[zaloguj się]
[pdf]

NOGIEĆ (35) sb m

nogieć (27), nokieć (8); nogieć BartBydg, RejWiz (4), RejZwierz (2), Mącz (5), SienLek (6), RejPos, ModrzBaz, KochFr, PudłFr, GosłCast; nokieć BierRozm, RejFig, BielSat, KlonWor; nogieć : nokieć RejRozpr (1:2), RejZwierc (2:1), BielRozm (1:1).

o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N nogieć nokty
G nogcia nogci(o)w
A nogieć nogcie
I nogci(e)m nokty
V nokciu

sg N nogieć (18). ◊ G nogcia (3). ◊ A nogieć (1). ◊ I nogci(e)m (7). ◊ V nokciu (2). ◊ pl [N nokty.] ◊ G nogci(o)w (1). ◊ A nogcie (2). ◊ I nokty (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Pazur, paznokieć (1): [A noszi v onych pthakow y nokthi [ungulae, páznokty HistAl H2] były szlothe HistAl 1510 287.]
Szereg: »zęby i nokty« (1): A o tymże sie pracują Zęby i nokti siłują, By onego przyczynili, Czego łakomie nabyli. BierRozm 17.
2. Hultaj, ladaco, nicpoń, łotr, łajdak, oszust, nikczemnik; frigo BartBydg; flagro, nebulo, verbero Mącz; bliteus, caenum, filico, frutex, inaestimabilis, ineptus, insulsus, lapis, lutum, matula, simius, stipes, truncus Cn (26): BartBydg 61; A drugiego tyka łokciem A ſſepcząc go zowie nokćiem RejRozpr D2v, I3v; Ale kiedybyś vźrzał ſpráwy tego nogciá/ Wierz mi iżeby teraz rad przypuśćił łokciá RejWiz 162v, 102v; Więc ſie tu wſpiął ná páná/ pan go potym kijem/ O byś ty nokciu ſwoiey/ roboty był pilen. RejFig Ee; Moẃże co z nim áliśći/ iáko Oſieł krząka/ Niewie co rzec/ więc nogyeć/ rzkomo ſie záiąka. RejZwierz 126, 102; Flagro, Sługá który bicie álbo kiyem zásłużył/ Smard/ Nogieć. Mącz 129c; Nebulo, Lotr/ Niecnotá nogieć Mącz 243b, 129c, 459c, 484b; Zwycżáie ſtáre odmienić/ Ieſli ich trzebá popráwić/ Odnowić nos y páznogcie/ Ná ony zuchwáłe nogcie/ Co więc drugie drapią. RejPos A2v; Bo naydźie w Sukiennicach tákowego nokćiá/ Mierząc ſukno wyćiąga zginą go dwá łokćiá. BielSat B4; á prawdá iż práwy Hiſzpan. Bá prawdá nokciu iż Iżpan/ bo by był iż chłop/ tedyby thák nie chodził. RejZwierc 50v; Tuby trzebá dobrim łokciem/ Cnotę mierzyć/ nie być nogciem. RejZwierc [238], 234v; niech ſię o to pilno/ [panowie] ſtáráią/ áby ſynowie ich byli dobrze wychowáni/ áby po ſobie iákich nogćiow [pestes] niezoſtáwowáli ModrzBaz 47; Ale pánienki ná ćię niełáſkáwy/ Ták powiádáią/ żeś nogieć wącháwy. KochFr 60; PudłFr 57; BielRozm 14, 18; Włożyć ná oſłá tłomok/ niech w lás nie záwodźi. Lepiéy go mieć ná wódzy/ á viąć obroku/ Niech ſie téż czáſem nogieć przemierá v toku. GosłCast 27.

W charakterystycznych połączeniach: nogieć chytry, fałszywy, wąchawy (2), zuchwały.

Przysłowie: Nie funtemći tho mierzą ni przedáią łokciem/ Bo by chodził po workoch przedſię nogyeć nogciem. RejWiz 97v.
[W rymie do „łokieć” (11).]
3. Choroba bydła, objawiająca się w nabrzmieniu błony spojówkowej oka, leczona solą (7): A mnie kęs poſypie ſoli Iákoby mię nogieć nápadł Mniema bych iuż chlebá nieiadł. RejRozpr A3; á thák ſkoro obaczyſz iż go nogieć morzy/ wnet mu miodem ćiepłym oczy pomáż SienLek 167, 167v, Aaaav [2 r.]; [BielawMyśl E (Linde)].
Szereg: »nogieć albo napaść« [szyk 1:1] (2): Napáść álbo Nogieć gdy Koniá nápádnie. SienLek 167, 167.
4. Słaby, chory koń, nie nadający się do użytku; szkapa (1): Aboś wádę zátáił w koniu niewárownym: Gdyż ow kupiec proſtacżek/ tyś przedawcą mownym. Zárzućiłeś go ślepym ábo chromym nokćiem KlonWor 67.

Synonimy: 1. paznogieć, pazur; 2. hultaj, łotr, niecnota, smard, szubienica, szubrawiec; 3. napaść.

AKtt