[zaloguj się]
[pdf]

DZIATKI (1194) sb pl t

a pochylone.

Fleksja
sg
N dziåtki
G dziåtek
D dziåtkóm, dziåtkåm
A dziåtki
I dziåtkami
L dziåtkach
V dziåtki

N dziåtki (198). ◊ G dziåtek (359). ◊ D dziåtkóm (99), dziåtkåm (61) [w tym: -ąm (1)]; -óm BielKom (2), BibRadz, KwiatKsiąż (2), Mącz, RejAp, BiałKat, SkarJedn, SkarŻyw (8), NiemObr, KochEpit, KochFr, WerKaz, BielSen, ArtKanc, ZawJeft, OstrEpit, SiebRozmyśl (2), SkarKaz, GosłCast; -åm ZapWar (2), HistJóz, FalZioł (10), SeklKat (2), RejKupSekl, MurzHist (2), MurzNT (3), RejZwierz, SarnUzn, HistLan (2), WujJudConf, ModrzBaz (10), ReszHoz; -óm : -åm GliczKsiąż (3 : 2), Leop (1 : 4), RejPos (21 : 1), RejZwierc (5 : 3), WujJud (3 : 1), RejPosWstaw (11 : 1), CzechRozm (4 : 6), ZapKościer (12 : 1), CzechEp (1 : 1), WujNT (9 : 4); ~ -óm (7) Mącz, BiałKat, ZawJeft, OstrEpit, SiebRozmyśl (2), GosłCast, -om (2) KochEpit, KochFr, -(o)m (90); -åm (43), -am (1), -(a)m (16); -åm : -am CzechRozm (5 : 1). ◊ A dziåtki (323). ◊ I dziåtkami (80); -ami (66), -(a)mi (14). ◊ L dziåtkach (35); -ach (20), -åch (9), -(a)ch (6); -ach OpecŻyw (2), GliczKsiąż (2), HistRzym, WujJud, KarnNap, ModrzBaz (2), WerKaz (2); -åch HistLan, CzechRozm; -ach : -åch RejWiz (1 : 1), RejPos (2 : 3), BiałKat (2 : 1), SkarŻyw (3 : 1), OrzJan (1 : 1). ◊ V dziåtki (39).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.

Dem. od „dzieci”, niekiedy w funkcji hipokorystycznej (1194):
1. Synowie lub córki w stosunku do swoich rodziców bez względu na wiek, potomstwo pierwszego stopnia; pueri Vulg, PolAnt, JanStat; nati Vulg, PolAnt, Modrz; filii, parvuli Vulg, PolAnt; liberi Vulg, Modrz; semen Vulg; partus, proles Modrz (804): yako vrzadownyk nasz pavel po zabyczyv kmyeczya mychala kyernoszkowycza oycza dzathek wysschey wypysszanych nyebyl w domv nasszym ZapWar 1527 nr 2374, 1550 nr 2674; HistJóz E4; KlerWes Av: Bo bárzo mieſſek nie ſpory Ciągnąć ſie ná owy wzory A bárzo nam tępią dziatki Owy háwtowáne kwiatki RejRozpr I3; RejJóz A5; SeklKat H, H2, L; RejKupSekl a4; MurzHist O3; BielKom nlb 5; nyemáłą pomoc á podporę záwſſe rodzicy máyą z dzyatek. GliczKsiąż C5v, B6v, C, C2, C5v [2 r.], C6 (13); GroicPorz n2; KrowObr 222v, Ss4; RejWiz 58, 58v marg, 69, 84, 88v (7); thák bez dziatek będzie [sic absque liberis erit] miedzy niewiáſtámi mátká twoiá. Leop 1.Reg 15/33, 29/22, Os 9/12; RejZwierz 86, 141v; BibRadz 4.Esdr 3/12, Gal 4/27, II 118b marg; BielKron 27v; KwiatKsiąż Fv; MączLub nlb 14; Prot C3; RejAp 142; GórnDworz Z2v; RejPos 25v, 113, 153, 258v, 330v, Ooo2v; BiałKat 53v [2 r.]; Krotkoć dziatki oycowſką miłość pámiętáią HistLan A3, A3, B [2 r.], Bv, B2, E2 [2 r.] (9); KuczbKat 310; RejZwierc 32v muarg, 33, 111v, 148 [2 r.], 148v (9); Tu ieſt náuká o powinnoſciách rodzicow przećiwko dziathkom w wychowániu ich RejPosWstaw 41v marg, 41v [3 r.], [412] [5 r.], [412]v [2 r.], [413] [2 r.], [413]v [2 r.] (19); CzechRozm 163, 197, 237v [2 r.], 241v; PaprPan [Hh5]v; ModrzBaz 107v; SkarJedn 250, 372; KochOdpr Bv; Calag 372a; KochPs 22, 35, 173, 191; wiele mátek vrodziwſzy/ mámkom dziatki oddáią SkarŻyw 91, 63, 140, 143 [2 r.], 153, 195 (10); ZapKościer 1579/1, 1580/5, 6v, 1584/52, 1585/56, 57v, 60v; Dźiatek płácząc Niobe ſámá ſkámieniáłá KochTr 15; CzechEp 49; NiemObr 86; KochEpit A3v; KochFr 86; KochMRot A2v [2 r.], A3v, A4v, B, B2v [2 r.], B4; ReszHoz 132; WerKaz 288 marg; WisznTr 23; BielSjem 22; PudłFr 5, 47; GórnRozm E3; Którym práwem rodźice dźiatki zábiiáią/ Y oné zá ofiárę Bogu ślubną dáią? ZawJeft 33, 33, 38; Calep 599a; GrochKal 10; Phil E; GórnTroas 63; OrzJan 48; LatHar 116; RybGęśli B4; WujNT 80, 271, 537, 541, 595 (11); Gdy oyćiec zéydźie oſtáwiwſzy dźiatki [pueris relictis JanStat 579] ieſcze do lat niedochowáné/ opiekun ich nie może dźiedźictwá przedáć SarnStat 583; SkarKaz 45a [2 r.], 578a [2 r.], b; GosłCast 45; PaxLiz B3, D4v.

dziatki czyje (355): A iesly by wczym tha tho Iagnieska Lesczinska albo kmiothkovie iey [...] albo dziatki yei byly by wczim przenagabany ZapWar 1550 nr 2676, 1517 nr 2198, 1518 nr 2207, 1545 nr 2646, 1549 nr 2662; OpecŻyw 40; yać was będę żywil y dziatki waſſe HistJóz E4v, C4, E, Ev, E3; FalZioł II 4b, V 15v, 18v; KłosAlg A4; RejPs 168; Kiedy patrzę na twe dziatki Ony ſtoią iako kwiatki RejJóz A5v, A5v, N4; SeklKat A5, F, F2, Gv, H, H3, H4v; RejKupSekl a4; MurzHist D, M4v, N, Nv, R2v; BielKom kt, B3v, B4v, C7 [2 r.], G2v; A przeto gdyż nie milſſego cżłowyekowi náturá nye dáłá yáko kożdemu ſwe dzyatki. GliczKsiąż Q3, C6v, D3v, D5, D6v, D8 (18); LubPs A4v; GroicPorz Bv; KrowObr 5, 62, 83v [2 r.], 123v, 129v (17); RejWiz 58v, 88v; Zbuduyćieſz thedy miáſtá dziatkom wáſſym [aedificate ergo urbes parvulis vestris]/ á chlewy y obory owcam y dobytkom wáſſym Leop Num 32/24, Num 32/16, 17, 26, Deut 1/39, 1.Reg 12 arg, Ps 16/14, Luc 11/7; LeszczRzecz A4; RejZwierz 124v; BibRadz I 9d marg, Gen 43/14, Ex 10/10, Num 31/9, Deut 4/40 (14); OrzRozm H2, H3,H3v; BielKron 308v; KwiatKsiąż A, D4; OrzQuin G3; RejAp 66v [2 r.], 100v [2 r.], 142, 186v [2 r.], 195; GórnDworz X2v, X7v; HistRzym 88v; Pociechá o oyczu zeſzłym dziatkom ſwoim. RejPos Ooo2 marg, 27v, 42v, 43, 87v [2 r.], 88 (43); BiałKat 281; HistLan A3, D2v, E2v [2 r.]; KuczbKat 235, 310; RejZwierc A5 [2 r.], 6, 6v, 10v [2 r.], 11 (17); WujJudConf 212; RejPosRozpr ev; RejPosWstaw 41v, [412] [3 r.], [412]v [7 r.], [413] [2 r.], [413]v (17); BudBib Num 14/31, Eccli 14/25 [26], 1.Mach 1/34 2.Mach 9/20; BudNT Luc 11/7; A w Chriſtuſie záś ieſt podobieńſtwo Oycá bácżnego/ á mądrze dźiatek ſwych chući y miłośći doświadcżáiącego. CzechRozm 237v, 237v; PaprPan Bb4v, Gg2v; ModrzBaz 10 [2 r.], 10v, 11v [4 r.], 33; SkarJedn 403; Mátko ty dziatek Swoich płákáć nie będzieſz KochOdpr D2; KochPs 162; SkarŻyw 26, 103, 263, 283, 503; tedy ma syoſtacz na dzatky Pána waltyna: przeſz ſzadnego Manowanya ten spadek ZapKościer 1585/57v, 1580/7 [2 r.], 17, 1582/26, 28, 31 [2 r.] (50); NiemObr 85 [2 r.]; KochFr 17; DZiatki moié idźćieſz tędy/ A mijayćie świetckié błędy. KochMRot A3v, A4, B3, B4, B4v; WerKaz 301 [2 r.], 302; WisznTr 16, 25; KochPieś 1; ArtKanc C14, M4v, M5, R17v; PaprUp C3, C3v [2 r.], F; ZawJeft 40, 43; A co się dotycze dziatek Pana Samuelowyeh, te zachowam iako przystoi przy Zenie moiey. ActReg 165, 54, 126, 162; GrochKal 7, 12; GrabowSet G4v; KochFrag 16; OrzJan 5, 18, 19, 20 [2 r.], 135; LatHar 563, 598; Abowiem wam obietnicá tá ieſt vczyniona, y dźiatkom wáſzym [et filiis vestris] WujNT Act 2/39, s. 22, 81, 196, Luc 11/7, 19/44 (21); SiebRozmyśl [A3], L; GrabPospR L3v; SkarKaz 420a, 421a; CiekPotr 64; cnémi poſtępki áby pobudzáli Rodźicy ſwé dźiatki/ do cnót przykład dawáli GosłCast 35, 36; PaxLiz Ev; SkarKazSej 670b, 673a, 696a; ZbylPrzyg B.

dziatki od kogo [= czyje] (1): Amitini ‒ Dziatki odbrata ſzioſtry. Calep 61b.

W połączeniach szeregowych (5): OrzRozm H2; káráć P. Bog pocżął Pháráoná krolá ná dziatkach iego/ ná ſługách/ ná máiętności. SkarŻyw 283; CzechEp 21; WerKaz 288; OrzJan 45.

W porównaniach (9): Iż nas rządzi á ſpráwuie iáko dziatki á iáko owiecżki ſwoie pod ſwiętbym kroleſtwem ſwoim RejAp 97v; RejPos 87v, 89, 132v, 206; RejZwierc 197; CzechRozm 90v, 109; Nie piſzęć wam tego żebym was záwſtydźił; ále nápominam iáko dźiatki moie miłe [sed ut filios meos carissimos moneo]. WujNT 1.Cor 4/14.

Przysłowie: Yacy ſą oiczowie matki/ take też y ich dziatki SeklKat F.
Fraza: »dziatki dorastają; dziatki podrosłe« (1; 1): Krol wtijm wielka chec pokazal poddanem ſwoim ze dziatki ſwe iuz podroſle zlecil do nauki dwiema Polakom PaprUp C3v; SLuchychayże [!] mię ſtáteczna á letna mężátko/ [...] ktoreyći iuż dźiatki doraſtáią ZbylPrzyg B.
Zwroty: »dziatkami, z dziatkami chodzić« = być w ciąży (4 : 1): FalZioł IV 34c; uterum ferre, Cięſzká chodźić/ dziatkámi chodźic/ brzemienną być. Mącz 509d; CzechRozm 127v, 135; GosłCast 23.

»ćwiczyć (a. wyćwiczać) [= uczyć] dziatki; (wy)ćwiczenie dziatek« = institutio liberorum, prolem informare Modrz [szyk zmienny] (2; 7): BielKom E8v; GliczKsiąż K; RejWiz 88v marg; RejPosRozpr c2; Cwicżenie dzyátek od ſiebie rodzicy pocżynáć máią. RejPosWstaw [412] marg, 41v, [412]; ModrzBaz 10, 12v.

»mieć, miewająca dziatki« = spłodzić potomstwo; filios suscipere PolAnt [szyk zmienny] (9 : 1): FalZioł V 19c; Gdyż tedy wyelka á oſobliwa to yeſt łáſká od miłego Bogá á ſtworzycyelá náſſego/ gdy małżonkowye w ſtadle á w przyworze małżeńſtwá ſwego dzyatki máyą myeć GliczKsiąż C7, Cv, C6v; BibRadz Gen 16/2, Ruth 1/11, 1.Par 23/11; HistRzym 44v; RejZwierc 178v; Zadne małżeńſtwo ſtu dziatek mieć y rodzić nie może SkarŻyw 180.

»nie mieć dziatek« = być bezpłodnym, bezdzietnym; non habere liberos a. filium, absque liberis Vulg; non erat ei natus PolAnt (4): Gdyby mieſzkáli bráćia poſpołu/ á ieden ſnich vmárł niemáiąc dziatek/ żoná vmárłego nie poymie inſſego/ ále ią poymie brát iego Leop Deut 25/5, 1.Par 24/28; Ale Sárái byłá niepłodna/ y nie miáłá dźiátek. BibRadz Gen 11/30; WujNT Matth 22/24.

»dziatki nosić« = być w ciąży (1): ktorą [naturę] płod bierze iuż nie doſtatecżną z rodziczow takież nie doſtatnych, á zwłaſzcża zmatek, ktore dziatki noſząc nie miernie ſie chowaią w piciu w iedle GlabGad K3.

»pociechę (a. pocieszenie) z dziatek mie(wa)ć; pociechy po dziatkach doczekać; pociecha w dziatkach« (2; 1; 1): Miewaią wielkie pocieſzenie rodzici zdziatek ſwoich gdi ie zmłodu dobrze wdobrei naucze wychowiwaią. SeklKat H4; RejPos 175v; WerKaz 301; Iż oycowie poćiechy drugdy z dźiatek nie máią SkarKaz 420a.

»rodzić dziatki; rodzą się dziatki; (po-, u-, z)rodzenie dziatek; dziatki rodzący« = parere filios PolAnt; filiorum generatio Vulg; partus Modrz [szyk zmienny] (10; 6; 15; 2): Poczyna ſie tractat [...] o rozmagitych przypadłoſciach Pań y niewiaſt: ktore miewaią przy rodzeniu dziatek ſwogich FalZioł V 15v, kt, II 4b, V 16c, 18v; SeklKat L; GliczKsiąż C3, C5; LubPs hh2v; KrowObr 187, 225; BibRadz Gen 3/16, 16/1; A gdyż powiádáią że w piérworodnéy ſpráwiedliwośći dźiatki ſye rodzą/ niewinné od grzéchu BiałKat 253v; KuczbKat 115; RejZwierc 6v; CzechRozm 164 [2 r.]; ModrzBaz 53; Tám boleść ná nie przyſzłá/ iáka więc przychodźi Ná białą głowę/ kiedy dźiatki rodźi. KochPs 71; SkarŻyw 180; KochTr 22; CzechEp [406], [407]; WerKaz 292 [2 r.]; PaprUp C3v; LatHar 115, 126; WujNT 595 marg, 1.Tim 2/15; PaxLiz Ev; KlonWor 63.

»rozmnażać dziatki; rozmnożyć [kogo] w dziatkach; rozmnożenie dziatek« (1; 1; 1): SeklKat H4v; Potym gdy ſię nierychło do rozmnożenia dziatek vdáli/ mieli pierwſzego ſyná Kaimá SkarŻyw 263; ktemu rozmnożył go wdziatkách iſz po dwudzieſtu lat/ dwánaśćie mu ſynow dał P. Bog SkarŻyw 347.

»dziatki uczyć (a. nauczać), dać na naukę; uczenie dziatek« [szyk zmienny] (9 :1; 2): KłosAlg A4; Ktore [pismo polskie] abyſcie wſziſczi czitali/ y dziatki ſwe nauczali. SeklKat A5, G3; ſſukáyą ſobye [mieszczanie] inſſych ſzkoł á burs ná vcżenye ſwych dzyatek. GliczKsiąż K3v, K, K2v, K3v; BibRadz I 9d marg; RejPos 334; RejPosRozpr cv [2 r.]; KochFrag 16.

»(u)miłować dziatki; miłość ku dziatkom, do dziatek« [szyk zmienny] (6; 3 : 1): O ktorym [Bogu] piſmo powieda/ iż nie rowno więcey vmiłował nas niżli my vmiemy vmiłowáć dzyatki ſwe. RejPos 256, 256; HistLan A3; Miłość ku Bogu/ przewyſzyłá miłość ku dziatkom. SkarŻyw 140 marg, 140; CzechEp 368; KochMRot B4v; ZawJeft 32; GosłCast 28, 34.

»umrzeć, szczeznąć bez dziatek« = nie zostawić potomstwa; mortuum esse sine filis a. sine liberis Vulg (2 : 1): Było tedy śiedm bráćiey: á pierwſzy poiąwſzy żonę/ vmárł bez dźiatek. WujNT Luc 20/29, Luc 20/28, 30.

»(wy)chować (a. wychowywać) dziatki; (wy)chowanie dziatek; wychowane dziatki; dziatki dawać ku chowaniu« [szyk zmienny] (21; 31; 2; 1): RejJóz E4v; Yako rodzicy maią wielką cięſkoſc wychowywaiąć dziatki ſwoie SeklKat H; BielKom kt; GliczKsiąż E4v, E5, E7, E8; KrowObr 62; A ták pocżćiwy rodzic niecháy ná to godzi/ Aby w grozye wychował dzyatki poki młodzi. RejWiz 89, A6v, 45v, 58, 81; RejZwierz 65; KwiatKsiąż Ev; RejAp 186v; GórnDworz X2v, X6v; RejPos 43, 345v; BiałKat 53v, 281; BielSat D4; KuczbKat 260; RejZwierc A5, 6, 6v; WujJud 212 marg, Nn6v; Pożytki dobrze wychowánych dziatek. RejPosWstaw [414]v marg, 41v [2 r.], [412] [2 r.], [412]v, [413], 42; CzechRozm 241v; KarnNap G2; SkarŻyw 71, 262, 320, 482; ArtKanc V2v; BielRozm 31; WujNT 1.Thess 2/7; PowodPr 46; SkarKaz 44b [2 r.], 45a, 419a, 420a [3 r.], 421a.

»(wy)puszczać (a. wypuścić) dziatki na świat; dziatki na świat puszczone« = powołać do życia [szyk zmienny] (3; 1): Y dla tego oná [natura] przez to dwoie złącżenie/ męſzcżyzny z białągłową/ wypuſzcża dziatki ná ſwiát GórnDworz X7v, X7v; RejPosWstaw [412]v; iáko bárzo źle cżynią rodźicy/ ktorzi zániedbawáią dobrego ćwicżenia dźiatkam od ſiebie ná świát puſzcżonym [qui rectam prolis institutionem negligunt] ModrzBaz 10.

»dziatkami zajść, zastąpić« = zostać brzemienną [szyk zmienny] (2 : 2): BibRadz Tob 9/5; Oto y Elzbietá w ſtárośći ſwey/ á k temu będąc niepłodną/ iuż też od ſzesći mieſięcy dźiatkámi záſzłá [concipiens fuit filium in senectute sua PolAnt Luc 1/36]. CzechRozm 161, 127 [2 r.].

»nie zostawić dziatek« = umrzeć bezpotomnie; non reliquere filios a. semen Vulg [szyk zmienny] (2): Tákże y wſzyścy śiedm [pojęli Żony]; á nie zoſtáwili dźiatek/ y pomárli. WujNT Luc 20/31, Mar 12/19.

Wyrażenia: »kłopoty około dziatek« (2): y dáie iey [niewieście] P. Bog pokutę/ boleſne y ćięſzkie rodzenie/ kłopoty wielkie około dziatek SkarŻyw 262; SkarKaz 45a marg.

»dziatki liche [= słabe]« (1): Ciężar tákże dómowy ſpółeczny námá Teraz w méy niebytnośći muśi [żona] niéść ſámá: Strzegąc w domu porządku/ wáruiąc ſzkody/ Dźiatek lichych pilnuiąc/ zakłádów zgody. KochPieś 52.

»małe (a. malućkie) dziatki« = parvuli Vulg, PolAnt [szyk 5 : 5] (10): GliczKsiąż K; KrowObr 187; Leop Ps 16/14, Dan 14/9; BibRadz Ex 10/10; á dla tego one [białegłowy] dziatki máłe chowáią/ á podroſłe oycowie ćwiczą GórnDworz X6v; RejPos Ooo3; KuczbKat 235; KochPieś 52; WujNT 537.

»miłe dziatki« [szyk 11 : 3] (14):BielRozm 7; MurzHist M4v, N; Iuż was Bogu porucżam moie miłe dzyatki BielKom C7; GliczKsiąż Dv; OrzQuin Y3v; RejPos 42v; HistLan E; Nie dźiwuię Niobie/ że ná martwé ćiáłá Swoich namilſzych dźiatek pátrząc/ ſkámięniáłá. KochTr 6; ArtKanc C14; ZawJeft 35, 38; LatHar 598; GosłCast 36.

»młode dziatki« [szyk 3 : 1] (4): Y Rodziczow tak glupych wiele ieſt/ ktorzy mlode ſwe dziatky ſlubuią do klaſtora SeklKat F2; RejZwierz 78v; RejZwierc A5, 6.

»osirociałe dziatki« [szyk 1 : 1] (2): BielKron 58; Bo żáłoſnać to ieſt rzecż/ gdy miły á wdzyęcżny ociec ábo mátká vmrze á zeydzye s ſwiátá tego ośirociáłym dzyatkom ſwoim. RejPos Ooo2.

»spłodzenie (a. rozpłodzenie) dziatek; dziatki spłodzone« (2; 1): TEn ſtan Małżeńſtwá S. y Sákráment Pan Bog poſtánowić racżył/ nie dla cżego inſzego/ iedno ku ſpłodzeniu dźiatek WerKaz 285, 280; PowodPr 46.

»własne dziatki« [szyk 6 : 3] (9): KrowObr 123v; LeszczRzecz A4; RejPos 195v, 292; Gdy go [ojca] iáko obcego z domow ſwoich zbyły/ Iákby iego właſnemi dżiatkámi nie były. HistLan F4v, B4; RejZwierc 202; CzechRozm 90v; ZawJeft 32.

Szeregi: »dziatki, (i, a, albo) czeladź (a. czeladka)« [szyk 14 : 1] (15): SeklKat F2v, G3, N2; Dyakonowie máią być iedney żony mężowie/ ktorzyby vmieli dobrze dziatki ſwoie rzędzić/ y właſną tzeladkę. KrowObr 5, 62, 226v; HistRzym 119, 120v; RejPos 124, 346v; HistLan A3v; SkarŻyw A4v; ReszHoz 126; Nie ma też być [żona] świegotliwa/ nie ma ſię po goſpodách tułáć/ [...] ále vſtáwicżnie przy dźiatkách á cżeládźi w domu być. WerKaz 290; GrabPospR L3v.

»dom(ek) [= domownicy] (a. domownicy), (i) dziatki« = filii et domus Vulg [szyk 12 : 3] (15): ieſli mu kto dufáć będzye/ będzye opiekálnikiem y dzyatek iego/ y wſzytkiego domu iego/ y káżdey ſpráwy iego. RejPos Ooo3, 115, 124, 173v, 175v [2 r.], 223, 346v; RejZwierc 265v; ModrzBaz 128; SkarŻyw A4v, 126; WujNT l.Tim 3/12; Kłopoty goſpodárſtwá y domow náſzych y dźiatek/ obracay nam Pánie ná náukę zbáwienną SkarKaz 423b; SkarKazSej 696a.

»mąż, (i) dziatki« = vir, filii Vulg (3): SeklKat N2; WujNT Tit 2/4; Ale to mężowi y dźiatkóm/ náwet tobie Sromotę wielką ſpráwi/ gdy śmierć zádaſz ſobie. GosłCast 36.

»niewiasty (a. niewiastki) i (albo) dziatki« ‒ parvuli et mulieres Vulg; mulieres et filii, uxores et parvuli PolAnt [szyk 3 : 2] (5): Leop Num 32/26; Y pobráli ſynowie Izráelſcy w poymánie niewiáſthy Mádyáńſkie y dźiatki ich BibRadz Num 31/9, 1.Mach 1/34; RejZwierc 261; BudBib 1.Mach 1/34.

»dziatki, (i) potomki (a. potomstwo)« [szyk 24: 1] (25): A táką wiárą y tákim ſercem/ iuż nie tylko ſobie/ ále y dzyatkom/ y potomſtwu ſwoiemu/ [...] tákowy wiele ku pożytku vcżynić może. RejPos 236, 176, 277; y slubuye pokoy wyeczny ten vczywy Ivrk vczywemu Ianowy wyduſzewy Dzatkom yego y potumkom yego ZapKościer 1585/53v, 1582/31, 1583/34v, 42, 1584/45, 47 (20); WujNT 537; SkarKazSej 696a.

»dziatki i (abo) powinowate (a. powinne)« [szyk 2 : 1] (3): MurzHist D; RejPos 245v; Vważ mężá/ powinné/ y dźiatki namilſzé GosłCast 36.

»rodzicy, (i) dziatki« [szyk 5 : 1] (5): A tu záś z wielką pilnoſcią obacżyć mamy z niemáłą pociechą náſzą/ co zá pożytki y rodzicy y dzyatki wzyąć mogą RejPosWstaw [414]v, [1103]; CzechRozm 241v; OrzJan 112, 135; VotSzl C2.

»synowie (a. synaczkowie) i (albo) dziatki« = parvuli et filii Vulg [szyk 3 : 1] (4): Leop Dan 14/9; KwiatKsiąż A2v; Niebyłoć potrzebá ſynóm/ y dźiatkom/ roſkazowáć czynić to/ co z przyrodzenia powinni BiałKat 53v, 53v.

»(nie) żona (a. (mał)żonka), (i, a, albo, ani) dziatki« = uxor et filii a. parvuli Vulg; uxor a. coniux et liberi Modrz [szyk 59 : 20] (79): wſtal Iakob ráno y wzyęli go ſinowye zdzatkámi y zżonami ſwymi ná woży HistJóz Ev, E; FalZioł V 66; BierRozm 7; SeklKat S3v; MurzHist B4v, D [2 r.], N; LubPs gg3; KrowObr 226v; Leop Dan 14/9; OrzRozm H3, H3v; BielKron 58, 251, 307v, 308v, 348; żywi mię Pan Bóg chudą Oyczyzną moią z żónką y z dźiatkámi moimi OrzQuin G3; HistRzym 88v, 119; RejPos 133v, 173v; RejZwierc 189, 258v; BudBib Tob 14/14; BiałKaz I; CzechRozm 227, 241v; ModrzBaz 33, 49, 108v, 128; SkarŻyw 26, 126; StryjKron 235, 507, 702; Gdzye ten vczywy Criſtek y smalſzoną swoy [!] gertruda podzyękowały svpelny saplaty y ſdzatkamy swemy ZapKościer 1586/68, 1582/28, 31, 1583/37 [2 r.], 1584/45v, 1585/53v (14); KochMRot B4; ReszHoz 126; KochPieś 32, 52 [2 r.]; GórnRozm A4, B4, I3, L3v; PaprUp F; ZawJeft 37; ActReg 54, 126; KochFrag 54; OrzJan 5, 18, 19, 20 [2 r.], 135; WujNT Act 21/5; GrabPospR L3v; CzahTr H; SkarKazSej 670b, 673a; Płynie przez morze od dźiatek/ od żony/ Do Lizybony. KlonFlis D.

W przen (12): Wołoská źiemiá mowi [...] Wielki ſmutek/ záłość w moiey głowie/ Pobráli mi dziatki Tátárowie. BielSat G2 [idem BielSen 15], G; SkarJedn 387; BielSen 15; A my bráćia/ według Izááká ieſteſmy dźiatkámi obietnice [promissionis filii sumus], WujNT Gal 4/28.

dziatki czyje (7): BibRadz Luc 13/34; Wołoská źiemiá mowi [...] Co chcą [Turcy] ná nas przewodzą vporą/ Dziatki naſze w dzieſięćinie biorą. BielSat G2v [idem BielSen 16]; BielSen 11, 16; BielSjem 33; Ieruzálem/ Ieruzálem/ [...] ilekroćiem chćiał zebráć dźiatki twe [filios tuos] iáko kokoſz gniazdo ſwe pod ſkrzydłá/ á niechćiáłoś? WujNT Luc 13/34, Gal 4/25.

Wyrażenie: »miłe dziatki« (1): Mátká Ziemiá Polska/ vcży Białegłowy walcżyć. [...] Aták was vpominam moie miłe dziátki/ Od wſzech tych nieprzyiaćioł ſtrzeżćie ſie zásadki. BielSjem 33.
Przen (45):
a) Ludzie wierni jako synowie Boży (30): BudBib 4.Esdr 1/36 [37]; Wyznawam go też być pierworodnym [...] iż mu Bog y oćiec iego oddał wſzyſtkie inſze rzecży/ á napierwey dziatki do ręku y rządu CzechRozm 33, 155v.

dziatki czyje (15): BibRadz Bar 4/31 [32]; RejAp 178v; iáko Bog Ociec racżył odmienić s ſzcżyrey dobrotliwośći ſwoiey/ przećiwko nam nędznym á vpádłim dzyatkom ſwoim. RejPos 169v, 256, 256v, 301, Ooo2v; Aby iuż nie z dáleká ná nię [drogę zbawienia] dźiatki iego pátrzáły/ ále áby nią práwie do niego przychodźiły. CzechRozm 173v, 60v, 90, 109, 197v, 229; KochMRot A3; ZawJeft 32.

Zwrot: »dziatki miłować« (2): BOG ſwoié dźiatki miłuie/ Swégo duchá im dáruie KochMRot A3; ZawJeft 32.
Wyrażenia: »dziatki boże« = filii Dei Vulg (9): Skąd oto obácżyć możeſz/ iż nie ieden á tenże ſpoſob ieſt zbáwienia wſzech dziatek Bożych CzechRozm 173, 22v, 61, 173v, 178v, 228v, 229; NiemObr 13; WujNT Philipp 2/15.

»dziatki maluczkie« [szyk 1 : 1] (2): CzechEp 92; Aleś dźiátki málucżkie nas racżył powołáć/ A nie przebráne ſkárby łáſki ſwey okazáć ArtKanc L2v.

»wierne dziatki« (3): RejPos 237v, Ooo2v; Potym/ też y to ieſt opowiedźiane wiernym/ iż tego nie kto inſzy więcey cżynić miał/ wiernym dźiatkom Bożym/ iedno ludźie zli CzechRozm 229.

Szereg: »synaczkowie a dziatki« (1): ábyſcie ſtali iáko pirworodni ſynacżkowie á dzyatki Bogá Oycá ſwego. RejPos 301.
b) Uczniowie w stosunku do mistrza, lub poddani w stosunku do zwierzchności, zwłaszcza duchownej (15): RejFig Aa8 [2 r.]; Do mnie przydźćie/ dźiatki/ á tu poſłuchaćie/ Z iáką vczćiwośćią pánu ſłużyć maćie. KochPs 47; Puſzcżáią śieći wmorze/ á owo Pan Iezus ſtánął ná brzegu/ y woła ná nie: Dziatki/ maćieli iakie ryby do iedzenia? SkarŻyw 599; ArtKanc T19; LatHar 333 [2 r.], Aaa6v; Dźiatki/ ieſzczećiem máluczko ieſt z wámi. WujNT Ioann 13/33, Mar 10/24.

dziatki czyje (5): BibRadz Gal 4/19; BudNT Gal 4/19; Vweſeliłem ſię bárzo/ iżem nálazł z dźiatek twych chodzące w prawdźie [de filiis tuis ambulantes in veritate] WujNT 2.Ioann 4, Gal 4/19, 3.Ioann 4.

a. Potomstwo zwierząt i ptaków (17): Rzekłá mátká [liszka] bárdzo mądrze/ Dziatki gdy was kuſznierz podrze: Tenći ſam was będzie ſzácował/ Ktory lepſzy podgárdłek miał BierEz M2, O [2 r.], O4; SeklKat K4v; Vmieć to y źwirzątko y ptaſzek ná gniaźdzye/ Iż tym dzyatki okrywa gdzye cokolwiek znaydzye. RejWiz 88v; RejZwierz 126v; RejPos 257v; Lánia/ przed páznokćiámi Srogimi (ſpoł z dźiatkámi/ Ktorych obronić chćiwa) Zbiega ná dálą GrabowSet P3.

dziatki czyje (5): SeklKat K4v; Tym kſtałtem práwie iák orzeł z dzyatkámi ſwoimi/ Ták ſie pan obchodzić racżył też s przodki náſzymi LubPs gg4, S6v; CzechEp [396]; ArtKanc K8.

Zwroty: »miłe dziatki rodzić« (1): Nie ſobie ptaſzek miłych dziatek rodźi/ Y owcá w wełnie nie dla ſiebie chodzi StryjKron 279.

»dziatki wychowywać« (2): SeklKat K4v; iáſkółki ſwé máią Gniazdá/ gdźie dźiatki wychowywáią. KochPs 126.

Wyrażenie: »liche [= słabe] dziatki« (1): Iáko ptak liché dźiatki ſkrzydły ſwémi krije/ Ták człowiek pod zaſłoną łáſki twoiéy żije. KochPs 51.
2. Osoby małoletnie, chłopcy lub dziewczęta; pueri Vulg, PolAnt, Modrz; infantes, parvuli Vulg, PolAnt; imbecilles, pueruli PolAnt; pueritia, tenera aetas Modrz; pusilli Vulg (390): Dziátki też żydowſkié noſſątz rozgi oliwné przed nijm ijdątz ſpiewaly rzekątz OpecŻyw 71v, 11v, 21v, [27], 43v, 73v, 102v, 121v; PatKaz III 153v; TarDuch D4, Ev; á tak dziatki vpierſi maią ſie ſtrzec tego zielia wſzelkim obycżaiem FalZioł I 8c, [‡]b, + +5e, I 8c, 29a, 68d, II 3c, V 28; GlabGad A2v, C5, P4; RejRozpr A4v, B2; SeklKat C3, D, D2; RejKup b8v, k6; RejKupSekl a5v; A náśmyewáli ſye znas iż dźyatki krzćimy KromRozm I F2v; MurzNT Matth 11/25, Luc 10/21, 18/15, 16 [2 r.]; KromRozm II x2; [w Atenach] ſtrzyżono włoſy dziatkom/ y ony offyárowano bogu Apolinowi. GliczKsiąż C7v, C7v, D7v, E2v, H3, K4v; LubPs ff3v marg; RejWiz 35, 107v; Leop Ex 2/6, Sap 11/8, 18/5, 10, Mar 9/36, 10/14; BibRadz 2.Par 3/10, Sap 11/8, Mar 7/28, II 108a marg; BielKron 164v [2 r.]; yzeby áz do pięt nascie lat w mnieyſze prace dziatki były wdawany KwiatKsiąż N4v, D2, E4v, K3v, N2 [s r.], N3v; Mącz 170a; SarnUzn C3; SienLek 59v; RejPos 2v marg, 25v [2 r.], 26, 27v, 40v (9); BiałKat 186 [3 r.], 253v, 261; KuczbKat 130; Bo to y dźiatki wiedzą/ iż Pan Bog ieſt ſtworzyćiel wſzytkich rzecży. WujJud 62v, 162, 199v marg, L12; RejPosWstaw 41v [2 r.], [412]v [2 r.], [413] [5 r.]; BudBib Ion 4/11, Sap 13/17, 18/5, 10; BudNT Mar 9/36, Luc 18/16; Iezus PAN dźiatkam błogoſłáwił ále ich nie nurzał. CzechRozm 258v marg, 226, 258v [3 r.], **6; ModrzBaz 10 [3 r.], 10v marg, 12 [2 r.]; Zywot S. Lucyaná y dwoygá dziatek męcżennikow SkarŻyw 45, 46 marg [2 r.], 48, 91 [3 r.], 103, 129 (20); MWilkHist G2; CzechEp 100, [395]; NiemObr 145, 148; ZapKościer 1584/39v, 1585/60v; ReszHoz 131; ArtKanc E5; BielRozm 18; PaprUp G2v, G3; GórnTroas 71; NIe długo/ dźiatki/ téy gry wáſzéy będzie. KochFrag 38; OstrEpit A3; LatHar [++], 352, 444, 445; Krzeſt y dziatkom potrzebny do zbáwienia. WujNT Zzzzz3v, Matth 2 arg, s. 13, 22, 76, 77 (21); JanNKar B4; JanNKarGórn G3v; SarnStat 639; PowodPr 9; SkarKaz 578b, Oooo3a; Z dźiatkámi vcżćiwymi towárzyſtwo mieway [...] Zle wychowáne dzieći/ zuchwáłé chłopiętá; Podżogá do niecnoty KlonWor 41, 29.

W połączeniach szeregowych (9): Yako ieſt przikazanie Boże/ ieſly go dziatki/ ſludzi albo poddani nieumieią tedi ſię go wten dźień [...] po wynny vczić SeklKat G2, G2v; RejWiz 82v, 104v; RejPos 70v; KwiatOpis D; SkarŻyw 130; StryjKron 406; Włodárze Kmiotki y dźiatki máią wiedźieć/ co ieſt y co vbędźie. GostGosp 42.

W porównaniach (13): LubPs B6v; ieſli ſie nie náwroćićie/ á nie ſtániećie ſie iáko máłe dziathki [efficiamini sicut parvuli] nie wnidziećie do kroleſtwá niebieſkiego. Leop Matth 18/3 [przekład tego samego tekstu BibRadz, RejPos 13v, 328v [2 r.], 329, 332, 332v, WujNT]; BibRadz Matth 18/3; RejAp 199; RejPos 13v, 328v [2 r.], 329, 332, 332v; KuczbKat 5; CzechRozm 86; WujNT Matth 18/3; By młodé dźiatki gráiąc poſkákuią ſnádnie. GosłCast 42.

Zwroty: »dziatki uczyć, ku nauce dawać, na naukę dawać, posyłać; dziatki się uczą; nauczyciel dziatek« [szyk zmienny] (6 : 2 : 1 : 1; 2; 1): FalZioł V 49v, 53, 54; SeklKat G2v; V Ziemiańſtwá ieſt ten obicżaj dzyecyom rządźić á chowáć bákálarzá/ ktori domá pokątnem obycżáiem ćwicży á vcży dzyatki GliczKsiąż K3v, K8v; CzechRozm 111v; CzechEp 113, 114; NiemObr 147; ReszHoz 131; y tuſzyſz ſobie żeś ieſt wodzem ślepych/ [...] náuczyćielem dźiatek [magistrum infantium] WujNT Rom 2/20; JanNKar B3v.

»dziatki wychowywać; wychowanie dziatek« (1; 4): Teraz o tym wychowányu dzyatek do<ſi> c </> nyechayby káżdy zá wdzyęcżne prziyął/ to com piſał GliczKsiąż Q3v; KwiatKsiąż kt; RejZwierc 99v; RejPosWstaw [413], [413]v.

»(wy)ćwiczyć (a. wyćwiczać) dziatki; ćwiczenie dziatek« = imbuere teneram aetatem, puerorum institutio Modrz [szyk zmienny] (6; 6): ktory zwycżay bárzo pomagał ćwicżenyu máłych dzyatek GliczKsiąż K5v, H3, K3v; GroicPorz ev; RejWiz Cc4v; KwiatKsiąż kt, Av, A2v; RejPosWstaw [413] marg, [413]v; Iákie ſtáránie ma być/ około dobrego ćwicżenia dźiatek/ y młodźieńcow [Quae cura debeat esse puerorum, ac iuvenum recte instituendorum]. ModrzBaz 9v, 11v.

Wyrażenia: »małe (a. maluczkie) dziatki« = parvuli, pusil Vulg; tener aetas Modrz [szyk 45 : 37] (82): Ale małem dziathkam vcżyń plaſtr stey to Coloquintidi FalZioł III 31a, V 37v, 84v; KromRozm I H4v, K4, L4v; KromRozm II f3v, q3; KromRozm III E3; GliczKsiąż D7v, K, K5v; A przeſto tym Oleiem dziatki máłe máżąc/ nic inſzego nietzynićie/ iedno krzeſt prawdziwy [...] háńbićie KrowObr 83, 82v, 83; RejWiz 119; Leop Matth 18/3, 6, Mar 10 arg, 10/13; BielKron 458, 463v; Mącz 68b; GórnDworz Z6; A potym ony málucżkie dzyatki/ kthore wnet po národzeniu iego [Chrystusa] były zmordowáne/ ná cżeść á ná chwałę swiętemu imieniowi iego. RejPos 278, 13v [2 r.], 152v, 153 [4 r.], 164, 266v (15); BiałKat 186 [2 r.], 248v, 251, 256 [2 r.], 257 (13); KuczbKat 135 [2 r.]; WujJud 94v; WujJudConf 170; CzechRozm 109v, 237v, 258 [2 r.], 258v [3 r.], *3 [2 r.] (10); KarnNap B4; ModrzBaz 11v; SkarŻyw 3 marg, 130; Bo okrom pobitych ſtárych ludzi/ y máłych Dziatek/ Ludzi Chrześćiáńſkich pięćdzieſiąt y pięć tyſięcy 340. wywiedli w niewolą StryjKron 777, 350; CzechEp *4v [2 r.], 57, 99, 108, 579; KołakCath B4v; WujNT 11, Matth 18/3, s. 76.

»młode dziatki« = tenera aetas Modrz [szyk 9 : 7] (16): ale dziátki mlodé gdzie chcialy tu mogly chodzitz OpecŻyw 32, 73v; FalZioł II 7b; SeklKat A4; RejKupSekl a3v; Ták theż młodych dzyatek obycżáye záraz ſkłádnye á ſluſſnye máyą być wypráwionè. GliczKsiąż K2, I7v, I8, K7v; Mącz 27c; WujJud 199v; RejPosWstaw [413]v; ModrzBaz 10v; StryjKron 406; ArtKanc R17; GosłCast 42.

»noworosłe, niedorosłe dziatki« [szyk 2 : 1] (2 : 1): Kthory ſpoſob vcżenya noworoſlych dzyatek nye bárzo zły yeſt GliczKsiąż I8v, E7v; OrzJan 20.

»dziatki nierozumne (a. bezrozumne)« (3): Krzćili też dźyatki nyerozumne/ á ktore yeſſcze wyerzyć nyemogły KromRozm II x2; RejPos 153; WujJud 178.

»niewinne dziatki; niewinność dziatek« [szyk 19 : 14] (32; 1): LubPs B6v, C; Lepiey ſie dopuśćić kxiężey ożeniáć/ á niſſli dziatki niewinne zábijáć. KrowObr 233v, 82v, 236; BielKron 24v, 139v; GórnDworz Y3; A miec z onymi niewinnemi dzyatkámi/ kwiatki przed nogi iego RejPos 87v, 2v, 25, 25v, 26, 26v (12); RejZwierc 255v; KochPs 173; KochDz 105; ArtKanc C14; GrabowSet R2; OrzJan 136; LatHar 355 [2 r.], 538; święto tych niewinnych dziatek záwſze kośćioł święćił y obchodził/ począwſzy od czáſow Apoſtolſkich WujNT 9; SkarKaz 517b; CzahTr E4v; Więc drudzy nieſzláchetnym przedawáią Zydom Dźiatki niewinne Bożym y świeckim ohydom. KlonWor 29.

»dziatki nowonarodzone« [szyk 3 : 1] (4): [poganie] záwſſe zá dzyatki nowonárodzone nyeco ofiárowáli bogom ſwym GliczKsiąż C7v; BielKron 288; KuczbKat 5; WujJudConf 43.

»dziatki pirworodne« [szyk 1 : 1] (2): Przecż pirworodne dzyatki dawano do koſciołá. RejPos 55v marg, 56.

»dziatki ssące« [szyk 1 : 1] (2): LubPs B6v; A iáko Dawid powiáda/ (marg) Pſal. viij (‒) iż y od dziathek sſących iuż idzie chwałá Pánu Bogu ná wyſokośći. RejZwierc 8.

Szeregi: »dziatki, (i, a, a(l)bo) młodzieńcy (a. młodzieniaszki, a. młode ludzie, a. młodź, a. młodzianki)« = pueri ac iuvenes, pueritia et iuventus Modrz; parvuli, iuvenes Vulg [szyk 10 : 2] (12): Leop Ier 9/21; Herodes, Ten też dziatki álbo młodzianki pobił Mącz 155b; WujJudConf 199; RejPosWstaw 41v, 42 [2 r.]; Trzećia/ áby dziatki y młodzieńce do wſzelákich cnot y náuk ćwicżono [in iuventute recte instituenda] ModrzBaz 4, 9v, 11v, 13v; SkarŻyw 91; KołakCath B4v.

»dziatki i (a) niemowiątka (a. niemowlęta)« (3): OpecŻyw 73v; BibRadz 1.Reg 15/3; Cżáſu tego ten okrutnik y dziatkom á niemowlętom Chrześćiáńſkim nie przepuśćił SkarŻyw 46.

»niewiasty (a. niewiastki) i dziatki; niewiasty z dziatkami« = mulieres et parvuli Vulg, PolAnt [szyk 8 : 4] (11; 1): BibRadz l.Reg 15/3, Ier 41/16; drugie niewiáſty weſpoł z dziatkámi dobrowolnie w morze wpádáły topiąc ſie BielKron 273; RejZwierc 255v, 261v; BudBib Ios 8/35; SkarŻyw 503; StryjKron 308, 309 [2 r.]; A tych ktorzy iedli byłá liczbá/ pięć tyśięcy mężow/ oprocz niewiaſt y dźiatek. WujNT Matth 14/21, Matth 15/38.

»nie dziatki i (a, ani) prostaki (a. prostaczkowie)« [szyk 2 : 1] (3): A tu rozumiey/ iżći tu nie mowi do proſtakow ani do dzyatek/ iedno do tych ktore tu przełożył ſzáfárzmi ſwemi RejPos 217v; CzechRozm 237v; WujNT 89.

»sieroty i dziatki ubogie« (1): áby nie chowano W folwárku cżeladźi mniey áni więcey nád potrzebę: á máli bydź co nád potrzebę/ tedy śieroty y dźiatki vbogie GostGosp 16.

»tak dziatki jako (i) starzy (ludzie)« [szyk 3 : 2] (5): Malancolią y ſwietego walantego niemocz/ tak ſtarim iako dziathkam oddala FalZioł I 133b, V 37v; StryjKron 350, 777; ArtKanc R17.

Przen: Serdeczny, poufały zwrot do ludzi doroslych [zawsze w V] (3): Ale ia wam powiedam ſłuchayćie mię dźiatki/ Ná wáſze to pieniądze záſtáwiono śiatki. BielSat B4 [idem BielRozm 14]; NVż my Dźiatki záſpiewaymy z weſelem/ że Pan Kryſtus ieſt náſzym Zbáwićielem. ArtKanc C6v; BielRozm 14.

Synonimy: 1. potomki, potomstwo, synaczkowie, synowie; 2. młodzianki, młodzieńcy, młodź, niemowiątka, niemowlęta.

Cf DZIECI, DZIECIĘ, DZIECIĘCIE, DZIECKO

SB