[zaloguj się]
[pdf]

PŁOD (470) sb m

w N i A -ó- (29), -o- (3); -o- OpecŻyw (2); -ó- : -o- Mącz (19:1); w pozostałych formach o jasne.

Fleksja
sg pl
N płód
G płodu
D płodu, płodowi
A płód płody
I płodem
L płodzie, płodu

sg N płód (120). ◊ G płodu (138). ◊ D płodu (8), płodowi (8); -u GliczKsiąż (4), KochPs; -owi BibRadz, SienLek (3); -u : -owi FalZioł (1:3), GlabGad (2:1). ◊ A płód (160). ◊ I płodem (26); -em (3), -(e)m (23). ◊ L płodzie (8), [płodu]. ◊ pl A płody (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Dziecko w łonie matki, embrion; conceptus BartBydg, Mącz, Cn; partus Vulg, PolAnt, Modrz, Cn; venter Vulg, Cn; infans PolAnt; fetus, proles, puerperium, viscera Cn (252): BartBydg 32b; W Zywocie matczynem leżenie płodu: ieſt takowe, Iże dzieciątko ſiedzi w żywocie ſkriwſzy ſie/ racżki [!] ſciągnąwſzy miedzy noſzki/ głowką przituliwſzy ſie ku kolankam FalZioł V 15v, ‡8a, b, I 8c, 24d, 38d (61); dla tego też to ieſt dobre znamię zdrowia płodu w żywocie gdy cicze v brzemiennej ſą twarde GlabGad D7, D7 [5 r.], H, K3; HistAl M3v; Idź á ſpythay brzemienney/ gdy ſie iuż wypełni dziewięć kxiężycow/ możeli żywot ieſſcże iey zátrzymáć w ſobie płod? Leop 4.Esdr 4/40; BielKron 9v, 272v; Vitalis homo haud unquam est ante septimum mensem, Nie bywa żywy płód który ſie przed ſiodmym mieſiącem rodźy. Mącz 500d, 211b; gdy ſye Máćicá ná káżdy Mieſyąc nieſoczy/ płoduſye żadnego ſpodźiewáć nie trzebá SienLek 108v, 111v, 112 żp, 113 [2 r.]; Idz á pytay brzemienney ieſli wytrwawſzy dziewięć mieſięcy ſwych/ może żywot iey wſobie zatrzymáć płod. BudBib 4.Esdr 4/39[40], 4.Reg 19/3; [po stwierdzeniu ciąży] mátkę w cżąſtkę wwięzowano Imieniem płodu/ ktory Oycu przyznawano/ Oycu świeżo zmárłemu. Więc Pogrobkiem zwano KlonWor 63.

[płod czego: in sobole uteri tui. wplodv zywota thvego ⟨et⟩ in fructu iumentorum tuorum wplodu dobythka tvego TomZbrudzBrul Deut 30/9.]

płod czyj [w tym: pron poss (1), G pron (1), ai poss (1)] (3): [Maryja pozdrowiła świętą Elżbietę] Pokóy tobie cijotuchno moia milá s plodem twym vcieſſnym OpecŻyw 10v; A oni ſie podobni sſtáną nyebożątká Małżowi/ ktory gdy s ſwey cżáſſki wylinyeye/ Tákże z nich káżdy prędko yák y on zniſſcżeye/ A yák żeńſki martwy płod będą wyrzuceni LubPs O3v; CzechRozm 161.

W porównaniach (4): LubPs O3v; [Księgi moje, mówi Stryjkowski] ná Witebſku vczynione zginęły mi w Choroſcy [...] gdym [...] dłużey niż było potrzebá/ właſnie iáko ony Niewiáſty Zydowſkie w Egipcie płod donoszony táiemnie przechowywał. StryjKron A6. Cf »jako płod niedonoszony«.

Frazy: »płod się rodzi [= poczyna się]« (1): [Żydzi powiadają] niewiáſtá wydawſzy naſienie z ſiebie/ prziymuie mężczyńſkie naſienie: Z kąd ſie płod rodzi BibRadz I 63c marg.

»płod wychodzi, wynidzie (a. nie chce wynić); wychodzenie płodu; wychodzący płod« = prodiens infans Vulg [w tym: umarły (2), żywy (1)] (6:3;1;1): Poczyna ſie tractat O rodzeniu człowieczym/ iako a kthoremi obyczaymi płod z zywota [!] matek ſwogich wychodzi na ſwiat FalZioł V 15v; Dayże pić rodzączey z winem/ ieſtli ſie nie rozgorzała, bo gdy ſie zapali tedy z wodą ciepłą/ á tak płod bez vrazu wynidzie. FalZioł V 33, V 15, 19d, 20c [2 r.], 23d, 25 (9); GlabGad Pv; BudBib 4.Esdr 16/39.

Zwroty: »płodem (brzemienną) chodzić« (1): Tá [Poliksena] wſzytek płód ieſt/ którym brzemienną chodźiłá Hecubá/ á ná żal ſwóy dźieći národźiłá. GórnTroas 63; [[Panna Maryja] Ciotuchnę ſwoię/ (o ktorey ſłyſzáłá że iuż ſześć Mieſięcy płodem/ to ieſt Ianem ſwiętym Krzćicielem chodziłá) náwiedziłá GilPos 272 (Linde)].

»nosić płod; płodu donosić; noszenie płodu; płod donoszony« (1;1;1;1): Brzemienna ieſtli ſwą rzecż odbywa, Nie może być aby płodu zdrowego donoſiła FalZioł V 29v; Foetura, Noſzenie płodu/ to yeſt wſziſtek ten czás którego noſzą płód. Mącz 133b; StryjKron A6.

»płod odejmować« = powodować poronienie lub zapobiegać ciąży [szyk zmienny] (3): doctorowie powiedaią iż by płod odeymowało korzenie tego drzewka [topoli] cżęſto pożywane y takieſz liſcie iego odeymuie płod FalZioł I 104b, ‡8c.

»począć, czynić płod; poczęcie płodu; poczęty (a. zaczęty) płod; płod ma się wszcząć« =conceptio prolis; gravidare Mącz; graviditas Calep [szyk zmienny] (7:1;5;4;1): ueſelyla ſyą ſzwyąta anna yſz począla plod wzyuoczye ſwym PatKaz II 76, 64, 65, 86v; [przerwipęp] Ma mocz ſtulaiączą y zraſzcżaiączą/ Iteż poſila á vmocznia płod w maciczi pocżęty. FalZioł I 145d, I 109a, V 29v, 32v; płod ktory z nich [niewiast pijących picia zapalaiące] pochodzi muſi być zakażony, nietikaiąc tu zbytkow małzenſkich płodu pocżętemu barzo ſzkodzącich gdy niebywa powſciąganie po wſtąpieniu w bremię [!] GlabGad K3, D7; GliczKsiąż A2v; Mącz 35d, 149c; chceſzli poczęćie płodu pośpieſzyć/ maſz bobkow záięczych z miodem [...] ná noc włożyć/ áż ku máćicy. SienLek 112; KuczbKat 250; Calep 359a, 465a; PudłDydo B3v.

»płod (przed czasem) poraniać (a. uraniać); (jakoby) poroniony płod« = (tanquam) abortivum PolAnt, Vulg, Cn; abditivus, abortivus fetus, abortum, ectroma, exterricineus, partus eiectus a. eiectitius Cn [szyk zmienny] (2;3): Ná oſtátek po wſzythkich/ vkazał ſię theż [Chrystus] y mnie iákoby poronionemu płodowi BibRadz 1.Cor 15/8; Proch też z łuſki álbo złupieżá wężowego dobrze w Winie álbo w piwie pić thym co płod przed czáſem poraniáią SienLek 113, S[ss]4; Day im Iehowo co (maſz) dáć/ day im żywot vraniáiącj (marg) To ieſt/ żeby ich żony brzemienne płod vraniáły. (–)/ á pierśi ſuche. BudBib Os 9/14; WujNT 1.Cor 15/8.

»płod (po)rodzić (a. urodzić), z siebie wypuszczać; płodu urodzenie« [w tym: martwy, martwego (3), niewczesny (1)] = abortum facere Mącz [szyk zmienny] (4:1;1): Zadna w źiemi twey nie porodźi płodu martwego [non erit abortiens]/ áni będźie nie płodna BibRadz Ex 23/26; BielKron 272v; Abortus, Porzucenie/ Martwego płodu vrodzenie. Mącz 269a, 269a [2 r.]; Mátcżyn vrząd ieſt/ iżby płod pocżęłá/ rodźiłá/ y wychowáłá. KuczbKat 250.

»płod (w żywocie) sprawić; sprawiony płod« [szyk zmienny] (2;1): FalZioł I 9b, V 29v; płodu w żywoćie ſpráwić nikt nie może iedno mąż/ ábo naſienie iego. CzechRozm 158v.

»płod wypędzać (a.wywodzić, a.wyganiać itp.); płod bywa wygnany; wypędzenie (a. wyrzucenie) płodu« [w tym: umarły (30), martwy (8)]= usuwać martwy płód [szyk zmienny] (39;1;2): Kozłowe Layno [...] gdy ie pije z zioły wonnemi/ vmarły płod z żywota wypycha. FalZioł I 144d; Virzbowa wodkha [...] płod marthwy wygania FalZioł II 13a; Też proch zſtarego łayna końſkhiego/ płod vmarły wyrzucza FalZioł IV 10b, I 10a, d, 23a, 24b, 36c (40); Lożyſko czym wywabić/ tákże y martwy płód SienLek S[ss]3, S[ss]3.

»płod (przed czasem a. przez czasu) wyrzucać (a. wypędzać, a. wywodzić, a. wyciągać, a. wyganiać)« [w tym: żywy (5)] = powodować poronienie [szyk zmienny] (11): iedno brzemiennym tego [czopka uczynionego z ciemierzyce z miodem] nietrzeba/ aboviem płod vywodzi przed cżaſem FalZioł I 46d; thego ma pani pożywać ktora cieſzka chodzi á która ieſt zdrowa/ ale gdyby iaka niemocz przypadła/ tedy przez cżaſu płod wygania. FalZioł I 155b, I 10a, 55d [2 r.], 140d, II 5c, 10d (11).

»płod wywieść (a. wywodzić) [= (s)płodzic]; wywiedzienie płodu« (3;2): GlabGad P7; [Radość mówi do Konstancyjej i Charitasza] Cżwartey nocy iuż k ſobye przydzyetá/ Ku cżći Páńſkiey ſwoy płod wywiedzyetá BielKom G6v; [Pan Bóg Adamowi i Ewie] roſkazał/ áby płod wywyodzili [!] á ſwyát rozmnożyli. GliczKsiąż B6v, B; BielKron 97v.

»płod zabijać, tracić« [szyk zmienny] (7:1): Przydawa ſie też odchod prze wielkie zimno, ktore płod zabija. FalZioł V 30v, I 23a, 55d [2 r.], 109a, 130a, III 31b; [Samojedź] cżárty chwalą y wierzą cżárom/ bo wiele ich co w ſobie cżártowſką náuką zábijáią płody/ ták iż martwo rodzą. BielKron 445.

»z przyrodzenia na płod zapuszczać« = prawdopodobnie: być bezpłodną (1): w pogáńſtwye byałe głowy ktore s przyrodzenya ná płod zápuſſcżáły/ były w zgárdzenyu y nye práwye im myeyſcá dawano myędzy inſſemi. GliczKsiąż C5.

»płodem zastąpić, zajść; płodu dostać« [szyk zmienny] (2:1;2): co zá weſele myáłá [Anna]/ okázuye tho modlitwá á dzyękowánye/ ktore myáłá do Boga yuż doſtawſſy płodu GliczKsiąż C3, C5; co my ięzykiem náſzym mowić możemy/ pocżęłá/ dziatkámi záſtąpiłá/ brzemienną zoſtáłá/ płodem záſtąpiłá/ dziatkámi záſzłá/ dziatkámi chodźi etc. iednę á tęż rzecż znácżąc/ choć ſlow roznych vżywamy. Tedy ſie toż w ięzyku Greckim y Láćinſkim y Zydowſkim y w káżdym inſzym náyduie CzechRozm 127, 127v, 162v; [Oto panna zaidzie płodęm [Ecce virgo in utero habebit] i porodzi ſyna MurzNT Matth 1/23].

Wyrażenia: [»grzeszny [= obciążony grzechem pierworodnym] płod« cf 2. α. »zbawienny płod« SkarŻyw 507.]

»płod gubiący« = powodujący bezpłodność (1): Atocion – Liekarſtwo płod gubiącę. Calep 110a.

»płod martwy [= nie ruszający się]« (1): ktore podobieńſtwo [Chrystusa do człowieka] tuby mieyſcá nie miáło/ gdyby on y przez vſtá mátcżyne mowił/ ábo głos wypuſzcżał/ y nim płod martwy Ianá w żywoćie ożywiał. CzechEp 194.

»nasienie płodu« (1): ſama macicza wnątrz tak zle bywa ſprawiona y wilkoſci pełna/ iż naſienia płodu/ albo też iuż zacżętego y ſprawionego płodu zatrzymać nie może. FalZioł V 29v.

»(jako) płod niedonoszony; niedonoszenie płodu« = aborsus, abortus, embrio, embrion, embrium, mola, partus inchoatus, pecus, semiformis pullus, tumor carneus Cn [szyk zmienny] (3;3): POrzuczenie nicz inſzego nieieſt/ Iedno niedonoſzenie płodu w żywocie matki do cżaſu ſluſznego. FalZioł V 29, V 29, 51; Iáko ſlimak rozpływáiący ſię/ niech idzie kázdy (iako) niedonoſzony płod [abortivus mulieris]/ niech niewidzą słońcá. BudBib Ps 57/8[9] [przekład tego samego tekstu (2)] KochPs 85; LatHar 638.

[»płodem obciążona«: Według rozumu yeſtći to błazeńſka rzecz/ żeby Pánná miáłá być płodem obciążona/ y Mátką ſie ſtáć LuterMalPos III 40, III 40.]

»odchodzenie (a. odchod), odeście płodu; płod odchodzi, [odejdzie]« [w tym: martwy (1)] [szyk zmienny] (6:3;3): Niewiaſta taka ktora ſie barzo przi ſtolczu wydyma/ cżęſto odchod płodu miewa. FalZioł V 30; Tedy niewiaſty na wioſnę rodzące, łaczno á leda za przycżyną odchod płodu miewaią FalZioł V 30v; Przetho brzemienna zawſze ſie ma tych rzecży ſtrzedz: ktore ſą przycżyną odchodzenia płodu FalZioł V 31v, V 29v [3 r.], 30v, 31 [2 r.], 31v; Mirrę też tártą z winem zágrzawſzy dobrze dáć pić/ dla prętkiego á lekkiego odeśćia płodu y łożyſká SienLek 114v, 110; [Czáſu Wioſny/ wżywotach matczinych wiele płodu vtłomieniem odeydzie. Lecie będzie ich fortunnieyſze rodzenie. ProbPrakt A8].

»porzucenie płodu« = poronienie (1): O przyczynach rozmagitych: porzuczenia/ To ieſt niedonoſzenia płodu FalZioł V 29.

»płodem się pracująca« = rodząca (1): ktory śláchćic/ iż ná ten cżás żonę płodem ſię prácuiącą miał [parturientem]/ [...] prośił Hetmáná/ áby do domu niektorego iego poddánego zſtąpił ModrzBaz 47.

»płod umarły, martwy« = abditivus, abortivum, abortivus fetus, abortum, ectroma, exterricineus, partus eiectus a. eiectitius Cn [szyk 29:22] (35:15): Iedennaſta przycżyna cięſzkiego rodzenia: bywa dla martwego płodu w żywocie. FalZioł V 17d; GOdzi ſie tu na tym mieſtczu powiedzieć ktoremi znamiony płod vmarły poznać FalZioł V 32, ‡7d, I 10a, d, 23a, 24b (43); LubPs O3v; BibRadz Ex 23/26; [lew ryknął] ták ćięſko/ áż wſzytki Pánie brzemienne martwy płod miáły w Rzymie BielKron 463v; Mącz 269a [2 r.]; SienLek 110, S[ss]3 [2 r.].

»żywy płod« [szyk 4:1] (5): PAprociana wodka [...]/ Płod [...] żywy przed cżaſem porodzenia wypądza z żywota FalZioł II 10b, I 10a, 140d, II 13c, V 24v.

Szereg: »płod albo dzieciątko« (1): Siodma przycżina cięſzkiego albo łacznego rodzenia/ bywa z ſtrony płodu albo dzieciątka. FalZioł V 17b.
α. O Chrystusie (14): [Anjoł mówi do Maryi] YAkoś vmyśliłá/ ábyś Pánną byłá/ ćiebie Bog záchowa/ á ten płod tobie da od Duchá Swiętego. ArtKanc A8v.

płod czyj [pron poss] (2): Ián krzciciél rzékl: Oto matka baranka niepokálonégo/ ktory oddálil grzéchy ſwiata/ ij mnie ſwym plodem vweſelila/ gdy matkę moię nawiedziła. OpecŻyw 184v, 184v.

Fraza: »sprawiony (i zaczęty) (bez męża) jest płod« [szyk zmienny] (4): A ſpráwiony ieſt płod ten święty dziwnym y nowym ſpoſobem w żywoćie pánieńſkim CzechRozm 163v, 163v; z ktorey [Maryi] ſpráwiony ieſt y zácżęty płod w żywoćie Pánieńſkim/ nád bieg przyrodzony. Ktory płod dla tego/ iż bez mężá ſámą mocą Bożą ſpráwiony był/ názwány ieſt ſynem Bożym. CzechEp 291.
Zwroty: »płodem być brzemienna« (1): panna náſwiętſſá [...]/ cżuiątz ſie iuż przenáſwiętſſym plodem bytz brzemienná/ bogu oyttzu poklęknąwſſy na kolana pokornie dziękowala OpecŻyw 9v.

»płod począć; zaczęty płod« (1;1): szwyąta anna O będącz poruſzona vyeſyelem obyauyla przyaczyelom y rodzynye swey poczyechą ſwoyą yſz yuſz {plod} panną począla PatKaz II 86; Czech 291.

Wyrażenia »płod brzucha« (1): [Elżbieta do Maryi] Pożegnana ty miedzy wſſemi panimi/ ij pożegnany plod brzucha twégo [et benedictus fructus ventris tui Vulg Luc 1/42]. OpecŻyw 11.

»płod święty (a. przenaświętszy), błogosławiony« [szyk 4:3] (6:1): OpecŻyw 9v; tego żaden pokázáć ſłowem Bożym iáſnym nie może/ żeby ten święty płod/ w Máryey pánnie ſpráwiony/ miał być z Iozefá CzechRozm 163v, 161 v, 163v [2 r.]; NiemObr 97; [mówi Anjoł do Maryi] Płod święty w twym żywoćie będźie zwan Syn Boży ArtKanc A3v.

a. O zwierzętach (10): Galata gdy pocżuie płod w ſobie/ tedy gi wyciągnie z ſiebie FalZioł IV 35d, IV 29d; [jaja ptaków] potrzebuią twardſzey ſzkorupy ktora by ie mogła bronić od vrazu y ſkażenia ażeby ſie w niey płod dochował GlabGad H6v; Calep 587a.

W charakterystycznych połączeniach: płod dochowa się; płod poczuć w sobie; płod [skąd] wypuszczon, [z czego] wyrzezany.

Zwroty: »płodem chodzić« (1): Gerunt utero sexagenis diebus, Po ſześćidzieſiąt álbo przes ſześćdzieſiąt dni płodem chodzą. Mącz 390c.

»płod nosić« [szyk zmienny] (2): przeto gdyby ptaci tak wiele płodu mięſnego w fobie noſiły nie mogliby latać GlabGad H6v, H6v.

»począć płod« (1): ISidorus piſze: iż ta riba [sepia] ieſth ſproſna: gdy ſię złącża z ſamczem/ tedy vſthy pocżyna w ſobie płod FalZioł IV 38c.

»płod potracić« (2): Też chłopi daia [!] owczam Iemioło ieſć iodłowe iżby płodu nie potraciły. FalZioł I 155b, *5b.

2. Dziecko, potomek; też coll.: dzieci, potomstwo; germen Vulg, Mącz, PolAnt, Cn; fetus Vulg, Mącz, Cn; filius, fructus, semen Vulg, PolAnt; proles Mącz, Calep; libri Mącz, JanStat; partus, progenies, soboles Mącz, Cn; tocos Mącz (193): FalZioł V 30v, V 54; GlabGad D6, D6v, D7v, K3; záwżdy płod z mátki ſie ſtawa dobrem álbo złem. GliczKsiąż B8; Adam y Ewá yáko im ſkoro pan Bog płod dał wyelce ſie rádowáli GliczKsiąż C2; Dla cżego mátce kożdey przydał pyersi/ y záraz pokármem opatrzył/ áby płod nye dokłádáyąc ſie cudzych á ſąſieckich nyewyaſt myał yáko z właſnego á ſwego żywnosć y wychowánye. GliczKsiąż D2v, A3 [2 r.], B3v, B4, B4v, B6v (27); Niechay kxiądz płáći po trzy grzywny ná kożdy rok od płodu? KrowObr 236; Leop Gen 15/3; Y rzekł powtore Abram/ Otoś mi nie dał płodu/ á ták ſługá domu mego zoſtánie dźiedźicem po mnie. BibRadz Gen 15/3; Rachel żáłoſną będąc bez płodu/ dáłá dzyewkę ſwoię Báálę Iakobowi miáſto ſiebie/ áby s niey pocżęła ſyny BielKron 15, 51v, 62v, 85, 303; Liberorum quaerendorum causa ei credo uxor data est, mam za to żemu żoná daná yeſt dla nábywánia płodu. Mącz 335d, 145d, 325a, 397d, 456d, 457c; Nuż Anná Sámuelowá mátká w ſmutku ſwoim nic nie mowiłá/ proſząc pokornie w ſercu ſwoim o płod Páná ſwoiego RejPos 202, 295v; BudBib 4.Esdr 16/45; PaprPan A4; bądź pozdrowioná z Synem twoim nacżyſtſza Mátko Boża/ wſzyſtkie płodem przechodząca Pánno Márya LatHar 465.

płod czyj [w tym: pron poss (19), G sb i pron (3), ai poss (1)] (23): OpecŻyw 10v; PatKaz II 64v; Nyechayże tedy nye okrutnyeyą rodzicy nád płodem ſwoim/ nátury niech ſlucháyą GliczKsiąż C8v; Bowyem miłosć tá/ kthorą pan Bog wlał w rodzice ku płodu ſwemu/ yeſt yákoby ſwyádectwo á kſtałt łáſki y miłosći Boſkyey przećiw koscyołowi ſwemu. GliczKsiąż D3v, A3 [2 r.], B3v [2 r.J, Cv [2 r.], C8v, D (15); Tua posthuma proles, Twóy płód/ twoyi potomkowie/ po śmierći twoyey powſtáyący. Mącz 315a; Dopiero ſię mátká bjć zna/ y z ſwego płodu rádość ma: gdy dzieći Bogu do niebá/ á nie świátu ná ziemi rodzi SkarŻyw 63; Záchowáć ſye niegodźi mátce płodu ſwégo? ZawJeft 40. Cf »płod swoj własnymi piersiami chować«, »płod matki swej«.

Zwroty: »płod swoj własnymi piersiami chować, karmić« [szyk zmienny] (1:1): lepyey/ yeſliby mátká ſwemi właſnemi piersyámi karmić myáłá płod ſwoy. GliczKsiąż D4v, D3v.

»płod mieć« [w tym: z przeczeniem (14); z kim (6)] [szyk zmienny] (22): PatKaz III 104v [2 r.]; Sará Abrámowa żoná iż żadnego płodu nyemyáła/ záwſſe złey á nyeweſołey myſli byłá GliczKsiąż C2v; poſpolitać to yuż yeſt/ że nye káżde małżeńſtwo zna tego vżytku ſwego/ áby myało myeć płod. GliczKsiąż C3v, C2, C4 [2 r.], C4v, Q3; LEpiey ieſt płodu niemieć a cnotę mieć [Melior sterilitas filiorum cum virtute] BibRadz Sap 4/1; Mieſzko [...] miał ſiedḿ miłoſnic/ z kthoremi żadnego płodu nie miał BielKron 343v, 11v, 20v, 51v, 165v, 364, 385v, 429v; HistRzym 56v, 57, 123 [2 r.].

»[z kim] w płodzie nakładać« = płodzić potomstwo (1): [Amazones] yáko cżytamy s ſąſyady/ á z obcemi ludźmi w płodzye nákłádáły/ áby ſnadź rod ich nie ſcżedł GliczKsiąż B5v.

»dla płodu obcować, złączać się [z kim]« [szyk zmienny] (1:1): Niewiáſthi [!] náſze nie przybieráią ſie dla tego áby ſie nam ſpodobáły/ ſnimi ſie nie złącżamy dla nierządney żądze/ ále tylko dla płodu [sed causa procreande sobolis commiscemus] HistAl I6v; GliczKsiąż B7.

»pomnożyć się płodem; pomnożenie płodu; rozmnożyć [kogo] w płodzie« (1;1;1): FalZioł V 86; Auctus sum nova prole, Pomnożyłem ſie nowym płodem. Mącz 20b; Y rozmnoży ćię Iehowá Bog twoy we wſzem dziele ręki twoiey/ wpłodzie żywotá twego [Et faciet abundare te ... in fructu ventris tui] BudBib Deut 30/9.

»rodzić płod; płod urodzony« (1;1): thy ſą dwie vmowie/ iedná ktora ieſt Agár/ od gory Syon/ rodząc płod ku niewolſtwu [in servitutem generans]. BibRadz Gal 4/24; WujNT 787.

»umrzeć, zejść, sczeznąć bez (a. przez, a. nie zostawiwszy) płodu; zmarły bez płodu« = umrzeć bez potomka (przeważnie o braku syna) [szyk zmienny] (9:4:2;1): GroicPorz gg3; Gdy kmiotek vmrze bez płodu á oſtánie po niem puśćizna/ tedy z tey puśćizny ma być kielich ſpráwion zá pułtory grzywny UstPraw F3, F3; A ieſliby ktorey mąż bez płodu vmarł/ ma brát nieboſzcżykow wſkrześić naſienie iego/ to ieſt/ poiąć ią BielKron 44v; ieſliby bez płodu ſzcżedł Włádziſław Krol Węgierſki/ miáłá przydź Koroná Węgierſka ná Máximilianá álbo iego potomſtwo BielKron 205; ieſli by Kſiążę Kliweńſkie bez płodu męſkiego zeſzło ſwiátá/ tedy ná Sáſkie Kſiążę iáko ná śieſtrzeńcá ma potomſtwo przydź y ná iego ſyny okrom corek BielKron 222v, 52v, 118, 157, 178v, 310v (11); SarnStat 14, 999.

»płod wychować; płodu wychowywanie« (1;1): GliczKsiąż D2; Proletarij, Nędzni, Vbodzi ludźie byli v Rzimiánów którzi nie bogáctwy ále dźiećmi á płodu wychowywániem poſpolitą rzecz mnożyli Mącz 325a. [Cf też 1. »rodzić płod« KuczbKat 250.]

Wyrażenia: »płod biodr [czyich]« (1): [Patryjarcha Dawid] wiedział/ iſz pod przyſięgą/ przyſiągł mu Bog z płodu biodr iego [de fructu lumbi eius] (że miał) ſiedzieć ná ſtołcu [!] iego Leop Act 2/30.

»płod matki swej« = rodzeństwo (1): Oko ktore śie pośmiewa z oycá/ á ktore gárdźi płodem mátki ſwey [qui despicit partum matris suae Vulg Prov 30/17]/ niech go wykluią krucy wodni KuczbKat 309.

»płod męski« (4): Ieſli mi daſz miły Pánie płod męſki/ ſlubuię go dáć tobie ná poſługę domu twoiego przez wſzytek cżás żywotá iego. BielKron 62v, 222v; [Tollus i Nera] prágnąc áby ie Pan bog płodem męſkim/ z ktoregoby iemu cżeść roſłá/ obdárzyć racżył: powili ſyná Bernárdyná SkarŻyw 458; GosłCast 15.

»płod nieprawy« = dziecko pozamałżeńskie (1): płod nyepráwy nye telko v ludzi/ ále theż y v Bogá máło co myeyſcá ma. GliczKsiąż B4v.

»płod pierworodny (a. pierworodzony, a. pierwszy)« (3): Przyſzłá ſzáráńcza/ przyſzedł chrząſzcz wielonogi/ [...]. Nákoniec płód wſzélaki piérworodzony Iednéy nocy po wſzytkim páńſtwie zgłádzony. KochPs 159, 117, 198.

»płod rodzony« = własne dziecko (1): Płod po śmierći Oycowſkiey rodzony być znano. KlonWor 63.

»płod żywota, z żywota« = fructus ventris PolAnt (4:1): PatKaz II 64; Dziatek oſyadłosć od Bogá yeſt/ á płod żywotá/ miáſto zapłáty dawa pan Bog. GliczKsiąż C5v; KrowObr 109; [mówi Bóg do Izraela] O byżeś był pilen porucżeńſtw moich: [...] byłoby naſienia twego iáko piaſku/ y płod żywotá twego iáko głaźikow iego [et stirps uteri tui ut lapilli eius] Leop Is 48/19; BudBib Deut 30/9.

Szeregi: »płod a dziecię« (1): ták mátká powinowáta ieſt płod ſwoy á dzyecyę ſwoye właſnymi pyersyámi chowáć GliczKsiąż D3v.

»płod, (i) potomstwo« = liberi et succesores JanStat [szyk 4:1] (5): Mącz 315a; Vbłogoſłáwi was płodem y potomſtwem poćieſznym. KarnNap F4v; Calep 857b; DOkłádamy tu/ iż Prȩłaći/ Pánowie/ y Szláchtá króleſtwá Polſkiégo/ gdy król przez płodu y potomſtwá práwdźiwégo zéydzie/ królá y páná niemáią ſobie obieráć/ przez wiádomóśći y rády náſzéy SarnStat 14, 999.

Wyrażenia przyimkowe: »dla płodu« = aby mieć dzieci (7): [Polej] Też białym głowam niepłodnym ieſt dobry dla płodu aby go cżeſto pożywały. FalZioł I 101b; [Ligurgus] Panny lepak bez poſagu wydawać kazał, aby ſie nie dla pieniedzi, ale z łaſk á dla płodu poymowali. BielŻyw 27; [Bog mówi do Abrahama] nye po mey woli ſye to ſtáło/ żes ty vżywał dzyewki rzędney dla płodu GliczKsiąż B3v; BielKron 98; WujNT Zzzzz4v. Cf »dla płodu obcować«.

»na płod« = aby mieć dzieci (1): [Kanibales] Niewiaſt nie iedzą ále ie chowáią ná płod/ á báby ku ſłużbie. BielKron 441.

W przen [czego] (1): A wſtąpi ná Kroleſthwo ieden z płodu korzeniow iey [córki króla od południa] [Et stabit de germine radicum eius plantatio]/ y przyćiągnie z woyſkiem/ á wtárgnie do kráiny krolá z Pulnocy Leop Dan 11/7.
Przen (6): Boć iáko ſkoro náſtáłá [kontrybucyja] Ták wnet z wiárdunkiem ſlub bráłá A niebędzieli rozwodu Doczekaćie po nich płodu RejRozpr G2; WujNT 787.
Zwroty: »Kościoł płodem rozmnażać« = przysparzać wiernych (1): BOże/ ktory Kośćioł twoy/ zá świętego Fránćiſzká zaſługámi/ nowym płodem rozmnażaſz/ day nam to/ ábyſmy z iego náſládowánia/ świeckimi rzeczámi gárdźili LatHar 451.

»płod swoj wypuszczać« (1): Małżenſtwo drugdy świátu/ á dziewictwo Bogu záwżdy płod ſwoy wypuſzcża SkarŻyw 180.

a) Następca, ten kto przyjął czyjąś ideę [czyj] (1): inſzych ſekt choć rozlicżnych y iákmiarz bez licżby iuż iákoby v nas tylko ćień zoſtał: bo ie wygryzł y wygłádźił ten oſtátni płod Aryanow PowodPr 33.
b) Dzieło [czego] (1): [Kochanowski] Przed zeſzćiem z tego ludzkiego zawodu/ Dowcipu ſwego/ vćieſznego płodu Zoſtáwił doſyc/ á gdy iuż omdlewał Nawdźięcżniey śpiewał. KlonŻal A4v.
α. O Chrystusie (8):

płod czyj (1): Izrahelſki król ieſtes/ ij chwálebny Dáwidów plod/ ktory w ijmię bożé krolu blogoſlawiony przyſſedles. OpecŻyw 72.

Zwrot: »urodzić płod sprawiedliwości; wzbudzić [komu] płod sprawiedliwy« (1;1): Oto dni nádchodzą mowi Pan: á wzbudzę Dawidowi płod ſpráwiedliwy [germinare ſaciam David germen iustum] Leop Ier 23/5; W one dni/ á ná on cżás każę vrodzić Dawidowi płod ſpráwiedliwośći [germen iustitiae] Leop Ier 33/15.
Wyrażenia: »wełniany płod« = o Chrystusie Baranku [szyk 2:1] (3): nazywa też [ksiądz Powodowski] Chriſtuſá Páná wełniánym płodem y pożytkiem/ á Pánnę Márią owiecżką. CzechEp 309, 309 [2 r.].

»zbawienny płod« (1): gdy mátká iego [Dunstana] iuſz bliſko porodzenia będąc/ wdzień Gromnic ábo Ocżyśćienia Bogárodzice/ w kośćiele teyże Pánny Máryey/ [...] zá on świátu wſzytkiemu zbáwienny płod [Chrystusa] dziękowáłá/ á ſwoy mu teſz grzeſzny polecáłá: wſzytki świece záráz cudownie v wſzytkich ludzi pogáſły. SkarŻyw 507.

Przen (1):
Wyrażenie: »płod myśli« (1): [św. Jan] Słowem Chriſtá Páná zowie/ [...] dla tego/ iż z ſercá Oycowſkiego [...] rzeczywiśćie/ prawdziwie/ y iſtotnie ſię rodzi y pochodzi/ y ieſt płodem myśli iego WujNT 304.
a. O zwierzętach; catulus, fetura, pullus, vitulus Mącz; natus PolAnt (33): [u ptastwa] płod gdyby ſie odchował tedy potym leći gdzyeby chcyał/ o co nie ſámyec álbo ſámicá dbáć nye będą. GliczKsiąż Q3, C8v [2 r.]; Leop Iob 39/3; Brzegi morzá Nordweyſkiego ktore ſą od zachodu Słonecżnego cżáſu Wioſny nieprzeſpiecżne ſą [...]/ bo Cetus albo Baleny ryby wielkie morſkie tego cżáſu z ſobą gráią w nádzieię płodu. BielKron 293v; Foetura, Płód/ to yeſt yágniętá/ cielęta/ kurczętá y inſzich zwierząt młody płód Mącz 133b, 423c.

płod czyj [w tym: G sb i pron (8), pron poss (3)] (11): Oto ptaſzkouye ueſelą ſyą ſplodu ſwego PatKaz II 63v; GlabGad H8v; Obacżmy źwyerzętá co cżynyą zá ſwym plodem/ by też nyewyedzyeć yáko przećiw drugiem ſzturmowano y ná gardło im ſtano/ przedſię płodu nye opuſſcżą GliczKsiąż C8v; Leop lob 39/4; Ale y krowá z niedzwiedźiem páść ſię będźie/ y poſpołu płod ich leżeć będzie BibRadz Is 11/7, Gen 7/3; Mącz 133b. Cf »[czyj] młody płod«.

Zwroty: »płod mie(wa)ć« (4): Niedzwiedzie gdy chczą płod mieć Iakoby ludzie z ſobą legaią FalZioł IV 13c, IV 3c, 27a; Zwierzętá ſobie podobnepłody [!] máią. GrzegRóżn L marg.

»wydawać płod« (1): Y wywiedź zá ſobą wſzytki źwierzętá/ ktore ſą z tobą/ ptaki/ bydłętá y gad płázáiący ſię po źiemi/ á niech wydáią płod/ á rozradżáią ſię/ y rozmnażáią ná źiemi [crescant et multiplicentur super terram]. BibRadz Gen 8/16[17].

»płod wywieść« = mieć potomstwo (1): [Anna] uſrzala/ ptaſzky gnyezdzącz ſyą [...] aboczyem czaſz przyſzedł ych plod vyuyeſzcz PatKaz II 63v.

»płod (z)rodzić, płodzić« [szyk zmienny] (3:1): PatKaz III 102v; wſſyſtkie owce rodziły pſtry płod [pariebant ... fetus], Leop Gen 31/8; BibRadz Gen 1/20; BudBib Gen 1/20.

Wyrażenia: »płod bydła, bydlęcy«= fructus inmentorum Vulg; fructus animalis PolAnt (2:1): Leop Deut 30/9; BudBib Deut 30/9; Kto raz grob záległ/ głowy niewychyli. Zyiąc połyka łeż máło nię więcy/ Niż zgubny płod bydlęcy RybGęśli D2.

»[czyj] młody płod« (4): Catulus, Szczenię/ á przitym káżdego zwierzęciá młody płód. Mącz 41c, 133b, 330d, 500b.

»złączanie dla płodu« (1): Bydlęćiá roznego rodzáiu z drugiem złączániem ſpolnem dla płodu/ mieſzáć nie będźieſz [Animal tuum non coire ſacies cum altera specie] BibRadz Lev 19/19.

W przen (2): Rzekł Bog potym: Niech wody hoynie zrodzą płod máiący duſzę żywą [Reptificent aquae reptile animae viventis] BibRadz Gen 1/20; BudBib Gen 1/20.
Przen (1): Nie weſel ſie Peleſzećie wizytek że złamáná rozgá vbiyce twego/ bo z korzeniá wężowego wynidzie zmija/ á płod iey (wąż) goráiący/ y latáiący. BudBib Is 14/29.
3. Zboże, rośliny; owoc, ziarno;'pęd rośliny; germen Vulg, Mącz; fructus PolAnt (11): Iżeś zápámiętał Bogá zbáwićielá ſwego/ á niepomniáłáś ná mocnego pomocniká twego: przetoż będzieſz ſzcżepić ſzcżepienie wierne/ y płod cudzy będzieſz oſiewáć. Leop Is 17/9; Germen, Płód/ látorosłká/ pączki które ſie puſzczáyą od drzewá/ álbo wſziſtko to co rość álbo wſzchodźić [!] poczina. Mącz 144d.
Fraza: »płod roście« (1): Tudźież też niechay Bromius cnotliwy/ Wſzcżepi winnicę/ niechay vrodźiwy Płod rośćie/ niechay śięgáią rámioná Hyperyoná. KlonŻal D2.
Zwroty: »dać płod stokrotny« = rodzić obficie (1): Nádźieiá/ [...] w zagon odwrotny. Siemię miece/ by źiarnko dáło płod ſtokrotny. RybGęśli B.

»płodu nie dawać« (1): Mowi Bog w świętym piſmie/ drzewo niepożytne Ktore płodu nie dawa/ z ogrodá ie wytnę. BielSat L3.

Wyrażenie: »płod ziemski, ziemie« (1:1): Y rozmnoży ćię Iehowá Bog twoy [...] wpłodzie ziemie twey [Et faciet abundare ... in fructu terrae] BudBib Deut 30/9; Ty [Boże] błogoſłáwiſz nieprzeliczonemu Płodu źiemſkiemu. KochPs 93.
Szereg: »korzeń ani płod« (1): y zápali ie [pysznych] dźień Páńſki ktory prziydzie/ mowi Pan zaſtępow/ ktory dzień nie zoſtáwi im korzenia áni płodu [quae non derelinquet eis radicem et germen]. Leop Mal 4/1.
W przen (4): [Mówi Matka Polska Ziemia do posłów na sejm] Y chowáłám was práwie/ iáko ſyny/ corki/ W doſtátku wielkim/ właſnie iáko mátká pſzcżołki. Płodem świętym/ powietrzem zdrowym opatrzáłá/ A wżdym v was niewdzięcżną mácochą zoſtáłá. BielSen 11.
Zwrot: »płod pomiotać, zrzucać« [szyk zmienny] (1:1): wſzytki winnice opuſtoſzáły/ A ſády zágłuſzoné płód pomiotáły. KochPs 159; KlonŻal Bv.
Wyrażenie: »nieźrzały płod« (1): Zrzuca ſwoy nieźrzáły płod drzewo KlonŻal Bv.
4. Płodzenie; płodność (8): Medeá [...] cżáry á lekárſtwy chcyáłá Egeuſowi ná płod pomoc GliczKsiąż C4, C5; młodźieńcżyk ktoremu ieſzcże nie miną trzynaśćie lath nie zgrzeſzy choćia puydźie do cudzych żon/ bo ten ieſzcże niema przyrodzonośći w płodźie BielKron 465v.

W charakterystycznych połączeniach: na płod się nie chcieć mieć, pomoc; nie mieć przyrodzonośći w płodzie.

Wyrażenie: »godny ku płodu; do płodu sposobny« = zdolny do płodzenia (1;1): Biodra ſuche á nie barzo poroſłe acż będą włofi długie ale rzadkie cżyſtego cżłowieka vkazuią, á miernego w karmi, ktory nie ieſt barzo godny ku płodu. GlabGad P6; Zoroaſtes/ [...] będąc iáko ryezániec/ niemogł być do płodu ſpoſobny. StryjKron 6.
a. O zwierzętach (3): [węgorz] nie ma roznoſci w ſwogim rodzaiu: ani płeć męzka ani niewieſcia w nich może być poznana, [...]/ Gdy ie pocżnie natura ruſzać albo pobudzać ku płodu: nie moią [lege: maią] naſienia ani iaiecz z kąd by był płod wypuſzcżon FalZioł IV 29d; RejZwierz 140v; lekié ćiepło ſpráwuie ie [wodne żywioły] ku płodowi SienLek Vuu3v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (6): Partusz. Geburt. Porodzenie. płod. Mymer1 38; Vitalis foetus, Zywy świeżi płód. Mącz 500d; Frucht. Płod. Embryo. Foetus. Infans. Calag 208b; Chordus – Pozni płod. Calep 190a, 428a, [874]b; [Słowo greckie Tokos ktoreſmy lichwą przełożyli/ właſnie znácży płod CzechNT K2v].

Synonimy: 2. dziecię, plemię, potomek, potomstwo.

Cf NIEPŁOD, PŁODZENIE, SAMOPŁOD

MN