[zaloguj się]
[pdf]

POROZUMIENIE (67) sb n

-e- (65), -ę- (1), -ą- (1).

Oba o oraz pierwsze e jasne, drugie e pochylone.

Fleksja
sg pl
N porozumienié
G porozumieniå
D porozumieniu
A porozumienié porozumieniå
I porozumieniem
L porozumieniu

sg N porozumienié (8); -é- (2), -(e) (6). ◊ G porozumieniå (11); -å (9), -(a) (2). ◊ [D porozumieniu.] ◊ A porozumienié (40); -é (2), -(e) (38). ◊ I porozumieniem (6); -em (3), -ém (2) SarnStat (3:2), -(e)m (1). ◊ L porozumieniu (1). ◊ pl A porozumieniå (1).

Składnia przydawki dopełniającej równoznacznej z dopełnieniem sprawcy: porozumienie przez kogo (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w. s.v. porozumieć.

1. Zgoda, umowa, układ; zmowa; commercium PolAnt; cointelligentia, communicatio, contagio conscientiae, scientia coniurationis Cn [w tym: (wespołek) z kim (46)] (55): [Moskiewskie kościoły] ſamy ſię iuſz beż [!] żadnego dozoru/ bez żadnego z innymi kościoły porozumienia rządzą SkarJedn 377; Wylicżenie krotkie grzechow przećiwko Dźieśięćiorgu Przykazániu Bożemu popełnionych. Przećiwko Pierwſzemu. [...] Práktyki/ cżáry/ wrożki/ y z cżártem porozumienie. LatHar 113.

porozumienie około czego (2): LibMal 1548/143v; [Bóg pierwszemu człowiekowi] przidał drugiego/ áby ći będąc w thowárzyſtwie s ſobą mieli porozumienia około ſwego poſtánowienia y mięſzkániá ná ſwiecie. GliczKsiąż A2.

porozumienie na co (1): WIele ſie thego przygadzáło zá ſthárych ludźi y dźiś ſie przygádza/ táiemnie liſty przeſyłáć/ kto ſkim ma porozumienie ná to przes poſły BielSpr 49.

porozumienie w czym (3): SarnStat 868 cf »zmowa i porozumienie«. Cf porozumienie miedzy kim w czym; »mieć porozumienie«.

porozumienie miedzy kim w czym (1): wtym takie porozumienie się miedzy nami stało, ktore tez było od WKM przypomniano ActReg 106.

porozumienie czyje [zawsze: G sb] (4): Dwu Hetmánów władza ſub Interregno, władza y porozumienié iáko ma iść. SarnStat 6. Cf »z porozumieniem«, »za wszytkich porozumieniem«.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): GórnRozm C4v cf »porozumienie i postanowienie«.

Zwroty: »mieć porozumienie« [w tym: w czym (1)] = commercium est [alicui] PolAnt [szyk zmienny] (39): niektorzi livdzie powſtaly, y woyewode ſwego zabyly. y od waschey thesch ziemye. niektorzi weſpolek snymy myely nieyakie porozvmienie. LibLeg 10/93, 10/93v; dal yey ſchowacz grzywne pyenyedzy ſwoych o kthorich pyothr Bobrek ſzią dowyedziawſchi [...] a theſch porozvmyenye nykthore wmyloſczi ſnyą mayacz the pyenyadze ieſth yey pobrał LibMal 1543/74, 1544/92, 1545/105v, 1548/143v; bo znowochrzcżenczy niechczę żadnego porozvmienia mieć SeklWyzn d3; GliczKsiąż A2; Izali [papież Grzegorz VII] niebył Czárnokxiężnikiem/ ktory miáł z Dyabły porozumienie [...]? KrowObr 38v, 121 v, 206v, 235; Obroćcie ſie á oborzćie ná ty kápłany Páńſkie/ ktorzy máią porozumienie z Dawidem BibRadz 1.Reg 22/17, Iudic 18/28; BielKron 101v, 103v. 104, 105, 235v (13); Praevaricari accusationi, Porozumienie mieć s powodną ſtroną. Mącz 475d, 77b, 334b; GórnDworz Cc4v; KuczbKat 330 [2 r.]; BielSpr 49; KarnNap B3; StryjKron 47; ReszPrz 45 marg; GórnRozm C4v; KochWr 35.

»do porozumienia przyść« (1): A zwłaſzcżá gdy Chrześćiánie [Kościoła greckiego lub ruskiego] w ręce pogáńſkie w pádną [!]/ w ktorych do porządku/ náuki/ y z innymi narody Chrześćiáńſkimi porozumienia/ przyść bárzo trudno. SkarJedn 341.

»wziąć [naprzeciwko komu] porozumienie« (1): [papież Hadrian III] ná papieſtwo mocą y gwałtem dziurą wlaſl y wiechał wziąwſzy pierwey náprzeciwko Ceſárzowi/ z Kxiężą y z Rzymiany porozumienie/ y vmowę. KrowObr 37v.

Wyrażenie: »tajemne porozumienie« (2): Abowiem złąmawſzy przyſięgę przećiwiał ſie krolowi/ máiąc z Pomorzány táiemne porozumienie. BielKron 352v, 307.
Szeregi: »porozumienie i bunty« (1): gdźie przewieść ſwégo práktikámi niemogą/ tám ſie ábo do gwałtu poſpolićie vćiekáią/ álbo zpoſtrónnymi nieiákié porozumienié [= przymierza]/ y bunty miéwáią KochWr 35.

»porozumienie i postanowienie« (1): Prżypátrzże ſie proſze ćię/ ieśli to dóbrże/ [...] nie imáć [...] owego/ ktory z nieprżyiáćielem Koronnem ma porozumienie/ y poſtánowinie [!]/ iáko y ktorem ſpoſobem ma on nieprżyiáćiel Koronę opánowáć? GórnRozm C4v.

»porozumienie i spolność« (1): tedy nas iśćie muſzą ty Páńſkie Dobrodzieyſtwá poruſzyć/ ábyſmy ie znáiąc/ Pánu Bogu ſłużyli/ przeklętego Szátána y vcżynkow iego záwſze ſie ſtrzegli/ porozumienia żadnego y żadney ſpolnośći z nim niemieli KarnNap B3.

»porozumienie i umowa« (1): KrowObr 37v cf »wziąć porozumienie«.

»zmowa i porozumienie« (1): [Obrani sędziowie przysięgę uczynić mają] Iż zmowy y porozumienia w żadnych ſpráwách z żadnym nie czynić/ [...] y podárków bráć nie będźie. SarnStat 868.

Wyrażenia przyimkowe: »z porozumieniem [czyim]« (2): Iednák ten ſzáfunek/ gdy będźie Polſki Podſkárbi odpráwowáł/ z porozumieniém Podsſkárbiégo źiemſkiégo Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo [być ma] SarnStat 1202, 1202.

»za porozumieniem« (4):

~ Wyrażenia: »za porozumieniem miedzy sobą« (1): Dana odpowiedź od panow przez pana Kanclerza in eum sensum za schyleniem się panow i porozumieniem miedzy sobą Diar 43.

»za spolnym, wszytkich porozumieniem« [szyk 2:1] (2:1): liſty od niego przyięté/ y vſtné poſelſtwo przeſłucháné/ á tak lifty iáko poſelſtwo z PP. Rádámi oboygá narodu communikowáné/ y zá porozumieniem wſzytkich odpráwioné. SarnStat 45, 1146 [idem], 1155.

Szereg: »za porozumieniem i namowami« (2): Iuż tedy teraz exnunc zá ſpólnym porozumieniem/ y namowámi między ſobą miánémi/ y wielekroć powtarzánémi/ práwá przywileie/ Statutá/ zwyczáie/ poſtępek práwá/ y Séymowé Conſtituci Koronné/ prziymuią SarnStat 1146 [idem] 1155. ~

»w porozumieniu« (1): Siłábj ſię ſpráwiło w namowie y dobrym záchowaniu y towárzjſtwie z Włádjkámi Ruſkimi/ y w porozumieniu z Pány Świeckimi Greckiego nabożeńſtwá. SkarJedn 381.

Przen (2):
Zwrot: »(tajemne) porozumienie mieć« [szyk zmienny] (2): BibRadz II 88a marg; bo iako ſye iuż rzekło/ ćiáło á vmyſł máią z ſobą porozumienié. KochWr 30.
Szereg: »porozumienie i społeczność« (1): Wſzytki rzecży ſą dla cżłowieká ſtworzone y táiemne z nim porozumienie máią/ y ſpołecżność nieiáką [komentarz do Rom 8/22] BibRadz II 88a marg.
2. Rozum, umysł; zdolność rozumowania; intellectus Murm, PolAnt; intelligentia BartBydg; notatio Mącz (6): Tedy więcéy pocieſſy cżyſté a dobré ſamnienie/ niżli naucżoné filozofy/ albo porozumienijé. OpecŻyw [192]; Intellectus. Verstand. Porozumyenye Murm 47; BartBydg 75b; WróbŻołt R2v; Notatio, Baczenie/ Porozumienie. Mącz 250c.
Wyrażenie: »człowiek trudnego porozumienia [= tępy]« (1): Pleci nie rowne [...] znamionuią cżłowieka grubego rozumu, trudnego porozumienia/ ſmiałego wſzakoż fałſzerza GlabGad P.
3. Zrozumienie, ogarnięcie rozumem; etymologia BartBydg (3): Etymologia (ethimologia), porozvmyenye BartBydg 52b; [NYema ſie temu żadny dźiwowáć/ áni nas wtym winowáć/ iż ty xięgi ku porozumieniu ſą trudne y owſſem bárzo rozumne. HierWielEccle 18v].

porozumienie czego (1): Wſzákże ie [przedmiot rozważań] też dla ſnádnieyſzego porozumienia tey rzecży/ ná dwie cżęśći rozdzielemy. CzechRozm 7v; [Abowiem nie s kąd inąd ſnádniey/ iáko s porozumienia Táiemnic Cerimoniey Krztu s. może przyść Chrześćiáńſki człowiek ku temu, áby y ſiebie ſamego/ y ſwoie też Chrześćijáńſkie Powinowactwo/ doſtátecżnie mogł poznáć HerbLek A4v (Linde)].

Zwrot: »krom porozumienia być« = być niepojętnym (1): Gdźie Piotr odpowiedaiąc rzekł mu/ roſpowiédź nám podobięńſtwo to A Ieſus rzekł Ieſzczéſz i wy krom porozumięniá ieſtesćie [Adhuc et vos inintelligentes estis]? Ieſzczéſz nierozumiécie? MurzNT Matth 15/16.
4. Możność komunikowania się, utrzymywanie kontaktu [z kim] (2):
Zwrot: »porozumienie mieć« (2): Co ſię Murzynow ábo Popianow [tj. Etiopczyków] dotycże: [...] iſz prze niebeśpiecżność drog/ y dálekość ich tey tám krainy/ cżęſtego porozumienia z ſtolicą Apoſtolſką mieć nie mogli/ [...] tedy wproſtoćie w wiele błędow/ ácż bez kácerſtwá y vporu/ wpáść muśieli. SkarJedn 309; Potym záśię oſtátnią á nád inſze wyſtáwną cżęść iego [okrętu]/ ośiada ſam Zeglarz: ktory porozumienie máiąc z wierzchnim ſtrzażnikiem [!]/ wſzytkim Okrętem rządźi PowodPr 2.
5. Wiadomość [ze zdaniem dopełnieniowym] (1): [w sprawie puszkarskiej] nie ſpuſzcżáć ſie ná cudzoźiemce/ ktorzy ſie łácno dádzą przenáiąć zá pieniądze: vcżyniwſzy zmowę z nieprżyiáćielem/ ſtrzeláiąc liſty w Zamek álbo do Miáſtá/ dáiąc porozumienie przećiwney ſtronie/ co ſie ſám dźieie. BielSpr 72v.

Synonimy: 1. bunt, porownanie, postanowienie, ugoda, układ, umowa, zgoda, zmowa; 2. dowcip, rozum, umysł, zmysł, 3. zrozumienie; 5. informacyja, wiadomość.

Cf POROZUMIEĆ, POROZUMIEĆ SIĘ

MC