[zaloguj się]
[pdf]

NIESZCZĘŚCIE (472) sb n

nieszczęście (399), nieszczeście (73); nieszczęście OpecŻyw (3), ForCnR (16), BielŻyw (3), RejJóz (18), HistAl, MurzHist, GliczKsiąż (2), LubPs, GroicPorz (2), RejWiz (14), Leop (3), RejFig (2), RejZwierz (6), BibRadz (34), Prot (5), RejAp (4), GórnDworz (21), RejPos (4), BiałKat, BielSat (2), HistLan, RejZwierc (38), Strum, PaprPan (2), ModrzBaz (4), Calag, KochPs (17), KochTr (7), StryjKron (3), NiemObr, KochEpit, KochFr (3), KochDz, KochWz, KochMRot, ReszList, WerGośc, WisznTr (5), KochPam (5), KochPieś (7), PudłFr (2), KochWr, ZawJeft (4), ActReg (2), Phil (5), GórnTroas (12), GrabowSet (3), KochFrag (4), OrzJan (11), LatHar (3), KołakSzczęśl, WujNT, SarnStat (4), SiebRozmyśl, KmitaSpit (4), SkarKaz (4), GosłCast (5), PaxLiz, SkarKazSej (3), KlonFlis, KlonWor (3), PudłDydo, SzarzRyt (3); nieszczeście BierEz (7), OrzRozm, LeovPrzep (3), MycPrz (3), KarnNap, KochJez, Biel Sen (2), BielSjem (2), RybGęśli (3), CzahTr (13); nieszczęście : nieszczeście WróbŻołt (3:3), RejPs (2:2), BielKron (5:5), Mącz (43:6), HistRzym (7:1), SkarJedn (5:1), SkarŻyw (2:7), Calep (1:4), GrochKal (1:1), PowodPr (4:6), CiekPotr (3:1).

W pisowni łącznej (468), w rozłącznej (4); -ſzcz-, -ſzcż- (389), -ſcz-, -ſcż-, -scz- (61), -ſſcz-, -ſſcż- (17), -ſzc- (5).

Pierwsze e jasne, końcowe pochylone; w nieszczeście drugie e jasne.

Fleksja
sg pl
N nieszczęścié nieszczęściå
G nieszczęściå
D nieszczęściu
A nieszczęścié nieszczęściå
I nieszczęściém, nieszczęścim
L nieszczęściu
V nieszczęści(é)

sg N nieszczęścié (134); -é (31), -e (2), -(e) (101); -é : -e KochPs (2:1), ZawJeft (1:1). ◊ G nieszczęściå (92); -å (87), -(a) (5). ◊ D nieszczęściu (24). ◊ A nieszczęścié (88); -é (7) KochMRot, KochPieś, PudłFr, GórnTroas, OrzJan (2), GosłCast, -e (4) OpecŻyw, MurzHist, KochPs, KochJez, -(e) (77). ◊ I nieszczęściém (33), nieszczęścim (9) ForCnR (2), RejJóz, GroicPorz, LeovPrzep, MycPrz, Strum, StryjKron, PudłFr; ~ -ém (9), -em (2), -(e)m (22); -em KochWr; -ém : -em SarnStat (2:1). ◊ L nieszczęściu (69). ◊ V nieszczęści(é) (9); -é (3), -(e) (6). ◊ pl N nieszczęściå (8). ◊ A nieszczęściå (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII ‒ XVIII w.

1. Wydarzenie lub szereg wydarzeń niekorzystnych dla kogoś i niezależnych od jego woli; infelicitas HistAl, Vulg, Mącz, Calep, Cn; infortunium PolAnt, Mącz, Calep, JanStat, Cn; fortuna adversa Mącz, Modrz, Calag, Cn; miseria Mącz, Calep, Cn; fortuna Mącz, Modrz, Cn; adversitas Modrz, JanStat, Cn; malum PolAnt, Mącz; calamitas Mącz, Cn; contritio, tribulatio PolAnt; casus, fluctus fortunae, incommodum, nefastum, nox, periculum Mącz; infaustum JanStat; afflicta a. inversa a. misera fortuna, mala sors, summum infelicitatis, infortuna, res adversae a. afflictae a. contrariae a. miserae Cn (399): BierEz I3; Acż ći tego nieżyczę to mi możeſz wierzyć Ale ktoż gdy nieſzczęſciu może krys żamierzyć RejJóz Kv, B2, H, O; GliczKsiąż C2; Iż iednemu przypádnie s cżáſem dobrotliwa/ A drugyemu z nieſzcżęściem ná wſzytkim złośćiwa. RejWiz 130, 69v [2 r.]; RejFig Bb4v; Ale to ieſt práwy kſtałt/ ſercá wſpaniłego/ Nie lękáć ſie w nieſzcżęſciu/ nie prágnąć też złego. RejZwierz 125; A dla tegoż ták mowi Pan/ Oto poſlę ná nie nieſzczęśćie z ktorego nie wybrną BibRadz Ier 11/11, I 5d marg, 2.Reg 17/14, 4.Reg 6/33, 2.Par 7/22, 2.Esdr 13/18 (22); LeovPrzep B [2 r.]; Damnare tempora infelicitatis. Nárzekáć ná niepogodę/ ná nieſzczęście. Mącz 77c; Nefastum habetur libare diis, Mayą zá nieſzczęście ofiárowáć bogóm. Mącz 118d, 3d, 20a, 87c, 118c, 124a (30); Tych ſwarow nie rad widzę nie rad ich wſpominam/ [...] Lecz iáko to nieſzczęsćie pánuie w Kośćiele Prot C2v, B2v; RejAp 135v; tákowa białagłowá/ ná kthorą iuż tho nieſzcżęſcie [uporczywe zaloty mężczyzny] Bog dopuśći/ niema nikogo wiernego GórnDworz Bb4; á miáłoliby mi ſie táko przygodźić/ niemogłoby mi ſie więtſze nieſzcżęśćie ſtáć HistRzym 103, 27; RejZwierc 150; Strum P2v; PaprPan [Gg]4; ModrzBaz 79v; Calag 529a; KochPs 38, 164, 175; SkarŻyw 283 [2 r.], 304; KochMRot B3; WerGośc 265; BielSjem 32; KochPam 87 [2 r.]; Nie to niewola ſłużyć: ále ſłużyć tému/ Kto twych poſług niewdźięczen/ to ſye nawiętſzému Nieſczęśćiu równa KochPieś 5; Infoelicitas – Nie ſzczęſczię, nędza. Calep 534a, 534b; A ieſli kogo nieſzcżeśćie ponędźi/ [król] Pomoże powſtáć/ y doda rátunku/ Aby wychodźił z nędze y z fráſunku. GrochKal 17; Z nieſzcżęſcia zbytnie ſie trapić ſzaleńſtwo wielkie. Phil N marg; GórnTroas 24, 63, 67; KochFrag 45; OrzJan 132; Kto nieſzcżeśćiu w cżás zábiega/ Smierći ſtrách go nie dolega. RybGęśli C3, D, D3v; KmitaSpit A3 [2 r.]; że ſobie y potomſtwu ſwemu ták żáłoſney odmiány y nieſzcżeśćia byli przycżyną. PowodPr 12; Y Kroniki wſzyſtkiego Krześćiáńſtwá świadcżą/ gdźie iedno ſtan Duchowny ſkzrzywdzono [!]/ iż rychło ięły ſie onego Páńſtwá nieſzcżeśćia PowodPr 59, 9 [2 r.], 17; SkarKaz 551a; Goſpodá tám biédy. Gdybyś co naywiętſzego nieſzcześcia cbciał ſzukáć, Tám ie naydzieſz. CiekPotr 43; CzahTr B3v, I3, K3v; GosłCast 70; Przez nie [rodzinę Cernych] Kroleſtwo POLSKIE/ obronę miewáło/ Ták iż nieſzcżęśćie żadne/ w nim nie poſtáwáło. PaxLiz A3; SkarKazSej 686a; PudłDydo A3.

nieszczęście czego [= będące czym] (1): y dał mię Pan Bog wto nieſzcżęśćie błędow y niewoley iáko widzićie. SkarJedn 403.

nieszczęście w czym (1): Nuż też Boże vchoway iákiego nieſzczęśćia w Walce MycPrz II A3.

nieszczęście czyje [= przez kogo doznawane] [w tym: pron poss (45), G sb i pron (9), ai poss (5)] (59): BierEz N3; BielŻyw 19; RejJóz H8v; MurzHist L4; RejWiz 94v, 186; RejFig Eev; RejZwierz A5; BibRadz ludic 2/3, Ps 39/15; Máchomet był fmęćien z zábićia Bálábáná y nieſzcżeśćia ſwego. BielKron 257, 68, 93, 223v, 353v [2 r.]; Mącz 252a, 340b; Prot B2v; GórnDworz L3, R6; HistRzym 128v; RejPos 124, 330v; BiałKat 48v; BielSat [I4]; HistLan Dv; RejZwierc 86v, 199, 220v, 261v; PaprPan [Hh5]v; SkarJedn [A*2], 385, 391; KochPs 60; KochTr 4; StryjKron 135; KochEpit A2; Nie ták by mię nieſczęſćié moie fráſowáło. KochFr 68; BielSen 19; BielSjem 13; PudłFr 12; Phil N, O; OrzJan 13, 70, 81, 84, 135; LatHar 327; WujNT 8; PowodPr 69; SkarKaz 636a; CzahTr A4; SkarKazSej 673b; KlonWor 36 [2 r.], 37.

nieszczęście czyje [= przez kogo zesłane] (1): To nieſzczęśćie Boże áby ná was nie poległo. SkarKazSej 684b.

Ze zdaniem przydawkowym referującym, co jest nieszczęściem [w tym z zapowiednikiem: to (4); iż (3), iżby, aby] (5): bo ſtanieli ſie nám to nieſſcżęſcié/ ijżby go [Chrystusa] Pilát puſcil/ lud poſpolity zebrawſſy ſie/ wſſytki nás pogubi ij pobije. OpecŻyw 117; GórnDworz R6; Cárogrocka ſtolicá/ [..,] to nieſzcżęśćie miáłá/ iż kilánaśćie heretykow ná niey tylo do śiodmego Zboru śiedziáło. SkarJedn D4v, 179; SiebRozmyśl Hv.

I sg w funkcji okolicznika przyczyny: »nieszczęściem« (5): iż ſie ia przegrawáiąc fráſuię/ pochodzi to ſtąd/ iż mniemam áby ſie to działo/ moią nieumieięthnoſcią/ nie nieſzcżęſciem GórnDworz M4v; y zábił páná czo naprzednieyſzego co podle krolá ſiedział/ á krolá nieſzcżęſciem ſwym chybił. RejZwierc 86v; KochWr 27; potym tákowy liſt v Sędźi/ y tych którzy chowáli przerzeczoné Práwo/ niewiedźieć którym nieſczęśćiém zginął [nescitur qua sorte et utique infausta perierunt JanStat 1018]. SarnStat 952, 1054.

W połączeniach szeregowych (13): RejWiz 61; Mącz 29b; RejAp 152v; RejPos 264; RejZwierc 85; á vchowa ie od boleśći/ od ſmutkow/ od wſzyſtkiego nieſzcżeśćia/ y od śmierći. KarnNap E2; W rozmáitych trwogách y nieſzcżeśćiu y ſpráwách/ záwzdy [!] ſpokoyną myśl záchowáć vmiał SkarŻyw 412; NiemObr 20; Miseriter ‒ Nedznie. Miseria ‒ Nedzą, miſerią, Nieſzczeſcie. Calep 665b; KochFrag 47; OrzJan 13, 31; LatHar 631.

W przeciwstawieniach: »nieszczęście ... szczęście (22), błogosławieństwo (2), fortuna (2), szczęśliwe powodzenie (2), wesele« (29): WróbŻołt K7; RejJóz I5; HistAl Gv; BibRadz Eccle 7/15; BielKron 93, 111v, 129, 368v, 400v; Plus ad miseram quam ad beatam vitam momenti, Więcey pomaga ku nieſzczęśćiu niżli ku fortunie. Mącz 230b; GórnDworz Y4v, Hh6v; á zá cżáſu ſzcżęſcia náſzego nic nie myſlimy o przyſzłym nieſzcżęſciu náſzym RejZwierc 261v, 149v; ModrzBaz 22; Y o nieſzcżęśćiu Cárogrockiey/ A o błogosłáwieńſtwie Rzymſkiey ſtolice. SkarJedn 385, [A*2]; wnet go po ſzczęściu przećiwne nieſzczęśćie od LIBoná podkáło StryjKron 66; KochJez A3; WisznTr 24; gdyż tho ieſt záſtarzáły zwycżay zayrzeć ludziom ſzcżęſliwego powodzenia/ á cieſzyć ſie z nieſzcżęſcia. Phil K3; CzahTr H4v; GosłCast 17, 61. Cf »w nieszczęściu ... w szczęściu«.

W charakterystycznych połączeniach: nieszczęście cudze (4), gotowe, grube, przyszłe (3), rozmaite (2), wielkie (nawiętsze) (14), wszystko (4); nieszczęście dłazi się, frasuje, garnie się, (po)kusi się (2), nędzi, ogarnia, przypada (2), smęci; początek nieszczęścia; nieszczęścia czekać, lękać się, litować, płakać, spodziewać się, użałować się (2), zachować; przyczyna do nieszczęścia (3); od nieszczęścia wybawić; z nieszczęścia cieszyć się, trapić się, wybawić (3); nieszczęściu zabiegać; nieszczęście dopuścić (2), odpędzać, opłakiwać (2), pos(y)łać (2), poznać, przeklinać, przepuszczać (2), przynosić, przywieść (przywodzić) (3), wnieść, znamionować, znosić; na nieszczęście narzekać (8), skarżyć się (3), wyrzekać; za nieszczęście mieć; w nieszczęście dać, grązić, przyprawiać, wprawić (3); nieszczęściem doświadczać (doświadczony) (2), grozić, karać; nad nieszczęściem użalić się; w nieszczęściu ogarniony.

Przysłowia: gdytz ſie tzo ſſcżęſno dzieie/ ijż cie téż nieſſcżęſcié ocżekáwá. OpecŻyw [27]v; po nieſzcżeśćiu wielkim bywa ſzcżeśćie tákie. BielKron 368v, 111v, 129, 400v; Pewnie/ kiedyby nie były krzywdy/ niebyło by ná ſwiecie fpráwiedliwośći: [...] áni prawdy/ by kłamu nie było: áni ſzcżęſcia/ by niebyło nieſzcżęſcie. GórnDworz H8. [Ogółem 6 r.]

Arbores cadunt post folia [...] Z máłego nieſzczęścia w więtſze vpáść. Mącz 14b; BibRadz I 7a marg.

PudłFr 12; Szuka w śmiećiách/ choćia nic nie zgubił/ nie ſchował/ A z nieſzcżęśćia cudzego radby ſię rátował. KlonWor 36.

Kto ſie w ſzcżeśćiu bárzo bući/ Rychło go nieſzcżeśćie zrzući BierEz L.

Nie ſzcżęſny ieſt ktory nieumie nie ſzcęſcia znaſzać BielŻyw 16.

Nieſzcżęſcia ſwego nie roſławiay iżby nieprzyacielom pociechy niedał. BielŻyw 19.

Bo więcz rada przygoda bywa po przygodzie A przypada nieſzcżęſcie y ſzkoda po ſzkodzie RejJóz O.

Ad haec mala, hoc mihi accedit etiam, K temu nieſzczęściu to drugie nieſzczeście náſláduye. Mącz 43c.

Kiedy nieſzcżęſcie przypádnie ná kogo/ Tu iuż ſwe hándle Cnotá ceni drogo. RejZwierc 211v.

Bo zły nie może iedno ſzcżęſcia ſwego Záwżdy vżywáć/ z nieſzcżęſcia cudzego. RejZwierc 220v.

Lecż ieſli ſię ich nieſzcżęśćie imie/ tedy dopiro wſzytkie wády ich pokázuią ſię ná iáśnią [fortuna illis adversa fuerit et inversa] ModrzBaz 40v.

Zyſk ſobie vpátruie z cudzego nieſzcżęśćia. KlonWor 36.

Frazy: »nieszczęście pot(y)ka« [szyk zmienny] (5): BierEz N3; A zaſz nie dla thego iż Bogá mego zemną nie máſz podkáły mię nieſzczęſćia ty [invenerunt me mala]. BibRadz Deut 31/17; Miseret me tantum devenisse ad eum mali, Zal mi że go ták wiele nieſzczęścia nádeſzło/ podkało. Mącz 482b; Iśćie nas iuż nie iedno nieſzczęśćie potkáło/ Ieſzcze wiſi nád námi kłopotu niemáło. Prot A2; StryjKron 66.

»nieszczeście się przygodziło« (1): Illud incommodum accessit nobis, To ſie nam nieſzczeście przigodźiło. Mącz 43c.

»nieszczęście przyjdzie, przychodzące« [szyk zmienny] (4:1): RejWiz 61; Pomniſz co zá nieſzcżęſcie/ z opilſtwá przychodzi RejZwierz 142v; Thak iż ſię ludźie z duſze wylękną/ przed ſtráchem y oczekawániem nieſzczęśćia przychodzącego [timore et expectatione quae supervenient] ná okrąg źiemie BibRadz Luc 21/26; GórnDworz Y4v; RejPos 264.

»przypada (a. przypadnie), przypadłe nieszczęście« [szyk zmienny] (11:1): ábowiem yle kroć námię przypáda iákie nieſſczeſćie nigdy nieomieſzkaſz rátowáć mię RejPs 128, 55v; RejJóz I5, O; RejAp 132, 152v; RejPos 167v; ieſliże co przykro nárzekał ná ono przypádłe nieſzcżęſcie ſwoie. RejZwierc 199, 21lv, 248; KochPs 172; KołakSzczęśl A4.

»nieszczęście trapi; nieszczęściem strapiony (a, utrapiony)« [szyk zmienny] (2;5): Nieſzczęśćié duſzę trapi/ troſki niemáſz miáry KochPs 131, 116, 136, 190, 201; ZawJeft 42; Zmiłuy ſię/ bom cżłek nieſzcżęśćiem ſtrapiony GrabowSet T2v.

Zwroty: »biedzić się z nieszczęściem« (1): Inflictari cum incommodo aliquo, Byedzić ſie s nieyákim nieſzczęściem. Mącz 130c.

»być nieszczęściem [czyim]« (1): á bogowie ich będą wam iako śidło. (marg) To ieſt nieſzczęſćiem wáſzem. (—) BibRadz Iudic 2/3.

»w nieszczęściu być« [szyk zmienny] (2): Rozweſel nas przez thák długi cżás iákoś nas trapił/ á według tych lat iákochmy w nieſzcżęſćiu byli [annos quibus vidimus malum]. BibRadz Ps 89/15; HistRzym 15v.

»nieszczęście cierpieć« (1): Będzieſzli thy gdzie poćieſzon/ tám ſie ia z tobą vćieſzę: á będzieſzli gdzie w nieſzcżeśćiu/ to nieſzcżęśćie lekcey mi będzie z tobą ćierpieć HistRzym 15v.

»nieszczęście mie(wa)ć« [szyk zmienny] (9): OpecŻyw [27]v; Bo na to trzeba myſlić gdy kto w ſzcżęſciu pływa Iakoby miał vćirpieć gdy nieſzczęſcie miewa RejJóz I5; Wieleć ma nieſzcżęśćia ſpráwiedliwy [Multa sunt mala iusti] BibRadz Ps 33/20; BielKron 111v; LeovPrzep B2v; GórnDworz Y4v; SkarJedn 179, O4v; CiekPotr 24.

»w nieszczęście przyść« (1): Chwalę iſcie moy panie ty twoie rozmyſly Kiedy iuż moię cżaſi w to nieſzcżęſcie przyſzły RejJóz I3v.

»wdać się w nieszczęście« (2): Sibi creare periculum, Sam ſie wdáć w yákie nieſzczęście. Mącz 67c, 32c.

»w nieszczęście wpaść (a. upaść)« (3): BibRadz I 7a marg; Venire in calamitatem, W nieſzczęście wpáść. Mącz 480b, 14b.

Wyrażenia: »czasu nieszczęścia« = temporibus infelicitatis Vulg; de tempore iniquo, in die mala, in tempus tribulationis PolAnt (8): Leop 2.Mach 12/30; BibRadz Ps 41/2, Eccle 7/15, Eccli 51/16, Esth 16/19; GórnDworz L3; BiałKat 48v; To też ná zwierzchnego Páná przynależy/ niepodnośić śię cżáſu ſzcżęśliwego powodzenia/ á cżáſu nieſzcżęśćia nie truchleć [rebus secundis non efferri, adversis non succumbere]. ModrzBaz 22.

»nieszczęście oboje« (1): Nie pożądam znácznym być w nieſzczęśćie oboie. SzarzRyt C3v.

»o nieszczęście żałości pełne« (1): Y pocżęłá bárzo płákáć rzekąc. O nieſzczęśćie żáłośći pełne wzięto mi mego pielgrzymá. HistRzym 81.

»przyrodzone nieszczęście« = fatalis casus, nativum malum Mącz (2): Fatalis casus, Przirodzone nieſzczeście. Mącz 29b, 241c.

Szeregi: »boleść albo nieszczęście« (1): A ieſli też ná ktorego wiernego co przypádnie boleśći álbo nieſzcżęſcia iákiego/ tho iuż Pan z niego bierze iáko cżyńſz álbo iáką dań zá ony młode álbo nieobácżne wyſtępki iego RejAp 132. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»ciężkość i nieszczeście« (1): bych był wolał wſzytki ná świećie ćięſzkośći y nieſzcżeśćia ćierpieć: niſzli że mię tá iedná rzecż podkáć miáłá SkarŻyw 304.

»fortuna albo nieszczęście« (1): Omen [...] Sądzenie álbo prorokowánie ná fortunę álbo nieſzczęśćie Mącz 263b.

»nieszczęście, hańba« (1): ábyś co pręcey, Nieſzczęścia, háńby, miał co naywięcey. CiekPotr 24.

»klątwa i nieszczęście« (2): wſzytkie klątwy y nieſzcżeśćia przywodźi ná tych ktorzy bez miłośierdźia vbogich ludźi nędzą y vćiſkáią. PowodPr 69; SkarKaz 315b marg.

»nieszczęście i kłopot« (1): Bodayże iáwnéy nie vſzli ſromoty/ Którym nieſzczęśćie/ y moie kłopoty Dobrą myśl czynią. KochPs 50.

»nawiedzenie i nieszczęście« (1): Coż ſobie pocżniećie w dźień náwiedzenia y nieſzcżeśćia z dáleká przychodzącego? PowodPr 69.

»niemoc a nieszczęście« (1): Si nulla aegritudo huic malo intercesserit, Yeſliby które niemoć á nieſzczęście tego weſela nieprzeſzkodźyło. Mącz 44b.

»plaga, nieszczęście« (1): nigdy przyćiśniony Ciężką plagą/ nieſczęśćiém nigdy nie był tkniony? GosłCast 36.

»porażka i nieszczęście« (1): iákoś ſie trzebá obáwiáć áby Polſká y kráiny ku niey náleżáiące [...] Páná nieodmieniły/ álbo iákiey poraſzki y nieſzcześćia wielkiego/ ná ſie niemieli LeovPrzep B2v.

»nieszczęście, (a) przeciwność« [szyk 1:1] (2): Nox Reipub. Przećiwność á nieſzczęście Rzeczypoſpolitey. Mącz 252a, 133a.

»nieszczęście, (i, a) przygoda; przygoda z nieszczęściem« [szyk 7:3] (9;1): Ano zadny ani wżwie ani tego zgadnie Gdy przygoda z nieſzcżęſcim na kogo przypadnie RejJóz I5; BibRadz I 73d marg; Mącz 131c, 135a; RejPos 167v; KochPs 116; tym więcey w ſobie wiárę y boiazń Bożą rożſzerzał: z ktorey mu myſl ná wſzytki nieſzcżeśćia y przygody niezwyćiężona roſłá SkarŻyw 317; KochTr 22; KochPieś 39; któré iáko rádość/ y poćiechę ſwoię czuie/ ták z nieſczęśćia/ y z przygody fráſowáć ſie muśi. KochFrag 47. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]

»skruszenie i nieszczęście« (1): Skruſſenie y nieſſcżęśćie [contritio et infelicitas] ná drogách ich Leop Rom 3/16.

»spustoszenie i nieszczęście« (1): Strách y śidło thuż nád námi/ ſpuſtoſzenie y nieſzcżęśćie [vastatio et contritio]. BibRadz Thren 3/47.

»starcie i nieszczęście« (2): Starcie y nieſzcżęſcie ieft w ich drogach [Contritio et infelicitas in viis eorum]. [...] (koment) Abowiem wſzytki drogi złych ludzi ſą pelni ſtarcia y nieſzczęſcia. WróbŻołt 13/3.

»(i) szczęście, (a, a(l)bo, ani, i) nieszczęście; szczęście z nieszczęściem« (35;2): iako pán iezus będątz buog ij cżlowiek [...] miál tu ſſcżęſcie ij nieſſcżęſcie/ albo rzecży przeciwné. OpecŻyw [27]v; RejJóz N3; RejWiz 62v, 94v, 120v; RejZwierz 38; BibRadz Ps 106 arg, Sap 3 arg; Mącz 58a; Gdyż żadney inſzey nádzieie nie máſz ná niebie áni ná ziemi/ iedno ábyś wſzyſtki przygody twoie/ ſzcżęſcie y nieſzcżęſcie twoie/ dobre y złe twoie/ porucżał Pánu twemu RejPos 124; BielSat [I4]; RejZwierc B3v, 12v, 22v, 68, 93v (8); WAſze ſzcżeśćie/ nieſzcżeśćie/ ſpolne z námi będzie/ W złych y w dobrych przygodách záſtąpim was wſzędzie BielSjem 13; KochPieś 11; Bóg/ y ſczęśćié/ y nieſczęśćié dáie PudłFr 11; Calep [729]a; Phil N; LatHar 327; ábo z gwiazd chcą opowiedáć ludziom przyſzłe ich przypadki/ ſzczęśćie ábo nieſzczęśćie. WujNT 8. Cf »w szczęściu, w nieszczęściu«. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»nieszczęście i (albo) szkoda« [szyk 2:1] (3): RejJóz O; BielKron 68; A my nieſczęsćia płáczem/ y ſwéy znácznéy ſzkody. KochFr 83. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»upadek, (i) nieszczęście« (2): [to przymierze z Turkiem] podobnieyſzé bydź ludźie rozumieią vpadkowi y nieſczęśćiu iákiému wielkiému/ niż ſłuſznému przymiérzu. OrzJan 118, 119. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»nieszczeście a utrapienie« (1): gdy Pan Bog [...] od złego á niewdźięcżnego ludu ſwego odeymuie kroleſtwo ſwoie/ ztákim nieſzcżeśćiem á vtrapieniem niewolſkim PowodPr 12.

Wyrażenie przyimkowe: »z nieszczęścia« = a fortuna Modrz (13): RejJóz Nv, N3; gdy, cżás przydzye ſnádnie/ Ni wzwye żaden gdzye mu co z nieſzcżęſcia przypádnie. RejWiz 126, 93v marg, Cc8v; RejZwierz 19v; GórnDworz Ccv; RejZwierc 50v, 138; ModrzBaz 107; ácż ze mnie nagrody nie cżuieſz/ Nie ták z nieſzcżęśćia/ iák prze lud fałſzywy/ Wierzę ia iednák/ iż dźięki przyimuieſz. GrabowSet Y2v; Ieſli kto z ſtanu y z rodzáiu y z nieſzczęśćia vbogi: bogátym być nie prágni SkarKaz 638a.

~ z nieszczęścia czego [= będącego czym] (1): A co záſię z nieſzcżęſcia przypádłey przygody/ Przychodzi z káżdey ſtrony ná ludzkye narody. RejWiz 93v.

W charakterystycznych połączeniach: z nieszczęścia przychodzi (2), przypadnie (2); przypadki z nieszczęścia (2). ~

»na nieszczęście« (5): Nie dármo grobową pieśń me ſerce śpiewáło/ Nie dármo (ná nieſzcżęśćie) cżarney bárwy chćiáło. WisznTr 11.

~ na nieszczęście czyje [w tym: G sb i pron (3), ai poss] (4): LubPs D2; RejZwierc 34; OrzJan 104; Ná ich nieſzcżęśćie przyſzedł wiátr przećiwny/ Rozbił im okręt KlonFlis Ev.

W połączeniu szeregowym (1): [Turek] ták rozumié/ áby dla tego ná świećie bydź miáłá wiárá/ przymiérze/ y przyśięgá/ iżeby ich ón ná zgubę/ ná vpadek/ y ná nieſczęśćié rodzaiu ludzkiégo/ źle vżywáć miał. OrzJan 104. ~

»prze(z) nieszczęście« (3): Ktorzy ſye dopuſzczą mężoboyſtwá/ nie s chući/ [...] ále s tráfunku przes iákie nieſzczęſćie GroicPorz mm; ReszList 176.

~ prze nieszczęście czyje (1): Y Ian Olbrách/ prze nieſczęśćié ſwoié/ niemógł tego do ſkutku ſwégo przywiéść/ co był mądrze poſtánowił. OrzJan 93. ~

»za nieszczęściem« (8): GroicPorz mm3; MycPrz I C4; wnet zá nieſzczęśćim koń pod nim padł StryjKron 752.

~ za nieszczęściem czyim (2): gdzyeby Dworzánin/ zá ſwym nieſzcżęſciem/ ná złego á niepobożnego páná trefił GórnDworz L2v, Z8.

Wyrażenie: »za jakim nieszczęściem« (2): niewiem zá iákim nieſzcżęſciem poſpolicie ſie trefia/ że dwá/ żywąc bárzo długi cżás w ſerdecżney/ á wnierozdzielney miłośći s ſobą/ nákoniecz ieden drugiego zá ledá przycżyną przez nogę przerzući. GórnDworz Mv; SarnStat *4v.
Szeregi »za fatum i nieszczęściem« (1): Gdyz do tego przyszło, za fatum iakimsi y niesczęściem Korony Polskiey ActReg 147. ~

»w nieszczęściu« (50): BierEz I3; RejJóz A2, K5; GórnDworz Zv; Serce w nieſzczęśćiu táie KochPs 66,57; SkarŻyw 527, 560; KochFr 49; ZawJeft 21; ActReg 116; CiekPotr 24; Lecż Páná w tym nieſzcżeśćiu o ćierpliwość proſzę CzahTr B. Cf »być w nieszczęściu«.

~ w nieszczęściu czyim [w tym: pron poss (11), G pron (2)] (13): co zá ćięſzkośći [Job] ćierpiał w ſwym nieſſcżęśćiu Leop Iob 30 arg; GórnDworz H7, O3; RejZwierc 200, 262, Aaa4v; Bóg w nieſzczęśćiu twym będźie pomocen tobie. KochPs 187, 47, 60; BielSen 17; ZawJeft 39; CzahTr C2; GosłCast 63.

W przeciwstawieniach: »w nieszczęściu ... w szczęściu (5), w dostatku« (6): WróbŻołt ff3v; iż wſſczęſćiu przyiaćielá znáią á wnieſſczęſćiu zdaleká go obchodzą. RejPs 52; GórnDworz B7; RejZwierc 204v; Ale przyiaćioł wiele záwſze w ten cżás mamy/ Wdoſtátku/ á w nieſzcżeśćiu ich nie oglądamy. CzahTr Cv, B.

Przysłowia: RejPs 52; Wiele przyiacioł ma co w ſzcżęſciu pływa/ Pátrzże w nieſzcżęſciu iáko ich vbywa. RejZwierc 224; CzahTr Cv.

Cnothá w nieſzcżęſciu znácżna. GórnDworz Ccv.

Zazdrość w nieſzcżęſciu nie bywa ozdobna/ Gdzie ſzcżęſcie widzi/ páni to oſobna. RejZwierc 224.

A kto ſye w nieſzczęśćiu śmieie/ Iabych ták rzekł/ że ſzáleie. KochTr 18.

Szeregi: »w nieszczęściu i potrzebach« (1): y obiecáli nam [...] nigdy w nieſczęśćiu y potrzebách náſzych [et nunquam in adversitatibus nostris JanStat 757] nas nieopuſczáć SarnStat 998.

»(i, lubo, tak) w szczęściu, (i, jako i, lubo) w nieszczęściu« (11): BielŻyw 19; WróbŻołt S, ff3; RejPs 137; RejJóz L4v; oná myſl ſtátecżna/ [...] iákoby ſie y w ſzcżęſciu y w nieſzcżęſciu ná żádną ſtronę nie poſliznęłá RejZwierc 22v, 146v, 200, [213]; AEquanimis ‒ Dobrotliwij, ſtałij wſczeſcziu ij w nieſzczeſzcziu. Calep 34a; LatHar 21. [Ponadto w przeciwstawieniach 5 r.]

»w nieszczęściu i w trwodze« (1): W nieſzczęśćiu/ y w káżdéy trwodze Náſzá vfność záwżdy w bodze. KochPs 89. ~

Personifikacja (16): Ale Nieſzćżęſcie vprzedźiwſzy policͮek mu dá ForCnR Dv, D4, E, Ev, E3v [2 r.].

~ nieszczęście czyje (1): Przedmowa roſkoſzná ku Fortunie ij Nieſſcżęſciu ludſkiemu. ForCnR E3v.

W połączeniu szeregowym (1): Tedyż też przijdźie Przygoda z ſweé vlice/ a s nim ſąſiadow niemało/ Nieſzcżęſcie Załoſć/ Sżkoda/ Niezdrowie/ Boleſć a Staroſćz ForCnR C4v.

W przeciwstawieniach: »Nieszczęście ... Fortuna (3), Szczęście (2)« (5): Ach milá fortuno ty nás od ſmutku zbawiſſ/ Ale niezbedné Nieſſcżęſcié ſercza krwawiſſ. ForCnR E3v, Dv, E3v [3 r.].

Szeregi: »Fortuna i Nieszczęście« (1): ForCnR E3v cf nieszczęście czyje.

»Przygoda z Nieszczęściem« (2): Przygoda z Nieſzcżęſcim/ ij z ijnymi ſąſiady tamo ſtanął ForCnR D3v, D3v.

»Nieszczęście z Szkodą« (1): bo Nieſzcżęſcie/ s Sżkodą wielmi go [młodzieńca] byli zdáwili ForCnR D2v. ~

W przen (5): Coenare male malum, Nieſzczęście połknąć. Mącz 59a, 83d; Prot A2; y przyiaćiel ku ſzcżeśćiu ſie chynie/ [...] Leć gdyby koło ćiebie nieſzcżeśćie zágrzmiáło/ Zadnegoby ná ten cżás ſtobą nie zoſtáło. CzahTr H4v; Sczęśćié ná mię pátrzáiąc/ woyſká niezliczoné Vſzykowáło/ zewſząd nieſczęśćia śćignioné. GosłCast 61.
2. Fatum, zła siła mająca wpływ na losy człowieka; fortuna Mącz (73): BierEz M4v; A ná pány/ ná krole/ ná wſzytki kſiążętá/ Chytro tá od nieſzcżęſcia dziwnie ſieć roſpiętá. RejWiz 127v, 72v; RejZwierz 40; W Zydowſkiem ſtoi/ ieſlibyſćie tho nieſzczęſćiu przyczytháli czem ia was treſtcę BibRadz I 73d marg; Assignare culpam fortunae, Nieſzczęśćie winowáć/ złą przigodę niefortunie przipiſowáć. Mącz 392c, 89a; á nieſzcżęſcie złorzecży/ ktore/ máiącz władzą nád ludźmi/ nairádniey ſie ná cznotliwe/ á godne tárga GórnDworz Dd7, G5, Aa5v; BielSat H2; á okazał ſie być cżłowiekiem/ iż ſie tey niemey twarzy nieſzcżęſciu vwieść od ſtátecżney myſli ſwey nie dał RejZwierc 150v; A cnotliwy [...] y w poććiwey ſławie poſtánowiony iuż z weſelſzą myſlą vżywa tego tho co mu z dopuſzcżenia Páńſkiego od nieſzcżęſcia przypada. RejZwierc 152, 67v; Nieſzczeſna mátko (ieſli przyczytáć możemy Nieſzczęśćiu/ co prze głupi rozum ſwóy ciérpiemy) KochTr 14, 4, 15, 24; KochDz 104; KochWz 137; Ach ſprętkáć ná mię przyſzło płákáć wieku mego/ Nieſpodziány ſzwánk wźiąwſzy od nieſzcżęśćia złego. WisznTr 13, 25, 34; Siłá nieſczęśćié może: á náſzé rozmyſły/ Ná wyroku niepewnéy fortuny záwiſły. KochPam 83; ták ſye podobáło Nieſczęśćiu/ któréć ſyná żywégo zayźrzáło. KochPam 87; KochPieś 43; KochTarn 75, 76; ZawJeft 46; GrochKal 10; Tego tylko vpádłym nam niedoſtawáło/ Weſela w ćiężkim żalu/ lecz oto przydáło Nieſczęśćié z łáſki ſwoiéy: Polixenę ráią GórnTroas 59, 11, 24, 44, 48, 49, 51; GrabowSet H2; A nieſzcżęśćie ná ludźie śle ſtrách prętkooki. KmitaSpit C5, B2v; Wźiąłem pieniądze ná to, ábym cię nieſzczęściu Oddał. CiekPotr 75; Srogim zowię nieſzcżeśćie bom go ſam ſprobował CzahTr C, B2v, E2v, L4v; SzarzRyt C, C2.

nieszczęście czyje [w tym: pron poss (4), ai poss (1)] (5): A ták gdy iuż porozumiał/ Iż z ich ręku winiść nie miał: Wzdychał ćięſzko nárzekáiąc/ Swe nieſzcżeśćie przeklináiąc BierEz G4; RejJóz H7v; KochPam 85; GórnTroas 55; KochFrag 17.

W przeciwstawieniach: »szczęście (2), wola Boża ... nieszczęście« (3): Ieſli Boleſłáwowi ſzcześćie nie płużyło/ Owſzem nim áſz do ſmierći nieſzcześćie trwożyło. MycPrz I4v; GórnTroas 32; PowodPr 75.

W porównaniu (1): Tákże y nieſzcżęſcie záwierći ſie trochę iáko wicher/ y możeć cżego kęs porwać iáko ſmieći/ ále cżego potrzebnieyſzego/ tegoć porwáć nie może/ to ieſt/ cnoty/ rozumu/ á dobrey nádzieie. RejZwierc 146.

W charakterystycznych połączeniach: nieszczęście bezecne, chciwe łez, okrutne, srogie (3), złe (2); nieszczęście frasuje, karze, smuci, trwoży, władnie, zwycięża; wielkość nieszczęścia; nieszczęścia żałować się; nieszczęściu folgować, łajać, przyczytać, ubieżeć; nieszczęście przeklinać, winować, złorzeczyć; na nieszczęście uskarżać się.

Przysłowia: BierEz G; toć przyczytano być muśi nieſzcześćiu onemu ktore po ludźioch á nie po derewie chodźi. OrzRozm R4.

Káżdemu ſzcżęſcie odmienić ſie muśi/ Gdy ſie nieſzcżęſcie o każdy ſtan kuśi. RejZwierc 229v, 229v.

Vgodźi nieſzczęśćié wſzędźie/ Choć podobieńſtwá nie będźie. KochTr 17; KochPieś 19.

Iż nieſzcżęſcie nigdy ſámo nie chodzi. A tho ieſt prawdá. RejAp 135.

Bezeczne nieſzcżęſcie/ ktore ſie do káżdego ſzcżęſcia muśi przymieſzáć GórnDworz Y8v.

Fraza: »jesliby to nieszczęście przyniosło« (1): Ocyec álbo mátká nyechay vććiwye karze/ álbo bićiem álbo ſlowy w domu ſwym/ á zás kto inſſy yeſliby to nieſſcżęſcye przynioſlo/ myedzy ludźmi. GliczKsiąż G4v.
Wyrażenia: »o nieszczęście niemiłościwe, niezbożne« (1:1): O nieſzcżęśćie nie miłośćiwe iakożeś ſwoy łuk ná mię wyćiągło HistRzym 20, 25v.

»nieszczeście tego świata« (1): y zwyćiężyć ſię nieſzcżeśćiu tego światá niedáiąc: doſtąpił [św. Saba] niebieſkiey zapłáty. SkarŻyw 328.

Szeregi: »fatum abo nieszczęście« (1): Otoż nie ták iákie fatum Pogáńſkie/ ábo nieſzcżęśćie/ iáko więcey wola Boża [...] boię ſie áby mu [królestwu polskiemu] końcá nie vcżyniłá. PowodPr 76.

»szczęście a (albo, ale, i) nieszczęście« [szyk 3:1] (4): RejJóz G7, N8v; ABowiem ſthałemu á wſpaniłemu ſerczu czożkolwiek od ſzcżęſcia álbo od nieſzcżęſcia przypádnie/ wſzytko to v niego iáko on ſam chce może być vważono. RejZwierc 87, 87.

»wieczny wyrok i nieszczęście« (1): Zwyćiężył wieczny wyrok/ y nieſczęśćié twoie/ Ześ ty/ o zacny Hrábiá/ nie pómniąc ná ſwoie Nieprzeſpieczeńſtwo/ przedśięś wśiadł w okręt wyſoki KochPam 85.

W przen (1): Właſna nieſzcżęſciu ieſt cżłowiek goſpodá RejZwierc 229v.

Synonimy: 1. fatum, niefortuna, przeciwność.

Cf NIESZCZĘŚLIWOŚĆ, SZCZĘŚCIE

JB