[zaloguj się]
[pdf]

NAWAŁNOŚĆ (281) sb f

nawałność (264), nawalność (17); nawalność OpecŻyw (2), BartBydg (1); nawałność : nawalność Mymer1 (1:2), RejPs (4:9), HistAl (24:1), KrowObr (1:1), Leop (6:1).

nå- (185), na- (53); na- BielSpr, SkarŻyw (3), ReszPrz (2), GórnRozm, Phil, też RejPs (10), HistAl; nå- : na- Leop (5:2), BibRadz (3:6), BielKron (12:2), Mącz (9:12), HistRzym (3:1), RejPos (26:1), SkarJedn (5:2), NiemObr (1:2), ReszList (1:3), SarnStat (2:1), PowodPr (2:2); -wał- (245), -wåł- (12); -wåł- NiemObr (3); -wał- : -wåł- BibRadz (8:1), BielKron (13:1), Mącz (19:2), HistRzym (2:3), RejZwierc (3:1), SkarKaz (2:1); o jasne.

Fleksja
sg pl
N nåwałność nåwałności
G nåwałności nåwałności
D nåwałności nåwałnościåm, nåwałnościom
A nåwałność nåwałności
I nåwałnością nåwałnościami
L nåwałności nåwałnościåch
inne sg a. pl G - nåwałności

sg N nåwałność (50). ◊ G nåwałności (20). ◊ D nåwałności (6). ◊ A nåwałność (17). ◊ I nåwałnością (30). ◊ L nåwałności (7). ◊ pl N nåwałności (44). ◊ G nåwałności (18). ◊ D nåwałnościåm (5) [w tym zapis: -ą (1)], nåwałnościom (2); -åm BielKron, NiemObr (2), SzarzRyt; -om PudłFr; -åm : -om SkarJedn (1:1). ◊ A nåwałności (34). ◊ I nåwałnościami (12). ◊ L nåwałnościåch (15); -åch (11) RejPos (9), RejZwierc, BudBib, -ach LubPs (2), -(a)ch (2). ◊ G sg a. pl nåwałności (21).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Wielka fala, zwykle morska; flucius Vulg, PolAnt, Mącz, Cn; aestus (maris), mare turbidum Mącz, Cn; fervor a. procella maris, tempestas Cn (40): RejPs 69v; Zathym powſtał wicher wielki/ á náwałnośći obiiáły ſię o łódź BibRadz Mar 4/37; BielKron 293v; Mącz 235c, 367d, 469b; áż iedná więtſza nawałność przypadſzy/ podięłá okręt ná ſie/ y rozerwáłá ij/ ták że iedná deſká z drugą niezoſtáłá HistRzym 11v, 11v [3 r.], 16v; A oto wyelkie wzruſzenie sſtáło ſie ieſt ná morzu/ thák iż oná łodká byłá okrywaná nawáłnoſciámi. RejPos 48v; BudBib Sap 14/1, 3; Strum H4; KochPs 40; Y wiatry vćicháią/ y morze gniewliwé Stánowi nawáłnosći ſwoie popędliwé. KochEpit A2; KochPam 85, 87.

nawałność czego (10): RejPs 63v; nawáłność rzeki v myáſtá ſwyętego/ Nye cżynyąc nic ſſkody żadney/ weſela wyętſſego/ Przydawa byſtroſcyą ſwoyą LubPs M3v, X6, gg6v; Leop Ps 64/8, 106/25, 29; BibRadz Is 17/12; [będzie] w ludzyech vćiſnienie wyelkye/ prze roſpácż á prze wzbudzenie ſzumu morſkiego y nawáłnośći iego RejPos 4v, 331.

W porównaniach (4): LubPs A4; Otom ią Tyrze przećiw tobie/ a przywiodę ná ćię wiele narodow/ iáko ſię podnośi morze náwáłnośćiámi ſwemi. BibRadz Ez 26/3, Is 17/12; BudBib Eccli 29/22[24].

W charakterystycznych połączeniach: bystra nawałność, popędliwa, sroga (2), straszna, szalona, wielka (5), wodna, wściekła; nawałności rzek(i) (2), wod (2); szkody nawałności, szum(y) (2); miotać nawałności, podnieść (podnosić) (2), stanowić, uspokoić, wzbudzić; podnosić się nawałnościami, potrwożyć; nawałność koi się, przypada.

Wyrażenie: »nawałność morska« = fluetus maris PolAnt [szyk 2:2] (4): Pánie Boże [...] ſam możnie roſkázuieſz y morſkyey nawáłnośći LubPs T5v, A4; BielKron 9; BudBib Eceli 29/22[24].
Szeregi: »szum i nawałności« = sonitus et fluctus Vulg (2): WujNT Luc 21/25; [Wody morskie] ſzumem y nawáłnośćiámi ták bárzo ludźie potrwożą/ iż od tego ſchnąć będą/ czegoś ieſzcze gorſzego czekáiąc SkarKaz 5a.

»nawałności, (a) wełny« [szyk 1:1] (2): Mitescunt fluctus, Vſtáwáyą á koyą fie wełny á náwáłnośći wodne. Mącz 224d, 302d.

»wiatr(y) i nawałności« (3): mielij wiatr przeciwny ſobie ij náwalnoſci wielkié/ tako ijż lodziá ponarzala ſie OpecŻyw 54; Mącz 5b; RejPos 331.

2. Burza, niepogoda, ulewny deszcz, silny wiatr; tempestas Mymer1, BartBydg, HistAl, Mącz, Modrz, Calag, Vulg, Cn; procella Mymer1, Vulg, PolAnt, Mącz, Cn; fretum Mącz, Cn; fluctuatio, fluetus PolAnt; intemperantia a. intemperies a. intempestas a. malitia a. perturbatio coeli, turbidum tempus Cn (159): Mymer1 4v, 36; Tempestas, nyepogoda, nawalnoscz BartBydg 156; FalZioł IV 31c, 52a; WróbŻołt 10/7; HistAl I7v; Ogyeń vprzedzi twarz yego [Boga] w okrąg nawáłnośći. LubPs N3, V3, Y5; A gdy ſie [wiatry] tám s tym ogniem/ co tám ieſt podkáią/ Wnet ſrogie nawáłnośći s ſobą vdzyáłáią RejWiz 149v, 169v; BibRadz 4.Esdr 9/16; BielKron 467v; KwiatKsiąż I4; Mącz 299c, 324a, 402a, 492d; LeovPrzep a3v; GórnDworz Ff4v; RejPos 270v, 338; BudBib 4.Esdr 9/16; Calag 528a; Groźnieyſzy morzá/ y wſzech nawáłnośći Bóg zwyſokośći. KochPs 141; KochPhaen 23; bo okrętowi/ ſłudzy/ kiedy ná Morżu náwáłnośći nie máſz/ iedni śpią/ drudzy gráią/ ſzáleią/ y niedbále we wſzyſtkiem poczynáią ſobie GórnRozm Kv; Phil F3; OrzJan 68; LatHar 152; WujNT przedm 34, Act 27/18; WysKaz 12; O Krętu nawáłnośćią od Bogá ſpuſzcżoną tonącego/ oni Zeglarze w Proroctwie Ionáſowym dwiemá rzecżámi rátowáli PowodPr 54; PudłDydo Bv, B2v.

nawałność czego (3): A on [Chrystus] ocuciwſzyśię/ zgromił wiatr i náwałnośc wody MurzNT Luc 8/24; Mącz 136d; ZawJeft 19.

W połączeniach szeregowych (3): KrowObr 67v; RejPos 130v; iuſz dżdże, iuſz y ſzumy, Nawáłności wſtawáły, chcąc żagle zurywáć CiekPotr 63.

W porównaniach (6): RejPs 71v; [człowiek] który ſię w nim [w zakonie] obłudnie ſpráwuie/ ieſt iako okręt w náwáłnośći. BibRadz Eccli 33/2, Dan 11/10; [Longobatrdowie] iákoby morſka nawáłność z ſtráchem ludzkim ſzli/ miáſtá zamki pobieráiąc BielKron 338v; RejPos 312v [2 r.].

W charakterystycznych połączeniach: bliska nawałność, od Boga spuszczona, gwałtowna, mglista, niepogodna, sroga (2), szkodliwa, szumiejąca, wielka (10); nawałność Morza Czerwonego, wody (2); czas nawałności (2), wiatry, wstanie; chronić się od nawałności (3), zginąć; nawałności budzić, oddalać, odpychać, udziałać, uśmierzać (2), wzbudzić (2), wzburzać (2); by(wa)ć w nawałnościach (2), podnosić (podnieść) się (2); nawałność (po)wstaje (8).

Wyrażenia: »nawałność morska« = tempestas Mącz, Modrz; aestus maris Mącz [szyk 14:4] (18): Káſtor y Polux [...] gonili Pariſá/ ále prze nawáłność morſką rozbiegli ſie rozno ná ſtrony BielKron 56, 27, 171, 338v; Mącz 5b, 269a; Thák iáko ono od Páwłá był Pan zeſłał ná morze Anyołá ſwoiego gdy był w wielkich nawáłnoſciach morſkich RejPos [236], 5v, 286, 331v; ModrzBaz 102v, 107; SkarŻyw 131; WerGośc 226; OrzJan 69; LatHar 611; KlonFlis Cv; Cżekay máło áż miną morſkie náwáłnośći. PudłDydo B2v.

»nawałność wietrzna, powietrzna« (2:1): FalZioł IV 34a; RejPs 71v; Niebo też iuż muśi odmienić zwycżáie ſwoie/ iuż dzdze/ grády/ chmury/ mgły/ burzki/ y ine náwáłnośći powiethrzne vſpokoione być muſzą RejAp [175].

Szeregi: »grad i nawałność« (1): A ták Moiżeſz wyciągnął rękę w niebo ku Pánu Bogu modląc ſie/ przeſtał grad y nawáłność. BielKron 29v.

»wiatr(y) i (a) nawałność(-ci)« = ventus, fluctuatio PolAnt; ventus et procella, ventus et tempestas Mącz (7): MurzNT Luc 8/24; Ruant venti licet et saeviant procellae, Niechay dmą wiátry y náwáłnośći ynſze yáko chcą. Mącz 361c, 378b; RejPos 312v; SkarŻyw 597; WerGośc 226; Pohámuy moię popędliwośći/ któryś vśmierzał wiátry y morſkie náwáłnośći. LatHar 611.

Przen (86):

nawałność czyja (1): A toć ieſt záiſte ludźi prawdźiwie rządźić/ myślam ich roſkázowáć/ ſercá głáſkáć/ á wáły náwáłnośći [fluctus perturbationum] ich ſkromić y ćiſzyć. ModrzBaz 19v.

Szereg:»wiatry i nawałności« (1): [pijany] kiedy w ſobie zbytnim pićim wzbudźi one wiátry/ y one ſzkodliwe nawáłnośći [...]/ iuż tám nie lza iedno on wewnętrzny gnoy/ ládá ktorą ſtroną corychley wyrzućić muśi WerGośc 227.
a) Niebezpieczeństwo, zagrożenie, przeciwności losu [w niektórych użyciach podstawą przenośni może być znacz. 1.] (84): TarDuch A6, A6v; RejPs 81v, 100, 101, 111v, 160v; KromRozm III Nv; Zánorzyły myę ták ná wſſem wyelkye náwáłnośći/ A ze wſſąd myę otocżyły nyeznośne trudnośći. LubPs P6v, ktv, H3v, M3v marg, O3v, X4v; KrowObr 84; BibRadz Ion 2/4; Morzem tho iuż wiemy iż piſmo zowie ten márny á burzliwy á z dziwnemi nawáłnoſciámi nędzny ſwiát. RejAp 105v, 74, 129; RejZwierc 127; Wſzytcy ſie wieźiemy iáko w iedney łodźi Rzecżypoſpolitey: słuſzna rzecż/ ábychmy iey ſpolnemi śiłámi przećiw káżdey nawáłnośći bronili. ModrzBaz 125v; SkarJedn 22, 386; ReszPrz 4 [2 r.]; ReszList 185; PudłFr 42; ArtKanc L10v, P8v; ZawJeft 31; Cżekałem ćiebie Pánie/ byś pokorę moię Wybáwił z nawáłnośći GrabowSet F3v, D3v, H3, M3v, M4, O4, P4; PowodPr 54, 81; Nie ludzka to ſpráwá/ zátrzymáć po wſzytkim świećie iedność wiáry [...] y ták długo nie dáć ſię żadną nawáłnośćią obálić. SkarKaz 241b.

nawałność czego (13): Pociechá thim wſzytkim/ ktorzy po tym morzu tego nicżemnego ſwiátá pływáyą/ iż choć ſie im zda że ye náwáłnośći iego okrywáią/ a wſzákoż Pan dziwnye wierne ſwe s tákich ſrogośći wywodzić racży. LubPs Y5v marg, Q, ee5v; Zánorzyłem ſię w przepáſći głębokiey/ á niemam ſię gdzie oſtáć/ przyſzedłem w głębokoſći wod/ á porwáły mię ich náwáłnoſći. BibRadz Ps 68/3; RejAp 24; RejPos 51 [2 r.], 312v; ták ten [Piotr] był Kxiążęćiem Apoſtołow. na ktorym Kośćioł Páńſki trfale fundowány ieſt/ iż ſię áni nawáłnośćią rzek/ áni żadnemi pokuſami nie obála. SkarJedn 68; KochPs 189; NiemObr 7; ReszList 142, 143.

nawałność czego [= na czym, w czym; w tym: świata tego, (tego) świata (13)] (14): tu pływaiąc prawie po ſrogich nawalnoſciach morskich tego doczeſnego zywota ynego portu niepragniemy iedno ku tobie przypłynąc iako ku panu ſwemu RejPs 82v; RejAp 106; á płyń y grzeb' ſie kędy możeſz przez thy náwáłnosći á przez thy niebeſpiecżeńſtwá tego burzliwego á ſmrodliwego morzá ſwiátá tego. RejPos 237, 27v, 49 [3 r.], 49v, 50, 174v, 176v; bo wnet znaydzie Pan okręt káżdemu wiernemu ſwemu iáko Noemu/ iż będzie beſpiecżnie pływał po wszythkich nawáłnoſciach ſwiátá tego. RejZwierc 198v, 126v; LatHar 477.

nawałność czego [= na czym polegająca] (4): WSpomozycielu naſz wewſſech nawalnoſciach vpadkow naſſych RejPs 102v, 137; Ratuy mię pánie: bo złych przygód náwáłnośći Sięgáią we mnie oftátnich kośći. KochPs 99; SzarzRyt B2v.

W połączeniach szeregowych (2): RejAp [175]; żadna ćię [stolico rzymska] nawáłność/ áni okrućieńſtwo Tyránnow/ áni zdradá Heretykow/ áni ſtárość dni twoich/ podkopáć [...] nie może. SkarJedn 395.

W charakterystycznych połączeniach: od Boga dopuszczona nawałność, burząca, burzliwa (2), częsta, dziwna (5), gwałtowna, nowa, okrutna, prędka, sroga (4), straszliwa, świecka, waleczna, wielka (5), wodna, wzburzona, zła; nawałności morza (3), niebezpieczeństwa, [jakich] przygod (2), rzek, świata (12), upadkow, wiarek (kacerskich) (2), wod (2), żywota; bronić od nawałności, (za)szczycić (2), ujść; wybawić z nawałności, wyrwać; ujść nawałności; przeciw nawałności bronić; odwrocić nawałności, uskromić (2), ustanowić, wzburzyć; nawałnościami obalać się (obalić) (2), zalewać; pływać po nawałnościach; nawałność pogrąża (3).

Wyrażenie: »nawałność morska« [szyk 5:1] (6): RejPs 82v; BielKron 203; SkarŻyw 317; ReszList 141; KochFrag 14; tedy ták wielkim niebeśpiecznośćiam/ do których to przychodźi kroleſtwo/ nie zábieżyćie/ y w ták okrutney nawáłnośći morſkiey [...] pożártą mądrość wáſzá zoſtánie. SkarKazSej 658b.
Szeregi: »burz(k)a i (ani) nawałność« [szyk 2:1] (3): KromRozm III L3v; RejAp [175]; W Polſzcże zacni ten Herb máią/ Ktorzy beſpiecżnie pływáią/ W cnotach/ w ſłáwach/ w poććiwośći/ Nie boiąc ſie nawáłnośći. Ani żadney ſzpetney burze RejZwierc Av. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»potop i nawałność« (1): Nádzieie żadney do zbáwienia mieć nie może/ kto ſię wiednym Korabiu Piotrowym nie wiezie: w ktorym Chryſtus náucża [..,] y ktorego od potopu y nawáłnośći brońi SkarJedn 368.

»nawałności i przeciwieństwa« (1): Kośćioł ś. powſzechny [...] y Kátholicy tegoż kośćiołá ſynowie/ częſtymi nawáłnośćiámi y przećiwieńſtwy bywaią probowáni. WujNT 35.

»wiatry i nawałności« (1): kto ſię z nátchnienia Bożego przez ſzcżyrą wiárę buduie pewien być może/ iż iego budowánie/ przećiwko burzącym wiátrom/ y nawałnośćiam wod oſtáć ſię może NiemObr 7.

»wiry i nawałności« (1): ſtąd widzę/ że okrutné morze cięſzkiego gniewu iego/ wſzyſtki ſwoie wiry i náwałności na moię głowę byſtrze toczy MurzHist Lv.

3. Atak, najazd, napaść, zamieszka; przemoc zbrojna; tempestas JanStat, Cn; impetus (armatorum), impugnatio, percusio HistAl; fluctus JanStat; conturbatio, procella, tumultus, turba Cn (47): HistAl B7v; BielKron 146v; Abowiem káżde gwałthowne złupyenie z nawáłnoſcią/ y káżde odzyenie zmieſzáne ze krwią ma być ná ſpalenie RejPos 15.

nawałność czego (1): y widział tám iáko Egipcżykowie byli potłumieni nawáłnoſcią łodzi pogáńskich HistAl A2.

nawałność od kogo (1): gdźieby [...] wielka iáka nawáłność od możnégo iákiégo nieprzyiaćielá/ [...] ná Rzeczpoſpolitą przypádłá/ [...] tedy vchwalamy z pozwoleniém wſzyſtkich ſtanów [...] poſpolité ruſzenié SarnStat 133.

nawałność czyja [w tym: G sb i pron (11), ai poss (5), pron poss (1)] (17): Pelipenſowie ácżkolwiek s przodku mężnie walcżyli z Alexandrem/ wſzákże potym vſtáli od nawáłnoſći zbroinycb. HistAl D6; Ale Rycerze biorąc ie ná włoćżnie ſwe/ od nawałnoſći ich vchodzili. HistAl H6v, C, D7v, D8v, E6, H7 (10); Na drugi rok záſię nawáłność Thátárow przyſzłá BielKron 361v, 244v; PaprPan F3v, G3v, V3v; PowodPr 9; SzarzRyt C2v.

W porównaniu (1): kráinę wáſzę obcy pożyráią w ocżu wáſzych: y będźie ſpuſtoſzona iáko w nawáłnośći nieprzyiaćielſkiey. PowodPr 9.

W charakterystycznych połączeniach: nawałność Aleksandrowa, grecka, nieprzyjacielska, wielka (3); nawałność Grekow, ludu (2), łodzi, (od) nieprzyjaciela (2), Tatarow, zbrojnych (3); nawałność przeciw majestatowi; uspokojenie nawałności; bać się nawałności, ulęknąć (zlęknąć) się (2); ujść (uchodzić) od nawałności (2), ustać (2); sprzeciwiać się nawałnościam; nawałności uspokoić; nawałnością potłumieni, pożyć.

Zwrot: »(u)czynić nawałność« [w tym: przeciw komu, przeciw czemu (2), na kogo (1)] = facere impetum HistAl (5): Ieſli będzie obiáwiona niemoc Alexandrowa Dáriuſowi/ vcżyniwſzy nawáłnoſć przećiw nam iſcie nás zágłádzi. HistAl E2; Perſowie zátim cżynili nawáłnoſć ná Indi HistAl H, C7, D2, H7v.
Wyrażenie: »nawałność wojenna« = fluctus bellicae tempcstatis JanStat [szyk 1:1] (2): potym vmyſły náſzé ku pokoiowi y zgodźie obróćiliſmy/ chcąc náwáłnośći woienne do tego czáſu między námi będącé vſpokoić SarnStat 1086, 1097.
W przen (1): On nádźieią ſámą Z niebá pomocy/ śmiał być nawáłnośćiam támą Pánnońſkim SzarzRyt C2v.
Przen (10):

W połączeniu szeregowym (1): ale placżem/ vboſtwem/ przeſladowanim/ náwalnoſcią/ gwałtem/ doſtatz ſie mámy do niebieſkieé chwály OpecŻyw 16.

a) Niebezpieczeństwa, prześladowanie, napastowanie, przeciwności losu (9): ze trudno oczłowieka ktoryby chciał się murom opponere takiey nawałnosci ActReg 118.

nawałność czego (1): Bo Piotra S. potomkowie/ byli záwżdy y będą/ wiáry S. powodem/ zátrzymánim/ y obronienim [...] przećiw wſzytkim nawáłnośćiam odſzcżepieńſtwá y kácerſtwá. SkarJedn 81.

nawałność przeciw komu (1): Iáka ieſth nawáłność cżártá y ſwiatá przećiw wiernym. LubPs cc4v marg.

nawałność czyja [w tym: ai poss (4), G sb (1)] (5): [Smaragdus] Dijabelſkie nagrawania y nawałnoſci precż oddala. FalZioł IV 57d; KromRozm III L3; LubPs cc4v marg; SkarJedn 65; NiemObr 67.

Szeregi: »najazdy i nawałności« (1): [Bóg] koſcioł ſwoy záchowywáć racży od wſzelákich ſzátáńſkich y ſwiáthá tego naiázdow y nawáłnośći. LubPs M3v.

»plaga a nawałność« (1): przydzye ná nie [złych ludzi] cżáſzu ſwego wielką plagá/ á ſroga náwáłność. BielKron 201.

a. W funkcji przysłówka (8):
α. »nawałnością« = gwałtownie, silnie; impetu Mącz (7): Alexander/ zábieżawſzy ſie nań nawałnoſcią facto impetu pchnął go áż wpádł w przekop HistAl A7v, C, F4, [I3]; Mącz 295d; Stáráć ſie tedy trzebá gdy ſie maſz potkáć: ábyś miáł pirwſzą pomoc z mieyſcá/ ktore tym pożytecżnieyſze im wyſzſze bywa/ [...] iż więcżſzą náwáłnośćią cżyni káżdy z gory niż z dołu BielSpr 15.
Przen (1):
Szereg: »nawałnością a gwałtem« (1): Iż oto ledá kiedy przydzie dzień Páńſki iáko złodziey/ w kthory niebioſá wſzytki/ wielką nawáłnoſcią á wielkim gwałtem przeminą RejPos 6.
β. Wyrażenie przyimkowe: »z nawałnością« = szybko (1): ábowiem wychodząc zgor z nawáłnoſcią [cum impetu] biegli pić z onego ieziorá. HistAl H6.
4. Impet, napór, gwałtowność zjawisk przyrody; impetus Mącz, Vulg, Modrz; vis PolAnt, Mącz; procella, tempestas Vulg; undatio HistAl (33): aby nas niſſcżyłi ſwą popędliwoścyą/ Iák ſrogość wod gdy pſuye co ſwą nawáłnoścyą. LubPs cc4v; BielKron 461; Alluvies, Mętna wodá ná brzegách rzecznych/ od nawáłnośći wodney wybita. Mącz 199d, 295d, 499b.

nawałność czego (12): á ogień burzący znáwáłnoſćią wiátrów pobieży/ przed oblicznoſćią iego [Boga] RejPs 74v; HistAl K8; LubPs Q marg; Leop Iob 38/34, Is 28/2; BibRadz Act 27/41; Nimbus, Wielki deſzcz. Pochwiściel/ Náwáłność dżdzów. Mącz 247b, 483d; ModrzBaz 127v; LatHar 347; y przyſzłá nawáłność wiátru ná ieźioro/ y zálewáli ſię/ y byli w niebeśpieczeńſtwie. WujNT Luc 8/23, Mar 4/37.

W porównaniach (3): LubPs Q marg; Oto duży á mocny Pan iáko náwálność grádu Leop Is 28/2; ModrzBaz 127v.

W charakterystycznych połączeniach: wielka nawałność (3), wodna; nawałność burzy, dżdżow, gradu, potopu (2), wiatru (4), wod (3); nawałnością rozbity.

Wyrażenie: »nawałność morska« (1): BY ſię wſzytká nawáłnoſć morſka poruſzyłá/ By wſzytek Rhen zebrána moc Niemiecka piłá: Nigdy niebędą mogli Rzymſkiéy śile ſzkodźić KochFr 57.
Przen (15): Teraz mię ſrogie ſczęśćié nawáłnośćią ſwoią/ Zrzućiło práwie z góry y z nádźieią moią. ZawJeft 38.

nawałność czego (2): LubPs Z4; którzy/ powiáda/ przez Wiárę zwyćiężyli Króleſtwá: gáśili ſobą nawáłność ogniá: lwié páſzczeki zátykali BiałKat 26.

W porównaniu (1): iáka ieſt byſtrość ſtrumieniá káżdego/ táka też byłá nawáłność y wielkość boleść y vdręcżenia [Krystusa] LubPs Z4.

a) O silnym uczuciu [w tym: o gniewie bożym (8), o miłości (1), o strachu (1)] (12): WróbŻołt cc7v; Leop Sap 18/23; Wenus [.,.] Iákowąś nawáłnośćią/ dźiéwkę zápaloną Miotáłá/ vrodźiwym gośćiem vſzaloną? KochPam 81; WIelkie ná on czás trwogi y nawałnośći ná vcznie Páńſkie powſtawáły: gdy im o blizkiey śmierći ſwoiey [...] opowiedał P. Iezus. SkarKaz 548a.

nawałność czego (2): á ty wzruſſywſſy náwálnoſć gnieẃu [!] ſwego/ ſnádnie ie [nieprzyjaciół] zborzyc możeż RejPs 124v; NiemObr 7.

nawałność czyja [pron poss] (6): Tako ie przeſladuy miły panie w nawałnoſci twey á w gniewie twoim racży ie zaſmęcić. WróbŻołt 82/16; LubPs S6, T3v; Leop Ps 87/8; Ná mnie ſię opárł gniew twoy/ á wſzemi nawáłnośćiámi twemi vtrapiłeś (mię) BudBib Ps 87/8; KochPs 131.

W charakterystycznych połączeniach: wielkie nawałności; nawałność gniewu; czas nawałności; przywieść [na kogo] nawałności, uciąć, wzruszyć; nawałnością miotać, utrapić; prześladować w nawałności; powstawały nawałności.

Szereg: »plagi i nawałności« (1): á dom ich ná piaſku zbudowány/ cżáſu plag y náwałnośći gniewu Páńſkiego/ obálić ſię z poháńbienim ich muśi. NiemObr 7.
5. Wielka ilość, mnóstwo (1): nátichmiaſt z wielką náwałnoſcią [mirae magnitudinis] niedzwiatkowie okrutni/ á bárzo wielcy pocżęli do onego ieziorá przychodzić HistAl H6.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Impetus. vngeſtumikeit. Nawalnoſcz. Mymer1 12v.

Synonimy: 1. bałwan, fala, flaga, wełna; 2. burza, grad, grom, niepogoda, potop, wiatr, wicher; 3. najazd, napaść; a. gwałtownie, silnie, silno; 4. gwałtowność, moc, mocność, silność, siła; 5. mnogość, mnostwo.

Cf NAWALSTWO, NAWAŁA

ASt