[zaloguj się]
[pdf]

POTOMEK (1340) sb m

potomek (1271), potunek (56), potumek (10), potonek (3); potomek : potunek : potumek : potonek PaprUp (3:–:8:–), ZapKościer (31:56:2:3).

Pierwsze o oraz e jasne; -tomek (15), -tómek (2) KochJez, KochPieś. ◊ -tomk- (377), -tómk- (8); -tómk- BiałKat (2); -tomk- : -tómk- ZawJeft (1:3), SarnStat (341:3).

Fleksja
sg pl du
N potomek potomkowie, potomcy, potomki
G potomka potomków
D potomkowi potomkom
A potomka potomki, potomk(o)w potomku
I potomki(e)m potomki, potomkami
L potomku potomkach, potomk(o)ch
V potomku potomkowie
inne pl G a. A - potomk(o)w; pl A a. I - potomki

sg N potomek (111). ◊ G potomka (81). ◊ D potomkowi (19). ◊ A potomka (68). ◊ I potomki(e)m (37). ◊ L potomku (20). ◊ V potomku (12). ◊ pl N potomkowie (252), potomcy (3), potomki (1); -cy BielSpr; -owie : -cy : -i BielKron (22:2), Mącz (4:–:7; 245c). ◊ G potomków (194); -ów (55), -ow (1), -(o)w (138); -ów Mącz, też SienLek, KwiatOpis; -ów : -ow SarnStat (52:1). ◊ D potomkom (279); -om (52), -óm (40), -(o)m (187); -om KochZg, OrzQuin, KochFr (2); -óm Mącz (4), BiałKat, KochFrag, KochWr, ZawJeft (3), GosłCast; -om : -óm SarnStat (48:29). ◊ A potomki (149), potomk(o)w (2); -i : -(o)w BielKron (19:1), StryjKron (2:1). ◊ G a. A potomk(o)w (1). ◊ I potomki (54), potomkami (20); -i MetrKor (4), RejPs, SeklKat, KromRozm I, BielKron (14), RejZwierc, SkarŻyw (2), WerGośc, PaprUp (2), ActReg, OstrEpit (2); -ami LibLeg, CzechRozm (4), StryjKron (2), ZapKościer (7), CzechEp, SkarKazSej; -i : -ami WujNT (1:1), SarnStat (22:2), SkarKaz (1:1); ~ -ami (12), -(a)mi (8). ◊ A a. I potomki (1). ◊ L potomkach (26), potomk(o)ch (7) KlerWes, RejWiz, RejZwierz (2), BielKron (2), RejPos; -ach (14), -åch (9), -(a)ch (3); -ach Leop, CzechRozm, SkarJedn, SarnStat (4), PowodPr, SkarKaz (2); -åch PaprPan (3), StryjKron; -ach : -åch SkarŻyw (4:5). ◊ V potomkowie (2). ◊ du A (cum nm) potomku (1) BielKron 386.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Dziecko czyjeś, pochodzące od kogoś w prostej linii; posterus Murm, BartBydg, Miech, Vulg, Mącz, Modrz, Calag, Calep, Cn; nepos Murm, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; minor Murm, BartBydg, Mącz, PolAnt, Cn; proles Mącz, PolAnt, Cn; haeres Mącz, Modrz, JanStat; posteritas Mącz, Modrz, Cn; successor Modrz, JanStat, JanPrzyw; generatio, semen Vulg, PolAnt; liberi (pl) PolAnt, Modrz; soboles Vulg; filius PolAnt; epigonos Mącz; haeres legitimus, stirps, superstes Modrz; postgenitus, prognatus Calep; legitimus, legitimus successor, natus, verus et legitimus haeres JanStat; oriundus, progenies Cn [niektóre odpowiedniki łacińskie w sg oddają niekiedy lub wyłącznie polskie użycia w pl inne występują często lub wyłącznie w pl] [w tym czyj (801): G sb i pron (348), ai poss (262), pron poss (191)] (921): Minores, seu posteri, seu nepotes. Die nach kummen. Potomkowye. Murm 165; Posthumus, pothomek, est qui vel quae nascitur post mortem patris, etc. BartBydg 251b, 85b; A ktorzy byli za Białe Iezioro zaſzli [...], wſpominaiąc na ziznoſć j roſz⟨k⟩oſz ziemie Pannonſkiey powiadali potomkom ſwoim, radząc aby ſie tam nie kiedy wrócili. MiechGlab 58, ktv; Krol yego M. niekaze syenka vipvſczicz swyezyenia az thich rzeczi y odnyego y od Iordana potomka Iskrziczkiego dowye ſye. LibLeg 10/121, 10/121, 11/132v, 158v; Bowiem niemáłą czeſć Iákob y yni przodkowie náſſy odzierżeli/ iż wydáli náukę ſluſſnego żywotá potomkom ſwoiem y roſkazáli/ aby ſie to roſſerzáło miedzy dzieći ich RejPs 114; przytemeś też obiecał ſludze ſwemu Dawidowi że niemiał nigdy ſtolec krolewſki záginąć ſpotomkow iego lecz ták miał być wiecznie vtwierdzon. RejPs 131v; A wiele kroć dom zeſzły w ktorem iuż żadna nádzieiá o potomku niebywa on vczyni obfituiąci/ á mátká niepłodna w ſmętku ſwem wiele kroć ſie roſkochawa złáſki iego pátrząc ná dziatki ſwe. RejPs 168, 55, 55v, 73, 101v, 104 (15); RejRozpr K3v; RejJóz F, F2; RejKup Fv, g3, l7 [3 r.], l7v; Iáko Noach Abráám/ Iákob y Izaák/ Káżdy tu z nich po ſobie/ zoſtáwił dobry znák/ Dáiąc miłym potomkom ſwe błogoſłáwieńſtwá BielKom B3, C2, G4; GliczKsiąż B2v; GroicPorz a3; Záwżdy widziſz potomká przed ocżymá ſwemi/ Ktory będzye ſzáfował oſtátki twoiemi. RejWiz 58v, 48v, 58v, 97v; Leop Gen 15 arg, Dan 11/4, 3.Mach 6/33; Co byś też mowił ku Mikołáiowi potomkowi ſwemu? OrzList ev, e2v; táka wdowá w onem imieniu do ktorego ią w nioſł ma mieſzkáć ták długo áliſz potomkowie mężá iey dádzą oney zá wieniec trzydzieſći grzywien UstPraw B4, B2v, B4; Ale kiedy ktory dom/ Pan chce błogoſłáwić/ Vmie więc y potomká/ tákiegoż w nim ſpráwić. RejZwierz 55v; Ten tytuł ſtárádawny/ z Oleſznice oney/ Bywał ſławny [...]. Co ſie to okázuie/ y ná cnych potomkoch/ Ze Bog á cnotá ſwięta/ ſzyrzy ſie w ich domkoch. RejZwierz 77, 27, 65v, 66, 70, 80v, 141v; Dawa znáć iż przyidźie ták wielkie vtrapienie że nie zoſtánie żadny potomek co by im miał ſpráwić pogrzeb. BibRadz I 463c marg, I 8b marg, Gen 21/13, I 453d marg; Pirwſzą łáſkę racżył obiáwić [Pan Bóg] Adámowi/ gdy mu obiecáł z Niewieſciego plemieniá/ to ieſt/ z iego żony Ewy potomká wynidź/ ktory zetrze głowę ich nieprzyiácielowi wężowi BielKron 4; przeto iżeś ſie cżártu záprzedał/ przetoż Pan Bog wykorzeni dom twoy s potomki/ iáko vcżynił Hieroboám BielKron 85v; Monárchia Perſká przyſzłá w ine ręce/ gdzye ſie okazáło/ iż dla iednego złego potomká/ wſzytkiemu rodowi Pan Bog nie przepuśćił. BielKron 117v; wezwał k ſobie Rycerzow/ chcąc po ſobie náznácżyć iednego ze dwu potomkow ná Ceſárſtwo Káiuſá álbo Tyberyuſá BielKron 141; Bacżąc Witułt dwu potomku Iágiełłowych/ [...] ſzukał rády takież obycżáiá/ ktorymby mogł dzyedźicżność mieć ná Kſięſtwo Litewſkie BielKron 386; vradźili/ aby Krol w małżeńſthwo Swięte wſtąpił/ dla potomká Rzecżypoſpolitey potrzebnego. BielKron 406v, 3 [2 r.], 3v, 6 [2 r.], 13, 14 (43); KochZg A2v, A3; KwiatKsiąż Av; Nepotes nonnunquam significant posteritatem, Potomſtwo/ potomki. Mącz 45c; Tua posthuma proles, Twóy płód/ twoyi potomkowie/ po śmierći twoyey powſtáyący. Mącz 315a; Sarraceni populi post Nabatheos in Arabia, Sáráceni [...] przodek á początek ſwóy liczą od Sary Abráhámowey żony/ máyą ſie zá potomki Iſáákowe ſyná Abráhámowego Mącz 369a, 92d, 106c, 184a, 222d, 246b, 314d, 315a; ábym w vbogiéy Wioſce ſwéy Zurowſkiéy śiedząc/ ni o czym nie myślił/ iedno o tym/ iákobym to Potomkom ſwym cáło oddał OrzQuin G4v, R4; RejAp 31; BiałKat d4v; KuczbKat 60; Pothomek zacny ozdobi ſwe przodki/ Wſzetecżny zelży y rodzone ciotki. RejZwierc 219v, 52; BudBib Ex 30/10; CzechRozm 143; cży to wiecie/ Iż tu káżdy od Bogá ma zácżąć ſwe życie/ Gdy opátrzy potomkiem nábytą pocżćiwie/ Oycżyznę/ ktory też w niey podług Bogá żywie. PaprPan F2, ktv, P, R4v, Y2, Y3v (11); mądrze ſobie záiſte w tey mierze Fráncuzowie poſtąpili/ [...] iż kilko domow ſtárożytnieyſzych obrano/ z ktorych/ gdy Krolewſkiego potomká nie zſtánie/ obieráią Krolá. ModrzBaz 75v, [38], 42 [4 r.], 57, 66v, 140; SkarJedn 82; Calag 359b; Ale dziś rodzicy ni ocż ſię więcey nie ſtáráią/ iedno áby bogáto dzieći zoſtáwili [...]. Co potym iáko proch od wiátru v potomkow ich ginie. SkarŻyw 143; Támże mu [Abrahamowi] powtore wznowił viſzczenie potomka ze krwie iego/ y z Sary ſtárey żony iego SkarŻyw 285, 262, 283, 284 [2 r.], 285, 557; i podziękował [Jan Skiba] z zupełney zaplathy y obiecuie iemu wieczny pokoi ſam od ſiebie y malżonki ſwoiey i potomkow swych ſplodzonych z wyzei napiſaną malżonką ſwą. y za potonki ktoreby mogły być in linea deſcendenti. ZapKościer 1581/17v; Tudzyſz y Katarzyna dorſzykowa dzyekuię supelny saplaty y slubuyą pokoy wyeczny ot potunkow: swoych na wyecz wyecznę ZapKościer 1583/36, 1582/30v, 1583/38, 1584/47, 52, 1585/56v (12); iſz Egipſkie ſtrony Mefraim álbo Mifraim Syn Chamow naprzod potomkámi oſſadzil [!] StryjKron 11, 91, 220, 330, 385, 532, 587 marg, 782; CzechEp 296; Nuż też y ty potomku cnégo RADZIWILA [...]. Bierz z oycá ſwégo przykład KochJez B4v; KochFr 122; ReszPrz 94; WerGośc 262; WerKaz 285; Więc oyćiec krzywo przyśiągł/ wydárł ſąśiádowi/ Gotuiąc niegodnému ſpadek potomkowi KochPieś I2, I5v; SCżęść Pánie potomkowi Iágiełłá świętego/ Ktory ieſt obran z łáſki wielkiey Pánie twoiey KmitaPsal A3; á teras potumek tego Kaſztelana [...] przitzinial ſie ſam niewiedzial zakim zlec PaprUp C3v, L2; Interim dziękui wmP. Bogu iz zziemie waszey KM aemulus WKM tak wielu Cesarzow potomek y brat zprosnie vciekał. ActReg 56, 23; Nepos – Od mego dziecziecia dziecie, wnuk. [...] Quandoque nepotes, Posteri [...] vocantur. Potomkowie. Calep [695]b, 762a, 826a [2 r.], 856b; GrochKal ktv, 25; Phil M2; GórnTroas 35, 40; GrabowSet G4, K4; OstrEpit A2v; Tego potomkowie. Z ſyná iego Olelká Olelkiewicżámi Słyną/ Słuckiemi będąc potym Kxiążętámi. KołakCath A4, B2, B3; SZlácheckié pokolenié z rodźiców záwżdy ma początek: których potomkowie ſwé poſzćié od nich z rodzáiu ſwégo zwykli dowodźić wiernym świádectwem. SarnStat 237; Iż gdy oná vmrze/ przywianek piérwſzégo mężá zmárłégo przypádnie/ álbo lepiéy wróći ſie potomkóm piérwſzégo meżá. SarnStat 634, 75, 364, 365, 606, 612 [2 r.] (24); KROLOVV y Kſiążąt Polskich/ pocżąwſzy od Lechá áż do dźiśieyſzego Potomká Iágiełłowego Naiáſnieyſzey ANNY Krolowey Iey Mczi Polſkiey/ [...] Kroćiuchne porządu záwárćie/ y opis/ nowo vcżyniony. KlonKr kt; Iedno kácerſkie morderſtwo B⟨og⟩ ná potomkách karze. PowodPr 30 marg; CzahTr F, H; PaxLiz A3; Będźieſz da Bog potomki po chwili licżełá/ Będźieſz pierwſze śieroctwo dźiedźicmi ćieſzyłá. SkorWinsz A3; Małżeńſki ſtan vtwierdźił/ by z niego ſynowie Vcżćiwi ſię rodźili/ á záś potomkowie Ieden po drugim wſchodźił by rod nie záginął SapEpit B3; Wſzákże tego potomká nie cżekano więcey/ Iedno iák Práwo każe/ przez dźieśięć miesięcy. (marg) Poſthumus: Pogrobek/ ktory ſię po śmierći oycowſkiey rodźi. (–) KlonWor 63; ZbylPrzyg B3v; SzarzRyt D3v.

potomek od kogo (1): Docżekał [Józef] trzećich potomkow od ſynow/ námázan drogiemi máściami y pochowan w Egipcie BielKron 19.

potomek po kim (1): Y dam tobie y potomkom twym po tobie źiemię w ktoreieś teraz ieſt gośćiem [...] y będę Bogiem ich. BibRadz Gen 17/8.

sg w funkcji pl (9): Tákżeć też y káżdy cżłowyek [...] Skarby wyelkye oſiádłośći tu dziwnye zgromadza/ A nye wye ná kogo przydzye yego zgromádzenye/ Bo ſie záwżdy łákomego roſproſſy zbyeránye/ Ták iż y trzeći potomek nye pożywye tego LubPs K4v; Przeto mu rzekł Pan Bog/ [...] będzye twoy potomek trwał do cżwartego pokolenia ná ſtolcu Izráelſkiego kroleſtwá BielKron 86v, 98v; Prot D4; RejAp 189; A ia go [Dawida] pierworodnym v śiebie położę/ [...] Potomek w domu iego nigdy nie záginie KochPs 134; GórnRozm I3v; GostGosp 154; WitosłLut A4.

W połączeniu z imieniem założyciela rodu lub przymiotnikiem od tego imienia [w tym: ai (39), G sb (6); potomek + imię (37), imię + potomek (8)] (45): RejPs 99; A ták cokolwiek było tráfnego á ſubtelnego miedzy rzemioſły á ſpráwámi/ ku ciáłu tylko należącemi od Kaimowych potomkow napirwey poſzło. BielKron 4v; Rozdzyał oſmnaſty kſiąg pirwſzych/ o potomkoch Dawidowych/ Kroloch Zydowskich. BielKron 82v; A pothym ſyn iego [...] Sármáty záłożył/ nád ktorymi Tuiſkon Niemiecki Krol potomek Noego napierwey pánował BielKron 335, 3v [2 r.], 4 [3 r.], 4v, 6, 7 (26); Otoſz oni tym práwem Nátánowego potomká ná mieyſce Sálomonowego wſtawiáią CzechRozm 151, 34, 150, 151 [2 r.], 152 marg, 152v (10); SkarJedn 47; Ale władze/ y rządu/ áni Ioſephowym/ Ani zacnym potomkom zléćił Efráimowym KochPs 118, 125; Potomek tego Staniſłáwá Monarchy Kijowſkiego [...]/ Waſiley Wielki Xiądz Rezáńſki/ poiął Sioſtrę v Waſilá Wielkiego Xiędzá Moſkiewſkiego StryjKron 395, 10; POTOMKOWIE Lechowi/ niemal przez lat byli Pułtoráſtá: y ſzcżęſnie Páńſtwo to rządźili. VISMIR ieden z Potomkow Lechowych też rządźił: Duńcżyki morzem gromił KlonKr wstęp A2, wstęp A2 marg.

W połączeniach współrzędnych z rzeczownikiem, zaimkiem dzierżawczym lub zaimkiem osobowym [kto (czyj) i (a, ani, a(l)bo) potomek (210), kto (i) z potomkiem (39)] (249): MetrKor 34/265 [2 r.], 37/2 [2 r.]; Mlynow theż tych ktore [...] Woyewoda Wolosky pobudowal Abi vzywal woyewoda thilko do woliey naſchey y do woliey potomkow naſchich LibLeg 6/79, 10/96, 97v; A [Bóg] vbłogoſláwiwſſi nas wſſytki ták małe iák y wielkie/ ieſſcze ſnádz więcey przyłoży dobrodzieyſtwá ſwego ná nas y nápotomki naſſe. RejPs 170, 199; ſtanąwſy przed prawęm vyznal iż ymienie ſwoye to ieſt tę abo tę vies przedal sliachetnemv temv a temv y potomkom iego za tę a za tę ſvmmę ComCrac 22; SeklKat Ev, L4v; ZapWar 1548 nr 2668 [2 r.]; KromRozm II k4v; I ta iest iedno sama telko przyczyna, Miłościwi Panowie, przecz i przodkowie naszy wyprosili to u krolow IchM przodkow IKM, że sobie i potomkom swym zamknęli ręce jeszcze cieśniej, niż pirwej ku utraceniu dobr DiarDop 112, 110; Ktoby przedał dom w Mieſćie/ może go odkupić [...]. A ieſli w rok nie odkupi/ tedy on kupiec będźie trzymał Imienie/ y Potomkowie iego wiecznie. GroicPorz l4v; KrowObr 181; Przyſięż mi ná Bogá/ że mi nie będzieſz ſzkodził/ áni pothomkom moim/ áni rodu moiemu Leop Gen 21/23, Deut 30/19; UstPraw G4; Y niechayći da [Bóg] błogoſłáwieńſtwo Abráhámowe/ y pothomkom twym z tobą BibRadz Gen 28/4, Gen 17/8, Ex 10/2, Luc 1/51; OrzRozm N3v, Ov; Ato ia pokoy z wámi y s potomki wáſzymi vcżynię y s káżdym żywym ſtworzeniem ná zyemi BielKron 5v; A ieſli bez płodu zeydzye [Matyjasz]/ dobrowolnie przez ſumy przerzecżone źiemie weźmie Włádźiſław álbo iego potomkowie. BielKron 396; á on [król ormiański] potym iemu y potomcy iego poddáność iego Pańſtw záchowa wierną. BielKron 439, 4v, 6 [2 r.], 11v, 14v, 41v (33); GórnDworz Y2v; S Prowey Odrowążowie/ z Wiſznicżá Kmitowie/ Zeſzli wſzyſcy s świátá/ y ich potomkowie. BielSat G4v; KwiatOpis [C2], D; iedno ſiedzą v ſkrzyń ſwoich iáko pśi ná łáńcuchu/ á nie vżywą tego áni oni áni potomkowie ich. RejZwierc 63v; BudBib Lev 17/7, 25/30; A ták iuż ná iednym vſtawmy myſl ſwą/ á pożytkow życzmy ſobie y potomkom náſzym MycPrz II B[3]; BiałKaz K4v; CzechRozm 89 [2 r.], 105, 132 [2 r.], 177; SkarŻyw 271 [2 r.]; ktori tho omyenony Ivrk, y spotunkamy swemy, Powynyen bęndze Pánu swemu dan dawacz na rok po 7 grziwyen ZapKościer 1582/40v, 1579/2, 2v, 1580/4v [2 r.], 9v, 11 (51); Dozwolił też Pan Bog Noemu/ y iego Potomkom mięſſá źwierzęcego/ álbo bydlęcego/ y inſzych potraw vżywáć StryjKron 6, 6 [3 r.], 15, 95, 365, 477; GórnRozm I3v; KochWr 23; vchowayze nas mieli Panie wietzei iuſz ſtich wegier Krolow y potumky naſze PaprUp H4, B3, E4v, F4v, L2; ActReg 40, 42, 43, 165; GrabowSet G4v; Zyy długo á z vćiechą: ták niewyrodnémi/ Wiecznie w ſławie będźiećie y z potomki ſwémi. OstrEpit A3; KołakSzczęśl B4; WujNT 6, Act 7 arg; Téż po śmierći rodźiców potomſtwu nie máią bydź bráné máiętnośći dźiedźiczné/ ále oné máią dźierżéć y z potómki ſwémi SarnStat 988; Dla których chowánia mocnieyſzégo/ Nas/ Kośćiół/ Kápitułę/ y poddáné náſzé y ich potomki obowięzuiemy: iż té Artykuły ná wieki będą chowáć SarnStat 1124; tedy to iuż [...] káżdy ſzláchćic z potomkámi ſwémi/ w tákiéy iáko inſzy obywátele Koronni Woiewództwá Podláſkiégo wolnośći trzymáć ma SarnStat 1199, 108, 285, 378, 441, 450 (71); WitosłLut A4; SkarKaz 156a; SkarKazSej 689b, 690a; PudłDydo B5v.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym [= w którym pokoleniu] (13): Ták iżby gi też ználi drudzy potomkowye/ Y ći co ſie národzą záś od nich ſynowie/ Wſſyſcy co z ich narodow będą powſtawáli/ Aby też ſynom ſwoim toż opowiedáli LubPs R5v, K4v; Tego cżáſu był Lámech ſzoſty potomek Kaimow zły á obycżáiow ſkáżonych BielKron 3v, 3v, 4, 7, 8v, 19; RejAp 189; ModrzBaz 46v; Był Abráhám od Noego przez Semá ſyná iego idący/ dzieśiąty potomek SkarŻyw [282]; A w Iflantćiéch záś Pánem wilczym práwem zoſtał Czwartynaſty potómek Rzymſkiégo Céſarzá Auguſtá KochJez A3; KlonWor 60.

W połączeniach szeregowych (20): Wieczny pokoi Vtciwemu Pawlowi Karweikowi obiecuią y malzonce ktorakolwiek być moze y potonkom i przyiaciolom iego ZapKościer 1579/2, 1579/2 [2 r.], 2v, 1580/4v, 11v, 1581/20 (19); SarnStat 1094.

W przeciwstawieniach: »potomek ... przodek (12), ociec (4), rodzicy« (17): RejPs 68v, 114; Przodek niewiem iáki był/ lecż potomká práwie/ Mogłby właſnie zádkiem zwáć ná káżdey roſpráwie. RejWiz 97; TYch przodkowie w ſwych cnotach/ by Anyeli byli/ Aleć y potomkowie/ iſcie nie zelżyli. RejZwierz 62v; OrzRozm M2v; BielKron 355v; Mącz 209a; OrzQuin Hv; by on iedno miał wśi doſić/ ma zá to/ że potomká iego pytáć nie będą/ iáko tego ociec doſtał. GórnDworz G5v; MycPrz I B2v, B3; Y Rzecżpoſpolita ſpodźiewa ſię tychże owocow cnoty/ ktore od przodkow wźięłá/ od potomkow tákże wźiąć. ModrzBaz [41], 42; Abowiem co mili rodźicy zbieráli groſz do groſzá/ z ćięſzkośćią wielką máiętnośći doſtawáli przez cżás niemáły/ to potomek niebácżny zá rok wſzytko przez gárdło przeleie WerGośc 222; ten Czech z Lechem brátem [...] ćiągną zá ſobą ieſcze nieco wątpliwośći/ że potomkowie nie owſzeyki ſię do przodków ſwych znáć mogą. KochCz A4; SarnStat 1268; który [pokój] [...] nie wyſłowionych Gron dodawa okwićie z iágód pożądliwych. Hoynie ćieſząc potomká z prac oyców ſzedźiwych GosłCast 9.

W porównaniach (2): A nie trzebá go ſpławić/ bo poſtępki iego/ Vkażą iáko pálcem/ ná wſzem go godnego. Ták Rzecżypoſpolitey/ iáko w kożdey ſpráwie/ By też miał być potomkiem/ pirwſzych Rzimian práwie. RejZwierz 81; LEdwie tho nie odego [lege: od tego] Krezuſá zacnego/ Potomek tu nam zoſtał krolá Lidiyſkiego PaprPan R2.

W charakterystycznych połączeniach: potomek(-owie) cesarski (cesarzow) (2), cny (6), dobry, dzisiejszy (2), idący [po kim], krolewski (krolow) (2), mężowy (męża [ktorego]) (4), miły (2), niebaczny (3), niegodny, nierychły, niewieści, pozwany (4), rzadki, słuszny (2), spłodzony (2), starszy, zacny, zły; potomek [jakiego] człowieka, kasztelana, mężobojce, monarchy, pana(-ow) (2), przełożonych, synow wielkiego księcia (2), wiernych, zabitego (2), zmarłego (2); potomek będzie trwał, następuje (2), nie zaginie, nie zostanie; potomka czekać, nie stało; potomka niedbałość, prześladowanie; jeden z potomkow; potomkom lekarstwo, potępa, rozkazanie, winszowanie; potomkowi błogosławić, bronić [czego], dochować (2), dopuścić (nie dopuszczać [czego]) (2), dozwolić, dziękować, gotować spadek, nie dopuszczać [czego], obiecować (5), obwarować testamentem, odłożyć (2), ostawiać, popis(ow)ać (napisać, zapisać itp., zapisany) (8), postanowić, potwierdzić, przedać, sprawić, szkodzić (2), ślubować [co] (6), uczynić [co] (2), uprosić, ustępie, wetawać, winszować, wysłużyć, zachować (4), zakładać, zalecać (ma być zalecono) (2), zamknąć [co], zdać, zjednać, zlecić, życzyć; potomkowi dostanie się, przystoi.

Frazy: »da Bog potomka« (2): Ale y to, gdy ſterilis dáruie komu, á záś da mu Bóg potomká: tedy bywáli ták diſcretowie ſtárzy ludźie [...], záśię názad tákim máiętnośći wracáli SarnStat 1275; KlonWor 59.

»narodził się (a. ma się narodzić) potomek; rodzenie potomka« (2;1): Tedy Abráhám [...] vśmiechnął ſię mowiąc ſam w ſobie: Izali człowieku we ſtu lat ma ſię národźić potomek [nascetur proles]? BibRadz Gen 17/17; á im by ſtárſzy był z żoną ſwoią niepłodną: tym by ná więtſzy cud Boży w rodzeniu potomká pátrzyć ymoc Bożą ſławyć mogł. SkarŻyw 285; WujNT Hebr 11/12.

Zwroty: »bez (a. przez) potomka być« [szyk zmienny] (2): Ale iż Abráám ieſzcże do tego cżáſu był przez potomká/ przeto mu Pan bog obiecał ſyná y z dálſzym potomſtwem BielKron 11v; Tegoſz roku bacżąc Rády Coronne/ że Pan ich bes potomka ieſt/ ſtáráli śię otym. Aby Krolá ſwego bes żony niemieli BiałKaz K.

»być, wyniść z [czyich] potomkow« [szyk zmienny] (7:1): Aby ſie ták fortunnie [Jagiellonowie]/ ná ſwiećie mnożyli Zeby krole krolewe/ zych potomkow byli. KlerWes A2; Iop Philozoph y Prorok tego cżáſu był w zyemi Idumeyſkiey bliſko Arábiey/ vrodzony z oyca Záretá/ ktory wyſzedł s potomkow Ezau/ á z matki Borſá. BielKron 27, 90; tedy tám dopiero Ioáſá wźięto ná kroleſtwo/ á ten był z potomkow Nátánowych. CzechRozm 151, 34, 150, 152 marg, *4.

»dać potomka« [o Bogu] [szyk zmienny] (3): nye zwoley ſye moyey pocżął Izmáel/ ále s cyebye ſámego/ żes mi nye vffał ábymći nyemyal potomká dáć/ thák yákomći był przyobyecał. GliczKsiąż B3v; RejPos 218v, 296v.

»doczekać potomkow« (2): Był żyw Noe po potopie 350 lat/ miał wſzytkich lat 950 y vmárł w Pánie Bodze/ docżekawſzy potomkow ſwoich cżterzy á dwádzyeściá tyſiąc y ſto/ okrom dzyeći y żeńſkiego pogłowia. BielKron 6, 19.

»[z kogo] potomka dostać« (1): [Sara] dozwoliłá byłá rzecż myeć Abramowi z dzyewką rzędną Hágár/ dla thego aby ſnyey mógł był wżdam potomka doſtáć GliczKsiąż B2v.

»mieć potomka« [w tym: z kim (1), z kogo (1)] [szyk zmienny] (9): RejZwierz 108v; Lámech miał ze dwu żon potomkow 77. BielKron 3v; Przetho był námawian od niektorych Krześćian áby ſie okrzćił chceli pohtomki [!] mieć. BielKron 343v; Potomkow wſzytkich mieli trzynaśćie/ ſześć ſynow á ſiedḿ corek BielKron 397v, 299v, 396 [2 r.]; CzechRozm 74v; Bo ácż ſam [Władysław Herman] był ſpokoyny/ potomká tákiego/ Miał od Bogá práwego też Krolá Polſkiego. PaprPan Dd4v.

»potomka nie mieć (a. nie moc mieć); nie masz potomka« [w tym: z kim (4), z kogo (1)] [szyk zmienny] (16;1): Widaſz więc ſzárpáninę gdzye nie máſz potomka/ Iuż ſie tám nikt nie boi ni klątwy ni dzwonka. RejWiz 58v; á pierwſſy [brat] poiąwſſy żonę/ vmárł: á niemáiąc potomká [non habens semen]/ zoſtáwił żonę ſwą brátu ſwemv. Leop Matth 22/25; RejZwierz 34v, 73v; Tego cżáſu Lech Zácháryaſz Kſiążę ſłowáńſkie z Illiryku/ zábit od ſynowcá Dukáiná dla puśćizny (bo niemiał pothomká) BielKron 246; WLádzisław Krol Cżeſki [...] poiął zá małżonkę Beatę [...]/ ále gdy ſnią potomkow nie mogł mieć/ rozwiodł ſie ſnią BielKron 305, 190, 305, 353, 367v, 374; Do tegoby też przyłożone słuſznie miáły być ſpadki y máiętnośći odumárte/ [...] káżdey oſoby ták duchowney iáko y świetſkiey/ ktoreby wedle práwá potomká niemiáły [quae ad neminem lege perveniant]. ModrzBaz 123; SkarŻyw 283, 454; StryjKron 427; GórnRozm H3v; A to coć ſie zda/ że wtéy niezgodźie y roſpuśćie náſzéy Pan potomká niema? KochWr 35.

»(roz)mnożyć potomki, w potomkach« [szyk zmienny] (4:2): [Pan Bóg] Záwżdy ſwe wierne ſługi/ w obronie záchował Y wpotomkoch rozmnożył KlerWes A; y mnożył [Bóg] potomki ich do wielkiego rozſſerzenia áż do dziſſeyſſych czáſow. RejPs 154v, 161; RejRozpr Cv [2 r.]; Leop Deut 30/9[8].

»wzbudzić potomka« [w tym: komu (1), po kim (1)] (2): A gdy ſię dni twoie ſpełnią ábyś zſzedł z oycy twoiemi/ wzbudzę potomká twego po tobie [suscitabo semen tuum post te]/ ktory będźie z ſynow twoich BibRadz 1.Par 17/11; Abowiem/ wzbudzić potomká brátu zmárłemu/ wedle tego tám práwá Moyżeſzowego/ nie mogł iedno brát rodzony CzechRozm 151v.

»potomkom zachować« (1): Miłościwi Panowie [...] targować o to z nami raczycie, cośmy wszyscy tak w cale potomkom swym zachować powinni DiarDop 118.

»zejść (a. schodzić), zemrzeć (a. umrzeć) bez (a. przez) potomka« = vadere absque liberis PolAnt; sine liberis interire Modrz [szyk zmienny] (6:2): O pánie Pánie/ y coż wżdy mnie daſz? gdyż ia zeydę thák przez potomká BibRadz Gen 15/2; á ná nim ſie dokońcżył zacny dom Auguſtuſow gdy [Nero] ſzcżedł bez potomká. BielKron 145; [Arturus] potym vmárł bez potomká żadnego. BielKron 211v, 301v, 394v; PaprPan Ee2v; Bo ábo bez potomkow zchodźili/ ábo tákie miewáli/ żeby lepiey było znić z świátá niemiawſzy ich. ModrzBaz 47; PaprUp A4.

»(nie) zostawić (po sobie) potomka; pozostały [po kim] potomek; potomkowie [po kim] zostawają« [szyk zmienny] (11;1;1): SeklKat Lv; A iácy potomkowie po nich zoſtawáią/ Ktorzy tu ich wyſławiáć nigdy nie przeſtáią. RejWiz 102v; BielKron 212v, 341, 427v; O ktorych [ludziach umarłych] áby też [...] vcżćiwe przypominánie cżyniono/ á pámięć ich záchowywána byłá pozoſtáłym po nich potomkom. WujJudConf 200v; PaprPan Dd3; ModrzBaz 47; PaprUp B3v; OstrEpit A2v; Ten zoſtáwił po ſobie potomká Ierzego/ Ná tymto Kxięſtwie Słuckim KołakCath A4v; Nie zoſtáwiwſzy potomká żadnego, Vmárł cnot pełen KlonKr Av, B2v.

»potomkom (po sobie) zostawi(a)ć (a. zostawować), zostawiony; na potomki ma zostawać« [szyk zmienny] (11:1;1): RejPs 106v; SeklKat A2v [2 r.]; BielKron 355v; Dare per manus dicimus, cum aliquid veteri usu observatum posteris relinquimus, Stárádawny obyczay potomkóm naſzim zoſtáwić. Mącz 91d; ktore [błogosławieństwa] im tám Moiżeſz ná ten cżás ſzyroko wylicżał/ y nam potomkom ich ſą iáſnie ná piſmie zoſtáwione. RejZwierc 5, A3; BielSpr 51; SkarŻyw 358; StryjKron 375; A oſtátek imięnia ieſliby co zbywáło nád oné przezyſki/ ná dźieći y potomki iego ma zoſtáwáć SarnStat 1171, 978; Iednóż to dobro do nas przywiązáné liczę/ Zechmy mátkámi dźiatek/ á potomkóm domy Roſkwitłé zoſtáwuięm GosłCast 45.

Wyrażenia: »potomkowie będący [= przyszli]« (6): Obiecuiąc pokoi wieczny temuż to pawlowi Wrobliowi ſąm od Siebie y przyiaciol takze y potomkow swych będących in linea Aſcendenti i Linea Deſcendenti ZapKościer 1580/11v, 1579/2, 1580/9v, 1581/20, 21, 24.

»potomek dalszy« (2): BielKron 43v; Możnem iáko táko tá Wolność [...] ſłużyć może/ (ácz tu y naymożnieyſzy/ gdy ſię rozrodźi/ z źiemiány porowná: bo dźieląc długo máiętność/ muśi potomek dálſzy prżyść do bárżo máłey cząſtki) GórnRozm C4v.

»potomek z [czyjej, jakiej] familijej, [czyjego] rodzaju, [którego] domu« [szyk 2:2] (2:1:1): Ian Sforćia oćiec iey vmarł ieſzcże w młodych lećiech/ y ſyn też Fránćiſzek przez przycżynę krolá Fráncuſkiego Ludwigá: á tho był oſtátni potomek zacnego rodzáiu Sforćiow. BielKron 417v, 425v; Spitko z Melſtiná [...] zſzykowawſzy ſię zbroyno v Piaſkow więtſzych wśi ſwoiey/ gdzie mi iego okop Pan Czechowſki dziſieyſzy z iego Familiey potomek vkázował/ wiechał gwałtownie bez wieści w Nowe Miáſto StryjKron 587; WysKaz kt.

»potomek męski, męskiej płci, męskiego rodzaju« [szyk 3:2] (2:2:1): BielKron 212v; Potomká żadnego męſkiego Kázimierz Krol z nią niemiał/ tylko iednę Corkę Helżbietę StryjKron 427; Kazimierz Sin iego/ ten bel niezoſtawil potomka meſkiei pici PaprUp B3v; WysKaz kt; SarnStat 1030.

»ostatni (a. ostateczny) potomek« (6): Piotr Kmitá z Wiſnicżá pan moy/ Woiewodá [...]/ oſtátni potomek tego domu zacnego: vmárł/ w wigilią Wſzeſwiętych. BielKron 425v, 118 marg, 417v; Pochowan podle oycá w iednym grobie [...]. A Połoczánie (gdy ſię w tym Hlebie oſtáteczny potomek Xiążąt Połockich z Litwy zámknął/ bo bez potomſtwá vmárł) poczęli ſobie po ſtáremu wolno żyć StryjKron 275; KołakCath A3v; WysKaz kt.

»potomek pierworodny« (1): Aby Król [...] ná Króleſtwo Szwedzkie ſukcedował dźiedźicznym práwem, y iego potomek pierworodny SarnStat 108.

»potomek(-owie) (aż) do [którego] pokolenia, w [którym] pokoleniu« [szyk 2:1] (2:1): Obiecuie pan Bog ſrogo ſię mſczić nat timi y potomki ich do trzećiego y doczwartego pokolenia ktorzi tego przikazania niechczą pełnić SeklKat Ev; BielKron 128; Abnepos, W czwartym pokoleniu potomek. Mącz 245c.

»prawdziwy (a. prawy), słuszny potomek« [w tym: prawdziwy i słuszny (1)] = verus et legitimus successor JanStat, JanPrzyw; verus et legitimus haeres JanStat [szyk 4:2] (5:2): RejPos 218v; PaprUp K; że z nich [synów królewskich] iednego [Władysława albo Kazimierza] pokornie y poſłuſznie przyięli: y koronę królewſką [...] obiecáli/ iáko prawdźiwégo/ y wedle práwá potomká SarnStat 9; áby przez przerzeczonégo D. y iego potomki iáko prawdźiwé y ſłuſzné potomki przerzeczoné dobrá były trzymáné SarnStat 1253, 890, 1118.

»potomkowie przodkow« (4): A vráduy też nas kiedy weſelim łáſki twoiey [...] ábychmy też zrozumieli láſkáwe odkupienie twoie/ [...] ktoreś vczynił y ſpotomki przodkow náſſych. RejPs 135, 217; czego [...] trudnoſie bedzie ſprawic mial [...] ieſli mu ſie pokazecie [...]/ nie wirodkami ani Ciframi ale prawdziwemi potumki przodkow waſzich. PaprUp K; SarnStat 5.

»potomkowie przyszli« (1): iże [...] iuż ſie ták przyiaźń iego naiaſnieyſzey miłośći przyięłá y mnoży ſie/ iże y v pothomkow przyſzłych z obu ſtron/ nie będzie ná wieki wykorzenioná BielKron 332.

»potomek uczciwego łoża« (1): tak mamy rozumieć/ ábyſmy ſię pana Boga baly [...] á chwaliligo/ wmiloſci malzenſkey zili/ á zoſtawily po ſobie potomky vczcywego łoża SeklKat Lv.

»własny (a. niewłasny) potomek« = suus (verus et) legitimus successor JanStat [szyk 6:4] (10): ZapWar 1548 nr 2667; RejWiz 58v marg, Cc8v; S tychże zacnych narodow/ ſzli Dániłowicy [...]. Co y ten młody Stáchnik/ ich potomek właſny/ Pięknie cnotą fárbuie/ iż to był dom zacny. RejZwierz 81v; gdy thy obumrzeſz/ ia y ſyn twoy Sálomon będzyem zá grzeſzniki (to ieſt nie właſni potomkowie.) BielKron 74; ZapKościer 1587/70v; y áby zwyczay Zup Królá Iego M. Káźimiérzá y iego wſzyſtkiéy Rády/ przez iego właſné potomki ná wieczne czáſy był trzyman. SarnStat 370; Hánkonowi [...] z Wieliczki y iego właſnym potomkom zá práwem iego dźiedźicznym/ [...] dáiemy trzydźieśći grzywien ná kożdy rok SarnStat 378, 1253; KlonWor 62.

»potomkowie żywota [czyjego = jakiego rodu]« (1): A thy náwroćiż ſie/ [...] y rozmnoży ćie Pan Bog twoy á poſzcześći we wſſyſtkich ſpráwách rąk twoich/ y w potomkách żywothá twego [in sobole uteri tui]/ y w płodzie bydłá twego Leop Deut 30/9[8].

Szeregi: »dziatki (a. dzieci, a. dziecię) i potomkowie« (13): LibLeg 10/96; A gdzieby tęn tez męzoboicza zabiwſſy vmarl przedtem czaſſem ni zliby bel kv prawv pocziągnion tedy dzieczi y yni potomkovie onego męzoboicze [...] będą povynni odpoviadacz na pirwem rokv ComCrac 16; CzechRozm 34v; że karánie tákiego wyſtępku/ [...] też do dźieći y potomkow [ad haeredes et liberos]/ choćiaby nie tákiego niezásłużyli/ ma ſię śćiągáć ModrzBaz 82; y slubuye pokoy wyeczny ten vczywy Ivrk vczywemu Ianowy wyduſzewy Dzatkom yego y potumkom yego ZapKościer 1585/53v, 1582/31, 1583/34v, 42, 1584/45, 47, 1588/81, 1595/89v; SarnStat 1171.

»dziedzic i potomek« (1): dopuścimy zbiéráć/ y onych [dóbr] vżywáć wedle woléy ſwéy [...]. Wyiąwſzy żeby żaden dźiedźic tákowych dóbr y potomek ſłuſzny [iustus haeres et successor JanStat 902] nie był SarnStat 1118.

»potomkowie albo idący od nich« (1): A potym álbo od tego czáſu potomkowie ich/ álbo idący od nich [successores eorundem vel earundem JanPrzyw 4] mieyſce pánowánia máią otrzymáć w Króleſtwie Polſkim przerzeczonym. SarnStat 882.

»namiastek i potomek« (1): Ioátám [...] Zwyćiężył Ammońſkiego Krolá/ y wzzął [!] od niego winę pieniężną/ námiaſtek y pothomek iego bezbożny Achaz. Leop 2.Par 27 arg.

»potomkowie i (albo) przyjaciele [= krewni]« (5): podzyękowal Maczy Smok Criſtophowy dvrliſzewy svpelny sąplaty y slubuye pokoy wyeczny Criſtophowy dvrliſzewy ot swych potunkoff y ot swych przyyaczol na wyęky wyecznye. ZapKościer 1584/45, 1579/2v, 1588/80, 84 [2 r.].

»potomkowie i rodzaj(e) (następujący)« [szyk 1:1] (2): Bo Melchiſedech był ſtárſzy/ á drugi/ to ieſt Aaron/ był młodſzy. [...] Ieden ſam bez potomſtwá/ drugi/ to ieſt Aaron/ z potomkámi y z rodzáiem náſtępuiącym. SkarKaz 156a, 156b.

»(i) syn(owie) (a. synaczkowie) i (a(l)bo) potomkowie(-ek)« [szyk 12:2] (14): MrowPieś A4; Abyś to potym powiedał ſynom twoim/ y potomkom ich [ut narres in auribus filii et filii filii tui]/ to com ia czynił w Egiptćie BibRadz Ex 10/2; BielKron 19, 43v, 296; RejPos 296v; 1. O Vrzędźiech/ ná ktore ſynowie ábo drudzy potomkowie [filii vel alii haeredes legitimi] po rodźicách właśnie náſtępuią ModrzBaz 46v; StryjKron 86, 115, 210; WerGośc 258; ArtKanc N11v; Potym którzykolwiek tego Lechá z Czechem ná nogi ſtáwiáią/ ták niedowodnie tego ſwégo mniémánia popiéráią/ że y ſynów ich/ álbo potomká iákiégokolwiek właſnie miánowáć nieumieią KochCz A4v; A przerzeczona ſpráwá przynależy ná przerzeczonégo N. iáko potomká álbo ſyná prawdźiwégo przerzeczonégo N. SarnStat 1245.

Przen (14): Ktorzy bronią oycżyzny/ toć práwi ſynowie/ A tym właſnemi Oycy máią być Krolowie. (marg) Potomek ſławá. (–) RejZwierz 34v, 27; iákoż to y dziś cżuią wſzyſcy narodowie/ moc y żądłá tych nieſláchetnych wężow á potomkow ich. RejAp 82v; A ktho ſłychał zá ſtárych wiekow Kánkry/ Kárbunkuły/ Antráxy/ Fráncuzy y z dziwnemi potomki? RejZwierc 60 [podobnie WerGośc]; PaprPan Ee3; WerGośc 262; kto ſie ieno zá potomká téy zacnéy Korony [...] znáć chce SarnStat 5.

W połączeniu współrzędnym z rzeczownikiem (1): [dan jest Duch Św.] Iáko Abráhámowi ták y potomkom iego. [Cf Iáko Abráhám vwierzył Bogu/ y pocżytano mu ku ſpráwiedliwośći. Poznayćieſz tedy iż ktorzy z wiáry ſą/ ći ſą ſynmi Abráhámowymi. Gal 6-7] WujNT Gal 3 arg.

Wyrażenia: »potomkowie Abraamowi« = chrześcijanie (1): Tu ſłowo Boże wzyęło grunt obietnice Boſkiey o Kryſtuſie/ gdzye chwałę nową námienił/ á pod zaſłoną w ſercach ludzkich nápiſał v potomkow Abráámowych/ to ieſt v Krześćiánow. BielKron 13v.

»potomek Chama (a. Chana), Kaimow« = zły człowiek [szyk 2:1] (2:1): Potomku Chaná/ nie Iudy/ głádkość cie zmamiłá/ A przeklęta twoiá żądza ſerceć wywroćiłá. KochZuz A5; HistLan B3; Lecż [...] oni ſynowie Boży/ trzymáli ſię długo w pobożnym żyćiu/ y ſtrzegli ſię towárzyſtwá potomkow Kaimowych/ ludzi świátá tego y roſkoſznych. SkarŻyw 269.

»własny(-i) potomek(-owie)« (2): Y mamy li prawdę rzecż ći ták zli ſynowie/ Są dziś onego Chámá właſni potomkowie. HistLan B3; Złość z Lucyperá s krolá pyekielnego Wſtáłá/ y właſnym ieſt potomkiem iego. RejZwierc 212.

Szereg: »syn a potomek« (1): gdyżeś ſie iuż sſtał ſynem práwym á potomkiem iego przez thę wiárę ſwoię/ otoż też iuż dziś sſtáło ſie ieſt zbáwienie domu wſzytkiego twoiego. RejPos 351.
a. O Chrystusie (84): CzechRozm 176v, 177v, 180v [2 r.]; Przyśiągłeś Dawidowi wiernym ſłowem ſwoim/ Potomek twóy vśiędźie w máieſtaćie twoim KochPs 195.
Fraza: »potomek narodził się« (1): Ma też ſobie X.K. zá wywod potężny/ okazánia ſyná Bożego/ będącego w ſkutku przedtym nim ſię Iezus Chriſtus potomek Dawidow z Máriey národźił/ ſłowá one Moyżeſzowe [...] CzechEp 264.
Zwrot: »potomka dać« [o Bogu] (1): iż też iuż y potomká/ ábo naſienie to Abráhámowi dał/ iáko był obiecał/ ktore ieſt błogoſłáwieńſtwem wſzyſtkich Abráhámowych dźieci nie tylko wedle ćiáłá/ ále też wedle duchá CzechRozm 74v.
Wyrażenia: »potomek Abrahamow« [szyk 15:3] (18): A ták to muśi być że Anioł w ſwey mierze Aniołem/ Bog Bogiem/ á Iezus Pan potomek Abráhámow ſynem Bożym/ á nie iáki Anioł/ zoſtáć muśi. CzechRozm 47v, A2v, 11, 36, 38v, 41 (16); Azaż nam tego pozwoli ſam Pan Chriſtus potomek Abráhámow/ ſyn Bogá żywego/ żebyſmy [...] kogo inſzego rácżey z X.K. y z iego Kátholikámi ſłucháli CzechEp 120; WujNT 3.

»potomek Dawidow« [szyk 66:9] (75): Iż Iezuſá Potomká Dawidowego/ Bog vmiłował/ pomázał/ poświęćił/ y ná świát poſłał. CzechRozm 23; Mowiło ſie też y o ſynu iego Iezuſie Chriſtuſie/ Dawidowym y Abráhámowym potomku CzechRozm 41; Ale to zgołá on Iezus Chriſtus potomek Dawidow ſobie przycżyta/ y to ſobie powieda/ że iemu dał Bog oćiec wſzyſtek ſąd. CzechRozm 43; okazał Bog łáſkę y miłość świátu: dawſzy Iezuſá potomká Dawidowego zá ſyná ſwego miłego CzechRozm 94, A2v, A8, 11, 21, 23 [2 r.] (53); Zali ták ślepi będźiemy żebyſmy tego bacżyć nie mieli iż Pſalm o Bogu iedynym oycu wſzechmogącym mowi? A o Meſyaſzu potomku Dawidowym prorokuie? CzechEp 288; Páweł z godnie z Ewánielistámi Potomká Dawidowego ſyná Bożego opiſuie. CzechEp 314 marg, 76, 104, 196, 199, 264 (12); CzechEpPOrz **3v; NiemObr 97, 117; Iezu/ potomku Dawidow/ żmiłuy ſię nád námi. LatHar 532, 532 [3 r.], 533 [2 r.]; WujNT 3.

»potomek niewieści« (1): że przez naśienie niewieśćie od Bogá obiecáne/ ku ſtárćiu głowy wężowey właśnie y zoſobná rozumieć mamy: á nie Máryą/ iáko drudzy bredzą/ ále mowię właśnie cżłowieká potomká niewieśćiego: á miánowićie Chriſtuſá Iezuſá CzechEp 292.

»prawdziwy potomek« (2): CzechRozm 21; O cżym známienite świádectwo duch Boży/ w Pſálmie 72. wydał/ gdźie pod figurą Sálomoná/ opiſuie Meſyaſzá/ prawdźiwego potomká Dawidowego NiemObr 117.

»własny potomek« (3): Ieſzcże/ ieſli Iozeff mąż Máryey pánny nie ieſt właſnym oycem Iezuſowym/ iákoż wżdy Iezus może być właſnym potomkiem Dáwidowym? CzechRozm 145v, 142v, 154v.

Szereg: »nasienie i (abo) potomek« [szyk 2:1] (3): iż IEzus Chriſtus Pan náſz/ ácżkolwiek ieſt z ſámey Máryey pánny/ [...] iednák ieſt naſienim ábo potomkiem Dawidowym wedle ćiáłá. CzechRozm 164, 34v, 74v.
b. Spadkobierca (2): Si talentum rem reliquisset decem primus esses cognitus. [...] By był dźieśięć tyſięcy koron zoſtáwił tedy by ty był pierwſzy potomek do nich Mącz 353c.
Zwrot: »zostawić [kogo] potomkiem« (1): Aliquem haeredem scribere, Zápiſáć komu ymienie/ zoſtáwić go potomkiem. Mącz 374b.
c. Przyszłe pokolenia, ludzie żyjący lub mający żyć w przyszłości; futuri PolAnt [pl] (34): Y będzie to roſpiſano dla potomkoch [!] náſſych áby też oni potem zrozumiawſſy takież ná wſſem ćiebie pánie chwálili. RejPs 33, 119, 149; Leop *B4v; Pſzeſzłych rzecży albo minęłych/ ludzka ſtárożytność też piſáć nie zániedbáłá przygod ludzkich rozmáitych/ kthore naprzodku piſáli vcżeni mężowie/ máiąc miłość ku potomkom ſwoim obywátelom świáthá w rozmáithych narodziech BielKron 333v; Mącz 447d [2 r.]; O nas dáwáć rozſądek będą Potomkowie/ Ieſteſmy wſzyſcy Ludźie á nie Aniołowie. Prot C4v; SienLek Vuu2; By byli potomcy ich [Rzymianie] tey ſpráwy nie opuſzcżáli przes niedbáłość ſwoię/ dochowáli by nam ieſzcże byli do tego cżáſu w cáłośći Monárchiey ſwoiey Rzymſkiey BielSpr 11, 20v, 26v, 28, 28v, 60v; BudBib Lev 6/18, Bar 6/46; PaprPan A3; iákoby to byłá teráznieyſzym vcżćiwa rzecż/ potomkom ſię dáć zwyćiężyć ſzcżodrobliwośćią przećiw Rzecżypoſpolitey. ModrzBaz 140; SkarŻyw 131, 504; StryjKron A, 250; ZawJeft 42; Niechay będą nápotym wiedźieć potomkowie. W iákiey wadze mieć KROLA, poddáni więc máią SapEpit A4v, [B2].

W charakterystycznych połączeniach: niedbałość potomkow; przesyłać do potomkow, dostawać do pamięci potomkow; (na)pisać (rozpisan) dla (pamięci) potomkow (3); potomkom oznajmić, okazać, (s)pisać (pisanie) (4), pomoc (2), wiedzieć dać; miłość ku potomkom.

Zwrot: »potomkom poda(wa)ć« (3): ktorzy [przodkowie] iáko przyſtoi/ pilnie záchowány zwycżay w ſzcżerey proſtoćie potomkom ſwoim podáli. WujJud 194, 194v; SkarŻyw A5v.
Wyrażenia: »potomkowie na potym będący« (1): maćie tedy do tego teraz dobry cżás y przycżynę/ práwie od Bogá dány/ ktoremi ſobie dobrze możećie pomoc y potomkom ſwoim ná pothym będącym/ gdy ie dáruiećie wolnośćią BielSpr 46.

»nierychli potomkowie« (1): Wſzyſtko święta práwicá iego roſpróſzyłá/ Y nierychłym potómkóm pokóy vczyniłá. ZawJeft 14.

»potomkowe przyszli« (1): A żadny wiek ták wdźięczny nie będżie/ Aby poſługi wáſzé znákomité Były potomkóm przyſzłym kiedy ſkryté. KochFrag 30.

Szeregi: »tak będący jako potomkowie« (1): [Chrystus] przyſzedł w nienawiść kápłanom żydowſkim/ zwłaſzcżá gdy ciáło ſwoie w pokarm/ á kreẃ w picie ſwięte podawał/ ták będącym iáko potomkom roſkazał. BielKron 138v.

»i teraźnieyszy ludzie i potomkowie« (1): byłáby to rzecż bárzo pożytecżna/ y dla teráznieyſzych ludźi/ y dla potomkow [praesentibus hominibus et posteritati]. ModrzBaz 35v.

d. O narodach [w tym: pl (28)] (31):

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy etnicznej (1): á Chámowi co ſie náśmiewał/ przedſię nie złorzecżył ſámemu/ ále potomkom iego Chánáneyſkim/ áby byli záwżdy pod poſłuſzeńſtwem Semowym BielKron 6.

Wyrażenie: »potomkowie Lechowi, Lecha« = Polacy (1:1): BielKron 339v; przyſzłám tu choćia nie proſzóná Do was/ ó Potomkowie Lechá Słowiéńſkiégo KochZg A2.
α. O narodzie żydowskim, zwłaszcza okresu biblijnego (28): Rozmnożę plemię twoie/ iáko gwiazdy ná niebie: y dam pothomkom twoim wſſytkie powiáty otho the Leop Gen 26/4; BielKron 11; Tákże ſie oni niebożątká tegoż [Żydzi Mesjasza] też nadzyewáli y cżekáli/ iáko y dziś ći nędzni potomkowie ich [tj. Żydzi współcześni] ieſzcże cżekáią RejPos 324; Ták też zowie poſpolićie wſzyſtkie żydy Iákobem y Izráelem/ [...] choćiaſz oni Iákobem nie byli/ ále tylko potomkámi iego. CzechRozm 108; Lecż po Abráhámie/ ktoby z potomkow iego obrzeſką pogárdził: ten z przymierza Bożego wypádał CzechRozm 172v.

sg w funkcji pl (3): KochPs 123, 127; przyſzedłem tu [...]: Bym Izáákowi Oznaymił/ iże ten grunt/ iego potómkowi Náznáczón ieſt od Páná ZawJeft 5.

W połączeniu współrzędnym z rzeczownikiem lub zaimkiem osobowym [kto i potomek] (4): PRzydało ſie [...]/ ijże żydowie przez nienáwiſtz ſiebie ij ſwoie potomki okrutnym potępienijm zatracili. OpecŻyw Cv; Themuć [Mojżeszowi] przymierzem wiecznym poruczono y potomkom iego/ pokąd niebo dni ſpráwuie/ áby ſłużyli Bogu y ſpołu ofiáry cżynili BibRadz Eccli 45/18; BielKron 466v; CzechRozm 77.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy etnicznej (2): RejPs 32v; iáko widzimy w tym pokarániu potomkow Zydowſkich/ áż do dniá dziśieyſzego. WujNT 51.

Wyrażenia: »potomkowie Abra(a)mowi, Jakobowi, Dawidowi, Aaronowi, Izraela« = naród żydowski [w tym: Jakobowi i Aaronowi (1)] [szyk 15:1] (5:5:4:2:1): PAmiętáy miły pánie náſlugę thwego Dawidá/ [...] ná on ſlub ktoryś ty iemu ſpráwą myſlą ſlubował pánie boże potomkow Iákobowych. RejPs 198v, 117v, 173, 202; KromRozm II k4v; LubPs R5; A cżytał o tym w ſtárym zakonie/ iż Bog obiecał dáć błogoſłáwieńſtwo potomkom Abrámowym BielKron 165v, 13v, 165v; Ktoż tedy procż Meſyaſzá ich miáſtá pobuduie? á naprzod Betleem? Ktoſz potomki Dawidowe do niego zgromádźi CzechRozm 121, 143, 156; Słuchayże mię cnego Izráhelá Potomku/ wybrány z wielá KochPs 123, 127; SkarŻyw 284; WujNT 3.

»prawi potomkowie« (1): Acżkolwiek Zydowie ſą práwi potomkowie Abráámowi/ ále nie vżywáią z námi tey obietnice BielKron 13v.

e. Ludzie, ludzkość, w sg: człowiek [w tym: w pl (34)] (36): Wrzod Iádámow y ná potomki RejWiz Dd3v, 36v [2 r.]; Iuż miał Adam vmrzeć zárázem y w proch ſie obroćić [...]/ by go był Pan obietnicą ſwoią z łáſki ſwey nie wſkrześił znowu/ áby potomkowie iego oglądáli dziwną ſpráwę Páńſką BielKron 2; Pierwſzy oćiec náſz rzecżon ieſt Adam/ tho ieſt cżłowiek/ á Synem Adámowym ábo cżłowiecżym nie ieſt rzecżon/ [...] ále potomkowie iego ſą wſzyſcy Synowie Adamowi/ ktorzy ſię národźili z ludźi GrzegRóżn Lv; Tu iuż wieſz/ [...] iż ieſt ſtárta głowá onego okrutnego wężá/ ktory ieſzcże w Ráiu pokąſał przodki náſze/ y ieſzcże dziś vſtáwicżnie kąſa nas nędzne potomki ich RejPos [108]v, 231, 337v.

W połączeniu współrzędnym z rzeczownikiem lub zaimkiem osobowym [kto (ale) i potomek; w tym: o Adamie (9)] (10): Obacżywſzy Adam [...]/ iż nie tylko nád nim/ ále y nád potomki iego Pan Bog ſrogość okázuie/ vſtáwił ſobie cięſzkie pokuty BielKron 3, 155v; Pátrz iż tho ieſzcże pocżął [Pan] ná onym nędznym Adámie/ ktory tę ſwiętą ſwiátłość/ y ſobie y nam nędznikom potomkom ſwoim/ prze grzech á prze wyſtępek ſwoy ſrodze záćmił á zágásił RejPos 337v, 266, 337v; dał im tákie roſkazánie/ żeby ſię drzewá tego [...] nie dotykáli/ áni z owocu iego pożywáli, y vcżynił znimi y potomki ich zmowę. SkarŻyw 260; [Bóg mówi do węża:] A przyidzieſz ná naśmiewiſko biały głowy/ ktorąś teraz zdrádził/ iſz walcżyć znią/ y z iey potomki będzieſz: ále oná zetrze głowę twoię SkarŻyw 262; Bo Iádámowi y potomkom iego nie kazał Pan Bog ieść/ iedno owoce á ziołá SkarŻyw 271, 260, 261.

W charakterystycznych połączeniach: dobrzy potomkowie, nędzni (6); potomkom kazać, poruczyć; potomki oślepić, przeźrzeć, przyjąć, zgubić; wrzod na potomki (2); nad potomki okazować [co], ulitować się; w potomkach zmienić.

Zwroty: »rozmnożyć potomki« (1): [Adam] wtych kłopotách żyiac [!] lat 930. rozmnożył nas nedzne potomki ſwoie. SkarŻyw 263.

»na potomki od (a. z) rodzicow pirwszych spadać« [szyk zmienny] (2): á iako matka rodzy człowieka napełnionego gniewu bożego/ ktori ſpyrwſzich rodziczoch ſpada na nas potomky ych SeklKat T4v, Q4.

»potomkom zostawić« (1): Cicero praeclara posteritati monumenta reliquit, Cicero známienite vpominki potomkóm zoſtáwił/ to yeſt/ xięgi które popiſał. Mącz 230d.

Wyrażenia: »potomkowie Abrahamowi« (1): Ale y oprocż tego mogą ták proſto rozumiane być te ſłowá [...]/ iż Chriſtus nie przyiął w bráterſtwo ſwe Aniołow/ ále przyiął potomki Abráhámowe/ bo też dla tych ćierpiał. CzechRozm 34v.

»potomek(-owie) Adamow(-i) (a. pokolenia Adamowego)« [szyk 6:5] (11): Iedno iż ia owſſem przećiwko iem zdam ſie ſobie być więcey robakiem niżli człowiekiem á lekkich ludzi pokolenia ádámowego potomkiem. RejPs 31; ziemię porucził [Bóg] wpoſluſſeńſtwo nam Adámowem potomkom RejPs 154, 16v, 53v, 79v, 98, 214; WIelka nędzá ieſt náznácżoná káżdemu cżłowiekowi/ á iárzmo ćięſzkie potomkom Adámowym [super filios Adam] BudBib Eccli 40/1; CzechRozm 178v; Inſze też mieyſce ma Heliaſz ieſzcze nie vmárły/ w ktorym z ćiáłem y w ćiele mieſzka [...]/ w ktorym ieſt drzewo żywotá/ nam innym potomkom Iádámowym zámknione/ á Heliaſzowi z przywileiu otworzone. SkarKaz 119b. Cf Szereg.

»przyszli potomkowie« (1): bog uyedzyal yſz yeua myala bycz grzechu początkyem ſktorey myala ſyą uylacz uyna na wſzytky yey przyſzle potomky PatKaz III 91v.

Szereg: »potomek(-owie) Adamow(-i), człowiek (ludzie)« [szyk 1:1] (2): Rácż weyźrzeć łáſkáwym okiem/ miłośierdźia twego/ ná mię grzeſznego cżłowieká/ potomká Adámowego/ na tym świećie pielgrzymuiącego LatHar 239, 241.
f. O zwierzętach (1): A drugi po ſzelinie ſzuka Iáłowice/ Vbogiego potomká krowy nieboſzcżyce. RejWiz 70.
g. Potomkini (2):
Wyrażenie: »potomek ostatni« [szyk 1:1] (2): Pámiętayćie iſz ieſli śię inácżey przećiwko tey Pánnie. Zacnych Krolow wáſzych miedzy wámi oſtátniemu potomkowi/ niedbáłośćią/ y niewdźięcżnośćią záchowaćie/ że Bog mocni ieſt mśćićiel BiałKaz M3v; A bárzo mu też pomogą przykłády y náuká/ wielkiey Krolowey náſzey/ potomká oſtátniego Iágiełłow ſzczęśliwych y ſławnych Krolow SkarKaz )(4.
2. Ten, kto obejmuje po kimś urząd stanowisko, kontynuuje czyjąś działalność; następca; successor Mącz, JanStat, JanPrzyw; haeres JanStat [w tym: czyj (399): pron poss (193), G sb i pron (173), ai poss (33)] (419): Successor Potomek. Mącz 45a; (nagł) Zámiechowſcy. (–) ONych to potomkowie żołnierzow zoſtáli/ Ktorzy w Rzymie Ceſárze mężne obieráli PaprPan P3, Bb2v; KlonŻal Cv.

W połączeniu współrzędnym z zaimkiem (1): porządek ten odpuſzczenia grzéchów wola Chryſtuſowa ieſt: który to wiecznie w kośćiele mieć chce/ raz tym to zléćiwſzy/ któré ná to wyſádźił: áby co czynili ſámi/ tákże y potómkowie ich BiałKat 166.

Wyrażenie: »potomkowie Abrahamowi« = mahometanie i żydzi, tj. ci, którzy się obrzezują (1): choćiaſz iey [obrzezki] ieſzcże y podziś dzień niewiernicy ćieleſni/ potomkowie Abráhámowi/ Turcy/ Tátárzy y Zydowie vżywáią CzechRozm 73v.
Przen (6): Gdzye ma Hektor potomká/ álbo gdzye Achilles/ Nie naydzyeſz go pod niebem/ ſzukay go iáko chceſz. Ale tho ich potomek oná ſławá wiecżna RejWiz 100v.
a) Ktoś podobny do kogoś z przeszłości, mający jego cechy (4):

W połączeniu z przymiotnikiem od imienia przodka (1): Chociaż ták poiedynkiem choć gromádą cżáſem/ Miewa drugi kłopotu dość s Kośćiukiem náſzym. Horáciuſow onych właſni potomkowie/ A ſnadź ieſzcże mężnieyſzy ſą ći Koſciukowie PaprPan Aa.

Zwrot: »zostawić potomkiem« (2): Mitridates kroi Rzymſki ſnadź Rycerzá tego/ Zoſtáwił nam potomkiem ná poháńcá złego. PaprPan Cc2v, G2v.
Wyrażenie: »prawy potomek« (1): A iż ią [matkę plugawości, tj. Rzym] Duch ſwięty Bábilonem zowie/ iużći to nie on ſtáry Bábilon co był w Aziey/ boć iuż tego áni znaku nie było/ ále iż to ieſt práwy potomek iego [...]/ gdyż wſzytkimi ſpráwámi łákomemi chytremi á okrutnemi ieſt ná wſzem podobien do onego Bábilonu pirwſzego. RejAp 142v.
a. W dziedzinie religii i sprawowania władzy w Kościele (szczególnie o następcach apostołów – papieżach i biskupach) (142): Tákże teſz nietzytamy/ áby ſie Apoſthołowie Páná Kryſtuſowi kiedy około drew/ kámienia/ y wapna zabawiáli/ álbo potomkow ſwoich tákowych tzárow vtzyli? KrowObr 101v, 27, 29v, 119v; OrzQuin Gv; O cżym potomkowie ich [patryjarchów] ſwięći Prorocy iáwnie wypiſáli RejPos 102v, 56; Przypátrzże ſie iedno pilnie/ iáko ći bogoboyni Ceſárze mądrze opiſuią/ ktorą wiárę wſzyſcy trzymáć máią: to ieſt Rzymſką/ [...] ktorą Dámáſus [...]/ á dźiś iego potomek PIVS V. trzyma. WujJud 21v; Apoſtołowie tákże potomkom ſwoim vcżyć/ nápomináć/ wyſtrzegáć/ y ſtrofowáć kazáli lud poſpolity WujJudConf 49v, 40v, 42v; A wżdy nie náyduiem áby ſię zwał Piotr świety [!] vniuerſalis Apoſtolus/ choćiaſz był Kxiążę Apoſtołow: y żaden z iego potomkow tym ſię imieniem ták niezwycżáynym zwáć nie przyzwolił. SkarJedn 246, 79, 80, 101, d8v; áby Piotr S. popráwił wnim [papieżu Leonie] tego co by było potrzeba: á niedopuſzcżał ná niegodnego potomká ſwego żadney omylnośći SkarŻyw 318, 599, 601 marg; Auguſtyn lepák powieda: Iż oſobliwſzy y świętobliwſzy przykład Piotr potomkom podał/ áby ſię dáli mnieyſzym ſtrofowáć WujNT 655, 390, 461, 733; SarnStat 1123; Y Apoſtołowie Duchá ś. pełni/ czyniąc Concilium, pierwey ſię o wſzytkim pilnie wywiádowáli/ y rozumem przyrodzonym piſmá zbierali. iáko to y ná Koncyliách ich potomkowie czynią. SkarKazSej 663a, 674b.

potomek czego (2): Tákći Apoſtołowie y wſzyſcy ich prawdźiwi potomkowie nauki/ iednáli záwſze y podźiśdźień iednáią lud poſpolity z Bogiem. WujJudConf 88; Pewna rzecż tedy/ iſz ſię to ziśćiło/ y iśći ná potomkach iego [Piotra św.] ſtolice/ to ieſt/ ná Biſkupach Rzymſkich SkarŻyw 601.

potomek na co (1): Był w Tráiekćie Wilibrordus Biſkup bárzo ſtáry/ ktory prośił pilnie Bonifacyuſzá/ áby iego mieyſce záśiadł á ſtárośći iego pomocnikiem y potomkiem ná Biſkupſtwo zoſtał. SkarŻyw 517.

W połączeniu współrzędnym z rzeczownikiem lub zaimkiem osobowym [kto i (a(l)bo, ale) potomek (47), kto z potomk(am)i (2)] (49): KromRozm II c, h4; Sámá rzecz to okázuye/ iż Pyotrá y yego potomki (o pápyeżoch mowi) Kryſtus przełożonym y głową nye tylko Láćinnikow/ Grekow/ [...] ále y Ormyánow/ Arábow/ żydow [...] ná wyeki poſtánowił. KromRozm III O6v; Trzećie powiedał iż Piotrowi Swiętemu/ y iego potomkom/ klutze dał Pan Kryſtus/ á nie ktoremu Swięthemu Konſtantynopolſkiemu/ álbo onego Swięthego potomkom. KrowObr 29v; Ia N. obrany Biſkup P. [...] poſluſzny będę Swiętemu Piotrowi [...] y Pánu moiemu tzwartemu Páwłowi Papieżowi/ y iego pothomkom rządnie wſtępuiącym. KrowObr 127v, 30v, 31, 36, 125v, 128 [2 r.]; Tego cżáſu przyiechał Ian z Laſká Arcybiſkup Gnieznieńſki Legat [...]. Przeto w ten cżas dał Papież iemu ten Tytuł y iego potomkom Arcybiſkupom Gnieznieńſkim/ iż ſie mogą piſáć Legatus natus BielKron 415v; RejAp 77; RejPos 234v; WujJud 4; SkarJedn 70, 109, 159, 246, 333, 339; Ia Bonifacyuſz z łáſki Bożey Biſkup/ obiecuię tobie błogosłáwiony Pietrze/ Kśiążę Apoſtolſkie y twemu potomkowi błogosłáwionemu Grzegorzowi Papieżowi y potomkom iego/ [...] iſz [...] SkarŻyw 520; Zá takie wyznánie [św. Piotr] odnioſł od Páná ſwego błogoſłáwieńſtwo [...]/ iſz vcżyniony ieſt/ fundamentem kośćielnym/ [...] nie tylko w oſobie ſwey ktora długo ná świećie żyć niemogłá/ ále w potomkách ſwoich aſz do końcá świátá/ poki kośćioł Chryſtuſow trwa. SkarŻyw 597, 93 [2 r.], 238, 493 [2 r.], 520 [3 r.], 598; WujNT 76, 211, 286, 349, 390 (11); Ták y nam doſyć ná tym/ iż rodzay od Apoſtołow y ich potomkow ktorzy cudá czynili vkázuiemy SkarKaz 241a, 118b, 205b, 241a, 607a.

W połączeniach szeregowych (3): iż Papieżá teras nowo y niedawno ná tym Koncylium Florenckim poſthánowiono być po wſzyſtkim ſwiećie przełożonym Biſkupem/ y naprzednieyſzym/ y potomkiem Piotrá ſwiętego KrowObr 18v, 18v; SkarJedn 274.

W charakterystycznych połączeniach: potomek niegodny (2), nieodmienny; głowa potomka(-ow), moc, postanowienie, sprawa; potomkow bronić, przyczyniać, uczyć, zachować; od potomkow potwirdzony, wyświadczony; potomkom (po)da(wa)ć (10), dan (2), (roz)kaz(ow)ać (2), obiecować (2), pomoc, jest poruczono, posłany, posłuszny, przysądzić, (nie) przyzwolić (2), służyć (2), wierny, zachować, zlecić (polecać) (5); potomka(-i) czcić, czynić, mazać, pokazać (2), postanowić; na potomka(-i) przenieść, ściągać się, zstępować; mieć za potomka; przez potomki czynić, oznajmić, podany; za potomka znać, zwac; znać [kogo] potomkiem, zwać się (3); na potomkach (z)iścić się (4); o potomkach [co] trzymać; w potomkach pokazać się, zosta(wa)ć (2).

Zwroty: »po sobie potomki na swe miejsca wybierać« (2): ále obacżył Klemens iż tho nápotym będzye ſzkodliwa ſequellá/ áby Papieżowie po ſobie mieli potomki ná ſwe mieyſcá wybieráć BielKron 145v, 161.

»potomka na swoje miejsce ustawiać, postawić po sobie« [szyk zmienny] (1:1): Też vſtáwił/ áby żadny biſkup potomká ná ſwoie mieyſce nie vſtáwiał BielKron 180v; Y ták vcżynił Moyżeſz: poſtáwił po ſobie tego potomka [Jozuego syna Nun]/ zdáiąc mu poſłuſzeńſtwo ludu wſzytkiego SkarŻyw 501.

»zostawić potomkom« [szyk zmienny] (3): KArdynał iechał z woyſkiem/ á chłop ſie dziwował/ Mowiąc/ gdy był ſwięty Piotr/ ten ták nie woiował. Lecż pátrzay iáko wielki dziw po ſobie ſpráwił/ Sam niemiał nic/ á wiele potomkom zoſtáwił. RejFig Cc3; GrzegRóżn H; Bo ieſli inni Apoſtołowie potomki ſwoie z tą mocą ktorą ſami mieli zoſtáwili: á iako Piotr S. ktorego moc byłá więtſza/ y kośćiołowi potrzebnieyſza/ zoſtáwić iey potomkom ſwym y kośćiołowi niemiał? SkarJedn 79.

Wyrażenie: »prawy (a. prawdziwy) potomek« (2): Opuſzcżam y inne młodſze świádki/ ktorzy wſzyſcy iednomyſlnie/ świadectwo przed Bogiem y świátem wſzytkim ſtolicy Rzymſkiey dáią/ iż ná niey śiedzący/ ſą prawdziwi Piotrá S. potomkowie SkarJedn 113; Ci tedy ſą práwi potomkowie Apoſtolſcy/ ktorzy y po dziś dzień vczą y krzczą wſzytkie narody po wſzytkiemu świátu/ ktore przeto kátholikámi zową WujNT 124.
Wyrażenia peryfrastyczne na oznaczenie papieża i biskupów: »potomkowie apostolscy, apostołow« [szyk 8:1] (8:1): A ták wſzyſcy tákowi/ ktorzy ſie tey iáſney prawdźie ſprzećiwiaią/ [...] ſámi ſie wydawáią iáwnie/ iż nie ſą potomkowie Apoſtołow Kryſtuſowych. WujJudConf 125, 32; Ten ieſt tedy pewnym á nieomylnym poſłáńcem Bożym/ ktory od Bogá moc przez potomki Apoſtolſkie podáną od kośćiołá biorąc/ z kośćiołem ſię zgadza SkarJedn 53; CzechEp 22, 36, 42, 61; WujNT 124; Ták ſyn iego w nowym zakonie potomkom Apoſtolſkim mowi: kto was ducha mnie ſámego ſłucha PowodPr 24.

»potomek Chrystusow« (2): Dla tegoſz Papież nie zowie ſię Potomkiem Chryſtuſowym/ bo potomek ieſt po zmárłym/ á Chryſtus iáko pryncypał/ żywy ieſt [...]. Lecż ſię zowie Piotrowym potomkiem. SkarJedn 82, d8.

»potomek(-owie) Piotra (świętego), Piotrow(i)« [szyk 29:9] (24:14): KromRozm I E4; KrowObr 18, 18v [2 r.]; OrzQuin Gv; ták tymić to klucżmi ieſt porucżono zwięzowáć y rozwięzowáć tym to potomkom Piotrá s. ná zyemi RejPos 303; WujJud 21v, 27, 85; Tenże zbor S. y ná tym mieyſcu y ná drugim wyznawa/ iż Biſkup Rzjmſki Agato/ ieſt potomkiem Piotrá S. Kśiążęćiá Apoſtolſkiego. SkarJedn 119, 81 [2 r.], 82, 83, 109, 113 (17); SkarŻyw 318, 493, 599 marg; NiemObr 165; Ktorą władzą y iuriſdikcią máią tákże Piotrowi potomkowie/ Rzymſcy Papieżowie WujNT 60; Iáko ieſt iáwna rzecz miedzy haeretyki: ktorych herſtowie [...] niechcą ſię dáć ná rozſądek áni Papieżá potomká Piotrowego/ áni Koncyliow/ ábo Seymow duchownych WujNT 460, 3, 417, 444; SkarKaz 607a [2 r.]; SkarKazSej 697a.

Szeregi: »dziedzicy i potomkowie« (1): moc też oná znimi vmrzeć nie moglá: bo Kośćioł by bez niey zginął: coż ſię ſtáło? kłádzienim rąk dziedzice ſobie y potomki/ narod ſwoy zoſtáwuiąc/ cżynili [apostołowie] SkarJedn 31.

»potomek i (a, a(l)bo) namiastek (a. namiestnik)« [szyk 5:2] (7): Toć yeſt Ewányelia ktorą Apoſtołowye y potomkowye ich álbo namyáſtkowye/ biſkupi y kápłani wſſyſtkyemu śwyátu y wſſem wyekom yákoby przez ręce podáli z pomocą Páńſką KromRozm II c; RejAp 77; RejPos 300v, 302v; WujJud 4, 21v; SkarJedn 148; [Niethoc ſą świętich potumkowie/ a namieſtnicy/ kthorzy na ich mieścach ſiedzą ConfLutom K].

»namiastek (a. namiestnik) (Pana) Chrystusow, (a, i) potomek Piotrow (a. Piotra św.)« [szyk 4:2] (6): KromRozm I E4; ś. Piotra Kśiążęćiá Apoſtolſkiego potomkowi/ á Iezu Chriſtuſowemu namieſtnikowi/ prawdźiwe poſłuſzeńſtwo obiecuię. WujJud 27, 85; NiemObr 165; Bo nie ieſt imię [papieżnik] wzięte od iákiego miſtrzá nowego (iákie ſą nazwiſká haeretykow) ále od namiáſtká Chriſtuſowego/ potomká Piotrowego WujNT 444, 3.

»potomek i (a) następnik« (2): Moc Apoſtolſka nie zoſtáłá iedno w Piotrowych potomkách y naſtępnikách: á w innych nie zoſtáłá/ ktorzy po innych Apoſtolech wſtąpili. SkarKaz 607a, 607a.

»potomek i naśladownik« (1): The rzecży opowiadał ſwoim Zwolennikom/ y innym ich potomkom, y náśládownikom/ rzekąc [...] ArtKanc I19v.

»sukcesor abo (i) potomek« (2): Z ktorej powiáda przycżyny krew ſwoię rozlał? pewnie dla tego áby owce te odkupił/ o ktorjch ſtáránie zlećił Piotrowi/ y iego Succeſſorom ábo potomkom. SkarŻyw 93; CzechEp 36.

»potomek i wikaryj« (1): bo Kryſtus według vrzędu Melchiſedeká trwa kápłanem náwieki/ bes potomká y wikáryego KrowObr 181v.

»wikaryj Chrystusow a (i) potomek apos(z)tolski« (2): onym ſię tu tedy wſzytko zeydźie/ co ſię Chriſtuſowi y Apoſztołom nie zeſzło: á wżdyſmy (mowią) duchowni: á wżdy Chriſtuſowi wikáryowie/ á Apoſztolſcy potomkowie. CzechEp 61, 42.

α. O innowiercach (5): [nikolaici] przeli boſtwá Páná Chriſtuſowego/ iáko y dziś Nowokrzczeńcy ich potomkowie. WujNT 845.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy twórcy herezji (1): Wſzák Confeſſioniſte potomkowie ſą Luterowi/ iáko Helwetowie Zwingliuſzowi y Kalwinowi WujJud 11.

Wyrażenie: »potomkowie apostolscy« (3): Bylić y przed cztermi ſty lat kácerze/ yáko S. Byernat piſſe/ ktorzy ſye zwáli potomki ápoſtolſkimi á koſćyołem KromRozm I F2v; Iż nie mogą być pokázáni żadni potomkowie Apostolſcy prawdziwi, ktorzy by byli morderzmi. CzechEp 27 marg, 27.
b. W dziedzinie politycznej i administracyjnej (o władcach, urzędnikach itp.) [niektore użycia w tym znacz. zawierają również element znacz. 1.] (266): MetrKor 40/174; Potym [...] była znowu vgodá w Toruniu z Krolem Władziſławem/ tam Krol Polſki wźiąwſzy ſummę odſtąpił wſzytkich praw [...] y ſwoie potomki obligował/ aby przyſięgáli miſtrzowi thę vgodę dzierżeć BielKron 232, 253v, 310v; y poſłáłá [Helena] Konſtantynowi koronę drogiemi kámieńmi ozdobioną: [...] poſłałá y wędzidło. oboygá dáru vżywał Konſtántyn y wiárę krolom potomkom ſwoim podał. SkarŻyw 398; tedy ná żądánie Pánow Rad/ Kroi/ áby to potomkom iego nie wádziło/ decretowi ſwoiemu o odſądzeniu czći zfolgował. StryjKron 587, 612; NiemObr 169; Tákże y potomkowie Podſkárbiow przeſzłych reyeſtrá téż ſwé/ któréby do tych ſpraw potrzebné mieli/ ábo przywiéźć álbo poſłáć máią. SarnStat 415; y tákowé kśięgi przez potomki Stároſtów bywáią wnoſzoné ná mieyſcá oſobné SarnStat 537, 130, 415, 538, 882, 937 (10).

potomek na co (2): StryjKron 427; że po zeſzćiu náſzym z tego świata potomſtwo náſzé Mężczyńſkiéy płći tylko [...] máią miéć y wźiąć ſobie zá dźiedźicá y potomká ná Króleſtwo SarnStat 881, 160v.

sg w funkcji pl; w połączeniu z przymiotnikiem od imienia króla (1): Dziwna rzecż/ iż Alexándrow potomek/ Ptolomei/ Antygoni/ przeſládował kośćioł Boży BielKron 265v.

W połączeniu współrzędnym z rzeczownikiem, zaimkiem dzierżawczym lub zaimkiem osobowym [w aktach prawnych; kto (czyj) i (a, a(l)bo, ani, tak jako) potomek (222), kto z potomkiem (11)] (233): Ia. S. ſlvbvyą y przyſzyangam yſz Nayaſznyeyſchemv Xyanſaczyv a panv, panv Sigmvnthowy [...] panv memv myloſczywemv, y yego Crolewſkyey myloſczy potomkom Crolom polſkym, bandą wyerzen MetrKor 40/174, 37/2, 40/174; Mlynow theſz kthore wzyemy krolya yego miloſczi polſkiego po obv stronach Dnyeſtra mamy pobvdowane, any my any pothomkowye naſzy voyevodowye Moldawſczi vzivacz ynaczey ych nyemamy, yedno do voley yego Krolewſkyey miloſczi y do voley pothomkow yego K.M. LibLeg 6/160, 6/159, 10/95v; I potwierdzamy/ áby ten Sylweſter/ y potomkowie iego/ tey korony vżywaly/ ktorąſmy z głowy náſzey iemu dáli KrowObr 27, 31; My y potomkowie náſzy nie będziem dáwáć Commiſſyey iedno na gránice miedzy dobrámi náſzemi UstPraw I2, Ev; Miał mu też Krol s przyzwolenim wſzytkich rad ná Podolu álbo gdzye w Ruśi dáć dzyerżáwę dobrą ná wieki/ y iego potomkom Miſtrzom tego zakonu BielKron 415v, 231, 333, 390v, 412v; Tedyby táki Król/ nie był tákim w Polſzce Królem/ iákim Królem Chábry Boleſław/ y Potomkowie iego/ áż do dźiśieyſzégo Królá w Polſzce był? OrzQuin V4v; SkarŻyw 357; NiemObr 169; themuſz Krolowi Woloſki Hoſpodar [...] prziſiegal podmoca iego bic ſpotumki ſwemi nawieki. PaprUp C2v; áby záwżdy wiecznémi czáſy po zeſzćiu náſzym/ y potomków náſzych/ wolné obiéránié Królá zoſtawáło/ wſzem ſtanóm koronnym. Dla czego y Tytułu Haeredis vżywáć nie mamy/ áni potomkowie náſzy królowie Polſcy. SarnStat 19; PRZYSIĘGA Którą Miſtrz Pruski y iego potomkowie, Naiáſnieyſzému Pánu, Kázimiérzowi Królowi [...] czynić będzie powinien SarnStat 41; Y będźiemy powinni my Lodwik Miſtrz przerzeczony y kożdy potomek náſz/ gdy będźie ná Miſtrzoſtwo wźięt/ [...] Naiáſnieyſzému Królowi Káźimiérzowi y iego potomkom Królom Polſkim oblicznie ſtáwić ſie SarnStat 1094; tedy my Mikołay Biſkup/ będźiemy y náſzy potomkowie będą bydź ná pomocy/ y rádźić Iego Iáſnośći tylekroć ilekroć tego będźie potrzebá SarnStat 1127; Wſzákże od tego czáſu dóbr ſtołu náſzégo My z potomki náſzémi Królámi Polſkiémi wedla Státutu Polſkiégo rozdáwáć nie będźiemy. SarnStat 1190, 41 [2 r.], 60 [2 r.], 63, 74, 95 (212).

W charakterystycznych połączeniach: potomkowie(-ek) cesarze, komendoryowie (5), krolowie (42), krola(-ow) (Jego Krolewskiej Miłości) (11), podskarbich(-ow) (2), starostow (starościch) (4), starostw.

Zwroty: »uczynić potomkiem, potomka po sobie« (1:1): powiedział [król Kazimierz] im wolą ſwoię/ iż chce vcżynić potomkiem po ſobie w kroleſtwie Polſkim Ludwigá ſieſtrzeńcá ſwego BielKron 374, 310v.

»wziąć za potomka« = recipere sibi in successorem JanStat; habere pro successore JanPrzyw (3): Krol Ian záſię po ſwey śmierci/ wźiął zá potomka Ferdynándá álbo iego potomká ktorego/ ieſli by bez płodu ſzcżedł z ſwiátá BielKron 310v; SarnStat 881, 882.

»potomkom zostawić« (1): A nie tylko my przytomni tego mamy ſtrzedz/ ále y potomkom náſzym będącym powinniſmy tę náukę álbo oſtrzegánie po ſobie zoſtáwić BielKron 333.

Wyrażenia: »potomek będący« [w tym: po kim(1)] (2): BielKron 333; y My też z náſzémi potomki po nas będącémi po zeſzćiu Páná Kśiążęćiá Witowdá mamy do przerzeczonégo Páná Włádyſłáwá Królá/ Korony/ y Króleſtwá Polſkiégo przyſtáć SarnStat [994].

»potomek krolestwa« = następca tronu (1): Rzekł Saul/ ty go ná ſwe złe y ſromotę wymawiaſz y miłuieſz/ bo nie możeſz być beſpiecżnym potomkiem kroleſtwá tego/ poki on żyw BielKron 66.

»naznaczenie potomka« (1): StryjKron 427 cf »potomek i sukcesor«.

»potomkowie Piastowi« = królowie polscy (1): Zaſz nowiná byłá/ zá przodkow Krolá Páná náſzego zmárłego zá onych potomkow Piaſtowych. Tátárom [...] po wſzyſtkiey polſzcże woiowáć y ſkodźić? BiałKaz H3v.

»wybranie potomka« (1): StryjKron 427 cf »potomek i sukcesor«.

Szeregi: »dziedzic(e) i potomek(-owie)« = haeres et successor, dominus et haeres JanStat [szyk 3:1] (4): A wſzyſcy Królowie potomkowie náſzy y dźiedźice w roku po Koronáciiéy ſwéy [...] pokóy przyśięgámi vtwierdźić będą powinni. SarnStat 1080, 881, 882, 1117.

»potomek i sukcessor« (1): złożył Siem w Krákowie/ ná ktorym o wybrániu/ y náznáczeniu pewnego potomká y ſucceſſorá po ſobie ná Kroleſtwo Polſkie z Pány y Sláchtą rádził StryjKron 427.

α. Następczyni (2):
Zwrot: »zostać potomkiem« [w tym: czemu (1)] (2): Gdyż oná [Anna, królewna polska] iáko iáſna gwiazdá zá chmurámi/ Tu zoſtáłá potomkiem ſwieći miedzy námi. PaprPan Ee3; Inſzyć vmyſł niż Wándá ma tá pánná w ſobie/ Co zoſtáłá potomkiem cna Korono tobie. PaprPan Ee3v.

Synonimy: 1. dziatki, dziecię, dziecko, dziedzic, nasienie, potomstwo, rod, rodzaj, syn; a. nasienie; b. dziedzic, sukcesor; c. pokolenie; d. narod; e. ludzie; g. dziedziczka; 2. dziedzic, namiastek, następca, następnik, naśladowca, naśladownik, sukcesor; a.α. dziedziczka, naśladowniczka.

Cf [POTOMKA]

AL, IK