[zaloguj się]
[pdf]

DZIEDZIC (469) sb m

-e- (468), -ę- (1).

W N sg : -ic (120), -ić (3); -ić RejAp; -ic : ić HistRzym (7 : 1), Mącz (9 : 1).

e jasne.

Fleksja
sg pl
N dziedzic dziedzicy, dziedzice, dziedzicowie
G dziedzica dźiedźiców
D dziedzicowi, dziedzicu dziedzic(o)m
A dziedzica dziedzice
I dziedzicem dziedzicmi, dziedzicami, dziedzicy
L dziedzicach
V dziedzicu

sg N dziedzic (123). ◊ G dziedzica (26). ◊ D dziedzicowi (28), dziedzicu (1); -owi: -u MetrKor (5 : 1). ◊ A dziedzica (38). ◊ I dziedzicem (109); -em (7), -(e)m (102). ◊ V dziedzicu (1). ◊ pl N dziedzicy (32), dziedzice (2), dziedzicowie (1); -e KochPs; -owie BiałKat; -y: -e SarnStat (2 : 1). ◊ G dźiedźiców (26); -ów (11), -ow (1), -(o)w (14); -ów : -ow SarnStat (11 : 1). ◊ D dziedzic(o)m (11). ◊ A dziedzice (16). ◊ I dziedzicmi (39), dziedzicami (9), dziedzicy (4); -ami BiałKaz, LatHar, SarnStat, PowodPr; -y SeklKat, KuczbKat; -mi :-ami : -y SeklWyzn (2 : ‒ : 1), Leop (1 : 1 : ‒), KarnNap (2 : 2 : 1), WujNT (8 : 2 : ‒). ◊ L dziedzicach (3); -ach (2) Mącz, KołakCath; -åch (1) StryjKron.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Spadkobierca, członek rodu, potomek, syn z prawego małżenstwa mający prawo dziedziczenia; heres Mymer, Mącz, Calep, Cn (221): Enus po nim [po Ezopie] dziedzicem był. BierEz F3, F3; OpecŻyw [61]; Heres. Eyn erb Dzyedzic Murm 169; Mymer1 38; MurzNT Matth 21/38; BielKom Cv; Diar 35; DZiedźic powinien vczynić Inwentarz trzydźieſtego dniá po śmierći zmárłego GroicPorz ee3; á ono ſnadź thym. Inwentarzem [...] dźiedźic oſzukał Credytory. GroicPorz ee3v, o3, rv, r3v, ſ, ee3v (19); Leop Gen 15/3, 4 [2 r.], Prov 13/22; BibRadz I 8 marg, Gen 15/3, 4, Matth 21/38, Gal 4/30; BielKron 11v [3 r.], 13v; Haeres ex septuncae, Dziedzic ná którego przipáda trzecia część ymienia/ y yedná dwánaſtna cząſtká. Mącz 17c; Haeres ex semisse, Dziedźic na połowicy wſziſtkiey mayętnośći. Mącz 17d; Haerdem testamento relinquere, Teſtamentem komu ymienie od kázáć/ Dziedzicem vczinić. Mącz 194d, 152b, c, [267]a, 419c, 464d, 502b; HistRzym 30v, 34v, 74 [3 r.], [89]v; A też to pewnie wiecie/ iż ze zle nábytego nigdy áni wy áni dzyedzicy wáſzy cieſzyć ſie nie będą RejPos 253, 31v, 32; KuczbKat 255; BudNT K7; CzechRozm 86; ztąd táiemne rodzenie dźiatek y drugich podrzucánie/ zktorych iedne dawią/ drugie ná iáwnych mieyſcách porzucáią/ á drugie miedzy dźiedźice [veris haeredibus] bywáią policżone. ModrzBaz 53, 46v; KochPs 196; SkarŻyw 2, 284 [2 r.]; CzechEp 32; SKárży ſie na Ilmáelá Sará Abrámowi/ Ze ſie będąc bękártem rowna dźiedźieowi KochMRot C2v; KochPieś 42; Calep 470a, 1060a [2 r.]; KołakCath A3v, B3, C4 [2 r.]; WujNT Matth 21/38, Mar 12/7, Luc 20/14, Gal 4/1, Hebr 12/17; PowodPr 30; SkarKaz 421a; W' Poznániu V Wdowy y Dźiedźicow Ianá Wolrabá. CzahTr kt; SkorWinsz A3; SapEpit A2; KlonWor 55, 62, 63.

dziedzic czego (9): Haeres ex Asse, Dziedźic/ wſzitkych dóbr. Yedynak. Mącz 17c; RejPos 250v; á pogrzebſzy świekry vmárłe vcżćiwie/ zoſtał [Tobiasz] dziedzicem [haereditate acquisivit] wſzytkich máiętnośći ták ich iáko y oycowſkich. BudBib Tob 14/14[15]; KarnNap F3; ModrzBaz 122; KochPs 35; SkarŻyw 452; KołakCath Bv; SarnStat 1118.

W charakterystycznych połączeniach: dziedzicem być (22), (u)czynić (4), zostać (3).

Przysłowie: RejZwierz 141v; Gdyż y poſpolite przyſłowie to ieſt żáwżdy miedzy ludźmi/ iż iákieby kolwiek było nábycie złe/ że s tákiego nie będzye ſie weſelił y trzeći dzyedzic. RejPos 312; iż zle nábythego trzeći dziedzic nie pożywie. RejZwierc 37v, 48v [ogółem 4 r.].
Zwrot: »za dziedzica wziąć« (2): Haeredem instituere, Zá dźiedźicá wziąć/ ymienie wzdáć/ zápiſáć. Mącz 413c; SkarŻyw 452.
Wyrażenia: praw. »najbliższy dziedzic« (1): Secundus haeres, Naybliſzſzy dźiedźic króm yednego/ pierwſzy po yednym. Mącz 378a.

»niebieski dziedzic« = ubogi [cf Luc 6/21]; tu: żart. (1): Przedsię tám wniść nie może ociec y zmieścić ſię Gdy przyiedzie: przyidźie mu álbo ná vlicy, Albo ſtać ná ſmyntarzu, iáko niebieſkiemu Dziedzicowi. CiekPotr 34.

praw. »ostateczny dziedzic« (1): A gdy niemáſz przyiaćioł y żony/ tedy ſpadek przynależy do ſkárbu Krolewſkiego/ kthory iuż ieſt oſtátecznym Dźiedźicem. GroicPorz ggv.

»ostatni dziedzic« = ostatni z rodu [szyk 2 : 1] (3): CATHEMERINON. Xięſtwá Słuckiego/ z żáłobliwym lámentem ná pośpieſzną śmierć/ ſławney pámięći Xiążąt Słuckich/ Gerzego/ Iána Siemioná/ y Alexándrá/ Oſtátnich Dźiedźicow. KołakCath kt [idem] A3, B2v.

»pewny dziedzic« (3): A nie tylko ie zoſtáwowáli po ſobie ná świećie pewnymi dziedzicámi/dobr/ y máiętnośći ſwoiey KarnNap F3; á co rozumieſz przyſtoi cżynić ludźiom świetſkim? ktorym bronienie Rzeożypoſpolitey właśnie należy/ ktorzi máiętnośći ſwey pewne dźiedźice [bonorum suorum certos habent haeredes] ModrzBaz 122; KochPs 35.

»dziedzic pirwszy« (1): A wſzákoż ono dziecię thák odkupione/ chocia v rodzicow będąc/ tedy záwżdy miáło pirwſze práwo przed inemi dziećmi/ iż ten bywał poſpolicie dziedzicem pirwſzym/ then bywał wybieran ná vrzędy RejPos 56.

»dziedzic prawy, prawdziwy« [szyk 2 : 2] (3 : 1): Ludźie náuczeni w Práwie przykłániáiąc ſye/ vſtáwili też cudzołożniki mieczem káráć/ niemniey dla niezliczonych złyeh rzeczy/ ktore s tąd pochodzą to ieſt/ krzywoprzyſyęſtwá/ [...] zdrádliwe oſzukánia prawdźiwych dźiedźicow GroicPorz kk3v; RejPos 42, 250v; á ty więc [synu] w mé ſpráwy Maſz náſtąpić ná potym/ iáko dźiedźic prawy. KochJez A3.

»starszy dziedzic« (2): Ierzy Kxiążę a ſtárſzy dźiedźic Kxięſtwá tego KołakCath Bv; KlonWor 71.

»własny dziedzic« (2): GroicPorz gg2v; Idą y teraz cni Olechnowicży/ Właſni dźiedźicży. ModrzBazStryj ¶2v.

Szeregi: »ojczyścic albo dziedzic« (1): á ktorzy [ludzie] byli proſtego niſkiego narodu y vbogiego/ zwano tákie Plebei/ á przednieyſze od nich zwano Patres/ to ieſt oycowie/ á ſyny ich zwano Pátricij/ to ieſt oycżyśćicy álbo dzyedzicy. BielKron 99.

»dziedzic i potomek« (2): SkarJedn 31; Wyiąwſzy żeby żaden dźiedźic tákowych dóbr y potomek [haeres et successor [JanStat 902] ſłuſzny nie był: abowiém w tákowéy rzeczy oná máiętność vtoniona nam przynależéć będźie. SarnStat 1118.

»syn a (i) dziedzic« (2):zácżym Epiphániuſzá wziął ſobie zá ſyná y dziedzicá máiętnośći Xwey wielkiey. SkarŻyw 452; KołakCath A3v.

W przen (4): RejPos 263; Wydźieráią dźiedźicom w onym ćiemnym leśie/ Co im Oćiec y mátká do noſká przynieśie. KlonWor 61.

dziedzic czego (2): Káżdy znich áż [...] żadney błędliwey y kácerſkiey náuki niezacżął áni pomagał: ále trfáiąc w podániu Apoſtolſkim iáko wierni prawdy przodkow ſwoich dziędzic [!]/ Heretyctwá pſował. SkarJedn 397; WujNT 365.

a. bibl. O człowieku będącym dzieckiem Bożym i na tej podstawie dziedziczącym dobra nadprzyrodzone (96): BibRadz Eccli 44/22; BudBib Eccli 44/22[23]; Bo ieſli ći ktorzy ſą z zakonu/ dźiedźicmi ſą [haeredes sunt]: tedyć prozna zoſtáłá wiárá/ y wniwecz ſię obroćiłá obietnicá. WujNT Rom 4/14.

dziedzic czego (59): ale go [Bóg człowieka] teſz ſobie wezmie/ za Syna ſwego przywłaſzcżonego/ y vcżyni go dziedziczem/ imienia ſwego na wieki. SeklWyzn b3; KromRozm I [H3]v; Leop Hebr 11/7, 9; BudNT Hebr 11/12[7]; KarnNap C2v; W czym chcąc Bog dźiedźicom [heredibus] obietnice obfićiey okázáć nieodmienność rády ſwey/ przyśięgę ná to vczynił WujNT Hebr 6/17, Hebr 11/7, 9; SkarKaz 637b. Cf »dziedzic wiecznej chwały«, »dziedzie krolestwa bożego, niebieskiego«, »dziedzic wiekuistej ojczyzny«, »dziedzic świata«, »dziedzic (wiecznego) zbawienia«, »dziedzic żywota wiecznego«.

Wyrażenia: »dziedzic Boży« = heres Dei PolAnt, Vulg; heres per Deum Vulg (6): ijż onij ſą ſynoẃie krola wiecżnégo/ ij dziedzicy boży/ kroluiątz ſnijm na wieki OpecŻyw 189v; BibRadz Rom 8/17, Gal 4/7; RejPos 31v; WujNT Rom 8/17, Gal 4/7.

»dziedzic wiecznej (wiekuistej, a. niebieskiej, a. swojej) chwały« (8): cżyni nas [Bóg] dziedziczmi godnymi/ y ſprawiedliwymi/ wiekviſtei chwały ſwoiei. SeklWyzn b3, g4v, V3; MurzHist F; iż przećiw ták ćięſzkiemv grzechowi / dał ták łátwie lekárſtwo/ chcąc was mieć ſynmi ſwymi/ y dziedzicmi chwały niebieſkiey. KarnNap C2; WujNT 547; PowodPr 16, 68.

»dziedzic krolestwa (Bożego, a. niebieskiego, a. Pańskiego, a. świętego, a. wiecznego itp.)« [szyk 20 : 5] (25): KlerWes A; RejPs 220v; LubPs bbv marg; KrowObr 44; żebyſmy też [...] zſtáli ſię ſpolnemi z nim [z Chrystusem] dźiedźicmi onego nazacnieyſzego á wiecżnego kroleſtwá. BibRadz I *6v; RejPos 2v, 4, 33 [2 r.], 183v, 186v, 265, 266v; RejPosWiecz2 96; BiałKat 258v; RejPosWstaw 22; żeby ſie iuż sſtał [syn Adamow] ſynem Bożym/ mieſzcżáninem niebieſkim/ á pewnym Kroleſtwá Bożego dziedzicem KarnNap A3v, A4v, Bv, C2v; CzechEp 325; ArtKanc N15v; Mężoboycy nie mogą być dziedzicmi kroleſtwá niebieſkiego [heredes regni]. WujNT Aaaaaa, Iac 2/5; [Mieszko I] Skoro wziął ná ſię znák Krzyzá świętego, Sſtał ſię dziedzicem kroleſtwá wiecznego. KlonKr C.

»dziedzic wedle obietnice, nadzieje« (2 : 1): Biał 190v; A ieſliśćie wy Chriſtuſowi: tedyśćie plemieniem Abráhámowym/ y dźiedźicámi wedle obietnice [secundum promissionem heredes]. WujNT Gal 3/29, Tit 3/7.

»dziedzic niebieski« (1): vcżynił ćię [Bóg] ſynem ſwym przyſpoſobionym/ y dziedzicem niebieſkim. LatHar 677.

»dziedzic wiekuistej ojczyzny« (1): á ſſtánie ſie [wierny] [...] wdzyęcżnym dzyedzicem oney wiekuiſtey oycżyzny ſwoiey obiecáney y zgotowáney tobie od Páná tego. RejPos 177.

»prawy dziedzic« (4): RejPs 172; á ten ieſt práwy dzyedzic kroleſtwá niebieſkiego/ kto cżyni wolą Bogá Oycá iego ktory ieſt w niebie. RejPos 186v, 33, 135v.

»społeczny, spolny dziedzic« = coheres Vulg (3 : 2): że też y Pogáni máią być ſpołecżnemi dziedzicami/ y ſpołećżnym [!] ćiáłem/ y ſpołecżnemi vcżęſniki obietnice iego Leop Eph 3/6, Hebr 11/9; CzechRozm 268v; LatHar 390; Wiárą/ przeprowádził ſię do źiemie obiecáney/ iáko do cudzey/ mieſzkáiąc w namiećiech z Izáákiem y Iákobem ſpolnymi dźiedźicmi [coheredibus] teyże obietnice. WujNT Hebr 11/9.

»dziedzic świata« (1): Abowiem nie przez zakon obietnicá ſię sſtáłá Abráhámowi/ ábo naśieniu iego áby był dźiedźicem świátá [ut heres esset mundi]: ále przez ſpráwiedliwość wiáry. WujNT Rom 4/13.

»wieczny dziedzic« (2): RejPos 191v; pewnie wiedz/ że ná ſobie odnieſieſz wſzytki obietnice á błogoſłáwieńſtwá od Páná twego/ a sſtánieſz ſie nieomylnie wiecżnym dzyedzicem/ ſpołu z nim/ kroleſtwá iego. RejPosWiecz2 96.

»własny dziedzic« [szyk 3 : 1] (4): dla ludu ſwoiego przebránego poráził rozmáite krole/ áby był iem dał poſieſć ony roſkoſſne ziemie ich á práwie ie tám był iuż dziedziczmi właſnemi vczynił. RejPs 202; Boże Oycże náſz bądź miłośćiw nam iáko właſnym dziedzicom ſwoim á ſynacżkom ſwoim. RejPos 33, 7v; CzechRozm 61.

»dziedzic (wiecznego) zbawienia« [szyk 1 : 1] (2): BibRadz Hebr 1/14; Bowiem náſz vmyſł nápełnia śie łáſką Bożą/ zá ktorą sſtawſzy śie ſpráwiedliwymi y ſyny Bożymi/ ieſzcże k temu wiecżnego zbáwienia dźiedźicy zoſtawamy KuczbKat 140.

»dziedzic żywota wiecznego« = heres (secundum spem) vitae aeterne Vulg [szyk 11 : 1] (12): SeklWyzn b4; SeklKat N4v, Y; KromRozm II b2v; LubPs F2v marg; KrowObr 46, 157v; WujJud 94; WujJudConf 95v; A my to iáśnie widźimy/ że wiárá w Páná Chryſtuſá nie przekliętymi/ ále błogoſláwionymi ſpráwiedliwymi nieśmiertelnyini/ y wiecżnego żywotá dźiedźicámi nas cżyni. BiałKaz F3v; ábyſmy będąc vſpráwiedliwieni łáſką iego/ sſtáli ſię dźiedźicámi według nádźieie żywotá wiecżnego. WujNT Tit 3/7, 1.Petri 3/22.

Szeregi: »dziecię i dziedzic« (1): á co więtſzego y zá dźiećię ſwoie/ y dźiedźicá kroleſtwá ſwego niebieſkiego bierze. CzechRozm 173v.

»dziedzic a krol« [szyk 1 : 1] (2): ktory [Panie] nikczemnego człowieka tak wyſlawowac racziſz ześ go prawie vczynił krolem a dziedzicem wiecżnego krolestwa twego ſwiętego RejPs 149v; RejAp 9.

»dziedzic a (i) pan« [szyk 1 : 1] (2): RejPos 337v; iż vbogich obrał ſobie [Bóg] zá dźiedźice y Pány chwały ſwoiey. PowodPr 68.

»przyjaciel i spolny dziedzic« (1): śmiele przy Pánie y Miſtrzu ſwym (iáko wierni iego przyaćiele y ſpolni dźiedźicy) zá ſtołem vśiędźiemy. CzechRozm 268v.

»syn(aczek) i (a) dziedzic« = filius et heres PolAnt, Vulg [szyk 27 : 1 ] (28): OpecŻyw 189v; SeklWyzn g4v; SeklKat N4v, Y; á ſtawamy ſye ſynmi żywotá/ y dźyedźicmi wſſyſtkyego dobrá Bożego. KromRozm I [H3]v; MurzHist F; MurzNT 96; KromRozm II b2v; BibRadz Rom 8/17, Gal 4/7; iż tákiemu káżdemu dopuśćił ſie Pan sſtáć ſynacżkiem ſwym/ á wdzięcżnym dziedzicem kroſtwá ſwego niebieſkiego. RejPos 163v, 71v, 196v, 262, 267, 267v (11); KarnNap B2v, C2; LatHar 677; WujNT s. 547, Rom 8/17, Gal 4/7; SkarKaz 637b.

2. Posiadacz, właściciel (posiadłości ziemskiej), ziemianin, pan włości; kmieć osiadły; bogacz; heres, possessor Mącz (73): ZapWar 1528 nr 2457; Czo siie syenka doticze to yeſt dziedzicz a poddani yego K. m. LibLeg 10/154v; GroicPorz oo3v; Gdy loźny poymie dźiewkę v kmiećiá oſiádłego dźiedźiczkę tedy ten lozny ma być dźiedźicem/ á także też gdy loźny oſiádłą poymie. UstPraw B4v, H4; Poznał woł dzyedzicá ſwego/ á Oſieł iáſli Páná ſwego/ á lud Izráelſki nie poznał BielKron 93v, 351; Possessor, Dźierżawcá/ dźiedźic. Mącz 314c, [114]a; tedy nie niebacząc ná przećiwienié dźiedźicá [haeredis contradictione non obstante JanStat 51] w téy mierze (który ták poddáné ſwé ma trzymáć/ iákoby wyſtępni nie byli) máiętnośći onégo Kmiećiá będą mogli y máią ie do ſkárbu obróćić/ ſzácuiąc ie iáko winá nieśie SarnStat 925; SToiąc oblicznie przed ſądem Szláchetny N. dźiedźic N. [nobilis N. de N. JanStat 449] iáwnie y przez wyznánié zeznał SarnStat 1255, 385, 404, 639, 658, 1253 (15); Dźiedźicowi ſzcżodremu káżdy chce być brátem. KlonWor 55, 57 [2 r.]; RybWit B3v, Cv.

dziedzic czego (11): ZapWar 1542 nr 2504; Mącz 496c; HistHel Dv; Tedi pán dzedzycz ty mayęntnoſczy powynyen bęndzie yemu albo zęnyę albo potunkom yego thę Sto grziwyen przeſz wſzelaky trudnoſczy a potcziwye wroczycz ZapKościer 1582/41, 1585/60v; ActReg 21; Ieſli dziedzic imieniá będzie pozwan [De possessore adprobationem admittende JanStat 632] iákoby zaſtawą to imienie dzierzał. SarnStat 780, 403, 686, 1168, 1211.

W połączeniu z nazwą dóbr (włości) [w tym: czego (1), z czego (5), na czym (3), w czym (4)] (16): a yako dziedziczi poticzczi nygdi nycz nyemyely kv they hy wthey rzecze wlasnosczi ZapWar 1536 nr 2493, 1520 nr 2248, 1527 nr 2376, 1537 nr 2564, 1542 nr 2504, 1548 nr 2667, nr 2668; MiechGlab ktv; Oſwiecżonemu panu / Panu Piotrowi Kmicie Grabi z Wiſnicża/ á na Sobniu dziedziczowi WróbŻołtGlab A2; BielKron 399; Do zacnie Vrodzonego Mikołáiá Reyá z Nagłowic dziedzicá. RejZwierc 266; StryjKron 365; pan Ian Káſztelan Krákowſki/ z brátem ſwym pánem Ráfałem dźiedźicem z Tarnowá [cum... haerede de Tarnow JanStat 43] SarnStat 378; KlonFlis A2; RybWit [A]v, [A2]v.

W charakterystycznych połączeniach: dziedzicem być (23), (u)czynić (9).

Zwrot: »być wespołek dziedzicem« (2): á ieſliby między tákowémi pozwánémi byli niektórzy weſpółek dźiedźicámi lat niemáiący [cohaeredes minorennes JanStat 415] SarnStat 474, 756.
Wyrażenia: »dziedzic własny« (4): ZapWar 1525 nr 2317; powinien ten to poſſeſſor pieniądze tákowéż ſwoié wźiąć/ á z poſseſsiiéy imienia przerzeczonégo dźiedźicowi właſnému/ ábo práwo od niego máiącému/ vſtępić SarnStat 1168, 1168, 1177.

»dziedzic ziemski« (1): Zwłaſzcżá potomſtwo ono Kaimowe/ ták ſię świeckich j ćieleſnych rzecży chwyćiło/ iákoby iuſz dziedzicy ziemſcy byli. SkarŻyw 269.

Szeregi: »dziedzic i (albo) dzierżawca« (3): SToiąc oblicznie przed ſądem ſzláchetny A. dźiedźic álbo dźierżawcá M. [de N. haeres sive tenutarius JanStat 450] iáwnie y przez wyznánié zeznał SarnStat 1256, 404, 1211.

»gospodarz a dziedzic« (1): Villa urbana, quae et praetorium dicitur, Budowánie to w którym ſám goſpodarz á dziedźić onego ymienia ſiedział/ páński álbo biały dóm może być zwan Mącz 496c.

»kmieć osiadły abo dziedzic« (1): Ktobi komv wziąl Kmieczia oſiadlego abo dziedzicza, abo też do niego vcziekl, tedygo ma wroczicz zmaiętnoſczią iego wſſitką ComCrac 17.

»pan a (albo, i) dziedzic« = dominus et heres JanStat (6): UstPraw Iv; Sámá mu obiecáłá/ tey winnice doſtáć/ Wnetże miał być iey pánem/ y dzyedzicem zoſtáć. HistHel Dv; SarnStat 661, 669; Wielmożnemu Pánu Iego Mośći Pánu Andrzeiowi Krotoſkiemu Woiewodźicowi Inowłocłáwſkiemu/ Pánu á dźiedźicowi w Lobzenicy memu záwſze Mośćiwemu Pánu. RybWit [A]v, [A2]v.

»podawca albo dziedzic« (1): Opusczaią się wywody ktoremi się moze to pokazać, iż Podawca albo Dziedzic tei wsi wktorej Kościoł iest, pustoszyc go ob differentiam niemogł religionis. ActReg 21.

W przen (3): BibRadz Prov 8/21; kto poſpołu pod zaſłoną [...] mądrośći y pieniędzy będzye leżał/ ma pirwſze mieyſce náuká/ przeto iż mądrość dawa żywot ſwoim dzyedzicom [vitam tribuunt possessori suo Vulg Eccle 7/13] BielKron 80v; Boś ty [miły swiatku] nie ieſt dziedzicem ieſteś nam goſpodą RejZwierc 271v.
a. bibl. O człowieku grzesznym, którego czeka piekło (2):
Wyrażenia: »dziedzic piekielny« (1): tákowy tzłowiek w kroleſtwie niebieſkim bywa potzytany dármo/ a z łáſki z niepráwego práwy/ [...] z grzeſznego ſwięty/ z ſyná dyabelſkiego Syn Boży/ z dziedzicá piekielnego/ dziedzic kroleſtwá niebieſkiego. KrowObr 44.

»wieczny dziedzic« (1): áby cie [czart] odwiodſzy od ſzcżyrey prawdy Páńſkiey ktora cie zbáwić miáłá/ miał cie iuż zá wiecżnego dzyedzicá ſwego. RejAp 167.

3. Panujący władca, monarcha; następca tronu, członek dynastii (174): GliczKsiąż B8v; BielKom Dv, E3; Eudoxyná żoná Wálentynianowá/ ſzukáłá pomocy przećiw Máxymowi/ ábowiem ſie bałá o dzyedzice/ ktorzy ieſzcże byli máli BielKron 159v, 57, 217v, 326 marg, 346v, 383, 407v (12); HistRzym 33; ktory Peluſza/[...] będąc też Dziedzicem z Xiążąt Litewſkich/ [...] iż niebył ná Wielkie Xięſtwo Litewſkie po Troydenie [...] wybrány StryjKron 385, 90, 270; SarnStat 636; MIESKO WTOry/ [...]/ niewieśćiuch/ wzgárdzony: Ryſchá Zoná/ wygnána/ z Dźiedźicem w ſwe ſtrony. KlonKr A3 wstęp, F4.

dziedzic czego (38) : MetrKor 34/287v, 34/288 [2 r.], 37/1, 37/1v [2 r.]; LibLeg 6/191; RejAp 144v; BielKron 232, 356; GórnDworz A2; RejPos A3; iedenże ſam był ktory iuż miał być dziedzicem kroleſtwá onego RejZwierc 34; StryjKron 330, 360; Dźiedźicu morzá y tutecżnych włośći GrochKal 7; Phil M2; Páná Káżimiérzá z łáſki Bożéy Królá Polſkiégo/ Krákowſkiéy/ Sędomiérzkiéy/ Siérádzkiéy/ Lęczyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ Pomorzkiéy/ Ziem Dźieźicá [haeredis JanStat 34] SarnStat 370, 9, 61, 941, 986, 1210 (21).

W charakterystycznym połączeniu: być dziedzicem (16).

Zwroty: »uczynić po sobie dziedzica« (1) : [Ierzyk Książę Saskie] ſyná żadnego niemiał/ [...] á ták zá żywotá ieſzcże/ vcżynił po ſobie dziedzicá brátá Henryká BielKron 217.

»udać się w dziedzice« = przejść pod czyjeś władanie (1): miáſto Rzymſkie vdáło ſie w dziedzice inych narodow/ á ſtráćiło było ſucceſsią onych pirwſzych krolow á dziedzicow ſwoich. RejAp 144v.

»zostawić po sobie dziedzica« [szyk zmienny] (2): (marg) Ládzisław zábit. (‒) Od tego cżáſu było wielkie rozerwánie około wybieránia Krolow/ gdyż po ſobie dziedzicá nie zoſtáwił. BielKron 302v, 114.

Wyrażenia: »dziedzic krolestwa (polskiego), dziedzic na krolestwo« (4 : 1): poſmierći dziáda ſwego Károlus/ przyiechał do Hiſzpániey iáko dizedzic [!]/ ná kroleſtwo po Ferdynándzie krolu Hiſzpáńſkym BielKron 198v; [które dostoieństwa] za czáſu Káźimiérzá/ Lódowiká/ y innych Królów y Kśiążąt dźiedźiców króleſtwá Polſkiégo [dominorum praedecessorum nostrum Poloniae Regum JanStat 130] vżywáli/ dopuſczamy ſtać/ y chcemy przy nich zoſtáwić. SarnStat 890, 35, 70, 181.

»krolewic dziedzic« (1): Polacy widząc iże ze wſzytkich ſtron źle/ wypráwili poſły z wielkimi dáry po krolewicá dziedzicá ſwego Kázimirżá Mieſzkowego ſyná BielKron 346v.

»pierwszy dziedzic« (1): A tu ná tym Wacſłáwie przeſtał rod Przemyſlá pierwſzego dziedzicá Cżeſkiego (marg) Skończenie dziedzicow Cżeſkich. (‒) BielKron 326.

»dziedzic prawdziwy« [szyk 2 : 1] (3): Zá té tedy zaſługi ich wſzyſtkié práwá y przywileie/ któré zdawná przy Koronáciiéy náſzéy y innych czáſow pozwoliliſmy/ ábo któré im ini Królowie y Kśiążętá prawdźiwi dźiedźicy króleſtwá Polſkiégo [veri haeredes Regni Poloniae JanPrzyw 13] od dawnych czáſów nádáli/ [...] vmocniamy SarnStat 890, 61, 894.

»prawy dziedzic« [szyk 5 : 1] (6): Ze za pana otrzimali Krolewtiza. Sigmunta Auguſta prawégo dziedzitza. KlerPow 2; yſz yesth szyn prawy Hospodarſki, [...] y yeſth dzyedzycz prawy Moldawſkyey zyemye LibLeg 6/191; GliczKsiąż B8v; Lubuſki powiát odłącżon ieſt od Polſki nieſpráwiedliwie/ gdzie thám kilko kſiążąt leży Polſkich práwych dziedzicow w kośćiele S. Piotrá BielKron 362, 353; MycPrz II B.

»przyrodzony dziedzic« (1): y do nas iáko Páná y przyrodzonégo dźiedźicá/ y wedle práwá prawdźiwégo y niewątpliwégo potomká ſwégo/ [ad nos tanquam dominum naturalem, haeredem verum et legitimum JanStat 796] [...] záśię wroćili ſie SarnStat 1053.

»dziedzic stary« (1): [artykuły Lodwika] y wſzytkich inych Królów/ Kśiąząt/ ſpráwiedliwégo wſtępku dźiedźiców ſtárych kroleſtwá Polſkiego [Regum, Ducum, ex vera successione haeredum antiquorum Regni Poloniae JanPrzyw 17] SarnStat 893.

»własny dziedzic« = heres legitimus JanPrzyw [szyk 6 : 2] (3): [Atallus] rzecż vcżynił/ áby prośili bogow/ by dáli Filipowi właſnego dzyedzicá s Kleopatri BielKron 123, 101 v, 128, 289v; Bo Xiążę Mſćisław Romanowic właſny Dziedzic y pan Kijowſki był od Tátárow poimány. StryjKron 260 marg, 330; SarnStat 61, 894.

Szeregi:»krol a dziedzic« (1): RejAp 144v cf »udać się w dziedzice«.

»pan, (i, a) dziedzic« [szyk 65 : 4] (69): Sigmunth sbozey mylosczy krol polsky. wyelky kxyądz Lythewsky. Ruſky prusky y daley pan y dzyedzycz. MetrKor 34/133, 34/268, 287v, 37/1, 1v [2 r.], 2 (14); LibLeg 6/114v, 158v; ComCrac 11; SeklWyzn ktv; MurzNTSekl A2; UstPraw Kv; BibRadz I *2; pánowie wielkiey Polſki [...] chćieli mieć zá krolá á páná ſwego Henryká Kſiążę Głogowſkie/ ktorego vrodziłá byłá Sálomá ſioſtrá właſna krolá Przemyſłáwá zábitego/ ktory ſie też piſał być dziedzicem y pánem Polſkim. BielKron 369, 232; SarnUzn A2; GórnDworz A2; RejPos A3; StryjKron 260 marg; WLádyſław z łáſki Bożéy Król Polſki/ y źiem Krákowſkiéy/ rć. Kśiążę nawysſzé Litewſkié: Pomorzki/ Ruſki/ Pan y Dźiedźic [Dominus et haeres JanStat 260]: oznáymuiemy ninieyſzym liſtem SarnStat 218, 9, 11, 249, 381, 909 (41): SkarKazSej 690a.

»dziedzic, (i) potomek« [szyk 3 : 2] (5): że po zeſzćiu náſzym z tego świátá potomſtwo náſzé Mężczyńſkiéy płći tylko/ á nie białą głowę máią miéć y wźiąć ſobie zá dźiedźicá y potomká ná Króleſtwo [in haeredem et successorem Regni Poloniae JanPrzyw 3] SarnStat 881, 882, 1080, 1096, 1117.

»syn i dziedzic« (1): Vſlyſzawſzy to pánowie y wſzytek lud/ poználi że then był práwy ſyn y dźiedźic. HistRzym 101v.

a. O Chrystusie jako władcy świata (44): SarnUzn E7; iż inſzy ieſt oćiec ktory ſam z ſiebie ſyná/ á inſzy ſyn/ ktory bez woley y wiádomości ſwey/ ieſt od oycá vrodzony/ y dziedzicem poſtánowiony CzechRozm 12v; CzechEp 288, 315.

dziedzic czego (30): iáko Iezus Kryſthus poſzedł z Dawidá z Sálomoná y z inych Krolow/ aby wedle zakonu był dźiedźicem ſpráwiedliwym Kroleſtwá ich. BibRadz I 2a; GrzegRóżn D3v; CzechRozm 36v, 45v, 93v, 184v, 193 (9); CzechEp 259, 270, 273, 290, [393] (9); CzechEpPOrz **4; WujNT Hebr 1/2, s. 753. Cf »dziedzic krolestwa niebieskiego, wiecznego« »dziedzic nieba i ziemie«, »dziedzic ziemie«.

Wyrażenia: »dziedzic krolestwa niebieskiego, wiecznego« (1 : 1): a wſſakoż wyználgo [Chrystusa] bytz panem ij dziedzicem kroleſtwa niebieſkiégo OpecŻyw 144v; RejPos 9v.

»dziedzic nieba i ziemie« (4): SarnUzn F4v; A tu ten ſwięty krolewic/ á to zaczne kſiążę/ á práwy dzyedzic niebá y zyemie/ dał gárdło á okrutnie vmęcżon zá wyſtępek twoy RejPos l06v, [105]v; SkarKaz 122b.

»dziedzic niebieski« (1): A thám [Chrystus w niebie] iuż iáko práwy Krol á práwy dziedzić niebieſki iuż ieſt vſtáwicżnie kroluiący RejAp AA8v.

»dziedzic nowy« = Chrystus (1): by ná świát przyſzedł dźiedźic nowy/ Z niewieśćiéy krwie w Zydowſtwie/ ze płći białéygłowy. GosłCast 14.

»prawdziwy i przyrodzony dziedzic« (1): Kryſtus [...] ieſt prawdźiwym y przyrodzonym dźiedźicem BibRadz 120v marg.

»prawy dziedzic« (1): A ták ty ſam powſtań miły pánie/ á iáko miłoſierny pan á práwy dziedzic wezmi ná opiekę ſwą ludzi ſwoie ná ziemi RejPs 123.

»dziedzic wszy(s)tkiego, wszytkich rzeczy, nad wszystkim« [szyk 21 : 2] (20 : 2 : 1): á Kryſtus Syn Boży Bog z Bogá vrodzony/ to wſzytko ma naturą od Oycá/ y nie ieſt wyłącżon od tych rzecży iáko dźiedźic/ y Pan wſzytkich rzecży GrzegRóżn D3v; CzechRozm 36v, 45v, 54, 93v, 184v, 193 (10); CzechEp 259, 270, 273, 290, [393] (9); CzechEpPOrz **4; mowił do nas przez Syná/ ktorego poſtánowił dźiedźicem wſzytkiego [heredem universorum] WujNT Hebr 1/2, s. 753.

»dziedzic ziemie« (1): Ociec ma Koſcioł ſwoy á Syn ma tenże Koſcioł y dziedzicem ieſt ziemie SarnUzn E6.

Szeregi: »krol a dziedzic« (2): RejAp AA8v; opuśćiwſzy tego krolá á dziedzicá kroleſtwá wiecżnego RejPos 9V.

»krolewic a dziedzic« [szyk 2 : 1] (3): Widząc iż iuż łácnym ſzturmem á łácnym ſtárániem mieli dobyć onego twárdo zámknionego kroleſtwá im zgothowánego/ gdyż iuż mieli przy ſobie dzyedzicá á krolewicá iego. RejPos 9v, [105], 106.

»pan i (a) dziedzic« [szyk 7 : 2] (9): OpecŻyw 144v; iako bychmy głos twoy iako łaskawego paſterza ſwego vſtawicznie ſłyſſeli a zaniem ſie ćiągnęli iako za prawem panem a za dziedzicem ſprawiedliwem ſwoiem. RejPs 110; GrzegRóżn D3v; SarnUzn F4v; CzechRozm 9, 203v [2 r.]; CzechEp 259; WujNT 753.

»syn i (a) dziedzic« [szyk 2 : 1] (3): RejPos 135v; A dopiero potym pod nowym przymierzem nád tymże domem/ y z Izráelá z Pogánow zebránym/ poſtánowił [Bóg] y przełożył/ iáko ſyná y dźiedźicá Iezuſá Chriſtuſá. CzechEp 290, 290.

4. Prawdopodobnie błędnie zamiast „dziecię” (1): Biádá tobie źiemio/ ktorey Krol dźiedźicem ieſt [cuius rex puer est Vulg Eccle 10/16; któréy krol ieſt dźiećięćiem Wujek] PowodPr 72.

Synonimy: 1. erb, ojcowic, potomek, sukcesor; 2. gospodarz, pan.

Cf SPOŁDZIEDZIC

KN