Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NAPASTWIĆ SIĘ

Następne hasło: 2. NAPAŚĆ »

1. NAPAŚĆ (15) sb f

Pierwsze a pochylone, drugie jasne (w tym w pierwszym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

	sg	pl
N	nåpaść	nåpaści
G	nåpaści	nåpaści
D	nåpaści

sg N nåpaść (9). ◊ G nåpaści (4). ◊ [D nåpaści.] ◊ pl N nåpaści (1). ◊ G nåpaści (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w,

Znaczenia

1. Nieszczęście, bieda, zło; cierpienie (9)
- a. Złośliwie o kobiecie (1)
2. Choroba bydła; nogieć a. paskudnik (6)

1. Nieszczęście, bieda, zło; cierpienie (9): kiedy cżłowiek oſobno ieſt od tego kogo miłuie/ wielką mu cięſzkość á trapienie przynośi/ [...] Przeto áby Dworzánin od tey napáśći był czo naidáley/ [...] potrzebá tego áby vważił v ſiebie/ iż pięknoſć/ á ciáło/ ſą rożne rzecży GórnDworz Mm3v, Ii5v; Bo oná wſzytká napáść [omne enim incommodum]/ z vcżynienia wolnym obżáłowánego/ obáliłá ſię ná trzećiego/ ná ktorego to było vkowano. ModrzBaz 86; Tu co czynić? dwoiáka napáść ná mię pádłá/ A boiaźń niewymowna ſerce mé ośiádłá. GórnTroas 46; Cóżkolwiek pádnie ná nas z lichégo klopotá/ Z czáſem znikomym zágnáć to z pámięći ſwoiéy/ Tym ſie tylko tá nápáść rychléy vſpokoi. GosłCast 42.

Wyrażenia: [»napaść piekielna«: Niech kto, co chce, wymyśla, niechaj, co chce, plecie, Nie zajrzy im też bogactw, trucizny śmiertelnej. Ktora ich wiele pędzi k napaści piekielnej. Apolog 44.]

»zła napaść« (1): Lecz ći ſie tá zła napáść [cudzołóstwo] v pánów poczęłá/ Potym miedzy poſpólſtwem/ krzewić ſie téż ięłá. GosłCast 32.

Szereg: »choroby lub napaáci« (1): Gdy ná kogo choroby/ lub napáśći iákié Pádną/ wnetże ninieyſzé zámiáta świéżemi/ Y ták miſternie ſtárſze záćiéra nowémi GosłCast 42.

»napaść, męka« (1): gdzyeby Dworzánin [...] ná złego á niepobożne^go páná trefił/ [...] ma odſtáć od niego [...] chceli vyść tey napáśći/ tey męki/ którą cnotliwi ludzie ćirpią/ ſłużąc złym pánom. GórnDworz L2v.

a. Złośliwie o kobiecie (1): Y domoſtwá pátrzyć bez ſkłádu niewiśćiégo [!]/ Który y nam y mężóm mnoży wiele złégo. Bo tá napáść/ komu ſie nie kmyśli doſtánie/ Radby iéy názáiutrz zbył/ wiérzmi młody pánie. GosłCast 45.

2. Choroba bydła; nogieć a. paskudnik; pestifera labes equorum a. pecudum Cn (6): gdy kto ná wierzchu noſá/ vmié żyłkę wyiąć/ themu koniowi nie trzebá ſye więcey napáśći bać. SienLek 167v, 167, 167v.

Szereg:»napaść, (albo) nogieć« [szyk 2:1] (3): Nogieć álbo napáść ieſt bydłu nagła [!] śmierć/ gdy w czás nieopátrzą SienLek 167, 167, Aaaav.

Synonimy: 1. bieda, nieszczęście; 2. nogieć.

Cf NAPADNIENIE