[zaloguj się]
[pdf]

RODZAJ (1075) sb m

o jasne; w N i A sg a pochylone (w tym 4 r. błędne znakowanie), w pozostałych przypadkach jasne (w tym 19 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N rodzåj rodzaje, rodzajowie
G rodzaju rodzajów
D rodzajowi, rodzaju, rodzaj(e)wi rodzaj(o)m
A rodzåj rodzaje
I rodzajem rodzajmi
L rodzaju rodzaj(o)ch, rodzajåch
V rodzaju rodzajowie, rodzaje

sg N rodzåj (355). ◊ G rodzaju (354). ◊ D rodzajowi (41), rodzaju (3), [rodzaj(e)wi]; -owi : -u OpecŻyw (2:1), MiechGlab (1:1), BielKron (1:1). ◊ A rodzåj (121). ◊ I rodzajem (38); -em (4), -(e)m (34). ◊ L rodzaju (56). ◊ V rodzaju (7). ◊ pl N rodzaje (23), rodzajowie (1) OpecŻyw [w znacz 4.a.]. ◊ G rodzajów (46); -ów (3), -(o)w (43). ◊ D rodzaj(o)m (2). ◊ A rodzaje (14). ◊ I rodzajmi (4). ◊ L rodzaj(o)ch (4) Murm (2), BielKron, BudBib, rodzajåch (3) MiechGlab, Leop, KwiatKsiąż; ~ -åch (1), -(a)ch (2). ◊ V rodzajowie (2) RejPs, BudBib [w znacz. 4.a.], rodzaje (1) KochPs.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (cztery z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia
1. Zbiór jednostek posiadających pewną ilość cech wspólnych odróżniających je od innych, gatunek (często w funkcji coll. = jednostki tego gatunku) (487):
a. W przyrodzie żywej; genus Murm, HistAl, Vulg, Mącz, Modrz, Cn; gens Miech, Vulg, Mącz, Modrz, JanStat (449): Wſſelki rodzay obraca ſye ku ſwemu przyrodzenyu. March1 A3v [idem] March3 V2; Cżłowyek ſam dothąd roſcye aż vroſcye y wyęcey yuż rosć nye będzye/ inſſe rodzáye theż wteyże myerze ſą gdy kwitną álbo źrzenyeyą GliczKsiąż O2v; BielKron 295v; Mącz 143c, 144b; Oná [miłość boża] [...]/ náturę ſpáſabia kthemu/ iż wypuſzcża wſzytko s ſiebie/ y záchowuie káżdy rodzay w iſtnośći ſwoiey GórnDworz Mm6v; GórnRozm N.

rodzaj czego (1): y pięć też ieſt rodzaiow rzecży żywiączych/ Iako ſą Ludzie/ bydło cżworonogie/ robacztwo, ptaczy/ riby. KłosAlg A3.

rodzaj czyj [G pron] (2): trzodá/ ma páſterzá/ nie s poſrodku ſiebie nieme źwirzę/ ále cżłowieká/ ktorego rodzay dáleko wyſzſzy ieſt/ niż tych/ ktore on páſie. GórnDworz Gg2; Dla złośći ludzkiey/ [...] wſzelką rzecż żywiącą/ zoſtáwiwſzy tylko rodzay iey/ Bog wodą zátopił. PowodPr 11.

W konstrukcji w funkcji orzecznika: »[jakiego] rodzaju« (2): [kuropatwa o kurach:] Bom ia rodzáiu innego/ A máło k nim podobnego. BierEz I. Cf »wyszszego rodzaju«.

Wyrażenia: »wszytek rodzaj żywy« (1): gdzye oná wodá [...]/ wſzytek rodzay żywy potopiłá/ krom Noego ſámo oſmego á tych źwirząt s ptaki co były w okręcie. BielKron 5v.

»rodzaj (jest) wyszszy« [w tym: wyszszego rodzaju (1)] = człowiek wobec zwierząt [szyk 1:1] (2): Otoż chocia ten [król wybrany spośród poddanych] nie będzie wyſzſzego rodzáiu/ niż ieſt rodzay cżłowiecży/ iákoś w.m. o krolu pſcżoł powiedział/ iednák máiąc on do przyrodzenia dobrego ſwego tę pomoc/ dobre wychowánie/ [...] ſtánie ſie ſpráwiedliwym [...] y dobrotliwym GórnDworz Gg4, Gg2.

Szereg: »rodzaj i natura« (1): iż rzecż podobna ſobie podobną rodźi [...]. Ryby ryby/ bydło bydło/ ludźie też ludźi/ á nie rzecż od rodzáiu y od nátury ſwey przećiwną CzechEp 293.
α. O ludziach; generatio Vulg (169):GroicPorz gg2; genus giganteum in Bibliis, Rodzay ſtolimański/ obrzimski. Mącz 145c; HistRzym 6; SkarŻyw A5v.

rodzaj czyj (1): Naprzod im to dać racżył [Bóg Noemu i jego potomkom]/ áby ziemie rodzay ich nápełnił/ á národzili ſług y chwálcow Bogu SkarŻyw 271.

W konstrukcji w funkcji przydawki: »z rodzaju [czyjego]« (1): Swięći z rodzáiu náſzego/ teraz w duſzách/ á o zmartwychwſtániu też y w ćielech będą ániołom rowni. WujNT 278.

Wyrażenie: »(wszy(s)tek, a. wszyciek, a. *wszen, a. każdy) rodzaj ludzki (a. ludny), człowieczy, ludzi, ludu« = (wszyscy) ludzie; (każdy) człowiek; genus humanum Miech, Mącz, Modrz, JanStat; (omne) genus hominum Vulg, Mącz, Cn; omnis generatio Vulg [szyk 115:25] (115:23:1:1): OpecŻyw 1, 5v, 7, 8v, 9, 9v, 184; pamyątay [Maryjo] yſz czyą bog vybral od uyekow yzbyſz byla matka naczyſthſcha a ludzkyego rodzayu yednaczka PatKaz I 18, 4, 15; oto y poſzwyączona [jest Maryja] yeſcze w yey nyebythnoſczy [tj. gdy jeszcze nie istniała] aby byla godna ofyerouacz bogu oczczu czyalo ſyna [...] porodzywſzy gy za rodzay ludzy PatKaz II 39; yſz przeſz nyą chczyal ukazacz [tj. Bóg przez Maryję] ſwe mylosyerdzye ſzwyatu, to yeſt rodzayouy ludzkyemu PatKaz II 48v, 37v, 39v, 71v; TarDuch B3, D3; FalZioł V 50v, 51 [2 r.]; MiechGlab 36; Ale wiedzcie iż pan bog telko ieſt w rodżaiu ludu ſprawiedliwego (á nie w was) ktorzy radę vbogiego chcieliſcie zeſromocić WróbŻołt 13/6, 70/18, aa4v; MurzHist R; KromRozm II b2v, i3 [2 r.], p4; KromRozm III B; Pan á ſtworzyciel náſz chce tho mieć ſam po rodzáiu ludzkim/ áby ieden drugiego ná dobre zápomagał GliczKsiąż A2v, E2v, F7, G2v, Ov, P2; KrowObr 97v, [2 r.], 98v [3 r.], 99, 109v [2 r.], 113; y [Bóg] vcżynił z iednego cżłowieká/ wſzyſtek rodzay ludzki/ áby mieſſkáli po wſſyſtkiey źiemi Leop Act 17/26; BielKron 5v marg, 23v; A piſma wielki ieſt zawżdy pożytek y ku wſzyſtkiemu żywotowi/ y ku kazdemu rodzaiowi ludzkiemu KwiatKsiąż I; Mącz 97c, 135d, 143c [2 r.]; SarnUzn E8v, F4; GórnDworz Gg4, Ll8v; [Jezus w Ogrójcu bał się męki] gdy ſie modlił Bogu Oycu zá wſzythek rodzay cżłowiecży. HistRzym 90, 6, [39]v, 40, 75 [2 r.], 76 (12); [małżeństwo] ná pocżątku świátá ku rozmnożeniu ludzkiego rodzáiu ieſt vſtáwiono KuczbKat 255, 35, 115; KochMon 33; [Kalwin uczy] Ze Bog oſobliwie rodzay ludzki ſtworzył ná wiecżne potępienie y zátrácenie. WujJud 217v, 63, 116v; KarnNap F3; wſzytcy rodzenie náſze przywłaſzcżamy iednym á tymże rodzáiu ludzkiego pirwſzym rodźicom ModrzBaz 56v; KochOdpr B2v; Przy ktorego národzeniu [Noego] Lámech oćiec iego poznał duchem S. y prorockim/ iſz miał być nowym oycem rodzáiu ludzkiego. SkarŻyw 269, 68, 132, 172, 208, 399; KochPieś 46; ArtKanc F6v; KochWr 23, [2 r.], 24; O Pánie IEzu Chryſte/ ſtworzyćielu świátá/ y nápráwićielu rodzáiu ludzkiego LatHar 291, 207; [apostoł okazuje] że ſię żaden ná Bogá ſłuſznie ſkárżyć nie może/ iż z gliny rodzáiu ludzkiego niektore odrzuca WujNT 556, 300, Act 17/26; té rzeczy któré ku pożytkowi y záchowániu towárzyſtwá ludzkiégo rodzáiu bywáią/ potrzebuią długiéy pámięći SarnStat 1210, 4, 1085; SiebRozmyśl Ev, E2v, G2v; SkarKaz 119b; GosłCast 45; [Cziebie [Maryjo] gwiazdzie morſkÿ [...] przyrownawalÿ/ znamÿenąyącz thwoyę doſtoynoſcz wiſſoką/ ktorąz mÿala wziącz od pana Boga ku poczieſze wſziſtkie[(gi)]mu rodzayewy lyudzkiemu ArgWykład 38/123].

~ W porównaniu (1): NIéma świát nic trwáłégo: á to bárzo grzeczy/ Iáki liśćia/ táki ieſt rodzay y człowieczy. KochFrag 15.

Zwrot: »odkupić, wyzwolić, wybawić rodzaj ludzki (a. człowieczy); zbawienie, odkupienie, wybawienie rodzaju ludzkiego (a. człowieczego)« [szyk zmienny] (4:3:2;7:2:1): BierRaj 18v; O krolu niebieſki/ [...] dla tego rácżyles ſie na ten ſwiat narodzitz/ aby [...] cżlowiecży rodzáy odkupil/ ij naſs vpád naprawil OpecŻyw 101, 1, [79], 139v, 145v, 149; PatKaz II 24; Thy ieſthes panie ktorys nieprzijaciela twego dijabła zwiciężył/ y wſzythekes rodzay ludzki z iego moczy wyzwolił TarDuch D2v, B2v, C6; WróbŻołt C4, L6v, aa3v; KrowObr 178v; HistRzym 40, 127v; WujJud 26; A proſzę cię/ przez ták wielką łáſkę/ która z boku twégo naświętſzégo wypłynęłá [...] ná zbáwienié rodzáiu ludzkiégo SiebRozmyśl Ev.
Wyrażenia: »nieprzyjaciel rodzaju ludzkiego« = szatan (4): GliczKsiąż K8; Nie chce tego Pan Bog/ áby [...] tá [...] ofiárá/ ktorą on nam ná pámiątkę ſwoię oſtáwił/ byłá kiedy gánioná y pſowána: ále tego chce Szátan/ nieprzyiaćiel rodzáiu ludzkiego WujJud 231; SkarŻyw 69, 189.

»odkupiciel rodzaju ludzkiego« (3): PatKaz II 53; A gdy Mártyrius [niosąc trędowatego] wdrzwi wchodzić miał/ on wrzecży trędowáty [...] ták ſię dał widzieć/ iſz poznáć mogł że to był odkupićiel rodzáiu ludzkiego/ Bog y cżłowiek Chryſtus Iezus SkarŻyw 101; SiebRozmyśl B2.

»pokolenie człowieczego rodzaju« = jako człowiek (1): ta panna [...] przy wlanyu duſze wczyalo rozumney byla poſzwyączona bo yako rychlo przeſz pokolenye czlouyeczego rodzayu uyſzla na ſzwyath, byla [...] doſkonale dobroczą cznoth oſzwyeczona PatKaz III 96.

»stworzenie rodzaju ludzkiego« = człowiek (1): Kthory [Pan nad pany] ſobie ſtworzenie rodzáiu ludzkiego iákoby oblubienicę namileyſzą oſobliwym przywileiem miłośći przyłącżył HistRzym 101v.

»stworzyciel rodzaju ludzkiego« (3): OpecŻyw kt; PatKaz II 53; O Moy namilſzy Pánie Iezu Kryſte/ [...] ſtworzyćielu y odkupićielu rodzáiu ludzkiégo SiebRozmyśl B2.

»upad(ek) rodzaju ludzkiego; rodzaj ludzki upadły« (4;1): WróbŻołt aa3; [św. Paweł] Rzymyánom vpad á nyedoſtátek wſſyſtkyego rodzáyu ludzkyego wyczytáyąc/ dobrodźyeyſtwo Kryſtuſowe okázuye KromRozm II ev; [jednak] nyezányechał Bog z nyewymownego miłoſyerdźya ſwego rodzay ludzki vpádły łáſką ſwą ſwyętą náwyedzáć KromRozm III B3v; SkarŻyw 2; [Turczyn tak rozumie] áby dla tego ná świećie bydź miáłá wiárá [tj. zaufanie]/ przymiérze/ y przyśięgá/ iżeby ich ón ná zgubę/ ná vpadek/ y ná nieſczęśćié rodzaiu ludzkiégo/ źle vżywáć miał. OrzJan 104.

»zbawiciel rodzaju ludzkiego« (2): Zywot pana Iezu kriſta ſtworzyciela ij zbawiciela rodzaiu ludſkiégo OpecŻyw kt [idem] 1.

»nad zwyczaj, nie obyczajem rodzaju ludzkiego« = inaczej niż ludzie (1:1): O nayczyſzczyey yeſt począta dzyeuycza Marya wzyuoczye ſzwyątey anny nad zwyczay rodzayu ludzkyego abouyem zadny grzech nyedotknąl ſyą yey w yey począczyu PatKaz II 79v; RejPos 303v. ~

αα. Płeć, osobniki męskie lub żeńskie, o ludziach: kobiety lub mężczyźni; sexus Mącz, Calep (23): Sexus. Płeć/ Pokolenie/ Pogłowie/ Rodzay. Mącz [390]c; SkarŻyw 242; Sexus – Rodzai rozni miedzi ſamczem a ſamiczą. Calep 976b.

rodzaj czyj [w tym: pron poss (3), G pron (1)] (4): gdyż [węgorz] nie ma roznoſci w ſwogim rodzaiu: ani płeć męzka ani niewieſcia w nich może być poznana FalZioł IV 29d; BielKron 297; [Matka Polska błogosławi swe córki] By wáſz rodzay ná źiemi y w niebie był święty BielSat H2v; Cżynią tákowe ſchadzki [z białemi głowami dla tańca] nietylko żonáći/ ále też y bezżeńcy/ ktorziby żadnego towárzyſtwá niemieli mieć z pogłowiem nie ſwego rodzáiu ModrzBaz 54.

Wyrażenia: »męski, mężczyźni rodzaj; męskiego, mężczyźniego rodzaju« [szyk 5:2] (3:1;2:1): Mowił Pan Bog do Moiżeſzá/ rzekąc: Poświęć mi wſzelkie pirworodſtwo/ ták z ludzi iáko z dobytká/ ábowiem moiá ieſt wſzelka pirworodność męſzcżyzniego rodzáiu BielKron 30v, 39, 318v; Sexus virilis, Męska płec. Męskie pogłowie. Męski rodzay. Mącz [390]d; WierKróc B; SkarŻyw 242; iż iuż tylko męſkiégo rodzaiu potomkowie ſynowie rodzeni/ [...] dźiedźictwo pośięgáć máią SarnStat 1030.

»obojga rodzaju; obadwa rodzaje« = kobiety i mężczyźni (2;1): ábowiem wiele ludu Egipſkiego oboygá rodzáiu z nimi [z synami Izraelowymi] wyſzło y obroćiło [się] na Zydowſką wiárę BielKron 30v, 42; [Kalwin] boi ſię podobno áby [Bóg w Trójcy] nie był iákiem mieſzáńcem z obudwu rodzáiow zlepiony/ to ieſt z chłopá y niewiáſty/ (bo Bog ieſt imię mężcżyzny/ á Troyca ieſt imię niewiáſty) GrzegRóżn I2.

»żeński, niewieści, dziewcy rodzaj« [szyk 5:1] (3:2:1): PatKaz III 89; Potym też tá Krolowa Sabá vſtáwiłá y dźiewcy rodzay obrzázowáć BielKron 462, 462; Sexus muliebris, Niewieścia płeć Niewieście pogłowie. Rodzay niewieśći. Mącz [390]d; ále tho máią práwo [Tatarowie]/ ktory co pierwey poſtrzeli z łuku to iego/ [...] thákież żeńſki Rodzay bierze. BielSpr 68; BielSjem 5.

β. O zwierzętach; species PolAnt [w tym: czego (99)] (159):PSow rodzay cżworaki ieſt/ iedni zwierzęta leſne ſledzą j gimuią/ Drudzy ptaki telko, Drudzi bydła á trzodi bronią, á drudzy domu ſtrzegą á panu pochlebuią FalZioł IV 6b; iż Zaiącz iednego kxiężycza będzie ſamczem/ á drugiego ſamiczą/ przeto też gich rodzay ieſt barzo płodny. FalZioł IV 11d, IV 17c, 20d, 21a [2 r.], 24c [2 r.]; Nálezli tham grob Nina krolá Aſyryyskiego y Perskiego [...]/ ná ktorym było wyryto rozgi y kwiecie rozmáite/ ptaki też s kożdego rodzáiu ſpráwione HistAl F6v; [Aleksander zapragnął] áby mogł doſiądz głębokoſći morskiey/ á tam áby oglądał rozmáithe rodzáie ryb y morskich dziwow. HistAl M5, Hv, H2, I7v, M3; oto ia przepuſzcżę ná ćię y ná dwor twoy/ ná lud twoy/ [...] wſſeláki rodzay much Leop Ex 8/21 [przekład tego samego tekstu BielKron 29v]; BielKron 29v, 269; Miscellum columbarum genus vocat Varro quod non aggreste est, nec domesticum, sed utroque temperatum, Gołębie áni dźikie áni ſwoyskie/ ale z obudwu rodzáyów zmieſzáne. Mącz 224a, 144b; SienLek Xxx3; KuczbKat 20; ále tych drapieżnych [zwierząt] nie płodny vczynił rodzay [Epimeteusz wg mitu]/ á tych záśię rochmánnych [tj. łagodnych] bárżo płodny dla tego/ żeby rodzay drapieżny wyieść ich nie mogł. GórnRozm Nv, N, Nv [2 r.].

rodzaj czyj [w tym: G pron i sb (17), pron poss (14)] (31): OpecŻyw 193; Thrudno go [felchusa] zabić/ [...] bo ieſt barzo moczne zwierzę y okrutne/ nie telko na inſzy rodzay: ale y na ſwoy FalZioł IV 35c; GlabGad H7. Cf Wyrażenie przyimkowe.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy gatunku zwierzęcia [w tym: ptaszy (2), rybi (2), kozi (1), orli (1), świni (1); rodzaj + przymiotnik (5), przymiotnik + rodzaj (2)] (7): [lew do zwierząt] Acżkolwiek wam rodzay świni/ Zda ſie niżſzy niżli iny BierEz S2; OpecŻyw 193; Kożdy rodzay ribi ma ſwoie mieſtcze na ktorem ſie lepiey chowa FalZioł IV 30a; Caprigenus, Koźy rodzay. Mącz 34b, 333d; KochPs 156; A oto ná ćień iego [młodego orła] wſzytek rodzay ptáſzy Y polné vćiekáią ſtádá KochJez A2.

W formule objaśnień słownikowych [w tym: niejaki (68), jakiś (1)] (75):Aspis. Rodzay węzów máłych á wielmi yadowitych. Mącz [18]a; Cenchris, genus accipitris, Rodzay nieyáki Yaſtrębów. Latine Tinunculus. Mącz 46d; Cerastes, Rodzay nieyáki węzów s roſzkámi. Mącz 48b; Mulio etiam, Nieyáki rodzay much álbo Bąków. Mącz 236d; Vitulus item marinus, Nieyáki rodzay morskich ryb alias Phoce. Mącz 500b, 32d, 34a, 51c, 62c, 65c (73); Cordyla – Rodząy małich ribek morskich. Calep 260a; Strix – Rodzai jakis ſowie podobni. Calep 1011a.

W konstrukcjach w funkcji przydawki lub orzecznika:

~ »rodzaju [jakiego, czego]« (8): LubPs Yv; Nie dopuśćiż bydlęćiu twemu/ áby ſie ſchodziło z bydlęćiem inego á roznego rodzáiu Leop Lev 19/19; BibRadz Lev 19/19; BielKron 36v; GórnDworz Gg2; Potym y wody okraśił y nápełnił/ tworcá wſzego/ [...] y nácżynił wnich wielorybow y ryb/ rodzáiow y ſmákow rozmáitych SkarŻyw 259; GórnRozm Nv; [Dworzanin chwali gospodarowanie Józefa:] Pomiiam okwitość ról [...]/ liczbę stad niemáłych [...] Wſzego rodzáiu bydłá/ y dobytków ciżby GosłCast 17.

»z [jakiego] rodzaju« (10): FalZioł IV 34c; Z tey źiemie [z Norwegii] rybá idzie do Niemiec z rodzáiu oſłow morſkich/ [...] zową tę rybę Niemcy Stokffyſz BielKron 293, 457; Otus, Nieyaki ptak z rodzáyu ſów podobno lelek. Mącz 271c; Pygargus [...]/ też nieyáki ptak z rodzáyu orlego. Mącz 333d, 23c, 66a, 408a; BudBib Gen 6/20; Záſię podobne ieſt kroleſtwo niebieſkie niewodowi zápuſzczonemu w morze/ á z káżdego rodzáiu ryb zgromadzáiącemu. WujNT Matth 13/47. ~

Wyrażenia: »rodzaj bydlęcy, bydląt« (1:1): Wſzeláki rodzay bydląt [Animam omnis animalis] okrył wierzch źiemie/ w ktorą káżda ſię rzecz wroći. BibRadz Eccli 16/29; A śmierć nie próżnowáłá/ iednáko morzęcy Okrutna wieki ludzkie y rodzay bydlęcy. KochPs 117.

»zwierzęcy rodzaj« (1): De animalium generibus. Von den geschlechten der thier. O Zwyerzęćych rodzáyoch. Murm 37.

Wyrażenie przyimkowe: »wedle (a. według) rodzaju [czyjego]« = in specie, ad a. secundum speciem PolAnt; generatim Cn (28): A przetoż ſtworzył Bog wieloryby wielkie/ y wſzytko ſtworzenie żywe rucháiące ſię/ ktore wody hoynie zrodziły wedle rodzáiu ich. Y wſzytko ptáſtwo ſkrzydláſte/ káżde wedle rodzáiu ſwego BibRadz Gen 1/21; Wſzelkie zwierzę/ wſzelki gad wſzelkie ptáſtwo/ y wſzyſtko co ſię rucha ná źiemi/ wedle rodzáiow ſwych/ wyſzło z oney Archy. BibRadz Gen 8/18, Gen 1/24 [2 r.], 25 [3 r.], 6/20 [3 r.], 7/14 [4 r.]; BielKron 5v; BudBib Gen 1/21, [2 r.], 6/20 [3 r.], Lev 11/14, 15, 16 (12).
γ. O roślinach [w tym: czego (88)] (106): De arboribus. Von den beumen. O rodzáiu drzewá rozlicżnego. Mymer1 20; SMolnik/ ieſth dwoy rodzai iego/ ieden ieſt przedługowaty á drugi okrągły FalZioł I 9d; á ſą dwa rodzaie ćwikły/ iedna ieſt biała á druga cżarna FalZioł I 19d; ieſt dwoiaki rodzay bluſzcżow/ [...] ieden ieſt ſamiecz á drugi ſamicza FalZioł I 48c; Miedzy ſiedmią rodzaiem thego ziela namocznieyſze ieſth Caricias FalZioł I 146d; Wſzytki rodzaie tego ziela Titimallu mleko s ſiebie wypuſzcża FalZioł I 146d, I 37a [3 r.], d, 45c, 55d, 56c (22).

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy gatunku rośliny [w tym: cedrowy (1), cierniowy (1), makowy (1), rokitowy (1), wiśni (1); rodzaj + przymiotnik (4), przymiotnik + rodzaj (1)] (5): Każdy rodzay Makowy ieſth podobny ſobie w liſciu/ iedno iże w kwieciu ma roznoſć FalZioł I 104a, I 68c; Ten [Lukullus] też napirwey rodzay wiśni do Włoch przynioſł z Azyey. BielKron 121; Siler, Drzewo z rodzáyu rokitowego. Mącz 393b, 299a.

W formule objaśnień słownikowych [w tym: niejaki (57), niektory (1)] (62): tak też tym za wielką chwałę bywa poczytano/ ktorzy [...] dobrymi ſię przetſię ſtali/ naśliaduiąć w tey mierze niektorego rodzayu yabłek/ ktore pod ſzkaradną a grubą łuſzcżyną roſkoſzny ſmak zachowywayą. KwiatKsiąż B3v; Cactos, Rodzay nieyáki oſtu. Leśny oſet. Mącz 28d; Melones, Nieyáki rodzay korbów/ málony zwánych Mącz 214d; Mustace, Rodzay drzewá Laurowego. Mącz 238d; Ruscum, vel ruscus, Ieſt nieyáki rodzay chróſtu kończiſte liście máyąc z którego miotły we włoſzech czinią. Mącz 362b; Zea. Nieyáki rodzay żytá/ Dunkel korn po niemiecku. Mącz 512c, 23a, d, 28a, 31a, 32b (61).

W konstrukcjach w funkcji przydawki lub orzecznika:

~ »[jakiego, którego] rodzaju« (6): [Michał z Służewa nie spalił gumna] Tho yesth sboza roznego rodzayv Tho yesth zytha yączmyenyv owschv grochv prosscha Thatharky y szyana ZapWar 1531 nr 2540; COſtus ieſt ziele ale ſie w polſzcże nierodzy á ieſt troiakiego rodzaiu FalZioł I 35c; Ieſth też rozmagitego rodzaiu tho ziele FalZioł I 153c, I 115b; Sarcocolla, Gumi z nieyákiego rodzáyu drzewá z Perſiey. Mącz 368c; Podle rzeki z obu ſtron vroſtą drzewá owocowe káżdego rodzáiu RejAp 188.

»z [jakiego] rodzaju« (3): Ieſth drugie ziele ſtego też rodzaiu ktore nazywaią dłoń boża FalZioł I 127b; Picea, genus pini, Drzewo z cedrowego rodzáyu. Mącz 299a, 393b. ~

Wyrażenie: »wszelki (a. wszytek) rodzaj« (3): FalZioł V 106v; Z Hiſzpániey do Fránciey kupcy wożą wſzytki rzecży iedwabne/ wſzytek rodzay korzenia/ kámienie drogie y perły BielKron 278v; [Ziemia wszystkiego dostarcza] ſtąd trawá obfita Bydłu ku pożywieniu: ſtąd źiołá ógrodné/ Y wſzelki rodzay zboża KochPs 155.
Wyrażenie przyimkowe: »wedle rodzaju« (6):
~ Wyrażenie: »wedle rodzaju swego« = in specie sua, speciei suae PolAnt (6): Rzekł tedy Bog: Niech zrodzi źiemiá źiele wydawáiące náſienie: y drzewo rodzáyne owoc podáiące wedle rodzáiu ſwego/ [...]: y ták ſie ſtáło. BibRadz Gen 1/11, Gen 1/12 [2 r.]; BudBib Gen 1/11, 12 [2 r.]. ~
Przen (1):

W konstrukcji w funkcji orzecznika: »z [czyjego] rodzaju« (1): Zaprawdę muśi ten [człowiek] być, z rodzáiu iákichśi Grzybow: wſzyſtek w głowę wroſł CiekPotr 66.

[Niektóre użycia znaczeń 1.a.β. oraz 1.a.γ. być może powinny znaleźć się w znacz. 2.]
b. W przyrodzie nieożywionej [w tym: czego (27)] (36):
α. O minerałach, zwłaszcza o kamieniach szlachetnych (a także o cennych substancjach organicznych używanych do wyrobu ozdób, jak koral lub perła); genus HistAl [w tym: czego (19)] (27): KAmienia tego [ametystu] ieſt rodzaiow pięć/ á z nich nalepſzy ieſth kthori ſie w Indij rodzi/ maiąc barwę cżyrwoną/ zmieſzaną z rożaną y z Fijołkową barwą. FalZioł IV 48a; CElonites/ albo Celontes [tzw. kamień indyjski albo żółwi kamień, używany do celów czarnoksięskich]. Niekthorzy powiedaią iż iego troiaki rodzay ieſt, ten bywa wyięth z wielkiego żołwiu FalZioł IV 50c; KAmienia tego [chryzolitu] ieſt ieden rodzay przezrziſty, złothey barwy maiącz w ſobie nieiakie palaiące iſkri FalZioł IV 51a; KOralow dwoiaki ieſth rodzay, cżirwony y biały. FalZioł IV 51d; Ieſt theż rodzay Magneſow/ kthori ciało cżłowiecże k ſobie ciągnie. FalZioł IV 56a, IV 46d, 50c [3 r.], 51b, 51d, 59a (13); Potym theż kazał koronę złotą ſpráwić ze wſzyſtkich rodzáiow kámienia niewymownie koſztownych HistAl M8.

W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym (1): PLinius powiada: iż marmorowy rodzaje y barwy: barzo trudno wylicżić albo wypowiedzieć gdy gich ieſth barzo wiele FalZioł IV 56c.

W formule objaśnień słownikowych [w tym: niejaki (6)] (7): Murrha. Nieyáki rodzay pięknego á łiſnącego ſie kámieniá z którego kubki czinią. Mącz 238b, 275c, 368c, d, 391c, 458c; Asbestinum – Rodzai lnu [tj. włókna mineralnego] ktori, nie moze biczſpalony. Calep 101a.

W konstrukcjach w funkcji przydawki:

~ »[jakiego] rodzaju« (3): Wſzakoſz nie wſzytki ty kamienie [tj. marmury] bywaią z naleziony thelko na mieſtczoch ſkalnych/ ale też [...] w ziemi: barzo koſztownego rodzaiu, Iako ſą Lacedemoniſkie zielone FalZioł IV 56c. Cf Wyrażenia.

»z rodzaju [czego]« (1): KAmień [alabaster] ieſth z rodzaiu marmurow FalZioł IV 47c. ~

Wyrażenia: »rozmaite rodzaje; rozmaitego rodzaju« (1;1): Moczy thych kamieni [tj. agatów]/ według ich rozmagitych rodzaiow albo oſob: odmieniaią ſie FalZioł IV 47a; Potym Alonſus náwroćił ſie do Hiſzpániey nábrawſzy wielkość Pereł rozmáitego rodzáiu/ tákież Kámienia/ y wiele inych rzecży. BielKron 444.

»wszelkiego rodzaju« (1): á ſciány iego [majestatu, tj. tronu] s Topazioná/ á po wſzytkich ſtopniach było koſztowne bárzo kámienie wſzelkiego rodzaiu położone [erant preciosi lapides cuiusque generis inserti] HistAl M7v.

β. O materialnych wytworach działania ludzkiego; genus Murm [w tym: czego (8)] (9): Acżkolwiek broń rodzay/ iako y ſzat zawzdy zwyczay odmienia. Awſzakoſz [...] KwiatKsiąż O2.

W formule objaśnień słownikowych (6): Lanatus, Wełniſty. [...] Vites lanatae Nieyáki rodzay winá/ ná których [!] ſie białe pſtrócińki yákoby wełná vkázuyą. Mącz 183c, 95c, 108b, 152a, 270b, 332c.

Wyrażenia: »rozmaite rodzaje« (1): De Cibi generibus. Von mancherley hande ſpeiſen. O Rozmáytych Rodzáyoch pokármu. Murm 157.

»wszelki rodzaj« (1): [Maurowie] ięli bić Krześćijány/ z łukow ſtrzeláli/ y wſzelki rodzay zbroie ná nas otworzyli BielKron 454.

c. O chorobach [czego] (2): á wſzákoż ich [wrzodów] dwoy rodzay ieſt/ iż ieden ieſt ćiekący/ á drugi ſuchy SienLek 130v.

W formule objaśnień słownikowych (1): ulcus dolosum et vix sanabile, Nieyáki rodzay ſwirzbu nieuleczonego. Mącz 28c.

2. Typ wyróżniający się jakąś cechą od innych w obrębie tego samego gatunku; odmiana, kategoria; genus PolAnt, Mącz, Modrz, Vulg, Cn (64): Genus etiam, Nieyáki rodzay/ Ze yeſt nieyáka rzecz/ álbo obyczay. Mącz 143c; KochMRot C.

W konstrukcji w funkcji przydawki lub orzecznika: »[jakiego] rodzaju« (4): Multigenus, Rozmáyitego rodzáyu. Mącz 236c, 143c; Heterogenius – Roznego rodzaiu. Calep 480b. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »jednego [= tego samego] rodzaju« (1): Parabola. Latine collatio, Podobieńſtwo/ przipowieść/ przirownánie tych rzeczy które nie ſą yednego rzodzáyu [!]. Mącz 276d.
a. O ludziach (21): KrowObr 120; Cżwarty rodzay [szalonych] iuż też ſą oni wſzetecżnicy/ [...] Co ich ono ſzaleńſtwo iáwnie wſzyſcy znáią RejWiz 78; Somniculosum genus mancipiorum, Oſpáły á leniwy rodzay ludzki yeſt słudzy. Mącz 402a; Przez chleb okrągły mamy rozumieć kroleſtwo niebieſkie/ ktore miáło być rozdźielne ná troj rodzay ludzki/ wedle ich zaſlug/ iednym więcey drugim mniey. HistRzym 97v, 3v, 97v [2 r.]; iż w tey Ewányeliey s. cżworáki rodzay ludzi Pan Kriſtus nam przed ocży przekłádáć racży RejPos 62; ále Socrates dwoy rodzay ludźi [tj. filozofów i królów] złącżył/ ktory iáko ieſt ná źiemi naprzednieyſzy/ [...] ták żaden znich w ſwem vrzędźie niemoże ſię dobrze popiſáć/ okrom oſobliwey pomocy Bożey. ModrzBaz 129; Ale Bog ich [tj. ubogich] pocieſzyćiel/ będźie ſię ná was tego mśćił/ co temu ten rodzay mił. ArtKanc Q5v; ZLODZIEIE záś/ byś wiedźiał/ rożnego ſą y ći Cechu; rodzáiem/ ſzkołą/ ſpráwą rozmáići. KlonWor 5, 9.

rodzaj kogo (7): było też tam [w ogrodzie] doſytz ptakow tzyſcye ſpyewaiących ktorzy przewyſzſzali wſzytky rodzaie vweſelaiących gędzcow piſztzkow HistJóz B3v; Est genus hominum, qui esse primos se omnium rerum volunt, Nec sunt tamen [...]. To ieſt/ Ieſt rodzay ludźi/ ktorzi chcą áby ie przednieyſzymi w káżdey rzecży miano/ á nieſą ModrzBaz 39v, 89; SkarKaz 484b; Opiſánie y rozdźielenie złodźieyſtwá/ iáko wiele rodzáiow złodźiei. KlonWor 3, 3, 36.

W konstrukcji w funkcji przydawki: »[którego] rodzaju« (1): Izali/ dla Bogá/ tá ſpráwá nie ieſt tákowa/ ktora dwu Rzecżypoſpolitych potrzebuie/ dla tych dwoygá rodzáiu ludźi [tj. prostego stanu i szlachty]? ModrzBaz 71.

Wyrażenie: »wszytek rodzaj« (1): Dixerunt in corde ſuo cognatio eorum [...]. Ten wſzytek rodżay żły ſpołem myſlił w ſercżu ſwoim rzekącz/ zagubim na ſwiecie wſzythki dni ſwięte. WróbŻołt 73/8.
b. O zwierzętach (1):

W konstrukcji w funkcji przydawki: »[jakiego] rodzaju« (1): [w Laponii są] leśne oſły ále dziwnego rodzáiu/ ieſt iáko Ieleń z rogámi wielkiemi/ koſmáty iáko Lew do połowice/ grube á miąſzſſe. BielKron 293v.

c. O złych duchach [zawsze przekład tego samego tekstu: Matth 17/21[20], Mar 9/29[28]] (4): BibRadz Matth 17/21[20]; Ten rodzay [złych duchów] żadnym ſpoſobem wyniść nie może/ iedno zá modlitwą y poſtem. WujNT Mar 9/29[28], Matth 17/21[20].

rodzaj kogo (1): iáko ſam Pan Kryſtus othym mowi. Iż then rodzay Szátánow nie wynidzie/ iedno przes modlitwę y poſt. KrowObr 121.

d. O abstraktach [w tym: czego (24)] (31): á gdy [cesarz] był ná ćći v Krolá w Lutecyey/ żadnego rodzáiu weſela thám nieopuſzcżono BielKron 217v; Abowiem gdyż tylko ſą dwá rodzáie naſzego żywotá. KwiatKsiąż F4v; A takeſmy [...] ten krotki o naukach/ y o dowćipach y tych obudwu rodzaiach [nauk, tj. wyzwolonych i praktycznych] opis vcżynili KwiatKsiąż K3, F, F3, G2v, Iv [2 r.], I2 (13); y [Platon] równáiąc ten troiáki Rodzay Rzeczypoſpolitéy między ſobą/ nayduie być naylepſzą Rzeczpoſpolitą Króleſtwo nád iné OrzQuin O2v; BudNT przedm b4v; Moc bowiém turecka/ ſámá przez śię ieſt táka/ iż liczbą nie trzebá iéy lekce ſobie poważáć/ ále z rodzáiu nietrzebá ſie iéy názbyt bać/ która [...] ſtráſzna [...]: ále ſámá przezſię ieſt bárzo wątła/ y pełna wſzyſtkiégo złégo. OrzJan 34; Trzeći rodzay przemyſłu [tj. działania oszusta] podobien do Ryśiá. [...] Ryś nákrapiáną ſkorą falſz y zdrádę znácży. KlonWor **, **.
Wyrażenia: »każdy rodzaj« = omne genus Modrz (3): tedy nam [umiejętność uczenia się] ku każdemu rodżaiowi nauk drogę łatwie otwiera. KwiatKsiąż I, I2; Ktora to chęć [górowania nad innymi] taka ieſt w káżdem ſwem rodzáiu/ iż kto ſię pod moc iey podda/ ten [...] muśi zewſząd v poſpolitego cżłowieká sławę ſobie iednáć ModrzBaz 56v.

»tego rodzaju« = taki (3): A nieodſtrzelayącz ſię namniey od tegoſz rodzayu podobienſtw/ ten przikład [...] przytacżamy KwiatKsiąż B2; Tegoż też ieſt rodzaiu/ paranie ſię około łowow/ ptakow śidlenia/ y ryb łowienia KwiatKsiąż P2; Popędliwość towárzyſzką ieſt Gniewowi/ [...] máiąc w ſobie popędliwe wrzaſki/ zazdrość/ nienawiść/ y inſze tego rodzáiu ſpráwy. RejPosWstaw [1103]v.

»wszytek, wszelaki rodzaj« (3:2): LubPs T6v; A wtym wſzyſtkim rodzaiu rzecży/ ktore ku rycerſkim czwicżeniom należą/ maſz twoie właściwe ſtarſze/ ktorych maſz [...] naſladować KwiatKsiąż P, A2, O2v; A do tego trzebá wźiąć nałog dobrze cżynić káżdemu/ bo ztąd wſzelákie cnot rodzáie roſtą [inde enim virtutum genera emanare]. ModrzBaz 5v.

Szereg: »rodzaj a obyczaj« (1): Aliud genus vitae delegit, Inſzy rodzay á obyczay/ to yeſt/ ſtan żywotá ſobie obrał. Mącz 143c.
e. gram. (lat.) O rzeczownikach (najczęściej będących nazwami zwierząt), które nie określają płci osobników (1): Promiscuus, Zmieſzány/ [...] Genus promiscuum apud Grammaticos vocatur quo sub una terminatione utrumque sexum significat, Rodzay w którym nie rozeznáć ſámice od ſámcá. Mącz 224b.
3. Rozmnażanie i sprawy z nim związane; płodność (6): [Bóg] kazał im teſz wprowadzić [do arki] [...]/ káżdego zwierzęćiá y ptáſtwá po parze/ dla rodzáiu áby nieginęły SkarŻyw 270.

rodzaj czyj (2): Y roſkazał [Pan Bóg] ziołom/ y drzewom/ áby náſienie ná záchowánie y rodzay ſwoy wiecżnie wypuſzcáły [!]. SkarŻyw 259; Polſkie vćiśnienie chłopkow ieſt tákowe: iż dniá y nocy wolnych od robot á vćiſku nie máiąc/ w rodzaiu ſwym práwie vſtawa: y ſtąd we wśiach więcey puſtek niż ſnadź osiádłośći. PowodPr 71.

Wyrażenie: »rodzaj cielesny« [szyk 2:1] (3): SkarJedn 48; bo niegodziło ſię rodzáiem ćieleſnym wzakonie duchownym Apoſtołom y potomkom ich báwić SkarŻyw 493, 241.
a. [Rodzenie, poród: Ieſt też zwyczay kośćielny/ iż ſię białegłowy po rodzáiu z dźiateczkámi wywodzą/ idąc do kośćiołá y modlitwy kápłáńſkiey SkarKaz 524b (Linde).]
4. Grupa osób połączonych jakimiś związkami natury społecznej; generatio PolAnt, Vulg; gens Calep (352): MurzNT Matth 17/16; Tedy Iezus odpowiedáiąc/ rzekł/ O rodzáiu niewierny/ y przewrotny/ y pokiż będę z wámi? y pokiż was będę ćierpiał? BibRadz Matth 17/17[16]; Gentilitius, Co ku któremu rodzáyowi oſobliwie należi. Mącz 144b; Gens – Rodzay, pokolenie, dom. Calep 451b; WujNT Matth 17/17[16]; (marg) Herezyi mátká niepoſłuſzeńſtwo/ oćiec odſtępſtwo y pychá. (–) Iákoż [heretycy] tę náturę heretycką z rodzáiem wźiętą odmienić mogą? SkarKazSej 687a.

rodzaj kogo (2): Ale ij do dziſieyſſégo dnia krzeſcianow [...] ij ijmię ij rodzáy trwá. OpecŻywList C2v; [Klasztory są] ſzkołá nabożeńſtwá y cnot pokory Chryſtuſowey/ rodzay cżyſty sług Bożych SkarŻyw 463.

Wyrażenie: »jednego [= tego samego] rodzaju« = gentilis Mącz, Calep; genticus Calep (3): Mącz 144b; Genticus – Iednego rodzaiu. Calep 452a, 452a.
Szeregi: »miono i rodzaj« (1): Gentiles, Qui ex eadem gente sunt, quique idem nomen habent, etiamsi cognomina habeant diversa – Iednego miona y rodzaiu. Calep 452a.

»rodzaj i pokolenie« (1): Gentilis, Który yeſt yednego rodzáyu y pokolenia. Mącz 144b.

α. O ludziach obłudnych (zwłaszcza o faryzeuszach) (11):
Wyrażenia: »rodzaj jaszczorczy« = genimina a. progenies viperarum Vulg [szyk 5:1] (6): Ian ſwięty zowie ie rodzaiem Yaſczorczym SeklKat Q2; BibRadz *2v; Wężowie/ rodzáiu iáſzczorczy; iakoż vćieczećie przed ſądem potępienia? WujNT Matth 23/33, s. 10 marg, Matth 12/34, Luc 3/7.

»rodzaj zły (a. złosny, a. złośliwy)« = generatio mala PolAnt, Vulg (5): A ſam pan Chriſtus zowie ie rodzaiem zlym czudzoloznym. SeklKat Q2; [Jezus] począł mowić/ Rodzái ténto ieſtći złoſny/ Znami e ni [errata zmienia: znamięnia] śię domagá MurzNT Luc 11/29 [idem WujNT (2)]; KrowObr C2v; WujNT Matth 12/39, 16/4.

a. Lud, naród, plemię; natio BartBydg, Mącz, Cn; genus Miech, Vulg, Cn; gens PolAnt, Mącz, Calep ((64)): PatKaz III 108; BartBydg 95b; BielŻyw 159; WróbŻołt 94/10; Moſkwá [tj. Księstwo Moskiewskie]/ nie od rodzáiu ieſt rzecżona tym przezwiſkiem/ ále od Rzeki y miáſtá/ ktore z dawná zową Moſkwą. BielKron 427; Natio. Rodzay/ pokolenie/ też lud którey kráyiny álbo krolewſtwá/ zwłaſzczá który yeſt yednego yęzyku. Mącz 241c; Wyznáwáć będę tobie miedzy narody Pánie/ przypiewáć będę tobie miedzy rodzáymi. BudBib Ps 56/10; kthory [Władysław Jagiełło] ácz był s Pogańſkiego rodzáiu wźięty k temu Tyran/ á wżdy iáko był pożyteczny Koronie/ o tym ná ſwym mieyſcu ſtoiy. MycPrz II C2v; Calep 452a.

rodzaj czyj [zawsze: pron poss] (5): Potym Abrám rzékl [w niebie do Maryi]. Blogoſlawiona bądz ty przez ktorą blogoſlawieńſtwo rodzaiu mému ieſt obietzáno. OpecŻyw 184v, 185; MiechGlab 40; BielKron 30; Ubi gentis cunabula nostrae, Gdzie ſie poczina naſz rodzay. Mącz 72a.

W połączeniu z nazwą ludu lub przymiotnikiem od nazwy [w tym: ai (13), G sb (6); rodzaj + przydawka (16), przydawka + rodzaj (3)] (19): Zamek Mankup [...] thenże Carz moczą wziąwſzy, dwu brathow rodzaiu Gotſkiego zabił. MiechGlab 72, nlb 25, 1, 64, 68, 70, 73, 76; CEſarz Antonius rzecżony Pius/ z rodzáiu Hiſzpanow/ rad pokoy miłował á był miłoſierny BielKron 149v, 13, 261v, 452v; HistRzym 135v; [Litwa] Nie iednego Narodu ma Obywátełe [!]/ [...] Ma Ruś/ Moſkwę/ Pruſzaki/ Mázury/ Tátáry/ Przeto rodzay záginął/ ten Litewſki ſtáry. BielSat G3v; SkarŻyw [282]; iż [Mesjasz] y cżłowiecżeńſtwem y rodzáiem Zydowſkim miał być według proroctwá podobny [Mojżeszowi] CzechEp 296; OrzJan 38; SarnStat 73; GosłCast 14.

W połączeniu szeregowym (1): A przetożeś [Boże] nátychmiaſt dopuśćił nań [na Adama] śmierć y ná národ iego/ ſkąd ſię námnożyło wiele rodzáiow/ narodow/ ludźi/ y potomſtwá niezliczonego. BibRadz 4.Esdr 3/7.

W konstrukcjach w funkcji przydawki lub orzecznika:

~ »rodzaju [kto, kim]« (2): Bo będąc rodzaiu Gottem y miedzy złym narodem mieſzkáiąc: vmiał świętych ludzi náśládowáć SkarŻyw 328; Aldebertus/ rodzaiu był Fráncus SkarŻyw 518.

»[jakiego] rodzaju« (12): MiechGlab 72, 76; SeklKat M4v; Cuias es tu, Z kądeś ty/ co zá rodzayu [kust: dzáyu] álbo yęzyká. Mącz 70d; Hybris [...]. Item dicitur de homine. Yáko gdy ociec yeſt Rzimiánin á mátká niemkini/ álbo ynego rodzáyu. Mącz 160a; Przeto bądź záwżdy tego to zwycżáiu. Cżytay rad piſmá Polſkiego rodzáiu. HistRzym 135v; ModrzBaz 105v; SarnStat 73. Cf »rodzaju Abrahamowego«, »jednego rodzaju«.

»z [jakiego] rodzaju« (4): Bylij lepak w Ieruzalem przebywaiący żydowie/ mężowie náboznij/ z wſſelkiégo rodzaiu ktory pod niebem ieſt [Vulg Act 2/5]. OpecŻyw 175v; do ciebie [Boże] wſzelki cżłowiek przydzie [Ps 64/3]. (koment) [...] wſzelki cżłowiek) to ieſt ze wſzelkiego rodzaiu ludzkiego. (–) WróbŻołt T8; BielKron 13, 149v.

»rodzajem [kto]« (2): ktorzy [mistrzowie zakonu krzyżackiego] iż rodzáiem Niemcy ſą/ ſtaráli ſie o tho záwżdy áby pod Niemiecką zwierzchnośćią byli BielKron 231; SkarŻyw 451. ~

Wyrażenia: »rodzaju Abrahamowego« = Żyd (1): BArnábáſz ktorego naprzod Iozwem zwano/ rodzáiu był Abráhámowego z pokolenia Lewi SkarŻyw 534.

»jednego rodzaju« [w tym: z kim (2)] (3): BielKron 358v; LItewſki narod [...] też Hiſtorikowie zową Gepide/ po Gotſku leniwi/ ábowiem będąc z Gotty walecznymi iednego rodzáiu/ nierychło zá nimi do Prus z ſwymi okręty przyciągnęli StryjKron 46 [idem BielKron]; Z tego gniazdá waleczny naród wſtał zá láty/ Graekowie ſtárodawni zwáli Sauromáty. [...] To Bulgári/ [...] Po nich dźiélni Słowacy iednegóż rodzáiu: Więc Serby/ więc Antowie/ Boſnacy zá nimi/ Y Kárwaći waleczni z chorągwiámi ſwemi. KochProp 13.

»rodzaj postronny« (1): wydał go [Bóg Józefa] wſrogie więzienia á zá ſlugę miedzy rodzay poſtronny. RejPs 154v.

»wszytki (a. wsze) rodzaje (ludzkie a. ziemskie), wszytcy (ludzcy) rodzajowie, wszelki rodzaj (ludzki)« = omnes populi PolAnt (7:3:2): bo oto s tego blogoſlawioną mie rzeką wſſytcy rodzaiowie [Vulg Luc 1/48]. OpecŻyw 11 [idem PatKaz III], 169v, 175v; PatKaz III 148v; TarDuch A4; WróbŻołt T8; RejPs 172v; HistAl A5; BudBib Ps 116/1; Tobie/ pánie/ wſzyſtek świát niechay chwałę dáie/ Niechay ſye wſzytki źiemſkié weſelą rodzáie KochPs 96, 144; EWA/ wſzytkich rodzáiów mátká/ ſłuſznie w tych Hiſtoriach piérwſzé mieyſce záſtępuie. KochWz 135.

»rodzaj (Bogu) wybrany, wybranego luda« = genus electum Vulg (4:1): bo nyebyl rodzay taky drugy uyelky ktory by myal boga y anyoly tako blyſkye yako rodzay uybranego luda zydowſkyego PatKaz III 108; KuczbKat 240; WujNT 1.Petr 2 arg, 2/9; Ztądże y Piotr S. lud krześćiáńſki zowie rodzáiem Bogu wybránym/ kápłańſtwem Krolewſkim/ narodem świętym PowodPr 16 [przekład tego samego tekstu KuczbKat, WujNT (2)].

Szeregi: »rodzaj albo (i) język« = genus et lingua Miech (4): Także Gotowie y w Sarmacijey [...] zaginęli z rodzaiem y z ięzykiem ſwym. MiechGlab 40, 76; Bliznego rozumiey ſobie nie iedno krewnego ſwego/ ale też wſzelkiego człowieka krzeſciaſtſkiego [!] choć też ieſt rodzaiu/ albo ięzika ynſzego SeklKat M4v; Mącz 70d.

»narod a rodzaj« (1): Aziyſka Sarmatia ma w ſobie rozmaithe narodi á rodzaie Tatarow [plura genera Thartarorum] ku wſchodu ſloncza ſie ſciągaiącz MiechGlab 1.

b. Szereg następujących po sobie pokoleń pochodzących od jednego przodka: ród, rodzina, dom; genus Vulg, PolAnt, Mącz, JanStat, Cn; familia Miech, Vulg, Mącz; gens Miech, Mącz, JanStat; stirps Vulg, Mącz, JanStat; generatio BartBydg, Mącz; domus, progenies, prosapia, semen Mącz (151): Liber generationis, cronica rodzayv BartBydg 81b, 57, 253; tak że też ſl⟨ache⟩tne vczinki y wiſſokie cznoti/ rodzay ſławętny oſlachczaią y roſlawyaią. SeklKat A2v; PRzyiaćioły po Małżeńſtwie Láćinnicy zową Affines, [...] s tąd iż dwá domy/ to ieſt dwá rozne rodzáie/ w iedno przyiaćielſtwo [...] ſye ſchodzą GroicPorz gg4; Y policżeni ſą ná pocżty oſobne według rodzáiów ná puſzcży Syná ludzye Izráelſcy [Vulg Num 1/19-20] BielKron 39, 39, 41v, 43v; Brutus, Właſne imię yednego rodzáyu Rzimskiego. Mącz 27b, 55d, 147c; iż ſám rodzay był piecżęćią kápłáńſtwá ich [potomków Aarona] SkarJedn 47; Bo áczkolwiek naświętſza mátká Páńſka/ rodu byłá krolewſkiego Dawidowego: ále [...] v świátá/ v ktorego rodzay bez bogáctwá nic nie waży/ podłą byłá SkarKaz 483a, 419b.

rodzaj od kogo (3): Y kto rodzáiu od Aaroná vkázáć nie mogł: zrzucony był z kápłáńſtwá. SkarKaz 417b, 241a, 417b.

rodzaj czyj [w tym: G pron i sb (25), pron poss (15), ai poss (15)] (54): Krol Salomon weźrzawſſhy nanye [na Marchołta i jego żonę] rzekł/ Ktorzyſcye wy á ſkądeście á ktory ieſt rodzay wáſſ. March1 A2v, A2v [2 r.]; PatKaz II 43, [3 r.]; March2 D4; kthorzy [książęta] mieſzkaiąc w Kroaciey y Sławoniey [...] obrali ſobie y ſwemu rodzaiowi zamek y wies Pſary MiechGlab 42, 43; [Mojżesz] Wſtawſzy ráno zbudował ołtarz przy gorze Syná według roſkazánia Páńſkiego/ y wyſtáwił dwánaſcie kámieni álbo ſłupow z nápiſem/ według dwánaſcie rodzáiow Izráelſkich [Ex 24/4]. BielKron 32v, 31, 39, 104, 127v, 367v, 373; KwiatKsiąż A3; Degenero, Odradzam ſie od ſwego rodzáyu/ to yeſt/ nie náſláduyę w záchowániu y w cnocie. Mącz 143d; Natio me hominis impulit, ut illi bene putarem, Oyczyzná á rodzay tego człowieká k temu mie prziwiodłá/ żem mu ſie chćiał záchowáć. Mącz 241c, 127a, 143d, 159c, 216d, 298d, 350a; SkarJedn 34, 47; SkarŻyw 75, 241 [2 r.]; Phil P3; SarnStat 237, [2 r.]; SkarKaz 245a, 489a; GosłCast 52; [Haec te admittere indigna genere nostro. Godziło ſie tobie tego dopuſćić ku lekkoſći rodzáiu náſſemu. TerentMatKęt K8v]. Cf W połączeniu z imieniem.

W połączeniu z imieniem lub przymiotnikiem od imienia [w tym: ai (14), G sb (4); rodzaj + imię (13), imię + rodzaj (5)] (18): HistJóz Ev; [Jozue zabił Enachim] Nie zoſtáwił żadnego z rodzáiu Enáchimowego/ w źiemi ſynow Iſráelſkich Leop Ios 11/22; BibRadz Apoc 22/16; [fragment genealogii rodu Jakuba:] Sálmon Boos Obet Ieſſe Dawid Rozgá rodzáiu Páná Kryſtuſá. BielKron 19v, 11v, 86v, 117v, 118, 417v; LeovPrzep I3; MycPrz II A4v, [B3]v [2 r.]; BudNT Act 13/26; CzechRozm 151; SkarŻyw 241; SkarKaz 83b; y kápłani u nas [w Judzie] ſłużą P. Bogu z rodzáiu Aaronowego/ y Lewitowie ſtoią w porządku ſwoim [Vulg 2.Par 13/10]. SkarKazSej 685b.

W połączeniach szeregowych (5): Familia. Czeladź/ Rodzay. Naród/ Dóm/ Pokolenie Mącz 117c, 325d, 367b; ále [trzej królowie] [...] z ziemie/ zrodzáiu/ y od powinowátych ſwoich wychodząc/ wſzytko ná tego [Boga] wolą y opiekę ſpuſzcżáli SkarŻyw 26; SkarKaz 489a.

W porównaniu (1): Y ſpomogł vbogiego z vboſtwa y poſtawił rodzaie iako owiecżki. WróbŻołt 106/41.

W konstrukcjach w funkcji orzecznika lub przydawki:

~ »[jakiego, którego, czyjego] rodzaju« (25): GroicPorz gg4; [Chore, krewny Mojżesza] poruſzony zazdroſcią/ podwiodł lud poſpolity ná Moiżeſzá/ áby ſam iego cżeść á chwałę odzyerżał/ bo iednák był bogátſzy y niepodleyſzego rodzáiu. BielKron 40v, 118v; Filius terrae, Proverbium. Człowiek który yeſt rodzáyu nie barzo poważnego/ á którego rodzay nie znáyomy áni záchowáły [...] yeſt. Mącz 127a, 298d; ktory go [sędzia świętego Piotra Balsama] ſpytał: iáko ćię zową? Piotr. [...] S⟨ędzia⟩ Coś za rodzáiu? Piotr/ Chrześćiáninem ieſtem. SkarŻyw 40; BYłá Pąulá [!] święta/ rodzáiu ſtárych onych Rzymian ſławnych Scypionow y Gráchow SkarŻyw 139; SkarKaz 245a. Cf W połączeniu z imieniem, »jednego rodzaju«, »rodzaju krolewskiego«, »szlacheckiego rodzaju«, »wysokiego rodzaju«, »zacnego rodzaju«.

»z [jakiego, czyjego] rodzaju« (15): KwiatKsiąż A3; Ementiri stirpem, Powiedáć ſie z cziyego rodzáyu á nie być. Mącz 216d, 350a; Kto chce Szláchectwá dowiézdz. niech ſtáwi ſześć Szláchćiców. dwu z ſwégo rodzáiu. á cztérzech od dziádów y mátki. SarnStat 237. Cf W połączeniu z imieniem, »z rodzaju kapłanow«, »z rodzaju krolewskiego«, »z rodzaju książęcego«, »z niskiego rodzaju«, »z podłego rodzaju«.

»rodzajem [skąd]« (1): LVkaſz Ewányeliſtá y zwolennik/ rodzáiem s Syryey z miáſtá Antyochiey/ [...] s Páwłem s. chodził áż do końcá rosſiewáiąc ſłowo Boże wſzędzye BielKron 143v. ~

Fraza: »rodzaj się począł« (1): ktory rodzay z yeſſe ſyą począl a kwyatek ſkorzenya yego wſtąpy to yeſt marya panna PatKaz III 94.
Zwroty: »(być) porodzony z [jakiego] rodzaju« (3): yſz panna marya myala bycz y byla porodzona ſkaplanſkyego y byſkupyego rodzayu PatKaz II 44, 44v [2 r.].

»z [jakiego, czyjego] rodzaju pość (a. iść, a. wyść, a. pochodzić); rodzaj idzie; rodzajem wyść; poszcie z rodzaju« = descendere de stirpe a. de gente JanStat [szyk zmienny] (14;1;1;1): PatKaz II 43, 43v, 45 [2 r.]; bo yako pyſſe Szwyąty Matheus ſtroyego rodzayu [Maryja] uyſla ſpathryach ſkrolow ſkſyąząth PatKaz III 107v, 107v; SeklKat A2; gdźie [w Nowogródku] Kſiążętá mieſzkáły/ ktorzy rodzáiem wyſzły z wielkich Kniáżow Moſkiewſkich BielKron 431; Genarcha. Pierwſzi ociec ktorego pokolenia/ od którego wſziſtek rodzay ydzie. Mącz 143c; SkarJedn 34; A ten co teráz woiewodą y ſláchćicem/ być może/ iſz z rodzaiu teſz/ tákiego rzemieśnika ábo kmiećiá pochodzi. SkarŻyw 241, 492 marg; SZlácheckié pokolenié z rodźiców záwżdy ma początek: których potomkowie ſwé poſzćié od nich z rodzáiu ſwégo zwykli dowodźić wiernym świádectwem [quorum nati progressum de genealogia approbare ... consueverunt JanStat 554]. SarnStat 237, 483, 884 [2 r.], 891.

»rodzaj wieść« [szyk zmienny] (3): TEgo cżáſu Agezylaus Lácedemońſki krol ſzoſty w Grecyey pánował/ wiodąc rodzay od Herkuleſá BielKron 68; [książęta śląskie] zápomniawſzy ná ſwoy ſláchetny á ſławny rodzay/ ktory wiedli s kſiążąt polſkich/ odſthąpili od kroleſtwá Polſkiego BielKron 373, 367v.

Wyrażenia: »([kto]) jednego [= tego samego] rodzaju« (2): GroicPorz C4v; Congener, Iednego rodzáyu. Przirodzony. Mącz 143d.

»rodzaj kapłański, kapłanow« [w tym: z rodzaju kapłanow (1)] [szyk 2:2] (2:2): PatKaz II 44, 44v; ktory [król Ptolomeusz] ieſth z rodzáiu pomázánych kápłanow [qui est de genere christorum sacerdotum] Leop 2.Mach 1/10; Obcy y zrodzáiu kápłáńſkiego [tj. z rodu Aarona] nieidący do ołtarza nie przyſtąpił. SkarŻyw 492 marg.

»rodzaj krolewski« [w tym: rodzaju krolewskiego (a. krolow) (2), z rodzaju krolewskiego (1)] [szyk 2:2] (4): BielKron 36v; AVſtrebertá w domu zacnym z [...] matki Frámehildy (ktora byłá rodzáiu krolow Miemieckich [...]) vrodzona: [...] Páná Bogá y ſłuſzby iego prágnąć pocżęłá SkarŻyw 192; A ſtrzeſz ſię abyś tego w myſli twey nie miáłá: krolewſkiegom ia rodzáiu/ ſłużyć tym [ludziom] mnie nieprzyſtoi SkarŻyw 225, 478.

»rodzaj książęcy« [w tym: z rodzaju książęcego (2)] [szyk 4:2] (6): MycPrz II Bv; Stároſtą żaden bydź nie ma iedno Polak á nie z rodzáiu Kśiążęcégo. SarnStat 884 marg, 483, 884 [2 r.], 891.

»niski rodzaj« [w tym: z niskiego rodzaju (1)] (2): WYele nayduiem w pyſmie [...] otich ludziach/ ktorzy aczkolwiek zniſkięgo [!] rodzaiu wyſzli y wiele złego czinili/ á wſzak ze gdi ſie vſnali y polepſili ſą miedzi dobre wpyſſani SeklKat A2; Mącz 157b.

»początek rodzaju« = stirps Mącz (3): Drzewo krewnoſci/ [...] [jest] Drzewu Przyrodzonemu podobne/ máiące w ſobie pień y rozgi/ to ieſt początek rodzáiu/ Linie proſte y pobocznie/ rozmáitymi ſtopniámi rozdźielne w ktorych Perſony rozmáitą krewnoſćią ſą ſpoione. GroicPorz ffv; Mącz 417a; Ursprung haben. Pośćie mieć. Pocżątek rodzáiu mieć. Oriri. Calag 552a.

»podłość rodzaju; z podłego rodzaju« (1;1): Mącz 257b; Co gdy Náthánáel ſłyſzał/ nieſpodziewáiąc ſię áby z ták podłego rodzáiu y zták niſkiego ſtanu y miáſtá miał być Meſyáſz krol Izráelſki/ rzekł do Philippá: Izali co dobrego może być z Názáreth? SkarŻyw 383.

»rycerski rodzaj« (1): Aczkolwyek przodkowie W.M. wielkimy cznotamy męznim ricżerſtwem/ y ſlachetnimy vczinki dom ſwoy wiſſoki y riczerſki rodzay oſlachczili [...] daleko niemneyſze [!] á niepodleyſze W.M. pamiątki potomkom ſwym [...] zoſtawy SeklKat A2v.

»szlachetny (a. szlachecki) rodzaj; rodzaju szlachetność« [w tym: szlacheckiego rodzaju (4)] [szyk 8:3] (10;1): PatKaz II 44v, 45, 46; Pyeruy przyuyley [...] ſtrony czyala yeſt rodzayu ſzlachethnoſzcz albo urodnoſzcz bo znaſzlachethnyeyſzego rodzayu [Maryja] poſzla PatKaz III 107v; A thák ſłuſzniey nam iáko ſláchetnieyſzego rodzáiu/ niżli wy nam iáko bękárći właſnym ſynom á Grecy Bárbárom/ roſkázowáć będzye. BielKron 101v, 77, 205v, 367v, 373; Nobili genere natus, Z ſliácheckiego rodzáyu. Mącz 248c.

»rodzaj wielki« (1): Ani ſię z rodzáiu wielkiego chłubić áni vbogiemi rzemieśniki gárdzić mamy. SkarŻyw 241 marg.

»rodzaj wielmożny« (1): aprzeto ſzlachethna panna [jest] yſz poſzla zrodzayu vyelmoznego PatKaz II 45.

»wszy(s)tek rodzaj« (6): á tak wſzytkyego rodzaiu Iakobowego ktorzy weſzli do Eiptu/ było śyedḿdzýeśiąt HistJóz Ev; March2 D4; Przeto Lech z Cżechem [...] zabrawſzy wſzytko ſwe dobro ze wſzytkim ſwym rodzaiem [collecti rebus et gentibus eorum per familias et colonias cum tota supellectili] opuſzcżaiąc ziemię przyrodzoną, wſtąpili ku zachodu ſlonca ſzukać ſobie nowego mieſzkania MiechGlab 43; BielKron 104; Genealogia. [...] Regiſtr álbo wyliczenie wſziſtkiego rodzáyu. Mącz 143c, 143c.

»wysoki (a. przenajwyższy) rodzaj« [w tym: wysokiego rodzaju (2), z rodzaju wysokiego (2)] [szyk 6:3] (9): O zayſte yeſczecz yeſt ta myla panna przenayuyſſego rodzayu PatKaz II 43, 43 [4 r.], 43v; BielKron 101v, 122; Wyſokiégo rodzáiu królowi wielkiému To przyſtoi/ by pomógł człeku vpádłému. GórnTroas 27.

»zacny rodzaj; zacność (a. niezacność) rodzaju« [w tym: zacnego rodzaju (4)] [szyk 6:3] (5;4): Ian Sforćia oćiec iey [królowej Bony] vmarł [...]/ y [...] też [brat Bony] Fránćiſzek [...]: á tho był oſtátni potomek zacnego rodzáiu Sforćiow. BielKron 417v; Obscuritas, [...]. Ciemność/ trudność/ podłość/ też niezacność rodzáyu. Mącz 257b; przeto dom ábo narod Dawidow/ z vbożał [...]. A iednák krwie y zacnośći Dawidowego rodzáiu nietráćił. SkarŻyw 241, 20; KochPam 80; WysKaz 44; CiekPotr 22; GosłCast 52; Bo [Alcides] wolał dźielnośćią Swą ſłynąć/ niżli rodzáiu zacnośćią. SzarzRyt B4v.

Szeregi: »dom i (albo) rodzaj« [szyk 3:1] (4): y miewali [Żmudzini], w tichże leſiech, ogniſka rozdzielone według domow y rodzaiow [in familias et domos distinctos] na ktorich palili ciała vmarłe MiechGlab [90]; SeklKat A2v; GroicPorz C4v; Zbierz lud Izráelſki według rodzáiow y domow ich y według imion/ cokolwiek narodu męſkiego od dwudzyeſtu lat BielKron 39.

»drzewo i rodzaj« (1): ále [...]/ z ták máłego o ſobie rozumienia [króla Dawida]/ wielkie drzewo y rodzay Meſſyaſzá Chryſtuſá vroſł SkarKaz 83b.

»korzeń i rodzaj« (1): Ia Iezus poſłałem Aniołá mego/ [...]: Iam ieſt korzeń y rodzay on Dawidow [Ego sum radix et genus David] BibRadz Apoc 22/16.

»rodzaj i pochodzenie« [szyk 1:1] (2): Doſyć było ſynom Aaronowym/ ná dowod poſelſtwá ſwego od Bogá y kápłáńſtwá ſwoiego vkázáć rodzay y pochodzenie od Aaroná oycá ſwego SkarKaz 241a, 417b.

»rodzaj, (a, i) pokolenie« [szyk 5:1] (6): PatKaz II 43v; De Genealogia. Von geſchlechten und ſipſchafften. O rodzaiu y pokoleniu. Mymer1 37v; Domus etiam gens et prognatio tota, Dóm/ to yeſt Rodzay á pokolenie. Mącz 94b; Phylarchus, Latine Princeps gentis, Pátriarchá rodzáyu á pokolenia którego. Mącz 298d, 143d, 327a, 381b.

»rodzaj, (i) stan« [szyk 2:1] (3): Homo novus, Człówiek który z niskiego ſtanu y rodzáyu yeſt/ ále przes ſwą właſną cnotę yuż ſie wſłáwił y doſtoynośćy yákiey doſtał. Mącz 157b; A gdyby przes losy miáły być the rżeczy [tj. elekcja] ſpráwowáne/ thedyby muſiáły być w káżdym rodzáiu w káżdym ſtanie/ od nabogátſzego do nauboſzego MycPrz II C3v; SkarŻyw 383.

»rodzaj i sukcesyja« (1): dał mu [Bóg Aaronowi] ten przywiley/ áby z rodzáiu y ſukceſyey/ y z ſynow iego kápłani náſtawáli iedeń [!] po drugim SkarJedn 47.

W przen [czyj] (1): oſádźiłá ſię w niebie głowá rodzáiu náſzego [tj. Jezus Chrystus]/ wſzczepiłá ſię w Ráiu gornym SkarKaz 245a.
Przen [w tym: czyj (3); z kogo (3)] (7): [Mowa św. Pawła na Aeropagu w Atenach] Bo w nim [w Bogu] żywiemy/ y ruchamy ſie/ y ieſteſmy: iáko też y niektorzy z wáſzych Poetow mowili: że też y rodzay iego ieſteſmy. Leop Act 17/28; Nie ze krwie/ nie z ćiáłá/ nie z woley męzkiey rodzay náſz mieymy: ále ſię w inſzy rodzay do innego domu y herbu przenośmy. SkarKaz 489a.
Wyrażenie: »rodzaj z Boga, boży« (3:2): Nie z ćiáłá/ ábyſmy iego wolą przećiw woley Bożey czynili: ále z Bogá rodzay mieymy. SkarKaz 489a; á ieſli duchem ktory z rodzáiu Bożego bierzem/ vczynki ćieleſne vmorzym/ żyć będźiem. SkarKaz 489a, 489a [3 r.].
c. Ogół ludzi żyjących w tym samym czasie i będących mniej więcej w tym samym wieku, pokolenie, generacja; generatio PolAnt, Vulg (64): (–) Salomon. Ia yeſtem ze dwunaſcye rodzáiow prorockich. [...] (–) Már⟨chołt⟩ też odpowyedźyał. Ia yeſtem ze dwunáſcye rodzáiow chłopſkich March1 A2v, A2v; TarDuch A4; Iakoby rzekł, Izaſz przez wſzythki rodzaie będzie trwał iego gniew. WróbŻołt aa3v; MurzNT Mar 13/30, Luc 11/30, 32; Leop Hebr 3/10; BibRadz 2.Par 12/15; BudBib Gen 7/1; BudNT Matth 23/36; CzechEp 156, [2 r.]; NiemObr 87; ReszPrz 97; Ile rodzáiow ile wiekow będźie/ Twe miłośierdźie/ chcemy ſławić wſzędźie GrabowSet Vv; Záprawdę powiadam wam/ żeć nie przeminie ten rodzay (marg) ábo wiek. (–)/ áż ſię to wſzytko sſtánie. WujNT Mar 13/30, Matth 11/16, s. 47, Eph 3/21, Col 1/26.

rodzaj czyj [w tym: pron poss (4), G sb i pron (3)] (7): BibRadz Eccli 16/26[27]; Noe łáſkę Páńſką nálazł przed ocżymá/ ábowiem był ſpráwiedliwy y doſkonáły w ſwoich rodzáioch [Vulg Gen 6/9; czaſu ſwego BibRadz ; w wiekach ſwych BudBib]/ y chodził drogámi Bożemi BielKron 4v; Chwalmy zacne á chwálebne męże y rodźice náſze/ w rodzáiu ich [in generatione sua Vulg Eccli 44/1]. KuczbKat 305; BudBib Ex 29/42; y błogosłáwił iey [księżnej Oldze] Pátriarcha/ mowiąc: Błogosłáwionaś ty miedzy Niewiáſtámi Ruſkimi/ ábowiem cie będą błogosłáwić Synowie Ruſcy w poſlednim rodzáiu wnukow twoich. StryjKron 125; [przez śmierć Chrystusa dostaliśmy zbawienia na wieki] to ieſt ná wſzytkie wieki y rodzáie ludzi WujNT 773, Luc 16/8.

W połączeniu szeregowym (1): Z ſynow DAN po rodzáiach/ fámiliách/ y domách przyrodnych ſwoich/ nálicżono ich [...] ſſeśćdzieſiąt y dwá tyſiące/ y ſiedḿ ſet. Leop Num 1/38.

W konstrukcji w funkcji przydawki: »rodzaju [jakiego]« (3): MurzNT Luc 7/31, 11/31; Y rzekł Pan: komuż tedy przyrownam ludźie rodzáiu tego? á komu ſą podobni? WujNT Luc 7/31.

Wyrażenia: »rodzaj potomny« = generatio novissima PolAnt (2): Aby (iy [tj. zakon boży]) vmieli rodzay potomny/ ſynowie/ ktorzy ſię zrodzą/ áby powſtáli á wycżytáli ſynom ſwym. BudBib Ps 77/6, Ps 77/4.

»rodzaj za rodzajem« = wszyscy na wieki (1): Czego [tj. obyczajów] wiecznie strzec będzie rodzaj za rodzajem. KochMon 35.

»od rodzaju do rodzaju (a. z rodzaju w rodzaj, a. w rodzaj(u) a w rodzaju itp.)« = zawsze, wiecznie; in generatione et generationem Vulg, PolAnt; in generatione et generatione, ad generationem et generationem Vulg (14): A z rodżaiu w rodzaj trwa prawda twoia WróbŻołt 118/90, 76/9, 88/2, 5, 145/10; á ręká iego rozdzieliłá ią [ziemię] im pod miárą/ áſz ná wieki poſiędą ią/ w rodzáiu á w rodzáiu będą w niey mieſſkáć. Leop Is 34/17, Ps 99/5, Ioel 3/20; BudBib Ps 76/9; SkarŻyw A5v; Ale ty Pánie trwaſz ná wieki: á pámiątká twoiá od rodzáiu do rodzáiu. LatHar 167; KołakSzczęśl B4v; SkarKaz 40a, 83a.

d. Potomstwo, następcy; generatio Vulg, PolAnt; germen HistAl; proles, soboles Mącz; genimen, genitus Calep (30): [król Dariusz umierając mówi do Aleksandra:] Roxanę dziewkę moię wezmi ſobie zá żonę/ ſluſzna rzecż ieſt s ſláchetnych ſláchetny rodzay pochodzić [tj. wywodzić] HistAl G2v; BibRadz Gen 5 arg; Cordus, Pózny rodzay. Ut, cordi agni, Báránki które ſie pózno rodzą. Mącz 65c; Soboles, [...] Płód/ dzieci/ potomkoſtwo/ pokolenie/ rodzay. Mącz 397d, 325a; Krol Pháráo miał iednę corke [!] zá mężem niepłodną/ ktora dawno prágnęłá rodzáiu. SkarŻyw 478, 412; Calep 455b.

rodzaj czyj [w tym: G sb i pron (4), pron poss (1), ai poss (1)] (6): Yż nawieki vmocznię plemię twoie [Ps 88/5]. (koment) To ieſt nie wſtanie [lege: ustanie] rodzay twoy plemienia twego WróbŻołt ee5; Rodzay Gádytow y mieſzkánia ich. BibRadz 1.Par 5 arg; Rodzay Synow Beniáminowych. BibRadz I 223c, Gen 36 arg; BudBib Num 1/24; OrzJan 33.

Zwrot: »rozmnożyć rodzaj; przymnażać rodzaju« (1;1): [Bóg do Abrahama:] będę tobie dobrorzecżył/ y rozmnożę rodzay twoy iáko gwiazdy ná niebie álbo piaſek w morzu [Vulg Gen 22/17] BielKron 13; Progenero, Rodzę/ przimnażam rodzáyu. Mącz 143d.
Wyrażenia: »rodzaj następujący« (1): Ieden [tj. kapłan Melchizedek był] ſam bez potomſtwá/ drugi/ to ieſt Aaron/ z potomkámi y z rodzáiem náſtępuiącym. SkarKaz 156a.

»rodzaj wszystek« (1): Zwykł Pan Bóg mśćić ſie zániedbánéy wiáry: [...] y rodzay wſzyſtek ich/ kaźnią/ karánim/ y niewolą z źiemie głádźi. OrzJan 33.

Szeregi: »potomkowie i rodzaj« (1): SkarKaz 156a cf »rodzaj następujący«.

»rodzaj i synowie« (1): iſz go [Aarona] Pan Bog/ [...] naywyſzſzym kápłanem Moyżeſzowi vcżynić y poświęćić/ y pomázáć kazał: y rodzáiowi/ y ſynom z iego krwi idącym/ dał ten wielki vrząd wiecżnie SkarKaz 491.

α. W funkcji jednostkowej: potomek (14): BibRadz Gen 10 arg; BielKron 133v; O máćicznych przypadkoch/ [...] poczęćie iáko śpieſzyć/ poznáć/ y twierdzic: rodzay lekko z łożyſkiem wywábić SienLek 108, 115; y gdj iey [anioł Maryi] o rodzáiu mowił/ iſz powić miáłá dziwnego ſyná: oná [...] rzekłá: mężá nie znam. SkarŻyw 242; Calep 455a; Iabych byłá rádá/ powiáda [Matka Boża przy żłóbku]/ táki rodzay z Duchá ś. záczęty/ tákiego Zbáwićielá świátá vczćiłá/ naroſkoſznieyſzemi y krolewſkiemi wczáſy. SkarKaz 489b; [[białegłowy po urodzeniu dziatek idą do kościoła] áby P. Bogu zá rodzay dźiękowáły/ y iemu go oddawáły i poświęcáły. SkarKaz 524b (Linde)].

rodzaj czyj [zawsze: G sb i pron] (5):I mieſzkał Iakob w ziemi Chánáneyſkiey/ w ktorey ociec iego pielgrzymował/ á the ſą rodzáie iego. Leop Gen 37/1; Tyć ſą rodzáie Noego/ Noe był mężem ſpráwiedliwym/ [...]. A urodzili ſię mu trzey ſinowie. Sem/ Chám/ y Iaphet. BibRadz Gen 6/9-10; Zaś te (ſą) rodzáie Izmáelá ſyná Abráhámowego/ ktorego vrodziłá Hágár BudBib Gen 25/12, Num 1/20, 22.

e. Przodek, poprzednik (2): Lucas then poczyna [genealogię] od criſtuſa a ydzye aſz do adama przeſz ſyedmdzyeſyąth y czterzy rodzaye PatKaz III 108.
Szereg: »rodzaje i potomkowie« (2): iż kápłáńſtwo Melchiſedechá/ iednę tylo oſobę miáło/ [...] y nie ma wyliczonych rodzáiow y potomkow ták iáko Aaron SkarKaz 156b.
f. Stan społeczny; generatio, genus JanStat, Cn; genealogia JanStat (19): Bo vcżciwe vboſtwo po wſzitkim ſwięcie [!] nalepiey miaſta rządzi á ſprawuie, ggyż [!] ono ieſt wſzitkich rzemioſł miſtrz przeto wſzey ſławy godno, y odewſzech rodzaiow cżciono ma być. BielŻyw 93; RejPos 243.

rodzaj czyj (2): Wieleć ieſt was/ ktorzi ſię chłubią/ że tá wolność ieſt wáſzego rodzáiu [tj. szlachty] właſna. ModrzBaz 141, 141.

W konstrukcjach w funkcji przydawki:

~ »[jakiego] rodzaju« (3): ABy żaden bądź [duchowny] którégokolwiek rodzáiu y záwołánia Beneficium podawánia náſzégo nie śmiał iáko vpraſzáć SarnStat 173. Cf »rodzaju szlacheckiego«.

»z [jakiego] rodzaju« (5): cf »z prostego rodzaju«, »z rodzaju szlacheckiego«. ~

Wyrażenia: »nierowny w rodzaju« (1): IEſli który Szláchćic [...] rzecze: iż kto iemu będąc nierówny w rodzáiu [impar existens in generatione JanStat 556]/ zádał mu ſłowá zelżywe: tedy ón obwiniony/ [...] właſną przyśięgą oczyśći ſie. SarnStat 238.

»z prostego rodzaju« = plebei generis JanStat (4): Wſzákże mimo Doktory/ którzy ſą w kápitułach z ſynów ſzlácheckich/ ſkázuiemy/ áby byli téż przypuſczeni Doktorowie z proſtégo rodzáiu pod liczbą y porządkiem niżéy nápiſánym SarnStat 197 [idem 180, 923]; Wſzákże Opáći y Proboſczowie klaſztorni ſtanu ſzlácheckiégo: á ieſliby ſzláchty nie było/ tedy z proſtégo rodzáiu [ex plebeis JanStat 207]/ tylko żeby byli Polacy/ máią bydź wybiéráni. SarnStat 207, 180, 923.

»(sobie) w rodzaju rowni« [szyk 3:1] (4): przyśięże powodowa ſtroná z ſześćią świádków ſobie w rodzáiu równych [sibi in genere similibus JanStat 418] ná prawdźiwé y ſpráwiedliwé gránice SarnStat 465, 581, 1171; KlonFlis G4v.

»rodzaju, z rodzaju szlacheckiego« [szyk 2:1] (2:1): IZ ieſteſmy Królem Polſkim: áni zamków/ áni Dźierżaw żadnych niechcemy zwiérzáć/ iedno Polakóm Szlácheckiégo rodzáiu [Nobili genealogia ortis JanStat 303] SarnStat 484; CZęſtokroć ſie przydawa: iż niektórzy z rodzáiu ſzlácheckiégo [de Militari JanStat 621]/ [...] złodźieyſtwo álbo łotroſtwo popełniwſzy/ [...] vćiekáią SarnStat 701, 867.

Szereg: »rodzaj i zawołanie« = genus vel conditio JanStat (1): SarnStat 173 cf »[jakiego] rodzaju«.
Przen (1): Cżuiąc do śiebie Narew ślicżną głádkość/ [...] Chćiáłá być rowna w rodzáiu w vrodźie/ Wándálſkiey wodźie [tj. Wiśle]. KlonFlis G4v.
α. O duchownych (2): Ná ktore [słowa] co ći [heretycy] rzeką/ ktorzy krom rodzáiu Biſkupiego/ to ieſt/ krom poświęcenia y poſyłánia oyce mieć/ chcą? SkarŻyw 456.
Wyrażenie: »rodzaj kapłański« (1): W tey wierze/ [św. Augustyn] práwi/ ſtoię/ ktora cudámi vtwirdzona y ſukceſſyą á rodzáiem kápłáńſkim wzmocniáłá. SkarKaz 241a.
5. Rodowód, linia pokrewieństwa; genealogia PolAnt, Mącz, Calep, Vulg, Cn; generatio PolAnt, Vulg; genus Modrz, Cn; stemma Mącz [w tym: czyj (58) – G sb i pron (35), ai poss (22), pron poss (1)] (85): A to wſſytko rzekli [Żydzi o Jezusie]/ ijże Izaijáſs mowil [Vulg Is 53/8]: Rodzáy iego kto wyſláwi/ wilicży/ albo wymowi? OpecŻyw 66 [przekład tego samego tekstu WujNT Act 8/33]; acz maczyey [tj. Mateusz] pyeruego capitulum pyſącz rzekl o bozym rodzayu telko yacob urodzyl yozepha mąza maryey ſktorey ſyą narodzyl ieſus ktory rzeczon criſtus [Vulg Matth 1/16] PatKaz III 133; KSiegi [!] rodzaiu Ieſu Chriſta ſyna Dáwidowégo/ ſyna Abrahamowégo. MurzNT Matth 1/1 [przekład tego samego tekstu Leop (2), BudNT , CzechRozm 34v, 162, CzechEp 302, LatHar 683, WujNT]; KromRozm II d, [2 r.], r4v; KrowObr 181; Leop *2v, AAA4v; BibRadz 1.Tim 1/4; Rozdzyał piąty kſiąg pirwſzych/ o rodzáiu y záchowániu Bogow Pogáńskich. BielKron 20; Rodzay Moſkiewſkich Kniáżow/ áż do dźiſieyſzego Iwáná/ ktory ten rok pánuie. 1563. BielKron 426, 7 marg, 21v marg, 22v, 28v, 112 marg (27); Stemma item, Rodzay/ pokolenie ślácheckie/ y ich herby/ kleynoty/ helmy y ynſze znáki przodków ich. Mącz 414b, 143c; Poete iego [tj. Aleksandra Macedońskiego] rodzay dziwnie wypiſali/ Nie s práwego Małżeńſtwá być go powiádáli. WierKróc A2v; BudNT Matth 1/1; CzechRozm 34v, 149v, 159 marg, 162, *2; Bo ieden chce przewyżſzáć głádkośćią/ [...] á inſzy rozumu oſtrośćią. Ieſt też kto ſię rodzáiowi ſwemu wielce dźiwuie Herbámi ſię popiſuie ModrzBaz 56; Naydzieſz kśięgi w ich głowach [w odnalezionych grobach męczenników]/ wktorych rodzay ich y konieć [!] wypiſany ieſt. SkarŻyw 566, A2, 206; CzechEp 302; Genealogia – Rodzaiu opiſſanie, wiliczanię. Calep 450a; LatHar 683; w tym porządku rodzáiu Chriſtuſowego/ złość wiela przodkow Páńſkich nic nie záſzkodźiłá świątobliwośći P. Iezuſowey WujNT 3; Rodzay Páná Ieſuſá Chriſtuſá według ćiáłá. WujNT Matth 1 arg, przedm 32, Matth 1/1, s. 3 [2 r.], 4, 201 (13).

W połączeniu szeregowym (1): Naprzod iż iáko Melchiſedek był bes oycá/ bes mátki/ bes rodzáiu/ niemáiąc áni potzątku dni/ áni ſkońtzenia żywotá/ wietznym Krolem y Kápłanem/ ták teſz Pan Kryſtus bes mátki z oycá niebieſkiego wietznie/ bes oycá z mátki ná ziemi ſie národził. KrowObr 180v.

Wyrażenie: »z ojca i matki, macierzyński rodzaj« (1:1): Y ták ſtánął Iádam vcżyniony w męſkich doroſłych lećiech/ żadnego z oycá y mátki rodzáiu niemáiąc. SkarŻyw 259; O tym máćierzyńſkim docześnym rodzáiu [Jezusa] Ewángeliſtowie nápiſáli/ iáko im Duch ś. poruczył. SkarKaz 483b.
Przen (17): Ludzki rodzay nieiednáki/ ále duchowny wſzytkim iednáki: bo iednego máią oycá Bogá/ á wſzyſcy bráćia ſobie ſą rodzeni SkarŻyw 206; Ci [którzy sprzeciwili się swoim złym skłonnościom] ſię zwáli ſynmi Bożymi (bo duchowny rodzay z Bogá przez obiecánego Meſyaſzá bráli) SkarŻyw 268.

rodzaj czyj (2): A gdy zábit Abel/ áby kośćioł Boży nieuſtawał/ dał P. Bog innego ſyná Iádámowi/ Sethá/ ktory ná mieyſce y ſtan duchowny á on rodzay wiernych ſynow Bożych/ náſtąpił. SkarŻyw 268, 269.

Zwrot: »iść po rodzaju« (1): kośćioł Boży/ bez piſmá/ podániem ſamym ſzedł po rodzáiu ſynow Bożych od Sethá aſz do Noego. SkarŻyw 269.
a) O prawowitej sukcesji w Kościele katolickim (13):

rodzaj od kogo (2): Ták y nam doſyć ná tym/ iż rodzay od Apoſtołow y ich potomkow ktorzy cudá czynili vkázuiemy SkarKaz 241a, 417b.

rodzaj czyj [w tym: ai (3), G pron i sb (3), pron poss (2)] (8): Bo [ewangelicy] tákich oycow zrodzáiu Apoſtolſkiego [jak w Kościele katolickim] nie vkázuią/ áni vkázáć mogą. SkarJedn 34, 17, 29, 47, 48, 50; Doſyć iż vkażą [kapłani katoliccy] [...]/ iż z rodzaiu ich [tj. apostołów] duchownego przez ręce kłádźienie idą. SkarKaz 417b, 417b.

W połączeniach szeregowych (2): ták kto tę náukę y tę moc Bożą [...]/ ktora byłá w Apoſtolech mieć chce/ o ich ſię rodzáiu naśieniu/ y potomſtwie [...] ſłuſznie pytáć ma. SkarJedn 50; ále iáko tám [w starym zakonie] kápłanem [...] nikt być niemogł/ iedno ze krwie kápłáńſkiey idący: ták v nas wnowym [zakonie] kto zrodzáiu ręki kłádzienia y z Apoſtolſkiey liniey [...] y z ſucceſyey á wſtępowánia ich iednego po drugim nie idzie: żadnego práwá [...] do kápłáńſtwá [...] mieć niemoże. SkarŻyw 493.

Zwrot: »iść po rodzaju, z rodzaju [czego]; rodzajem idący« [szyk zmienny] (1:1;1): Cżwarty znák ieſt Kośćiołá Chryſtuſowego/ Succesſya y potomſtwo Apoſtolſkim rodzáiem porządnym/ á nie rozerwánim aż do náſzych wiekow idące. SkarJedn 29; SkarŻyw 493; SkarKaz 419b.
Szeregi: »nie rodzaj ani linija« (1): Lecz ty nowe náuki/ [...] nie idą też po rodzáiu áni po liniey kośćielney y kápłáńſkiey SkarKaz 419b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»rodzaj i następowanie« (1): Bo [kapłani katoliccy] máią rodzay y náſtępowánie od tych ktorzy cudá czynili. SkarKaz 417b.

»rodzaj i potomstwo« [szyk 1:1] (2): Ten ieſt prawdziwy Kośćioł Boży/ ktory ma te cżterzy rzecży: to ieſt/ Chryſtuſowę iedność/ ſtárożytną trfáłość/ poſpolitą powſzechność/ á potomſtwo y rodzay Apoſtolſki/ ktory Succeſſyą zową. SkarJedn 17, 48. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»rodzaj abo (a) sukcesyja« [szyk 1:1] (2): Tych potrzebá/ [...] kápłanow ſłuchać ktorzy ſucceſyą á rodzay ábo wſtępowánie máiąc od Apoſtołow/ [...] dar prawdy pewny wedle vpodobánia Duchá ś. wzięli. SkarJedn 31, 47. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

6. Pokrewieństwo, powinowactwo; cognatio Murm, Mącz (3): Vocabula cognationis. Vocabeln der freundtſchafft. Rodzáyu Vocábuly. Murm 165; Cognatio, Prziyacielſtwo/ rodzay/ powinowáctwo. Mącz 241d.
Wyrażenie: »rodzaj cielesny« (1): iáko [św. Paweł] Androniká/ Ianiego/ Irydyoná/ Lukiuſzá/ Iazoná y Sozypátrá názywa ſwymi tákże krewnymi Syngenus [errata zmienia: syngeneis]. Rzym: 16. v. 7.11.21. choćiaſz tego żaden pokázáć nie może/ áby ci byli krewnymi iego z ſtrony rodzáiu ćieleſnego. CzechRozm 154v.
7. Pochodzenie, urodzenie; genus Modrz, Calag, Calep, JanStat, Cn; progenies HistAl; ortus Mącz (52): Ortus, Powſtánie/ Rodzay/ Początek/ Pokolenie. Mącz 268d; CzechRozm 226; tedyć to głupia rzecż/ chlubić ſię tym żeś miał oycá dobrego/ gdyś ſam zły/ á ſproſnośćią twoią ſzpećiſz rodzáiu piękność. ModrzBaz 57, 57; Ursprung. Rodzay. Genus. Calag 552a; Genus – Rodzay, początek vrodzenia. Calep 450b; KlonWor 37.

rodzaj czego (1): żadney v nich [u Turków] roznośći niemáſz w rodzáiu Szláchectwá/ ten tám vrodzony y ſławny/ kthory ſobie mężnie á dobrze pocżnie BielSpr 50.

rodzaj czyj [w tym: G pron i sb (8), pron poss (3), ai poss (3)] (14): Wywiádował ſie krol pilnie iego [Cyrusa] rodzáiu co zacż ieſt BielKron 112v, 221v, 270; A iż wáſzá Kś.M: pierwſzym w tym Greckim zakonie/ y rodzáiem wielkich przodkow ſwoich/ [...] y ſławą cnot [...] od Páná Bogá obdárzony ieſteś SkarJedn A5v; A [Mojżesz jako przybrany syn córki faraona] pytáiąc ſię o rodzáiu ſwym/ dowiedział ſię prawdy/ iſz był rodu tego ktory Bogá ma w niebie/ [...] á brzydzi ſię báłwochwálſtwem Egipſkim SkarŻyw 478, 478; CzechEp 258; Te śiedm miaſt ſwárzą ſię z ſobą o rodzaj Homerow. KlonŻal B4v marg; Iáko ſąśiedzi Páná Chriſtuſowi [...] znáiąc rodzice iego wedle ćiáłá podłe y vbogie/ nie znáiąc [...] rodzáiu iego według boſtwá/ gorſzyli ſię z niego. WujNT 147; (marg) Dwoiáki rodzay Chriſtá Páná. (–) ktory ieſt bez Oycá według człowieczeńſtwá/ á bez mátki według Boſtwá WujNT 765 marg, k. Bbbbbb 3v; SkarKaz 483a [2 r.], Ooooa.

Wyrażenia: »z rodzaju krolewskiego« (1): Z cżego ieſt vpomnienie święte/ áby nikt zrodzáiu świeckiego/ by dobrze y krolewſkiego/ butnośći y chłuby nie ſzukał SkarŻyw 241.

»niezacnego rodzaju« (1): Aby práwy [...] koſcyoł [...]/ nieporuſſony trwał/ ktorego páſtyrz y głowá człowiek rybitw [tj. św. Piotr]/ á nye zacnego rodzáyu/ zwyćyężył by [...]/ by też wſſyſtek okrąg ſwyátá yemu ſye przećiwił. KromRozm III Nv.

»ojcowski, z ojca rodzaj« (2:1): Lecz ieſt inny [niż z linii rodowej matki] wieczny z Oycá rodzay Páná náſzego wielki y dźiwny SkarKaz 483b; Kto ná vbogą mátkę [Jezusa]/ ná ſtáynią/ ná żłob/ [...] pátrzy: niech drugie oko ná oycowſki iego rodzay obroći SkarKaz 484a, 484b.

»(sobie) w rodzaju (nie)rowny; rodzajem rowny« (2;1): ysz ten slyachatny Stanislaw obriczki zebrawssy sobye pyacz dziesyand Towarzyshow sobye wrodzayv rownych y nyerownych [...] dom moy wchądzinye gwaltem y raką sbroyną nayachal ZapWar 1542 nr 2559, 1531 nr 2539; zmowioná zań ieſt nieiáka zacna/ á iemu bogáctwy y rodzáiem rowna/ [...] Bázyliſſa. SkarŻyw 178.

»szlachetnego rodzaju; szlachetność rodzaju« (1;1): Ty to ieńce zátrzymał Darius w ciemnicy/ bo byli ſláchetnego rodzáiu [quod fuerant nobilissima progenie nati] HistAl F6v; Bo tá od táráſá [tj. od pojmania, uwięzienia] wolność/ nie śláchetnośći rodzáiu [nec generis nobilitati]/ áni cnoćie/ ále máiętnośćiam bywa wyrządzoná ModrzBaz 85.

»zacność rodzaju; zacniejszy z rodzaju« = genus nobilitatum Modrz (6;1): [Romulus] Ludzi záſię przebrákowánie vcżynił s poſpolſtwá/ co zacnieyſze z rodzáiu y vrodziwſze y godnieyſze/ vcżynił ſláchetne BielKron 99; żaden mądry nieobiera Styrniká do nawy dla zacnośći rodzáiu [ex genere]/ ále dla godnośći/ á vmieiętnośći ſtyrowánia ModrzBaz 15v, 13v, 42v, 46v; Bo ludzie zacność rodzáiu nie ze krwie/ ále z máiętnośći ſzácuią SkarŻyw 241, 200.

»rodzaj znamienity; rodzajem znaczny« = genere clarus Modrz (1;1): [Sybilla Helespontyjska tak prorokuje o narodzeniu Chrystusa:] Ták vważy ſwą ſługę Pan/ Iż w iey żywot náwiedzi ſam. A ten rodzay známienity/ W Boſkiey ſpráwie ták zákryty. BielKron 134; ModrzBaz 50.

Szeregi: »rodzaj i (ani, abo) bogactwo (a. majętność)« = genus et divitiae a. possessio, nec opes, nec genus Modrz [szyk 4:2] (6): ktore [porównanie między obywatelmi] ponieważ niemoże być vcżynione z ſtrony bogactw/ áni z ſtrony rodzáiu/ áni z ſtrony roznośći ſtanow [...] ModrzBaz 19v; Ludźie rodzáiem y máiętnośćiámi znácżni/ brzydzą ſię proſtemi ſzátámi. ModrzBaz 50, 43, 57, 114v; SkarŻyw 178.

»rodzaj abo przyrodzenie« (1): [o powstaniu szatana:] potym [Bóg] vcżynił drugiego [...] duchá w ktorym nie zetrwał dowćip indoles divinae stirpis. rodzáiu ábo przyrodzenia Boſkiego. CzechEp 258.

»stan i rodzaj« (2): Krol Fráncuſki wſkazał/ yż mu [księciu] żony niedádzą [tj. nie poślą do niego]/ iáko temu kthory ſwego ſthanu y rodzáiu ſłowá y wiáry zápomniał/ á w niewolą ſie wdał BielKron 221v. Cf »z stanu i z rodzaju«.

Wyrażenie przyimkowe: »z rodzaju« = od urodzenia (4): Trzebá Ceſárzá cnotliwego z obycżáiu á nie z rodzáiu. BielKron 148v; to nie ieſt w mocy poddánych/ áby kogo krolewſkim ſynem zrodzáiu vcżynili/ kto nie ieſt SkarŻyw 364, 290.
~ Szereg: »z stanu i z rodzaju« (1): Vboſtwo w duchu chowaymy [...]. Ieſli kto z ſtanu y z rodzáiu y z nieſzczęśćia vbogi: bogatym być nie prágni SkarKaz 638a. ~
a. To, co wrodzone człowiekowi (o cechach i częściach ciała), natura, istota, właściwości ((3)):
Wyrażenie przyimkowe: »z rodzaju« = z natury (3): [o świętym Marku Ewangeliście (który był z rodu Aarona)] Ale ták wiele mogło przeyrzenie Boſkie/ [...] iſz y táką pokorą tráćić tego niemogł/ co miał z rodzáiu [tj. gdy uciął sobie palec, bo nie czuł się godny kapłaństwa]. Bo potym [...]/ Biſkupem był [...]: y Piotr S. ten pálec [...]: cudownie mu przywroćił. SkarŻyw 362.

~ z rodzaju czyjego (1): GRzech thedy być rozumiemy przirodzoną właſną ſkázę y zepſowánie wſzyſtkiego cżłowieká/ [...] żeſmy iuż wſzyſcy z rodzáiu ſwego/ odwroceni ſą od dobrego WujJudConf 63.

Wyrażenie: »z rodzaju przyrodzonego« (1): (aby) yey [Maryi] duſſa {y czalo} nyebyla zmazana zrodzayu przyrodzonego PatKaz I 4v. ~
8. Początek; genesis Calep (11): Genesis – Rodząy. Calep 450a; [Słowo Genesis poſpolićie przekłádáią rodzáiem/ wſzákoż ie też národzenim przekłádáią Tygurzánie/ Vatablus, Vulgata. CzechNT A2].
[Fraza: »rodzaj [czyj] poszedł«: Wywod álbo rodzay [BielKron 1564: Początek] nadáwnieyſzy náſz Słowieńſki/ [...] poſzedł [...] od potopu/ á ociec náſz Krzeſćiańſki był Iafet ſyn młodſzy Noego BielKron 1551 154v.]
Wyrażenie: »rodzaj ludzki« (1): Lutoſzcz mam nat czlouyekyem napodobyenſtwo naſze ſtworzone [!] [Vulg Gen 1/27] to pyſſano wkſyąſzkach rodzayu ludzkyego PatKaz II 54v.
Zestawienie: »Księgi (a. Książki) Rodzaju, Rodzajow« = Genesis, biblijna Księga Rodzaju (7:1): PatKaz II 54v; SeklKat I3v; Poczinaią ſie pierwſſe kxięgi Moiżeſſowe/ ktore po źydowſku [!] zową Bereſith/ po Grecku Geneſis/ po polſku kxięgi Rodzáiu. Leop A; BibRadz *7v, I 158c marg; SarnUzn C5v; Y w ſtárym zakonie iáko Hieronim S. piſze/ do cżytánia kśiąg rodzáiow y pienia Sálámonowego y Prorokow nie káżdemu dopuſzcżono. SkarŻyw 257; WerKaz 282.
Szeregi: »początek albo rodzaj« (1): Pierwſze Kſięgi Moizeſzowe/ ktore zową ięzykiem Greckim Geneſis/ á po polſku/ Początkiem álbo Rodzáiem. BibRadz I 1.

[»wywod albo rodzaj« (1): BielKron 1551 154v cf Fraza.]

a. Etymologia [czego] (1): Etymologia, Veriloquium, Práwy Pewny á iſty wykład/ álbo powód/ Pochop/ Początek/ álbo Rodzay niektórego słowa. Mącz 108d.
9. Urodzaj, wydawanie plonów (12): Gálilea ma w ſobie Oliwne drzewo/ takież winnice y polá ku rodzáiu roſkoſzne. BielKron 264v.

rodzaj czego (1): Przechodzi tá źiemia [tj. Finlandia] w rodzáiu zboża Szwecią. BielKron 294.

W konstrukcji w funkcji przydawki: »[jakiego] rodzaju« (3): Ziemicá tá [wyspa Fionia] bárzo vſilnego rodzáiu/ tám nigdy gnoiow nie wożą ná role bo ich nie potrzebá. BielKron 292v. Cf »dobrego rodzaju«.

Wyrażenia: »dobry rodzaj« [w tym: dobrego (a. lepszego) rodzaju (2)] (3):BielKron 267; Niech pomni roſzczká ná czyiem korzeniu ſtoi/ á ſkąd iey wilgotność ná dobry rodzay dochodźi. SkarKaz 353b; Widźieli iż dla lepſzego rodzáiu iedny gáłęźie vćináią/ áby drugie lepiey rodźiły. SkarKazSej 669b.
a. Owoce, plon (6):
Wyrażenia: »rodzaj winnej macice, maciczny« = genimen vitis Vulg [zawsze przekład tego samego tekstu: Vulg Matth 26/29, Mar 14/25 lub Luc 22/18] (3:1):OpecŻyw 90; A powiádam wam/ że odtychmiáſt niebędę pił z tego rodzáiu winney máćićie/ áż do onego dniá/ kiedj ie będę pił zwámi nowe/ w kroleſtwie oycá moiego. Leop Matth 26/29, Mar 14/25; RejPosWiecz3 96.

»rodzaj ziemie« (1):Ná ten cżás iuſz/ ſkoro ſkuśił [tj. skosztował] lud Boży pożytkow y rodzáiow ziemie: mánná im oná vſtáłá [Vulg Ios 5/12] SkarŻyw 502.

Szereg: »pożytki i rodzaje« (1): SkarŻyw 502 cf »rodzaj ziemie«.
Przen [czego] (1):
Zwrot: »rodzaj wypuszczać« (1):á [aby ludkowie twoi, Panie] w pobożnośći rodzay cnot świętych Chrześćijáńſkich wypuſzczáli [tj. rodzili] SkarKazSej 696a.
*** Bez wystarczającego kontekstu (3):Generatio, Ród/ Rodzenie/ rodzay. Mącz 143c; Stirps cum de arboribus dicitur, [...]. Rodzay/ korzeń/ pień ſzczep drzewá którego. Mącz 417a; Germen, Dicitur quod ex arborum oculis nascitur: surculus [...] – Rodząy wipuſzczanie. Calep 452b.

Synonimy: 1. narod, plemię; a.αα. płeć, pokolenie, przyrodzenie; 2. kstałt, plemię; 3. płod, płodność; a. płodzenie, porodzenie, rodzenie; 4. dom, pokolenie, rodzina; a. krew, lud, narod, plemię; b. familija, korzeń, krew, linija, plemię; c. linija, korzeń, plemię; d. dziatki, dzieci, narod, plemię, potomkostwo, potomstwo; α. dziecię, korzeń, płod, potomek; e. przodek, rodzic; f. stan; 5. drzewo, jenealogija, linia, początek, pokolenie; 6. bliskość, krew, krewność, powinowactwo, przyjacielstwo; 7.a. bytność, istność, istota, natura, postać, przyrodzenie; 8. początek, wywod; a. pochop; 9. płodność; a. owoc, płod, pożytek.

Cf ROD

MC