[zaloguj się]
[pdf]

POWSTANIE (127) sb n

o oraz a jasne, e pochylone.

Fleksja
sg
N powstanié
G powstaniå
D powstaniu
A powstanié
I powstani(e)m, powstanim
L powstaniu

sg N powstanié (23); -é (1), -(e) (22). ◊ G powstaniå (25). ◊ D powstaniu (14). ◊ A powstanié (49); -é (7), -(e) (42). ◊ I powstani(e)m (2) RejPosWstaw, CzechEp, powstanim (1) ReszList. ◊ L powstaniu (10).

Sł stp, Cn notuje, Linde brak.

I. Rzeczownik od „powstać” (124):
1. Podniesienie się; consurrectio Calep, Cn; assurrectio Cn (60): Consurrectio – Powſtanię z drugim. Calep 250b.
Przen (54): WSzelákiem ſpoſobem moy pánie raczyłeś doznáć y doſwiadczyć wſſythkich ſpraw moich ták odpoczynienya mego iáko y powſtánia moiego RejPs 206 [przekład tego samego tekstu] LubPs ee.
a) Zmiana dotychczasowego postępowania, poprawienie się, nawrócenie się (52): Wywiedź mię ná wyſoką ſkáłę day powſtánye.LubPs O6; Rácż węgle z ognyem o wſſechmocny Pánye/ Zá ty ich [nieprzyjaciół moich] złośći thu rozrzućić ná nye/ Nyech w on doł [grzechu] wpádną s kąd trudne powſtánye LubPs ee2v; RejPos 30 marg; RejPosWstaw [1102]v; Pokwáp ſię z tego przykłádu grzeſzniku do powſtánia SkarŻyw 168, 81, 440; CzechEp 294 marg; pomoż do powſtánia/ záwołay ná mię: Młodźieńcze wſtań. niech ſtára w złośćiách odmłodnie duſzá moiá/ niech ożyie ná głos twoy. SkarKaz 387b.

powstanie do czego (1): Day Boże nam do pokuty z grzechow/ do Sákrámentow kośćielnych/ do dobrych vcżynkow/ w kthorych Chryſtuſa náyduiem/ ták prętkie y chętliwe powſtánie. SkarŻyw 26.

powstanie czyje [w tym: pron poss (6), G pron i sb (4)] (10): then Pan tobie ma przyść ná powſtánie twoie RejPos 30, 30v [3 r.]; RejPosWstaw 110v; SkarJedn 329; Grzechu ich [ludzi zawiedzionych] nie prágniem/ ále dobrego ſwego/ y rychleyſzego powſtánia ich/ wielce w Bogu prágniem. SkarŻyw 374, 598 marg; WujNT Luc 2/34; SiebRozmyśl [A3]v.

W połączeniu szeregowym (1): Vpros nám iuż wielebná panno z grzéchow powſtanijé/ boga gorącé rozmyſlanijé/ niſkié vpokorzenijé/ dobré a weſolé ſkonanijé OpecŻyw 190.

W przeciwstawieniach: »powstanie ... upadek (a. upad, a. upaść) (8), skaranie (2), zatwardzenie i zaślepienie oczu« (11): Abowiem Pan Kryſtus/ iednym polożon ieſt ku powſtániu/ á drugim ku vpáśći KrowObr C3v; RejPos 27v, 28 marg, 30v [2 r.]; Boże [...] weyrzy ná nie [na Greków] [...] plagá twoiá niech ſię im ták iáko Pháráonowi/ ná zátwárdzenie y záſlepienie ocżu ich nie obráca: ále rácżey ná powſtánie ich SkarJedn 329; SkarŻyw 598 marg; ReszList 142; WujNT Luc 2/34; bo ten ſyn twóy drogi/ Będźie tu zá nas wydan/ przez naród ſwóy ſrogi: Iednym przedſię/ wiédz pánno/ będźie ná powſtánié/ Drugim záś dla złośći/ ná wieczné ſkaránié. SiebRozmyśl Gv, [A3]v.

Wyrażenia: »duchowne powstanie« (3): O duchownym powſtániu náſzym w tym żywode/ á iáko opuśćiwſzy ſpráwy ziemſkie/ niebieſkich ſzukáć mamy. RejPosWstaw 110v, [1102], [1103].

»z grzechów powstanie« [szyk 7:4] (11): Przez twé ſwięté zmártwych wſtanijé Zbawicielu dáy nam z naſſych grzechow powſtanijé OpecŻyw 171 [idem ArtKanc F3v], 32v, 171v, 190; z grzechow powſtánia żaden oprocż Páná dáć nie może LubPs T4 marg, T marg; RejPos 223v; SkarŻyw 440; ArtKanc F3v, F6v; LatHar 238.

»powstanie z upadku« [szyk 1:1] (2): RejPos 223v; W ktore niebeſpiecżeńſtwo dlatego był W.M. bez wątpienia Pan BOg wpáść dopuśćił/ áby iáko Dawidowym niekiedy/ ták teraz W.M. vpadkiem/ y z vpadku záś zbáwiennym powſtánim błądzącym owiecżkom odiął wſzeláką occáſią roſpácżánia ReszList 142.

»powstanie ze złości« (2): Rzućże ſie rádzęć do tey ſwiętey zbroie Páná ſwego/ á do tey tarcżey mocney iego/ boć to ieſt zbroiá twoiá mocna wiárá twoiá/ á powſtánie ze złośći twoich. RejZwierc 264, 265.

Szeregi: »powstanie i nawrocenie« (1): dał vpámiętánie [Pan Bóg Teofilusowi]/ y Boſkie w ſerce iego náwiedzenie/ ku práwemu powſtániu y náwroceniu. SkarŻyw 172.

»pociecha (a. rozmnożenie pociechy) a powstanie« [szyk 3:2] (5): A ták tu możeſz rozumieć iż ſie zyáwił [Pan] dobrym ná pociechę wiecżną á ná powſtánie. RejPos 28; on [Pan] tu przyſzedł ná powſtánie twoie/ á ná rozmnożenie káżdey pociechy twoiey. RejPos 30v, 28, 30, 30v.

»powstanie i pokuta« [szyk 1:1] (2): ći oſtrożni á pilni ſtrożowie náſzy Aniołowie/ do pokuty nas y powſtánia vpomináią SkarŻyw 557; áby wam P. Bog ták groźił/ iákoby wam dał pomoc do powſtánia/ y pokuty SkarKazSej 707b.

»upadek i powstanie« [szyk 2:1] (3): Otho/ wierz mi iż to dziecię ieſt ſie zyáwiło á ieſt poſtháwiono ná wielki vpadek y ná wielkie powſtánie rozmáitym ludziom RejPos 28v, 28, 29. [Ponadto w przeciwstawieniach 6 r.]

»uznanie a powstanie« (3): Modlitwá áby Pan bog racżył dać vznánie á powſtánie z grzechow LubPs T marg; RejPos 223v; vpadńmy przed thym ſtráſzliwym Máyeſtatem Páná ſwego/ áby nam raczył dáć wczás vznánie náſze/ á powſthánie ze złośći náſzych RejZwierc 265.

»powstanie i lepszy żywot« (1): Bonifacyuſz/ [...] dobrą wolą ku powſtániu/ y lepſzemu żywotu zawżdy w ſercu nośił SkarŻyw 440.

a. Obudzenie się i podniesienie ze snu (5): Bo ty wyelką hoynoſcyą nápełniſz mą duſſę/ Zá co ya cyebye nędznik wyecżnye chwalić muſſę/ Ná łoſſku y w powſtányu cyebye wſpomináyąc/ A iżeś moy obrońcá záwżdy wyſławyáyąc. LubPs Pv; SienLek T[tt]v; Ptaſzkowie ná świtániu weſele ſpiewáią/ nas wſzech ku powſtániu pieniem ſwjm wzywáią ArtKanc F4v; BLiżyć się iuż cżás powſtánia/ przebudź duſzo ćiáło z ſpania/ przychodźi cżás świtánia. ArtKanc T4v, T4.
2. Pojawienie się, zaistnienie; ortus Mącz [w tym: czego (4)] (6): Ortus, Powſtánie/ Rodzay/ Początek/ Pokolenie. Mącz 268d; Tempestas Metaph. Pobudzenie/ powſtánie/ poruſzenie yákich wielkich rzeczy. Mącz 443d, 468b.

W przeciwstawieniu: »powstanie ... upadek« (1): [Filozofowie badali rzeczy początek] powiedáiąc/ że iednégo powſtánié/ vpadek drugiego. Oczko 5.

a. O Antychryście [czyje z kogo] (1): Antychristowe z żydow powstánie, iáko ma być rozumiane. CzechEp 410 marg.
b. O wietrze (1): A morze/ z powſtánia wielkiego wiátru [vento magno flante]/ burzyć ſię poczynáło. WujNT Ioann 6/18.
3. Wystąpienie przeciw, zbuntowanie się [przeciw komu, przeciw czemu, contra aliquem; w tym: czyje (2)] (4): Z ktorego [żywota Fryderyka cesarza] łácno pozna złość/ zdrádę/ pychę/ niezbożność/ potwarz/ powſtánie przećiw ſwey właſney zwierzchnośći/ kilku Papieżow Rzymſkich CzechEp 400; im kto ieſt pyſznieyſzy/ tym mniey dba o Bogá: á Antychriſt będźie napyſznieyſzy y to prawdá, iáko ſię iuż też to pokażáło w onym hárdym Papieskim przećiw Ceſárzowi powstániu, y przećiw inſzym pánom ſwym. CzechEp 421, 55 marg; Tákże wſzytkié práwá ták przyrodzoné/ iáko y piſáné/ poeny/ y poſtępki/ y ſpiſki do powſtánia contra hoſtes patriae, perduelles vczynioné/ przećiwko nim podnieśioné/ y wykonáné bydź máią. SarnStat 15.
4. Zmartwychwstanie; resurrectio PolAnt, Vulg (52): które imię ma nád wſzytko imię ná świećie: [...] wiátróm pokóy/ y vmárłym powſtánié roſkázuie BiałKat 301; Wdzięcżnieyſza ieſt rzecż odrzućić nádzieię ludzką/ á ſpuśćić ſię ná Boſką/ y cżekáć od Bogá onego powſtánia/ ktorym záś ći będą przywroceni do żywotá BudBib 2.Mach 7/14; BudNT Luc 20/33, 36.

powstanie ku czemu (1): Przyſzcżepienie do Chriſtuſá/ iáko do winney máćice: pogrzebienie w śmierć iego: powſtánie z nim ku chwale Bożey w nowośći żywotá CzechRozm 259v.

powstanie czyje [w tym: G sb i pron (13), pron poss (2)] (15): RejAp 168v; wielką mocą wydawáli świádectwá Apoſtołowie (o) powſtániu páná Ieſuſa BudNT Act 4/33; Tákże też o Kroleſtwie niebieſkim y żywoćie wiecżnym: [...] poświęceniu/ przez śmierć y kreẃ Chriſtuſowę/ y powſtánie iego od vmárłych: nie mogą [nauczyciele] żadnego ná ſumnieniu iego vpewnić CzechRozm 111v; CzechEp 260, 317; WujNT Rom 1/4. Cf »powstanie umarłych«.

W połączeniach szeregowych (2): RejAp 117v; PRzetoż zániechawſzy mowy o początku wiáry Chriſtuſowey/ mieymy ſię ku doſkonáłośći: nie znowu zákłádáiąc gruntu pokuty od vczynkow martwych/ y wiáry w Bogá/ náuki krzczenia/ y rąk wkłádánia/ y powſtánia z martwych/ y ſądu wiekuiſtego. WujNT Hebr 6/2.

W przeciwstawieniach: »pogrzebienie, śmierć ... powstanie« (2): Bo iesli wſadzeni znim ieſteſmy wpodobieńſtwo śmierći iego/ tedy y wpowſtánie będziemy. BudNT Rom 6/5; CzechRozm 259v.

Wyrażenia: »powstanie z Christusem« (1): CzechRozm 259v cf powstanie ku czemu.

»powstanie z ciały swemi« (2): kthorzy iuż w wielkich rádoſciach triumphuią przy tym Báránku ſwoim ſwiętym/ cżekáiąc záwołániá ſwego á powſtánia s ciáły ſwemi/ á wiecżney zapłáty ſwoiey RejAp 117v, 168v.

»powstanie z martwych (a. z umarłych), od umarłych« = resurrectio mortuorum a. ex mortuis Vulg, PolAnt [szyk 14:1] (8:7): niekthorzy między wámi powiádaią/ że powſthánia z vmarłych nie máſz Leop 1.Cor 15/12, 1.Cor 15/13, Philipp 3/11; BibRadz 1.Cor 15/21; Lecż ktorzy doſtoyni ſą wieku onego doiść y powſtánia zmartwych/ áni ſię żenią/ áni (zá mąż) idą. BudNT Luc 20/35; CzechRozm 111v; potym znácżnie przez cudá/ przez powſtánie od vmárłych y przez duchá ś. ktorego wźiął od Bogá/ y ktorego też znácżnie wylał ná ſwoie vcżnie/ okazány ieſt ſynem Bożym. CzechEp 314, 295, 314, 317; owabym ktorym ſpoſobem zábieżał ku powſtániu z martwych. WujNT Philipp 3/11, Luc 20/35, Act 4/2, Rom 1/4, Hebr 6/2.

»powstanie od śmierci, z śmierci« [szyk 2:1] (2:1): A wydánie/ vkrzyżowánie/ śmierć/ y od śmierći powſtánie cżłowiekowi tylko prawdziwemu należy/ á nie ániołowi duchowi CzechRozm 55; CzechEp 301 [2 r.]; [BudArt V4].

»powstanie umarłych (a. zmarłych)« = resurrectio mortuorum Vulg, PolAnt [szyk 8:1] (9): Chryſtuſowe zmartwych wſtánie okázuie/ y vmárłych powſtánie/ iákie ſie ſtáć ma. Leop 1.Cor 15 arg, 1.Cor 15/21; BibRadz Act 23/6; A o powſtániu zmarłych nie cżytáliśćie/ co rzecżono wam od Bogá mowiącego? BudNT Matth 22/31 [przekład tego samego tekstu CzechEp, WujNT]; CzechEp 282; [Paweł zawołał] Mężowie bráći/ iam ieſt Pháryzeuſz/ ſyn Pháryzeuſzow: o nádźieię y o powſtánie vmárłych mnie tu dziś ſądzą. WujNT Act 23/6, Matth 22/31, Act 24/21, 1.Cor 15/21.

»powstanie wieczne« (1): A tu dopirko ſie nád tobą wypełni to błogoſłáwieńſtwo/ iáko y nád tymi ktorim tu on ná powſtánie wiecżne á ná pociechę wiecżną/ iáko o nim tu Prorok powieda/ przyść racżył. RejPos 30v.

»powstanie do żywota wiecznego« (1): áleć on Krol wſzego świátá nas zá náſze vſtáwy vmieráiące/ wzowie ku powſtániu do żywotá wiecżnego [in aeternam resurrectionem vitae nos suscitabit]. BudBib 2.Mach 7/9.

Przen (14):

powstanie czego (10): á powſtáną wierni ná powſtánie żywotá wiecżnego/ á niewierni w powſtánie ſądu groźnego á ſtráſzliwego. RejPos Ooo4; GrzegŚm 7 [2 r.], 11 [2 r.]; BudNT Ioann 5/29 [2 r.]; WujNT Ioann 5/29 [2 r.]. [Zawsze przekład tego samego tekstu].

powstanie czyje (1): RejPosWstaw [1102] cf Zwrot.

Zwrot: »powstaniem powstawać« (1): wſzyſcy ſie tedy pilnie o to ſtáráć mamy/ ábyſmy [...] iuż vcżuli/ że Pan Kryſtus w nas żywie/ przez ktorego y w on oſtátni dzyeń dáłá náſze wzbudzone być máią. Potym/ gdyż oprocż tego ieſt y drugie powſtánie náſze/ kthore pochodzi z onego pirwſzego/ to ieſt/ ktorym powſtawamy w ninieyſzym wieku vſtáwicżnie od ſmierći żyda ſtárego RejPosWstaw [1102].
a) Ten, kto daje zmartwychwstanie (3):

powstanie czyje (1): ieſt [Chrystus] onym namileyſzym ſynem iednorodnym y właſnym Bożym: ktory ma moc ná niebie y ná źiemi/ y imię nád wſzelkie imioná: y ieſt náſzym powſtániem y żywotem CzechEp 260.

Szereg: »powstanie i żywot« (3): Iam ieſt powſtánie y żywot [resurrectio et vita Vulg Ioann 11/25]/ kto w mię wierzy/ choćby y vmárł/ żyw będźie GrzegŚm 43 [idem] 9; CzechEp 260.
5. Odrodzenie się [czyje] (2): zacny narodzie Polſki/ [...] ty w vpadku ktory nád tobą ták bliſko á znácżnie záwiſł/ ledwo ſie co pocżuwaſz [...]. Zácżym boię ſie/ iż tylko ten kąſek cżáſu Seymowánia twego zoſtáwił ći ieſzcże P.Bog do pokoiu á powſtánia twego. PowodPr 6.
Szereg: »i powstanie i pomnożenie« (1): Dárowałeś [królu Zorobabelu] mátce ſwey [tj. ojczyźnie] wſzytki poćiechy ſwoie. Wylałeś ná nię wſzytko ſzczęśćie ſwoie: w iey dobrym y powſtániu y pomnożeniu/ wſzytki dobrá ſwe zámykáiąc. SkarKazSej 668b.
II. Zamieszki, rozruchy, walka; consurrectio Mącz, Cn (3): Motus, Ruſzenie/ záchwianie/ zwádá/ powſtánie/ niepokóy/ zámieſzánie. Mącz 234a; Bellum servile, Powſtánie wzburzenie á woyna niewolnych ludźi. Mącz 388d, 435c.

Synonimy: I.1.a. obudzenie; 3. bunt, walka, wystąpienie, zbuntowanie; 4. zmartwychwstanie; II. burda, rozruch, walka, zamieszka.

Cf POWSTAĆ

MN