39/2; BibRadz Gen 3/16; á tho ieſt iuż pocżęcia iey [Elżbiety] ſzoſty mieliąc RejPos 270; CzechRozm 155.

W charakterystycznych połączeniach: bronić poczęcia (5); wziąć dla poczęcia; radować się z poczęcia; (u)czynić [jaką] ku poczęciu (4), mieć moc, pomagać (2), sprawiać łacniejszą, sprawować (sprawić) (8); czynić poczęcie, objawić, (pó)śpieszyć (4), poznać, rozmnożyć (2), sprawować (2), twierdzić, znamionować; poczęcie dzieweczki, dziewice Maryjej, Elżbiety, miłej panny, niewiasty, syna, św. Anny; poczęcie w bardzo młodych leciech, łacne, poślednie, pośpieszne, poznane, rychłe (8); czas poczęcia, dzień ([ile] dni) (2), miesiące, obyczaj, pośpiech, przekaza, [który] miesiąc, znak, znamię (3); lekarstwo ku poczęciu (2), nauka poznania, pośpiech, rzecz (2); czterdzieści niedziel odpoczęcia, piąty księżyc; wesele przy poczęciu; pożądliwość [jakiego] jadła w poczęciu.

Wyrażenie: »poczęcie płodu« = conceptio prolis Mącz (4): gdi cicek prawy twardſzi niż lewy znamię ieſt pocęcia płodu otrocego GlabGad D7; Męcz 35d; SienLek 111v; Calep 465a.
Szereg: »poczęcie i narodzenie (a. porodzenie)« = conceptus et satus Mącz (2): poczęćie y narodzenie ſámo z ſiebie wdźięczne ieſt Pánu Bogu BibRadz I 63d marg; Mącz 387a.
Przen (2): [Jeremiasz uskarża się Bogu] Czemużeś mię nie zábił wnet z żywotá? á przecz mátká moiá nie ſtáłá ſię grobem mem? á żywoth iey wiecznem poczęćiem? BibRadz Ier 20/17; BudBib Ier 20/17.
a. O Maryi (29): [Maryja] chtzątz bytz pewna dziewitztwa ſwégo/ ktorégo ſtratzijtz niechciala/ pytá od anioła obycżaiu pocżeciá obietzanego OpecŻyw 8v; PatKaz I 2; Thu doctorouye mouyą [...] yſz yą [Maryję] przy począczyu duch ſzwyąty byl napelnyl {laſzky} PatKaz III 110.

poczęcie kogo (20): Gabriel prziſſedwſſy ku pannie Marij/ zwiaſtowál iey ſyna bożégo pocżęcijé OpecŻywSandR 7v, 9, 24v; OpecŻyw nlb 2; y ſprauoval duch ſzwyąty tą mylą panną ⟨zwyecznoſzczy boſtwa ſwego⟩ ku począczu [...] ſyna bozego PatKaz II 48v, 59v; PatKaz III 96v; RejAp 51v; Anyoł pánnie zwiáſtuiąc pocżęcie iego/ przezwał mu imię Iezus RejPos 117, [105]v [2 r.], 271 [2 r.]; CzechRozm 163v; CzechEp 192; Tákći przenaświętſzey Pánnie Máryey/ ſwey podłośći z ſtrony pocżęćia Syná BOżego nie zápomináiącey/ Duchá S. rátunek [...] obiecano. LatHar 247, 476, 487, 493, 501.

poczęcie czyje [w tym: G sb i pron (4), pron poss (1)] (5): OpecŻyw 14; Piſał [Ezajasz] drugie rozdzyały Duchem s. o pocżęciu pánny BielKron 94; [Maryja] w onym pocżęćiu ſwym przez Elzbietę y plod iey/ vpewnioná byłá CzechRozm 161, 161, 161v.

Wyrażenia: »dziwne (a. przedziwne), cudowne poczęcie« (5:1): [Józef] O iey dziwnym pocżęciu z weſelijm iey pytál. OpecŻyw 14; RejPos [105]v, 271; Pánno [...] przedźiwnym pocżęćiem Syná Bożego oſobliwie vcżcżona/ modl ſię zá n⟨ami⟩ LatHar 501, 476, 493.

»poczęcie z Ducha Świętego« (1): iż ſie ták doſtátecżnie pocżęćie iey z duchá świętego procż mężá [...] w ſłowie Bożym opiſuie CzechRozm 161v.

Szereg: »poczęcie i narodzenie (a. porodzenie)« (2): Marie też [...] [Trzej Królowie] rozmaijte dary dali [...]/ pytaiątz iey obycżaia iego pocżęcia ij tak ſwiętego narodzenia. OpecŻyw 24v; CzechEp 192.
W przen (1): O błogoſłáwionaſz to roſzcżká byłá/ ták iáko ią y Anyoł Páńſki miánuie przy pocżęciu tego kwiátu ſwiętego nam z dawná obiecanego oná Mária pánná ſwięta RejAp 51v.
II. Rzeczownik od „począć się”: powstanie jako płód w łonie matki [w tym: o Maryi (227), o Chrystusie (42); czyje (280) – G sb i pron (236), pron poss (39), ai poss (5)] (324): OpecŻyw 181; tedy mouyą yſz gdyſz czyalo maryey wpoczączyu yſz bylo przeſz duſzą ozyuyono nye myalo pyeruorodnego grzechu PatKaz I 17, 1, 3, 7v, 8, 11v (9); to począczye przeuyſſylo wſzytky począczya Boczyem ſyn bozy pocżąl ſyą duchem ſzwyątym wczyſtey panny zyuoczye PatKaz II 73; a przeto ſzwyąta anna y yoachym ueſele myley ſpoczączya ych czorky myley PatKaz II 77; yze koſzczyol ſzwyączy tey myley panny począczya ymy Sludzy yey [...] oboye począczye poſpolu ſzwyączymy y kyedy ſyą yey przeczyſte czyalo począlo wzyuoczye ſzwyąthey hanny PatKaz II 83v, 19v, 20 [2 r.], 21 [2 r.], 32 (73); PatKaz III 93, 94v, 95v; Tyś [...] Pan moy/ ktorego ya vfam wſſechmocnośći/ Gdyś przed pocżęcyem mym ſámeś mię przeznácżył/ Z żywotá mátki mey tyś myę wywyeść racżył LubPs Q2v, O3v; HistRzym 30v; RejPos 35v, 320v; [ojcowie] z ktorycheſmy śie rodźili: [...] ſą iákoby nieiákim podobieńſtwem nieśmiertelnego BOgá/ y pátrząc my ná nie/ ná podobieńſtwo pocżęcia náſzego pátrzamy KuczbKat 305, 30 marg; żeby też y ten ſyn [tj. Chrystus] z tákiego pocżęćia ſpráwiony [...]/ nád inſze wſzytkie ſyny ludzkie/ był CzechRozm 163v, 8, 22v, 23, 155v, 158v (10); CzechEp 149 [2 r.], 178, 194, 303, 310; Acż ono ćiáło/ w máłośći/ y w zupełnośći/ obycżay pocżęćia przyrodzonego záchowywáło NiemObr 144, 92, 121; LatHar 326, 414, 528 marg; Anioł Gábriel Zácháryaſzowi poczęćie Ianowe opowieda. WujNT przedm 33; CO ſtáry teſtáment opowiedał o Chriſtuśie Pánu/ tego wypełnienie Apoſtołowie pokazáli w hiſtoryey nowego teſtámentu/ od poczęćia áż do w niebo wſtąpienia Páná Chriſtuſowego. WujNT 836, 195 marg, 201, Zzzzz; SkarKaz 45b.

poczęcie z kogo (7): Sluſało aby tego czlouyeka criſtuſa począczye bylo ſtakyey matky ktora by taką yaſnoſzczyą ſzwyeczyla yz by uyątſſa pod bogyem nalezyona bycz nykakye nyemogla PatKaz III 117, 72v; RejAp 100. Cf »poczęcie z Ducha świętego«.

W charakterystycznych połączeniach: być świadomą poczęcia, chcieć, oczekiwać, czynić około poczęcia; z poczęcia (roz)weselić się (wesele, mieć wesele) (15), urodzony; dać poczęcie, sprawić, święcić (8), uczynić, wzwiastować, zrządzić (3); przy poczęciu weselić się (wesele) (2), wziąć łaskę (łaska) (2), wpaść w grzech (2); poczęcie bożej matki Maryjej, Chrystusa (Krystusowe) (4), córki, Izaakowe, Janowe, Jezusa (Jezusowe) (8), Mesyjasza, Pana (Pańskie) (3), (Maryjej) panny (dziewice) (52), plemienia świętego, Syna Bożego (5), św. Anny (3), Grzegorza; poczęcie bez męża; poczęcie z dziewice, z matki (2), z ojca, z panny; poczęcie najosobniejsze, na(j)szczęśniejsze, pospolite (2), prawdziwe (2), przewyższające rozum (nad rozum ludzki) (2), przyrodzone, wdzięczne, wielkie; poczęcia czas (4), godzina (3), miejsce, obyczaj; od poczęcia [który] miesiąc; wywiedzenie rzeczy ku poczęciu.

W połączeniach szeregowych (4): Effráim by pták odlećiał/ ſlawá ich od porodzenia/ y od żywotá/ y od pocżęćia. Leop Os 9/11; BudBib I 447d marg; mogłem potym przyść ná one [...] niebieſkie gody twoie/ przedźiwnym pocżęćiem twoim/ cudownym národzeniem twoim/ świątobliwym żywotem twoim/ bezmiernemi pracámi twemi/ ćięſzkimi boleśćiámi twemi/ á nákoniec okrutną śmierćią twoią/ nam ziednáne y ſpráwione LatHar 396, 341.

Wyrażenia: »chwalebne (a. na(j)chwalebniejsze, a. przechwalebne) (jest) poczęcie; chwała poczęcia« [o Maryi] [szyk 9:2] (9;2): namyleyſcha panno day nam zrozumyecz o thwym chwalebnem y nagyczyſtſzem począczyu PatKaz II 19, 19v, 20, 25v [2 r.], 32 [2 r.], 35 (11).

»czyste (a. przeczyste, a. (prze)(na)(j)czystsze) (było) poczęcie; czysta (i najczystsza) w poczęciu« [o Maryi] [szyk 42:9] (48;3): yſz kaznodzyeya [...] pauel kyedy przeczyw począczyuyey czyſtemu kazał wpol kazanya pathl y zdech{l} PatKaz I 12v, 11v [2 r.]; [Maryja] yego [(tj. Jezusa] boſtwo ogarnącz zyuotem y porodzycz myala/ a przeto czyſta y nayczyſthſza była w yey począczyu wzyuoczye ſzwyątey anny PatKaz II 73; Pyſarz proſzy do they czyſthey panny maryey pokornye O yedną zdrovą maryą aby myą myla panna przeſz yey przeczyſthſze począczye raczyła poczyeſzycz. Amen. PatKaz II 86v, 18v, 19 [2 r.], 19v [3 r.], 20v, 21 (48).

»poczęcie (jest) z Ducha Świętego (a. Bożego)« [o Chrystusie] [szyk 3:1] (4): Boć Zydowie y Filip z nimi ná ten cżás ieſzcże nic o pocżęćiu Iezuſowym z Ducha świętego niewiedźieli CzechRozm 159v, A5, 27v, 338.

»dziwne (a. przedziwne a. na(j)dziwniejsze) poczęcie« [szyk 9:4] (13): OpecŻyw 24v; PatKaz II 20v, 32 [2 r.], 34v, 49v, 73; RejAp 100; A dziwnie záwżdy Duch s. oświecał/ ſercá Prorockie/ iż ſie przypátrowáli dziwnemu Boſtwu y dziwnemu pocżęciu tego przyſzłego Meſyaſzá ſwego. RejPos 232v, 28v, 270v; CzechRozm 164; LatHar 396.

»przez (a. bez) (stało się) poczęcie (pierworodnego) grzechu; niedotkniona (a. nieskażona ani naruszona) w poczęciu grzechem; zachować w poczęciu przez grzechu; zachowana od grzechu w poczęciu« [o Maryi] [szyk 8:5] (8;2;1;2): bo to yeſth rzecz barzo pannye przyyemna kto yey przeſz pyeruorodnego grzechu począczyu vyerzy PatKaz I 13; pan bog uczynyl ſwą moczą czworakye rodzayouy ludzkyemu nyeuynne y przeſz grzechu począczye [tj. Adama, Ewy, Maryi i Chrystusa] PatKaz II 71v, 54, 56, 65v [2 r.], 69v, 72; CzechEp 192.

»z nasienia poczęcie« (1): tedy to ſámo [opisanie w Słowie Bożym] Iozeffá od pocżęćia y płodu onego świętego odſtawia/ y káżde inſze o naſieniu mniemánie ábo z naſieniá iego pocżęćie [...] precż odrzuca. CzechRozm 161v.

»poczęcie niepokąlane« [o Maryi] (1): Poranne porátowánie/ pięknie wyraża Pánny tey pocżęćie niepokaláne. LatHar 414 marg.

»niewinne (a. na(j)niewinniejsze) (było) poczęcie; niewinnie, w niewinności zachować w poczęciu; ciało w niewinności zachowano« [o Maryi] [szyk 11:3] (10;2:1;1): PatKaz I 3v; {y ſzlvſznye} tą panną tako nyeuynnye y ſzwyączye w yey począczyu pan bog zachoual yſz yey naczyſthſzą naturą chczyal przyyącz yſtacz ſyą czlouyekem PatKaz II 68v; gdy cryſtus ſyn bozy wzyąl cząſtkę natury ſczyala [...] maryey atedyczyem bylo [...] naynyeuynnyeyſze yey począczye PatKaz II 69, 19v, 66 [2 r.], 71v, 72, 72v (13).

»początek poczęcia« (1): Rácż wſpomnieć [...] y ná wnętrzną żáłość/ którąś od pocżątku pocżęćia twego/ w náſzym cżłowiecżeńſtwie vćierpiał LatHar 289.

»poczęty [z jakiego] poczęcia« (1): A przeto ſam bog maryą panną początą z ⟨nye⟩czyſtego począczya mogl vczynycz PatKaz I 4.

»święte (a. na(j)świętsze, a. przenajświętsze) poczęcie; święta (naświętsza) w poczęciu; święcie w poczęciu zachować« [w tym: o Chrystusie (8), o Maryi (6)] [szyk 13:2] (12;2;1): OpecŻyw 93v; y oczekaual [Mojżesz] tey ſcząſney godzyny uypelnyenya proroczkyego począczya yey nayſzwyąthſchego {alye nyedoczekal} PatKaz II 56v, 19v, 21v, 40v, 68v, 69; KrowObr 171v; RejAp 100; RejPos 270; CzechRozm 163v; Bo ieſli nas śmiał oto ſtrofować/ iż Iezuſá páná cżłowieká niebieſkiego/ pocżęćiem świętym/ y poświęcenim zupełnym/ od ludźi wſzytkich odłącżonego/ [...] wzywamy: iákoż on z ſwoią Kátoliką grubego bałwochwálſtwá wolny będźie NiemObr 120, 118; LatHar 341, 645.

»poczęcie w żywocie [czyim]« [w tym: o Maryi (29), o Chrystusie (3)] [szyk 30:2] (32): oto ſyą dzyſz roſzweſelyl oczyecz bog zeſlawſſy panną maryą naſzwyath przeſz yey począczye przeczyſte wzyuoczye ſzwyątey anny PatKaz II 74, 27, 40v, 65, 65v [3 r.], 66 (29); Lepiey ſie nawroccie ku temu ſwiętemu panu Ieſuſowi ktorego pan bog dziwnym obyczaiem vczcił/ a tho w iego ſwiętim poczęciu w zywocie panienskim. WróbŻołt B6v; BudNT Ii; Támże w iey świętym żywoćie/ nád zwycżay było pocżęćie/ Bog ſię z cżłowiecżeńſtwem ſpoił ArtKanc A5v.

Szeregi: »(tak) poczęcie, ((jako) i, a) narodzenie (a. (u-, po)rodzenie)« [szyk 35:4] (39): Panna náſwiętſſá [...] tznotliwie powiedala o dziwnym iego pocżęciu/ dziwnieyſſym narodzeniju/ ij wſſego piſma w nijm popełnieniu/ a onij temu wſſytkiemu wierzili OpecŻyw 24v; PatKaz II 54, 55 [2 r.], 55v, 56v, 57v [2 r.] (16); PatKaz III 104v; Tá Cerymonia [oczyszczenia] ktemu człowieká wiedźie/ áby obaczył wielkość grzechu/ ktory oſzpeca poczęćie y národzenie iego BibRadz I 63d marg; RejAp 100; RejPos 28v; Ale vrodzenia / y pocżęćia też iego ieſt cżás pewny lat 1575. CzechRozm 35v, 145v marg, 159 [2 r.], 163v, *v; CzechEp 149, 175, 305, 338; Calep 741a; LatHar 645; WujNT 5, Zzzzz. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»poczęcie i przyście na świat« (1): o myla panno troyakye twoye począczye y przyſzczye na ſzwyat bylo PatKaz II 20v.

»stworzenie a poczęcie« (1): yeſly brzegu zbauyenya uyecznego doycz chczemy bozey matky maryey ſthworzenye a począczye chwalmy PatKaz I 3.

»poczęcie i wcielenie« (1): czoſz potym proroczy duchem ſzwyątym nathchnyeny prorokoualy y pyſaly czo przeſz tą panną myalo ſyą ſtacz, począczye, y wczyelenye ſyna bozego PatKaz II 49v.

»zesłanie i poczęcie« (1): [patriarchowie i prorocy] wołáli á prośili áby ſie Pan czo rychley niebu rozſtąpić kazał/ áby go im ze dzdzem ſpuśćił/ rozumieiąc temu/ iż nie cżłowiecżeńſkim kſtałtem miáło być to ſwięte zeſłánie y pocżęcie iego. RejPos 270v.

»poczęcie i zjawienie« (2): Potym Apoſtoł piſze: Iż [oblubienica Pańska] miáłá w żywocie pocżęthego ſyná [...]. A porodziwſzy go/ tho ieſt wyznawſzy go á obiáwiwſzy go wſzemu ſwiátu/ wołá vſtáwicżnie á opowieda to ſwięte y pocżęcie y zyáwienie Páná tego. RejAp 100; RejPos 270v.

Przen (10):
Szereg: »i poczęcie i rodzenie« (1): prawdá to, iż ſię Antychrist z żydow pocżął: z nich ſię vrodźił [...]. Ktorego y pocżęćie y rodzenie tákowe, ieſzcże s ię zá Apoſztołow zácżęło CzechEp 410.
a) O poczęciu duchowym poprzedzającym rzeczywiste [w czym] (1): Wthore bylo począczye tey myloſzczyuey panny wſerczu y wduſſy ſzwyątey anny a tho gdy uuyerzyla anyolouy uyſluchawſzy poſelſtwo od boga knyey poſlane PatKaz II 64v.
b) O poczęciu Maryi w przedwiecznych zamysłach bożych (8): to pyerue począczye tey myley panny bylo w uſzech szwyątey anny przeſz obyauyenye anyelſkye od boga PatKaz II 64v, 21v.
Wyrażenia: »chwalebne poczęcie; nachwalebniejsza w poczęciu« (1;1): O nachwalebnyeyſza panno w uyecznym począczyu PatKaz II 29v, 49v.

»najczystsze poczęcie« (1): A przeto ſz(wyecznoſzczy) wboſkyey radzye ſtalo ſyą tey myley panny nayczyſthſche począczye PatKaz II 22.

»poczęcie z wieczności, wieczne« [w kim, w czym (3)] [szyk 3:3] (4:2): pyſze ſzwyąty auguſthyn Pyerue bylo yey począczye w oczczu nyebyeſkym ato zwyecznoſzczy boſtwa yego wſzechmocznoſzczy PatKaz II 21v; ta doſtoyna panna wzyąla (z wyecznoſcy) od boga wſzechmocznego dwoyakye poſzwyączenye w począczyu yey uyecznym PatKaz II 37, 22, 29v, 49v, 52v.

a. Święto kościelne poświęcone poczęciu Matki Bożej (32):
Zestawienie: »święto, dzień poczęcia ((Błogosławionej) Panny, a. Dziewice) Maryjej (a. Matki Bożej, a. Panny Świętej); poczęcie ((Błogosławionej) Panny) Maryjej (a. Bogarodzice)« [szyk 22:10] (12:11;9): {mamy ſzwyaczycz tąn dzen yey/ m/ począczą} dla obrony bo takye ludzye vybavya {panną} marya od ſkod rozmaytych PatKaz I 2; Nyeyeſth prawdzyuy myloſnyk dzyenycze [!] maryey/ ktory nyechcze ſzwyączycz ſzwyąta począczya yey PatKaz I 14, 2 [2 r.], 2v; to ſzwyąto ſzwyączymy yey począczya kyedy pan bog duſzą yey złączył z yey przeczyſtem czyalem [...] wzyuoczye yey matky PatKaz II 83v, 83, 84, 84v; To ſwięto twoiego potzęćia/ kośćioł Rzymſki potwierdza y potwierdził. KrowObr 171v, 171, 171 v, Tt4v, Vu3; Leop AAA2; Goski 15v; [papież Sykstus IV] Swiętá ty ſwięćić vſtáwił ktorych przed tym nie ſwięcono/ Pocżęcie y Ofiárowánie pánny Máryey/ s. Anny/ s. Iozephá/ s. Frańćiſzká/ y s. Serafiná BielKron 189v; OrzQuin Y2; StryjKron 707; LatHar 684, Aaa4; WujNT 1 marg, 349, 397, Vvvvv 3v; SkarKaz 577a marg.
~ Wyrażenia: »czyste (a. przenajczystsze) poczęcie« [szyk 1:1] (2): pyſche S. Anſelmus Nyeuydzy ſyą bycz then prawdzyuy myloſnyk maryey panny który yey czyſtego począczyu [!] ſzwyąta czczycz a ſzwyączycz nye chcze PatKaz I 1v; PatKaz II 84.

»poczęcie przez grzechu« (1): ktorzy mouyą yſch nyepoczączya o {maryey przeſz grzechv ſzwaczą} ale poſzwyączenya ma bycz wezwano to ſzwyątho PatKaz I 13.

»niepokalane poczęcie« [szyk 2:1] (3): (żp) Modlitwy (–) [...] W dźień niepokalánego pocżęćia B. Panny Máryey. (marg) 8. Dniá Grudniá (–) LatHar 414, ++6v; SkarKaz Ooooa. ~

b. Analogicznie o Adamie i Ewie [cf poprzednio »przez grzechu poczęcie« PatKaz II 71v] [kogo] (3): Wtore począczye czlouyeka a to yaua matka naſza PatKaz II 72.
Wyrażenie: »poczęcie przez grzechu« (1): Pyerue począczye przeſz grzechu/ pyeruego czlouyeka adama ſtalo ſyą dzywnye a boſką moczą PatKaz II 71v.
Szereg: »poczęcie abo stworzenie« (1): ale ona [Maryja] yeſt ⟨matka⟩ vyyąta oth grzechu pyeruorodnego y zachouana oth uyny o yeſcze przeth uyeky y począczyem abo ſtworzenyem adama y yauy PatKaz II 72v.
III. Rzeczownik od „począć” a. „począć się” (32):
1. Rozpoczęcie (się), moment początkowy; inchoatio Mącz, JanStat; inceptio, initium Mącz, Cn; coeptus, inceptum, principium Calep, Cn; institutum, originatio Calep; exordium, exorsus, incunabula, ingressio, ingressus, initus, introitus, origo, orsus, primordium Cn (32): I tom sprawyedliwoſcz spoddanych pana voyewodj walaſkiego poddannem [!] krola yego myloſczi pyerwye dwa dny od poczanczią [sejmu] [...] ma bicz czyny ona MetrKor 40/810; Inchoativa verba a Gramaticis discuntur quae initium et incrementum rei significant. Które poczęcie y poſtęp známięnuyą. Mącz 167d, 36a, 167d; Calep 211b, 520a, [738]b.

poczęcie czego (18): a zaplatha thich wſzitkich rzeczi ktore za ony Czthirzi dny oſſąndzą dnya pyantego od poczanczya ſeymu zobv ſthron ma bicz. MetrKor 40/811; Drukowano w Krolewcu [...] przed poczecim [!] roku 1551. MurzHist V3v; Diar 91; Pridie calendarum. vel Calendas Ianuarias, Dzień przed poczęćiem dnia Mieſtyąca [!] ſtyczniá. Mącz 88c; Prologium – Poczęczie mowi. Calep 858a; wſzyſtkié Biſkupy/ Opáty/ Kápituły/ Pręłaty/ Proboſcze [...]/ którzy nie ſą Zakonu náſzégo/ ná ich mieyſcá/ práwá/ wolności/ y dźierżáwy/ któré przed poczęćiem woyny [ante motam guerram JanStat 877] dźierżeli/ wrácamy SarnStat 1098, 30, 76, 149, 724 [2 r.], 726 (12). Cf Wyrażenie.

W charakterystycznych połączeniach: poczęcie dnia [którego] miesiąca, mowy, panowania, roku [którego], rokow (5), sądzenia, sejmu (6), wojny.

Wyrażenie: »przed poczęcim świata« (1): á kroleſtwo iego [Boga] [...] ſtáło ſie ieſſcze przed poczęćim ſwiátá RejPs 138v.
a. Pierwszy okres, etap [czego] (1): Faris, vel fare, fatur, fatus - Poczecię mowy [= mówienia przez dzieci]. Calep 408b.
b. Powstanie, stworzenie (2):
Wyrażenie: »pirwsze poczęcie [kogo]« (2): Dziwne pirwſze pocżęcie Páná náſzego. RejPos 232 marg, 232.
c. Ukształtowanie (się) [czego] (1): Embryo – Płodu w ziwocie w ſzterdziescy y dwu dniach poczęcie. Calep 359a.
d. Wejście w życie [czego] (3): A z Czopowégo/ po wyſzćiu Roku/ od poczęćia Czopowégo/ kwity Poborcóm [...] dawáné bydź máią SarnStat 346, 1021, 1103.
2. [Wstępna część tekstu [czego]: Arenga ... Słuſzne pocżęcye prziwileia Cervus F40 256.]
IV. Płód (1): [Anektanabus] Gdy ze ſpánia wſthawáł vderzył iey lekko wzywot mowiąc/ to pocżęcie [Haec conceptio] bądz mſćicielem/ á niechay nie będzie żadnym obycżáiem zwyciężone od cżłowieká. HistAl A4.

Synonimy: I.1. początek; 2.a. stworzenie; III.1. początek, powstanie, stworzenie; 2. początek; IV. płod.

Cf POCZĄĆ, POCZĄĆ SIĘ

KW, KWysz