[zaloguj się]
[pdf]

BURZA (69) sb f

burza (68), borza (1); burza : borza Leop (9 : 1).

Tekst nie oznacza ó; w a wahania.

Fleksja
sg pl
N burzå, burza, burz(a) burze
G burze, burzy, burzej
D burzåm
A burzą, burzę burze
I burzą burzami
L burzy
V burzo

sg N burzå (20), burza (6), burz(a) (3); -å WróbŻołt(3), RejZwierc, BielKron, BudBib, BudNT, Calag, WisznTr, KochPieś, GrabowSet, JanNKar, KlonFlis, SzarzRyt; -a ModrzBaz (2), WerGośc, KołakCath; -å : -a RejWiz (3 : 1), Leop (3 : 1). ◊ G burze (7), burzy (2), burzej (1); -e OrzRozm, HistLan, RejZwierc, ModrzBaz, KochJez, KlonWor; -y WujNT; -e : -y : -ej Leop (1 : 1 : 1).◊ A burzą (3) LibMal, RejZwierz, RybGęśli, burzę (3) Leop, RejZwierc, ZawJeft. ◊ I burzą (4). ◊ L burzy (2). ◊ V burzo (1). ◊ pl N burze (8); -e (1), -(e) (7). ◊ D burzåm (2). ◊ A burze (6); -e (2), -(e) (4). ◊ I burzami (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Gwałtowne zakłócenie równowagi atmosferycznej połączone z wiatrem, piorunami i ulewnym deszczem; nawałnica, wichura, sztorm; fluctus Calag; dubium et impedens caelum, caelum turbidum (nubilosum, nubilum) Cn (69): Rybitfowie od morza wielkie burze cirpią BielŻyw 56; WróbŻołt 106/29, kk7v; LibMal 1544/89 [2 r.]; Pocżęło ſie wnet mieſzáć/ burza ſie wierciáłá/ Wicher powſtał nád gorą/ drzewiná ſzumiáłá. Błyſnęło ſie okrutnie/ Więc pyorun vderzył RejWiz 107v, 7v, 10v, 109v, 126v; I obroćił burzę [procellam] iego [morza] w ćiche powietrze: y vmilkły ſzumy nawáłnośći iego. Leop Ps 106/29, Lev 25/19, Tob 3/22, Is 17/13, Act 27/41; Ze tę burzą roſpędzi/ á iáſno náſtánie. RejZwierz 108v; Calag 528a; KochPs 23, 213; prośi drugiego Bogá Perkunuſá/ álbo Pioruná/ áby gromy/ grády/ łyſkáwice/ dzdze/ burze/ y chmury ſzkodliwe pohámowáć raczył StryjKron 160; CzechEp 87, 162 [2 r.]; Nie záwżdy grad z góry leći/ Albo burza niebo ſzpeći: Chmury czarné wiátr woiuie KochPieś 47; Stąd czarną burzę wicher wywiéra/ A ſtyrnik pátrząc brzégu/ vmiéra ZawJeft 31.
Przysłowie: Gdyż z wielkiey burze oney máło ſnadź dzdzá było. HistLan C.
Frazy: »burza idzie, nadchodzi« (2): á burza nie máła nádchodziłá Leop Act 27/20; BudNT Luc 12/54.

»przestaje, ustaje burza« (3): a natychmiaſt przeſtaly ony wiatry ij burze OpecŻyw 54v, 44; LubPs Y5v.

»burza (po)wstaje« (7): Owo nagłe burze wſtáły/ Y wſzyſtek świát zámieſzáły BierEz Hv; WróbŻołt 106/25; LibMal 1544/84v [2 r.]; RejWiz 107v; BielKron 85; WisznTr 12.

Szereg: »wiatr, wicher (i mgła) i burza; burza i wiatr« (3 : 2): OpecŻyw 44, 54v; Roſkazał Burzam/ Wyátrom/ iż wſſytko vſtáło LubPs Y5v; BudBib Nah 1/3; WujNT Hebr 12/18. Cf »przestaje burza«.
W przen (6): Leop Ier 4/13, Ez 38/8; BudBib Ez 38/8; GrabowSet D3v; á ono tákże Kłoto nieſzcżęſliwa/ Drugiego brátá bierze/ iák burzá ſtráſzliwa. KołakCath B2.
Zestawienie: »nawałna burza, nawałność burze« (2): á około iego nawałna burza To ieſt moc boża wielka. WróbŻołt 49/3; ModrzBaz 127v.
Przen (26):
a) Zamieszki, rozruchy, spory na tle politycznym, społecznym, religijnym, wojna, walka; niebezpieczeństwo, zła przygoda, nieszczęście, waśń, zwada, awantura; tempestas ModrzBaz (23): PatKaz III 98; WróbŻołt kk7, kk7v; Ale ſłyſzę iż káżde/ kroleſtwo w pokoiu/ Szcżęſliwſze ieſt/ powoli/ gdy myſli o boiu. Bo wierz mi gdyby iedno/ burza przyráźiłá/ Byłby Prywat zá pyecem/ wnetbyś ty rządziłá. RejZwierz A5; OrzRozm A4; RejZwierc 80; áby [...] niepowſtáłá iáka ſroga burzá [tempestas]/ ktoraby y twey głowie Krolu niefolgowáłá/ y Rzecżpoſpolitą twą wywroćiłá. ModrzBaz 109, 81; o Tyránnie [...] Po tym pirwſzym piorunie pátrzay z téyże ſtrony Burze wielkiéy/ y grádu/ grádu żeláznégo/ [...] Którému twé Cyklopſkié mury niewytrwáią KochJez A3v; [nadzieja wiernych] nigdy żadną burzą świętokrádzſkiego odſzczepieńſtwá nie może być wywrocona. WujNT 97; JanNKar A3v; Na wſzelką rownomyślnie idę ſtráſzną burzą/ Mnie złe przygody fráſzką choć innym dokurzą. RybGęśli C2v; PowodPr 2; Złodźieie widząc że błąd/ lękli ſię tey burze; Niechcąc żeby záſtano Lámátuſá w dźiurze KlonWor 42. SzarzRyt C4, D4.
Wyrażenie: »borza wojny«: á że wſſyſthká ona borzá oney woyny [belli impetum] miáłá ſie oborzyć na Ieruzálem Leop 2.Par 32/2.
Szereg: »burza i nawałność; nawałność ani burza« (2): Záwżdy yą [łodkę kościoła] pan [...] rátował/ a wſſyſtkye ony burze y nawáłnoſci dźiwnye ſtrzaſkyem w niwecz obracał KromRozm III L3v; RejZwierc Av.
b) Wzburzenie, gwałtowne uczucie, afekt, namiętność; zaburzenia fizjologiczne (3): [o pijanym] á wżdy ſię ieſzcże oná burzá długo nie vſtoi/ ále dopieroż febry/ dopieroż gorącżki/ ćięſzkośći y bolenie głowy WerGośc 227. GrabowSet D3v; Cżwarta burza ánimuſu náſzego ieſt BOIAZN KlonFlis B.
Szeregi: »gniew i burza«: oblicże ich groźne bárzo/ pełne gniewu y burze [irae et procellae] Leop 4.Esdr 15/34.

Synonimy: nawałność, szturm.

Cf BURZLIWOŚĆ

ZZie