[zaloguj się]
[pdf]

1. BUNT (56) sb m

Fleksja
sg pl
N bunt bunty
G buntu buntów
D buntowi
A bunt bunty
I bunt(e)m
L buncie

sg N bunt (5). ◊ G buntu (4). ◊ D buntowi (1). ◊ A bunt (1). ◊ I bunt(e)m (3). ◊ L buncie (4). ◊ pl N bunty (6). ◊ G buntów (14); -ów (3), -(o)w (11). ◊ A bunty (18).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Występowanie przeciw ustalonemu prawu, porządkowi; spisek sprzysiężenie; coitio, factio, rebellio, seditio Cn (40): MetrKor 61/224; KromRozm III o2v; A też Pan widząc ich tákye chytre bunty/ Wzruſſył ſpołu z nimi wſſytki zyemſkye grunty. LubPs S5v; BielSpr 25v; WujJud A6; WujJudConf 10v; BudBib Isai 8/12; ModrzBaz 114 [2 r.], 114v; SkarKaz 88; KochPieś 36; ActReg 134; Ale záś bunty Polſkie niezgodliwe Co przynieść mogą? GrochKal 10; LatHar 316; Przećiw Bráctwam Rzcmieſłniczym śiłá Státutów iest vczynionych zå Królá Zygmuntá: podobno obáwiáiąc ſie buntów táiemnych. SarnStat 296, 420.

bunt przeciw(ko) komu (6): LibLeg 10/91v; ále temu byli ná odpor wſzytko Rycerſtwo y lud poſpolity/ boiąc ſie łákomośći á ſpolnych buntow Senatorſkich przećiw vbogim. BielKron 141, 192, 192v, 212v; TAkiż poſtępek ma bydź in cauſa perduellionis, contra R. P. to ieſt/ gdyby kto cżynił bunty przećiwko Rzeczypoſpolitéy SarnStat 153.

bunt na co: tá [Epicharis] byłá ták ſtałą/ iż wiedzącz o wielkim buncie ná ſmierć Neronowę/ chociaż ią wymyſlonemi á okruthnemi mękámi nád miárę dręcżono/ iednák ná nikogo nie powiedziáłá GórnDworz Y3v.

bunt między kim (4): Aza tu miedzy ludźmi nie ſą iáwne bunty? Prot B2v; WujJud 133v; A tego też trzebá pilnie przeſtrzegáć áby miedzy żołnierzami niebyły bunty ModrzBaz 114, 114. Cf »burda i bunt a wojna«, »zamieszanie i bunt«.

Wyrażenie: »bunt heretycki«: wſzákoż nie zákázuie rozſpráſzáć buntow heretyckich CzechEp 39.
Szeregi: »bunt i guerra«: Bunty y Guerry czynić, ieſt Rzeczypoſpolitéy ſzkodliwa. SarnStat 118.

»niesnaska a bunt«: iż lepiey dáleko áby ieden naywyżſzą władzą na ſobie nośił/ niżliby śię wiele ich z rowney władze weſeliło: ktorzi będąc niezgodni miedzy ſobą/ wſzcżynáliby nieſnaſki y bunty [factiones] ModrzBaz 25.

»bunt i roztyrka«: Ale gdy tego potym poſpolſtwá źle vzywáć/ á bunty y roſtyrki około obiránya/ tákich przełożonych czynić/ á ſnadź y bitwy zwodźić záczęły/ zámknęło temu drogę Láodyceńſkye concilium KromRozm III K2.

»rozruch i bunt«: Gdyż z nich tego żaden pobożny ſędźia nie rzecze/ żeby ſię thám co w nich ad ſeditionem do rozruchu y buntow w rzecży poſpolitey śćiągáć miálo CzechEp 55.

»bunt, (a, i) sprzysiężenie (sprzysięganie)« (3): GórnDworz Z3v, Hh7; iákoby ſie im kiedy [Żydowie] przez bunt nieiáki y z przyſiężenie z poſłuſzeńſtwá y poddáńſtwá nie wyłomili. CzechRozm 254.

»bunt i wzburzenie«: wſzákże iſz ći krotko byli ná tych vrzędách/ y prze bunty y wzburzenia/ popieráć rzecży poſtonowionych [!] nie mogli SkarJedn 320.

»bunt i zaszcie«: Do buntów y zaſzćia inter priuatas perſonas, przymiéſzywáć ſie nie máią. SarnStat 136.

»zamieszanie i bunt«: Gdy woyſká Chrześćiáńſkie ná woynę ćiągną/ ták wielkie zámieſzánia y bunty [seditiores] miedzy Hetmány/ y ludźmi roznych narodow bywáią/ iż te trudniey bywa y cżaſem hámowáć/ niżli ná nieprzyiaćielá vderzyć. ModrzBaz 114.

»bunt i zmowa«: á gdźie mogą [źli ludzie]/ bunty y zmowy czynią SkarKazSej 659a.

»burdy i bunty a wojny«: Skąd rozmáite burdy/ y bunty á woyny poddánych przećiw Pánom powſtáły WujJud 133v.

»swar, zwada i bunt«: Lecż y poſpolity żywot ludzki świádcży/ iákie ſwary/ zwády/ y bunty wzruſzáć oni zwykli/ ktorzi śię tákiem namiętnośćiam rzędźić dopuſzcżáią ModrzBaz 18.

2. Przymierze, sojusz, związek, stronnictwo; foedus Mącz; conventum Calep (16): BielKron 313v; Foedus. Przimiérze Bunt/ Pokóy. Mącz 132d; Foederati populi et foederate civitates. Którzi ſą w yednym buncie. Mącz 132d; Publice socius, Poſpolitim buntem obowiązány. Mącz 329c, 154b; OrzQuin Cv; Conventum ‒ Zgoda, bunt. Calep 256a.
Zwrot: »stać w buncie« [szyk zmienny] (2): Prestare in societate, Dzierżeć ſie towárziſtwá/ álbo w buncie ſtać álbo przimierzenie dzierżeć. Mącz 419a; Szwedowie z Moſkwićinem/ ſtoią w iednym bunćie BielSat Gv.
Szeregi: »bunt i fakcyja«: Alleguyże tedy Pośle/ ſpráwuiąc tákowé Poſelſtwá ſwé/ nie mną: to ieſt/ Vniuerſitatis Polonice nomine: ále álleguy buntem y fákcyą ſwą/ która iednéy klózy z tobą poſpołu przeto ieſt godná. OrzQuin D2.

»bunt i (a) przymierze« (2): Socij populi Romani, vczeſnicy buntu y przimierza ludu Rzimskiego Mącz 398a, 398b.

»porozumienie i bunt«: Do tegóż kréſu y ámbicia ludźi wiedźie: bo gdźie przewiéść ſwégo práktikámi niemogą/ tám ſie ábo do gwałtu poſpolićie vćiekáią/ álbo zpoſtrónnymi nieiákié porozumienié/ y bunty miéwáią KochWr 35.

»bunt, (a) sprzysiężenie« (2): Helvecij. Szwaycerowie teras ſie zową [...] od buntu á ſprziſiężeniá które miedźy ſobą máyą Mącz 154b, 398b.

»strona, sekta a bunt«: Kácerzomći przywoita [...] ludźye zá ſobą ćyągnąć/ ſtrony/ ſekty/ á bunty czynić/ á właſny koſćyoł ſtáwić. KromRozm I O4v.

Synonimy: 1. burda, burza, burzka, nawałność, niesnaska, rozruch, rozterk, spiknienie, sprzysięganie, swar, walka, waśń, wzburzenie, zajście, zamieszanie, zamieszka, zbuntowanie, zburzenie, zmowa, zwada; 2. fakcyja, porozumienie, przymierze, sekta, sprzysiężenie, strona, zgoda.

Cf BUNTOWANIE

KN