[zaloguj się]
[pdf]

RODZIC (1057) sb m

o jasne.

W N sg: -ic (13), -ić (4) HistAl, KrowObr, ModrzBaz, OrzJan.

Fleksja
sg pl
N rodzic rodzicy, rodzice, rodzicowie, rodzicewie
G rodzica rodziców
D rodzicowi rodzicóm
A rodzica rodzice
I rodzic(e)m rodzicami, rodzicmi, rodzicy
L rodzicach, rodzic(o)ch
V rodzicy, rodzicowie

sg N rodzic (17). ◊ G rodzica (8). ◊ D rodzicowi (3). ◊ A rodzica (4). ◊ I rodzic(e)m (1). ◊ pl N rodzicy (266), rodzice (39), rodzicowie (20), [rodzicewie]; -e BierRaj, OpecŻywSandP, KwiatKsiąż (4), GórnDworz, BiałKat (2), BiałKaz, KochPs, KochEpitCat, GórnRozm, ZawJeft, KołakCath; -owie BielŻyw (2); -y : -e : -owie GliczKsiąż (97:–:15) GroicPorz (5:1), Mącz (1:2), HistRzym (6:1), RejZwierc (5:–:3), SkarŻyw (32:7), StryjKron (1:1), WerGośc (2:1), WujNT (12:1), SarnStat (4:10). ◊ G rodziców (320); -ów (59), -ow (4), -(o)w (257); -ow OpecŻyw; -ów : -ow Mącz (5:2), KochTr (5:1). ◊ D rodzicóm (184); -óm (17), -om (4), -(o)m (163); -om KochTr (3); -óm : -om SarnStat (3:1). ◊ A rodzice (118). ◊ I rodzicami (21), rodzicmi (15), rodzicy (6); -ami TarDuch, GliczKsiąż, CzechRozm (3), ModrzBaz, SkarŻyw (4), KochTr, CzechEp (4), LatHar (3), PowodPr; -mi RejPos (2), HistLan (3), BudBib; -cy BielŻyw (3), Prot; -ami : -mi : -cy RejPosWstaw (–:1:1), SarnStat (1:8:–), SkarKaz (1:–:1). ◊ L rodzicach (27), rodzic(o)ch (4) LibLeg, RejPos, HistLan (2); ~ -ach (19), -åch (6), -(a)ch (2); -åch GliczKsiąż, KuczbKat, KochMon, BiałKaz, StryjKron; -ach : -åch SarnStat (2:1). ◊ V rodzicy (3) WerKaz (2), RejZwierz, rodzicowie (1) RejWiz.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (cztery z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. W pl: ojciec i matka w stosunku do swoich dzieci; parentes HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn [w tym: czyi (269) – pron poss (249), G sb i pron (17), ai (poss) (3)] (1002): LibLeg 10/114v; ZapWar 1550 nr 2664; [Panna Maryja] wetrzech leciech przez rodzice ſwé ottza ij matkę na ſlużbę bożą do koſcioła byla ofiarowana OpecŻyw 1v, 31, 63 [2 r.], 63v [2 r.]; PatKaz I 9, 9v, 14; PatKaz II 86; Laertius powiada, gdyby ktory ſin rodziczow niechował á potrzeb im nie dawał potrzebuiącim, ten aby za nieſlachetnego mian był. BielŻyw 6, 14, 18, 29, 39, 89 (10); Przeto też y podzis dzien ich [Żydów] ſinouie ſtop ſwych rodziczow nasladuiąci idą bez chyby na zatracenie. BielŻywGlab nlb15, nlb 15; KlerWes Av [2 r.]; LibMal 1547/125; Wſtyd rodzyczom gdy dzieći błądzą RejJóz E4v marg, A6v marg; rodzicy maią wielką cięſkoſc wychowywaiąć dziatki ſwoie SeklKat H; Przes oyca/ matkę nieiedno rodzice naſſe mamy rozumieć/ ale tez wſzelkie przełozone naſſe tak ſwieczkie iako duchowne. SeklKat H, F2, F3, Hv [3 r.], H2 [3 r.], H3 (14); HistAl A6v, E8; MurzNT Ioann 9/19, 20; Tak też rodzicy s ſwymi dzyećmi obchodzić ſie máyą/ żeby dobremi były/ ſtátecżnemi/ á nye barzo wierzgáły GliczKsiąż F6v; A przetho rodzicy gdiby ſie im przydáło nyeyáko káráć ſyná/ niechay áni z gnyewu/ áni furiey yákyey tego nye cżynyą. GliczKsiąż G3; w ſiedmi lecyech rodzicy máyą dzyeći ſwe do ſzkół ná náuki dowodzić GliczKsiąż I6, kt, A, A3 [2 r.], B, C [2 r.] (139); Synowie y Corki po śmierći Rodźicow ſwoich/ wſzythkiego Imienia/ rowny dźiał biorą GroicPorz ff3v, i4v [3 r.], ff3, ff3v, ff4 [4 r.], ll3 [3 r.] (15); KrowObr 237v; RejWiz 38v, 88v; Bo ktorzy ſię z niepráwych rodzą ſynowie/ ſą ſwiadkowie niepráwośći przećiwko rodzicom Leop Sap 4/6, Lev 20 arg, Sap 12/6, Ioann 9/2, 3, 18 (9); RejZwierz 124v; Dźiateczki ieſliż zpoczćiwym żyćiem máią wychowánie/ tedy niegodność rodźicow ſwych zátrą BibRadz Eccli 22/8, Gen 9 marg, Tob 11 arg, Dan 13/3, 1.Mach 10/9, Matth 10/21; Może nie tylko w kośćiele ále y w domu v rodzicow obrzezánie być BielKron 260, 75v, 85, 165, 205, 296v; Też zbytnie pieſzczenie rodzicow/ zwykło znikczemniwać młodzieniaſzki KwiatKsiąż E, A, A2, A2v [2 r.], A3v [2 r.], B (11); Pius, Pobożny/ Miłuiący rodźice/ I słucháyący ſwych rodźiców y ynich ſtárſzich. Mącz 301c, 71a, 72d, 73b, 79d, 83a (14); OrzQuin Aa5v; Prot A3, Dv; RejAp 115v; GórnDworz D3v; poydę do źiemie świętey/ á będę pokutował zá grzech mych rodźicow HistRzym 34, 34 [2 r.], 36v, 115v [2 r.], 116 [2 r.], 116v (12); káżde dzyeciątko bywa milſze rodzicom ſwoim/ kthore chodzi w poſłuſzeńſtwie ich [...] niżli złe á niepoſłuſzne. RejPos 256v, 25v, 38v, 42v, 56 [2 r.], 152v [2 r.] (19); Náturę zepſowáną pan w dźiećiach przećiw rodźicóm wiedźieć raczył: przeto tym przykazániem przykrócić ią chćiał BiałKat 53v, 53v [5 r.]; Rodzicy tákże mogą bráć náukę s tego/ Iák ſie z dziećmi obchodzić za wieku ſwoiego. HistLan A2v, ktv, A2 [2 r.], A2v, A3, A4v (23); niechay Kápłan Rodźice vpomina/ áby ſwym dzieciom ku cnoćie [...] náucżyćielmi byli KuczbKat 310, 304, 305, 310 [2 r.]; Iáko máią rodzicy ſtáráć ſie o wychowánie młodych dziatek ſwoich RejZwierc A5, A5, 6, 6v, 7v, 14v [2 r.] (11); KochMon 24; WujJudConf 212; RejPosRozpr cv, c2; Cwicżenie dzyátek od ſiebie rodzicy pocżynáć máią. RejPosWstaw [412] marg, 41v [5 r.], [412] [8 r.], [412]v [2 r.], [413] [2 r.], [413]v [5 r.] (45); HistHel C4v; BiałKaz I3, K; Niewierzyli przeto Iudowie o niem/ żeby ślepy był y przeyrzał/ áż wezwáli rodzicow onego ktory przeyrzał. BudNT Ioann 9/18, Ioann 9/20, 22, 23; [Józefa i Maryję ewangelista nazywa rodzicami Jezusa] Naprzod iż ieſt Synechdochica locutio/ to ieſt mowá táka/ ktora dla iednego/ y drugich przykłada/ iáko dla iedney właſney mátki może y oycżymá názwáć z nią weſpołek rodźicámi. Potym iż nie ſámi tylko rodźicy ále y ich wſzyſtká familia ábo dom przez rodźice rozumian być może. CzechRozm 160, 35v, 131, 149v, 164, 226 (9); dźiatki y młodźieńcy nietylko vſzymá/ ále też y ocżymá od ſtárſzych/ á naywięcey od rodzicow/ biorą przykład á vcżą śię ModrzBaz 11v, 10 [3 r.], 10v [2 r.], 11 [2 r.], 11v [3 r.], 12 (21); Rodźice zápámiętáli/ Przyiaćiele zániedbáli: Ale mię pan nieprzebaczył/ Owſzem ogárnąć mię raczył. KochPs 38; Ale dziś rodzicy ni ocż ſię więcey nie ſtáráią/ iedno áby bogáto dzieći zoſtáwili SkarŻyw 143; v rodzicow nic nie máſz milſzego iáko dzieći SkarŻyw 162, 13, 28, 40 [2 r.], 46 [2 r.], 48 [2 r.] (101); [Orszula] w niedoſzlym wiekv ſwoim, zwielkim a nieznoſnym rodzicow ſwych zalem zgaſla KochTr 2, 5 [2 r.], 6 [2 r.], 7, 11, 12 [2 r.] (11); Bo mię rodźicy z młodu niechćieli mieć rzemięśnikiem: á zwłaſzcżá mátká CzechEp 64, 74, 168 [2 r.]; NiemObr 146 [2 r.]; Iáko záś rzadko komu ſzczęśliwie ſię wodźi/ Kiedy w przeklęctwie ſwoich rodźiców kto chodźi. KochEpit A3v, A4 [2 r.]; KochFr 122; KochEpitCat 111; ReszPrz 97; w boiáźni Bożey rodźicy ie [syny albo dzieweczki] chowáią ReszHoz 119, 119; Abowiem co mili rodźicy zbieráli groſz do groſzá/ z ćięſzkośćią wielką [...] to potomek niebácżny zá rok wſzytko przez gárdło przeleie WerGośc 222, 225, 266; MAią też to rodźicy mieć ná bácżnośći ſwoiey/ iákoby corká twoiá y ſyn twoy nie byli poniewoleni ku tey świątośći Małżeńſtwá. WerKaz 302, 301 [2 r.], 306 [2 r.]; WisznTr 21; Wielki poſag rodźiców poſtępki vczćiwe KochPieś 1; GórnRozm N; ZawJeft 20, 32, 33, 44; Calep 755b [2 r.]; Phil B; KochFrag 48; OrzJan 20, 97; NIe rácż pámiętáć/ Pánie/ ná wyſtępki náſze/ ábo rodźicow náſzych LatHar 158, 115 [2 r.], 465 [2 r.], 466, 538, 548, 673; KołakCath Cv; Tymi ſłowy nie przyć ſię Pan Chriſtus mátki ſwoiey/ áni vczy niewdzięcznośći przećiwko rodzicom: ále vczy przekłádáć mátkę duchowną wſzytkich wiernych/ ktora ieſt kośćioł powſzechny [...] nád rodzice y krewne ćieleſne. WujNT 136, 22, 35 [2 r.], Matth 10/21, s. 44 marg (25); SarnStat 199, 200 [4 r.], 219, 237 [2 r.], 374 (38); PowodPr 58, 68 marg; Piſmo ś. o to rodźice vpomina: Maſz ſyny/ ćwiczże ie SkarKaz 420a, 39b, 43b [6 r.], 44a, 44b [2 r.], 314b (20); od rodzicow miłych z wielką pracą/ trudnośćią/ y z kłopotem bywamy przez długi czás wychowywáni VotSzl A4v; CiekPotr 29; Mamli prawdę powiedźiéć/ to téż częſto bywa/ Przykład zły po rodźicách/ rad gęſto wyzywa. GosłCast 35, 35 [2 r.], 36; PaxLiz B2, B3, C, D4v, E2; KlonFlis H4v; SkorWinsz A2v, A3v; Ták vbodzy rodźicy: choćia nie ich winá: Máią żal y zelżywość z nieſzcżęſnego ſyná. KlonWor 38; SzarzRyt C4v [2 r.]; [iż osoby żeńskiey z cerkwie Krystowej mąż jeden papieski w małżeństwo pożądał, a temu ani rodzicewie panny, ani [...] ona sama, nie odpierali. AktaSynod I 99; niektórzy rodzicowie dziatki swoje Panu Bogu ku czci a starszym ku posłudze oddawają AktaSynod I 154].

W połączeniach szeregowych (27): Nietylko ſobie narodzeniſmy/ ále poſſciá naſſégo cżeſtz ſobie oytcżyzna przywláſſcżá/ cżęſtz rodzice/ cżęſtz przyiáciele OpecŻywSandP ktv; Powynniſmy też okażować miłoſierdzie nad naſzymy vbogymy przyacielmy krewnemy/ Iako ſą rodziczy/ braćia/ ſioſtry/ y yni SeklKat L4; BielKom Dv, E3; oycżyznye/ rodzicom/ prziyacyelom/ krewnym/ powinowátym/ y inſſym ludzyom weſpołek/ żebyſmy ſie dobrze/ poczeſnye poſtáwili GliczKsiąż Ov, N5; A gdy Synow y Rodźicow/ y innych krewnych ná doł y wzgorę idących niemáſz: thedy ſpadek przychodźi ná poboczne perſony GroicPorz ff4v, ff3; [Zuzanna] przyſzłá z rodzicmi/ y z dziatecżkámi/ y ze wſzytkimi krewnymi. BudBib Dan 13/30; BiałKaz D2v; CzechRozm 227, 229, 241v; StryjKron 702; ieſt wielkość ludu [...] którzy wolność ſwoię/ żony/ rodźice ſwoié y dźiatki zálecáią: do nóg máieſtatu wáſzéy kró: M. OrzJan 112, 135; Rácż ſię zmiłowáć nad námi/ nád rodźicámi náſzemi [...] krewnemi/ y iákimkolwiek ćieleſnym ábo duchownym powinowáctwem z námi ſpoionemi. LatHar 29, 100, 267, 276, 745; Będźiećie też wydáni od rodźicow y bráćiey/ y krewnych y przyiaćioł: á niektore z was zámorduią WujNT Luc 21/16 [przekład tego samego tekstu CzechRozm 229], s. 35, 44, Luc 18/29; vſtáwiamy [...] iż kto zábiie ſzláchćicá/ trzydźieśći grzywien rodźicóm/ potomſtwu y przyiaćiołom będźie powinien płáćić SarnStat 604, 590.

W przeciwstawieniu: »rodzice ... cudzy ludzie« (1): Doſićći yeſt żeć cudzy z háńbi y obmowi/ ále ocyec albo mátká zákrywáć ma. Nyechay ſie czuyą być rodzicámi/ á nye cudzemi ludźmi. GliczKsiąż G4v.

W porównaniach (2): Iáko ſię rodzicy o ożenienie ſyná, ták troycá o wćielenie ſyná stáráłá. CzechEp 168 marg; W rzeczách około wiáry/ ma ták káżdy ſłucháć kośćiołá powſzechnego/ iáko dziátki rodzicow. WujNT 271.

Konstrukcje w funkcji przydawki lub orzecznika (9):

~ »[jakich] rodzicow« (6): OTho Sylwius był od Ricerzow wybran ná Ceſárſtwo/ ácżkolwiek był zacnych rodzicow z miáſtá Ferentyno BielKron 145v; RejPos 153; ABrámiuſz rodzicow vcżćiwych y bogoboynych/ [...] im więtſze cnoty po ſobie pokazował/ tym więcey od rodzicow był miłowan SkarŻyw 234; WIncencyus z Wálencyey [...] śláchetnych y bogoboynjch rodzicow SkarŻyw 307. Cf »jednych rodzicow«, »rodzicow niewiadomych«.

»z [jakich] rodzicow, [kto (nazwa etniczna)] z rodzicow« (2:1): BielKron 160v; LVcyan był rodem z Samoſzaty miaſtá Syryey z rodzicow Chrześćiáńſkich SkarŻyw 46; Clemens Szhot z rodzicow/ wſzytkimi doktormi [...] gárdził/ y práwá kośćielne pomiátał. SkarŻyw 519. ~

Przysłowia: Iako ſie będzieſz zachować rodziczom, tak ſie też nadzieway j od ſinow na potim. BielŻyw 4, 39, 42; puſzcżáiąc też dziatki ſwe ná ſwiát/ od ktorych w ſtárośći onegoż ſie wzaiem nádziewáią/ co ſámi rodzicom ſwym cżynili. GórnDworz X7v, X7v. [Ogółem 5 r.]

wiele ſię ze złych rodzicow dobrych ſynow/ á z dobrych tákże wiele złych ſię dzieci rodzi. SkarŻyw 290; bywa tego więcéy/ Z dobrych rodźiców/ iż źli bywáią pręcéy. GosłCast 35; [Iácy rodzicy tákye dzyeći/ nie dáleko záwſze od Iábłoni pádnie iábłko. HistTroj A6v].

Dobrzeć dzieći pámiętáią/ Co ich rodzicy dziáłáią. BierEz Rv; dźiatki rádźi rodźiczow drogámi chodzą KwiatKsiąż Fv.

Ariſtoteles powyádá iż náucżycyelom/ bogom y rodzicom nigdy nye może im nikt oddáć/ áni ſie im od nikogo doſić ſtáć może. GliczKsiąż N8, B8v.

Rodzicy wielki grzech máią/ Iż ſwych dzieći nie náucżáią. BierEz L4v.

Zwroty: »rodzice czcić, w poczciwości (a. uczciwości, a. we czci) mieć; rodzicom czci nie zachować; cześć ku rodzicom; rodzice w poczćiwości miani« [szyk zmienny] (6:8;1;1;1): Boga cżci á rodzice w pocżciwoſci miey BielŻyw 7, 34, 100; zle vczinki á grzechy przeciw temu Bożemu przykazaniu. [...] Nietczić rodziczow ſwoich/ niebyć ym poſluſznim/ niewſpomagać wpotrzebie SeklKat H3, Hv; BibRadz Lev 19 arg; Reverentia debetur parentibus, Rodźice máyą być w poczćiwośći miani. Mącz 485a; HistLan F2v; RejZwierc 27v [2 r.], Bbbv; dzyatki rodzice ſwe w wielkiey wadze á vcżćiwośći mieć máią RejPosWstaw [412], [413], [414], [414]v; Mamy y drugą náukę z przykłádu tego młodego Synaczká około czwartego przykazánia Bożego/ o czći ku rodźicom. SkarKaz 43b, 44a.

»od rodzicow odradzać się« (1): Pytałby kto/ co ſie dzyeye á co yeſt wtym iż cżęſto ſie ſynowye od rodzicow w żywocye á w obycżáyách odradzáyą? GliczKsiąż D3v.

»opuścić rodzice« (3): Wynidzmy z oyczyzny/ opuśćmy rodzice y świeckie nádzieie y zabawy: nágo zá nágim Chryſtuſem podzmy SkarŻyw 470; A on im powiedźiał: Záprawdę wam powiedam: iż nie máſz żadnego ktoryby opuśćił dom/ ábo rodźice [reliquit ... parentes] [...] dla kroleſtwá Bożego/ ktoryby nie miał wźiąć dáleko więcey WujNT Luc 18/29, s. 151.

»od, z [jakich] rodzicow pość (a. pochodzić)« (2:2): [niewiasta] gdyby od dobrich rodziczow poſzła, zdrowa á bogata była, tedyby ſie mądry ożenić mogł BielŻyw 108; Bonis parentibus prognatus est, Z dobrych rodźiców pochodźi. Mącz 242a, 268d; y nie wſzyścy podobno byli obrzezáni: y owſzem niektorzy z pogáńſkich rodzicow poſzli. WujNT 9.

»(po)zbyć [= stracić] rodzicow« [szyk zmienny] (4): Corká/ pozbywſzy rodźicow/ s ták wielkim ſtáránim/ pracą y s ſtałoſcią/ pożytkom Chrzeſćiáńſkim vſługowáłá StryjKron 275; Pánna Lyzydá [...] rodzicow pozbywſzy w młodośći/ Rządźiłá ſie ſamá w ſtátecznośći. PaxLiz A4v; Co ſie tknie o rodźicach tychći rádá zbyłá/ By ſnádniey w Máiętnośćiách k myſli ſwey płużyłá. PaxLiz B2, E.

»(nie) szanować, uszanowanie rodzicow« [szyk zmienny] (3:1): Rozmnaza też pan Bog dobre dziatky ktore miłuią páná Boga/ boią ſie go á rodzicow ſwoych y przełozonych ſzanuią. SeklKat H4v, H4; KuczbKat 310 marg; W cżwartym tedy przykazániu ſwoim/ wáruie Pan Bog pod vſzánowániem rodzicow/ wſzeláką zwierzchność y poſzánowánie iey. PowodPr 58.

»z [jakich] rodzicow (u)rodzić (a. narodzić, a. porodzić) się, urodzony (a. porodzony, a. zrodzony, a. wrodzony); urodzenie z rodzicow« [szyk zmienny] (15:8;1): RejAp 82; Też y to foremna/ dáć to nieprzyiacielowi ſámemu czo on thobie vymuie/ iáko gdy ieden z niepocżćiwych ſie rodzicow vrodziwſzy przymawiał pocżćiwemu cżłowiekowi GórnDworz S; RejPos 153; BiałKat 186; Z ták zacnych rodźicow národźił śię był nam Krol Sigmunt Auguſt. BiałKaz I2, I2; CzechRozm 61; Ieſliżeś ſię zdobrych rodźicow vrodźił [te parentem habuisse bonum]/ więc ſię o to ſtáray ábyś iym był podobny ModrzBaz 57; SAmſon w Rzymie z zacnych/ y tych ktorzy ſzli zliniey Ceſarſkiey/ rodzicow wrodzony SkarŻyw 592, 117, 164, 370, 542, 580; StryjKron 376; Theodozyus Ceſarz/ z rodźicow tákże Chriſtyáńſkich zrodzony NiemObr 146, 146; ReszPrz 96; Germanus – Czy ktorzi ſie ziednich vrodzieli rodzicow, właſtny braczią. Calep 453a; WujNT 13, 595; SarnStat 179, 236; Złe vrodzenie náſze z Iádámá y z rodzicow SkarKaz 489a marg.

Wyrażenia: »cieleśni rodzice« [w odróżnieniu od duchownych] [szyk 2:1] (3): nam y to dał [Bóg Ojciec] ná przykład/ ábychmy w ſłuſznych rzecżach y tych rodzicow ſwych cieleſnych nie odſthępowáli/ á s pocżciwoſcią roſkazánia ich náſládowáli RejPos 40v; BiałKat 186; PowodPr 58.

»duchowni rodzice« = rodzice chrzestni (1): Wiárá sſłuchánia ſłowá Bożego ieſt: ále w wierze powſzechnégo Chrześćiáńſkiego/ kośćiołá/ w wierze duchownych (to ieſt kmotrów) y ćieleſnych rodźiców ſwych/ którzy zá nié przyrzékáią/ y wiárę poſlubuią BiałKat 186.

»jednych rodzicow« = będący rodzeństwem (2): Po Bráćiey záſye y po sioſtrách iednych rodźicow y po ich dźiećioch/ bywáią przypuſzczeni ná dźiedźictwo Dźieci od iedney Mátki GroicPorz gg, gg.

»u rodzicow jedynaczka« (1): Tedy z ſpráwy Bożęy [!]/ zmowioná zań ieſt nieiáka zacna/ á iemu bogáctwy y rodzáiem rowna/ tákże v rodzicow iedynacżká/ Bázyliſſa. SkarŻyw 178.

»niepłodni rodzice« (2): GliczKsiąż Cv; Zniepłodnych rodzicow od Bogá vproſzoná S. Euphrozyná. SkarŻyw 13 marg.

»(nie)posłuszeństwo rodzicom, rodzicow, ku rodzicom; (nie)posłuszny rodzicom; słuchać rodzicow« = parentibus immoriger PolAnt; parentibus oboedire a. non oboediens Vulg [szyk zmienny] (6:3:3;10;3): będą ludźye ktorzy ſámi ſyebye będą miłowáć/ chćiwi/ pyſſni/ hárdźi/ złorzeczliwi/ rodźicom nyepoſluſſni KromRozm I B3v; GroicPorz a2v; Pytayże ſie z dáleká, gdy ſie ożenić maſz [...] Ieſli wie [panna] co o Bogu/ ieſli rozum ſpełná [...] Ieſli ieſt w poſłuſzeńſtwie rodzicow pocżćiwych RejWiz 60; BibRadz Eccli 3 arg, 2.Tim 3/2; Cżwarte [...] iáko maſz záchowáć poſłuſzeńſtwo á pocżćiwość y rodzicom ſwoim y przełożonym RejPos 40v, 38, 39 [2 r.], 40v [2 r.], 306; RejZwierc 55v; DZyeći/ ſłuchaycie Rodziczow wáſzych w Pánye boc to ieſt rzecż ſpráwiedliwa. RejPosWstaw 41v, [413]; BudNT 2.Tim 3/2; Wcżym Iakob powolność ſwoię ku miłym rodzicom y poſłuſzeńſtwo pokazał SkarŻyw 346, 346; Dźiatki/ poſłuſzne bądźćie rodzicom we wſzytkim. WujNT Col 3/20, Rom 1/30, Eph 6 arg, 6/1, 2.Tim 3/2; We wſzytkim rodźicow ſłucháć mamy/ iedno tám nie/ gdzie nam do pobożnośći przeſzkadzáią. SkarKaz 44a, b.

»rodzicow niewiadomych« (1): DYoklecyanus Dálmátá Ceſarz/ rodzicow niewiádomych był hárdy/ fortunny/ okrutny BielKron 154.

»oba(dwa), oboje rodzicy« = uterque parens JanStat (8:2): Po śmierći obu rodzicow/ poiman był [Machumet] s przygody y przedan kupcowi iednemu BielKron 165; Ieſli kto będzye miał ſyná krnąbrnego/ vpornego/ á kthoryby oycá y máthki nie ſłuchał/ y ná káránie ich nic niedbał/ tedy obá rodzicy wzyąwſzy go/ przywiodą go do ſtárſzych miáſtá RejPosWstaw [413]v; którzyby nie byli z oboygá rodźiców národzeni y wychowáni obyczáiem ſzláchćiców [niech na wyższe urzędy nie wstępują] SarnStat 179 [idem] 236, 237, 706. Cf »szlachcic z obojga rodzicow«.

»poczęty z rodzicow« (2): bog tego ſtworzyczyel mogl/ przeto maryą panną począthą zrodzyczow podluk natury grzeſznych grzechem pyerworodnym (aby) [...] yey duſſa (popr) y czalo (–) nyebyla zmazana zrodzayu przyrodzonego (od tego [gniewu swego] zachouacz) PatKaz I 4v; LatHar 500.

»[jakich] rodzicow syn« (1): IVlian S. zmłodośći będąc bogatych rodzicow Anthyocheńſkich iedyny Syn/ cżyſtośći ſię pánieńſkiey rozmiłował SkarŻyw 178.

»szlachcic z obojga (a. obudwu) rodzicow« = nobilis ex utroque parente JanStat (4): DO kośćiołów Tumſkich [...] niech nie będą prziymowáni ná Biſkupſtwá/ Prȩłatury/ Kánoniȩ/ iedno ſzláchćicy z obudwu rodźiców/ y którzy ſą obyczáiem ſzlácheckim wychowáni SarnStat 179; (nagł) Definicia ſzláchćicá Polſkiégo, co ieſt Szláchćic. (–) SLáchćicy z obudwu rodźiców/ y którzy/ ſą obyczáiem ſzlácheckim wychowáni SarnStat 236, 178, 922.

»własni rodzice« = proprii parentes JanStat [szyk 6:1] (7): Gilimer [...] thak był okruthny, iż theż rodziczom właſnym nieprzepuſcił [ut nec parentibus parceret] MiechGlab 49; Tákże też y tu Łukaſz Máryey narod opiſuiac/ męża iey naprzod iáko głowę wyſtawił á potym nie iego właſne rodźice/ iáko Mátheuſz liczy ále żenine opiſuie. CzechRozm 153v; A Lucius będąc y winem y gniewem zápalony/ przed oczymá właſnych rodźiców onę niewinną dźiéwkę zábił. KochWz 142; przez młodźieńce ze Wsi od właſnych rodźiców odchodzącé/ Wśi bywáią ſpuſtoſzoné dla niedoſtátku robotników SarnStat 919, 200, 587, 660.

Zestawienie: »starzy rodzice« = dziadkowie (1): Maior amita Avi et aviae amita, Moyich ſtárych rodziców ciotká. Mącz 204c.
Szeregi: »rodzicy abo (i) bracia« [szyk 1:1] (2): Tymoteuſz [...] bárzo ich chytrze prośił/ áby go żywo wypuśćił/ dla tego iſz v ſiebie miał wiele ich rodzicow y bráty niektore [parentes ... autem fratres] BudBib 2.Mach 12/24; [białogłowy] któré zapiſy wiecznośći [o posagu] od bráćiéy ſwéy/ ábo od rodziców ſwych/ iáko od dźiedźiców właſnych niemáią [...] SarnStat 1168. [Ponadto w połączeniach szeregowych 12 r.]

»rodzicy i (a) dom« [szyk 2:1] (3): Gdyż on [Pan Bóg] z dawná pod pánowániem świątobliwym przodkow W.K.M. Krolow Polſkich/ y Wielkich Kſiążąt Litewſkich/ Dom á Rodźice moie zacną vcżciwośćią ſtanu Slácheckiego ochędożył BibRadz *2; SkarŻyw 134; zá ktorym [dobrym wychowaniem dziatek] wiele dobrego idźie kośćiołowi Bożemu/ rzeczypoſpolitey y ſámym rodźicom/ y domom w których ſię rodzą. SkarKaz 420a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»(i) rodzicy, (i, abo) dziatki (a. dzieci)« (5): co zá pożytki y rodzicy y dzyatki wzyąć mogą kiedy thák w Krześćiáńſkiey pobożnośći wyćwicżone a wychowáne będą. RejPosWstaw [414]v, 110v; SkarŻyw 209; WujNT 40; potrzebáby [...] żeby ludzie Rycerſcy/ defenſores patriae y wſzytkich w niey będących kleynotow/ to ieſt/ rodzicow/ dziatek/ wolnośći/ maiętnośći [od króla opatrowani byli] VotSzl C2. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.]

»rodzicy i (albo) (inszy) krewni« = parentes et consanguinei JanStat [szyk 11:1] (12): GroicPorz ll3; Bo ktoby folguiąc miłośći cieleſney ſwych powinowátych/ miał ſwego powinowáctwá Chriſtiáńſkiego zániecháć/ ábo rodźice ſwe i inſze krewne nad Chriſtá Páná miłowáć/ ten nie ieſt godźien tego/ áby ſie imienim Chriſtuſowym odzywał. CzechRozm 241v; StryjKron 155; CzechEp 175, 176; Panie Boże náſz/ rácż rodźice moie [...] y krewne moie [...] od grzechow wſzelkich/ y bronić y ocżyśćić LatHar 629, 629; [dobra] ná nie [na mniszki] po śmierći rodźiców álbo krewnych przypádną SarnStat 208, 136, 179, 236; [pochlebcy] Nádſługuią [...] Dźiedzicom nie opatrznym [...] Ktorym dobra przypádły bez prace y troſki/ Po rodźicách y krewnych/ tak z dobroći Boſkiey. KlonWor 55. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]

»ojcowie a rodzicy« (1): Páweł S. [...] piſſąc do Ephezow [...] potrzebne rzecży ku zbudowányu w wyerze á w obyczáyách/ yákoby ſie myeli ku pánu Bogu myeć [...] przypomina też to oycom á rodzicom GliczKsiąż G.

»rodzicy a potomstwo« (1): W cżwartym tedy przykazániu ſwoim/ wáruie Pan Bog pod vſzánowániem rodźicow/ wſzeláką zwierzchność y poſzánowanie iey. Przeſtrogi duchowne miedzy rodzicámi á potomſtwem ich/ ná kazánia potocżne záchowuiąc PowodPr 58. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»rodzicy i powinni (a. powinowaci)« (4): pomniſz też iuż ná coś ſtworzon y wyſtáwion ná ſwiát od Paná twego [...] też coś powinien rodzicom i powinowátym ſwoim. RejZwierc 35v, 18; Miłość porządna ku rodzicom y powinnym nie ieſtći zákazána WujNT 52; CiekPotr C3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»rodzicy (i, a, abo) (wszyscy inszy) przodkowie« = parentes ac maiores Modrz [szyk 6:1] (7): żadnego znamięnitſzego przikładu przywieść ći przed ocży nie mogę iako rodzicow a przodkow twoich KwiatKsiąż M3v; Parentes, Rodźicy y wſziſcy ynſzy przodkowie Mącz 278c; Abowiem ták poſpolićie bywa iż ſynowie chcą być rodzicom y przodkom ſwoim podobni ModrzBaz [41]; Calep 755b; [ziemie ktoreśmy zawżdy mieli] od Przodków y rodźiców naſzych [modo a progenitoribus nostris JanStat 744] [...] Króleſtwu Polſkiému powtóre wćielamy SarnStat 987; PowodPr 49; Zá przodkow y rodzicow náſzych, y zá náſzych Iuſz teſz dawnieyſzych czáſow, bogáta ſzláchcianká, Doſyć miáłá gdy wźięłá od rodźicow ſwoich Parę pektoralikow CiekPotr 29.

»rodzicy, (i, abo) przyjaciele« = parentes et amici Modrz [szyk 7:1] (8): BierRaj 20v; ktorzi śiebie/ rodźice/ y przyiaćioły ſwe złemi vczynkámi lżą/ ći niech wiedzą/ że ſię od śláchetnośći przodkow ſwych wyrodźili ModrzBaz 42, 33, 53, 108v, 134; SkarŻyw 235; [aby żaden nie przyjmował beneficjów pod winą kaźni] to ieſt/ wywołánia/ y dóbr ták iego iáko téż rodźiców y przyiaćiół iego [parentum, ac propinquorum eius JanStat 200] do ſkarbu obrócenia. SarnStat 173; [mąż papieski pożądał w małżeństwo panny z jednoty naszej, któremu na to pozwolili rodzicewie i przyjaciele tej panny AktaSynod I 100]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 12 r.]

»rodzicy, (i) starszy« (3): Progenitores, Rodzice/ Stárſzy Mącz 145d, 301c; Stąd ſię niechay vczą wſzyſcy ſynowie y corki [...] iákie poſłuſzeńſtwo y poddáńſtwo rodzicom y ſtárſzym ſą powinni WujNT 201. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»rodzicy jako i syn; synowie z rodzicmi« [szyk 1:1] (1;1): Iż ono [ożenienie syna]/ ácż należy o nim ſtáránie rodzicom iáko y ſynowi: [...] iednák ſam związek małżenſtwá/ nákoniec ná ſámym ſynie zoſtáwa. CzechEp 168; ſynowie z rodźicmi [filii cum patribus JanStat 558] zá iednę oſobę zmyśleniém práwá bywáią miáni SarnStat 596. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »bez rodzicow« (1): Bez rodźicow. Sirotá. Orbus patre. Calag 372a.

»po rodzicach« = in parentibus Modrz; per parentes JanStat (6): ModrzBaz 46v; [św. Dunstanus] z tego co nań po rodzicách bogátych ſpádło/ imioná wielkie klaſztorowi [...] oddał SkarŻyw 508; KUkowoitos álbo Kukowoiczis Ziwibundow Syn z Herbu Kitaurus á po Rodźicach zmárłych Zywibundzie Oycu y po Mátce Poiácie Kiernuſownie/ Zmodźką Stolicę [...] opánował. StryjKron 280; Tákże téż żonam ich Opráwy ná dobrách y wśiách/ któré máią po rodźicách [ex successione paterna JanStat 746] ſwych álbo od Nas pozwoloné ná wieki/ będą mogli náznáczyć SarnStat 988, 585, 593.

»z [jakich] rodzicow« (6): GlabGad K3; Gdyż ćie przeźrzał Pan tu ná ſwiát s krześćiáńſkich á s tákich rodzicow/ iż ich cnot [...] wiele ſie ludzi mogło vcżyć RejWiz A3; ia/ z ſwoich thák zacnych rodzicow/ mogłám záwżdy zá bogátſzego Krolá iść BielKron 354; Acż máłe dzyatki/ ktore ſą krześćiáńſkich rodzicow porodzone iuż wnet ſą ná łaſce Páńſkiey RejPos 153; CzechEp 339; LatHar 466.

»za rodzicow« = za życia rodziców (3): Toć ſie y Pánnie náſzey podobno przydáło/ gdy ma piecżą o inſzych ktorey nie bywało. Kiedy zá rodzicow ſwych iák łątká chodziłá PaxLiz B2, B2; CiekPotr 29.

a. O Adamie i Ewie [w tym: czyi (zawsze: pron poss) (44)] (61): PatKaz I 16; Pyrworodny grzech zowiem ſkażenie natury naſzey wktorey był pan Bog ſtworzył rodzicze naſze SeklKat Q4, L, N2v; Niewinność ma dar nadroſſy tenem iuſz vtraćił/ w rodzicach mych prze ćięſky grzech ktory Adam ſpłodzył SeklPieś 19; SarnUzn H6; poki byli nie zgrzeſzyli rodźice náſzy/ nádzyć byli/ á wżdy ſye nie wſtydźili BiałKat 190v, 253v; ſam Syn Boży/ ktorj przez Duchá ſwiętego mowił [...] Ten Adámowi y Ewie rodzicom náſzym przepowiedział grzechom odpuſzcżenie y pokutę RejPosRozpr cv; práwo ono ábo zakon przyrodzony. z ktorym ſtworzeni byli rodzicy náſzy/ grzechem był záćmiony CzechRozm 94, 26v; SkarŻyw 261; CzechEp 203, 204, 207 [3 r.], 292; Stráćiliśmy nadrożſzy dar niewinność y świątość/ w Ráiu od rodźicow náſzych przez Szátáńſką chytrość ArtKanc L7v; LatHar 577.
Wyrażenie: »(na)pi(e)rwszy (a. pierwy) rodzicy« = primi parentes Modrz [szyk 31:9] (39:1): PatKaz I 5v, 17v; yſz wſzelky zoczcza y matky rodzączy wpada wpyeruorodny grzech {naſzych pyerwſzych rodzyczow} PatKaz II 66; SeklKat Q4, T4v; czárt pirwſſe rodźice zwyodł/ obyecuyąc im ná podobyeńſtwo Boſkye vmyeyętnoſć dobrego y złego KromRozm I E3, N2; KromRozm II i3; KromRozm III B4; Rodzicy náſſy pyerwſſy Adam y Ewá yáko im ſkoro pan Bog płod dał wyelce ſie rádowáli GliczKsiąż C2, H2; KuczbKat 375 [2 r.]; GRzech thedy być rozumiemy przirodzoną właſną ſkázę [...] ktory z pierwſzych onych rodźicow náſzych z námi poſpołu rodźi ſie WujJud 63; Iáko pierwſze rodźice náſze ták y nas dźieli grzech od Páná Bogá BiałKaz A4v, A4v; rodzicy náſzy napierwſzy/ z ſádu onego wybornego/ prze grzech wygnáni byli CzechRozm 163, 24v, 87, 87v; małżeńſtwo święte/ ſam Pan Bog ná pocżątku świátá w Ráiu [...] wnet po ſtworzeniu pierwſzych náſzych Rodzicow vſtáwił KarnNap F2, A4; ModrzBaz 56v; Pierwſzy rodzycy złą ſkáżoną náturę dzieciom podáli. SkarŻyw 263, 257, 260, 261; CzechEp 202 [2 r.], 205 [2 r.], 206 [2 r.], 211; KochWz 135; náſzy pierwſzy rodźicy/ Adám y Iewá/ dla przeſtąpienia y zgwałcenia przykazánia iego [Boga] świętego/ w Ráiu vtráćili śláchetność nátury WerGośc 207; LatHar 108, 576; ono iábłko ktore pierwſzy rodzicy náſzy w ráiu iedli: ácz ich nie pokaláło ſámo z śiebie/ ále iedzione przećiw Bozkiemu zákazániu/ bárzo nas wſzytkich pokaláło. WujNT 64; PowodPr 11; [iakowemi rodzycowie náſſy pierwſſy w Raiu/ przed vpadem byli. UstKościel 11].
b. O ziemskich rodzicach Jezusa [w tym: czyi (21) – G pron (16), pron poss (4), ai poss (1)] (37): O wielká pociecha rodzitzom/ mietz s ſobą w rodzie takowé dzieciątko OpecŻyw 32, 25v, 31; Iezu ienżes od rodziczow ſwogich w koſciele z pokornem ofiarowaniem byłes ofiarowan. ſmiłuy ſie nad nami. TarDuch B, Bv [2 r.]; [Chrystus szedł z matką do świątyni w Jeruzalem] w ten cżás długo nie mogli go rodzicy náleść BielKron 138v; Tákież ſyn Boży gdyż wſtąpił w niebo/ iego rodźicy y przyiaćiele/ to ieſt Aniołowie iákowy był/ owſzeyki niewiedzieli. HistRzym 84; Abowiem iáko tu Ewányelia ſwiádcży/ iż potym [Jezus] ſzedł z rodzicmi ſwemi/ á był im poſłuſzen RejPos 40v, 28v [3 r.], 38, 38v [2 r.], 39, 55v, 69v; A w tym przykłádzye to napirwey obacżyć mamy/ iż nie thylko ſámi rodzicy ku chwale Bożey ſzli do Ierozolimy/ ále poięli s ſobą dzyeciątko Páná Iezuſá RejPosWstaw [412]v, [422]v; [Bóg] poſłał cżłowieká Iezuſá Chriſtuſá/ z duchá ś. pocżętego/ á z Máryey Pánny vrodzonego. A poſłał go/ nie tám iſtotnie z niebá/ ále z domu rodzicow iego CzechRozm 33; Mátheuſz nápiſał/ iż Iezuſá przyprowádźili rodźicy do Gálileliey CzechRozm 144, 144, 159v [3 r.], 162v, 230v; LatHar 273; ſąśiedzi Páná Chriſtuſowi widząc go nie tylko vbogiego człeká/ ále też znáiąc rodzice iego wedle ćiáłá podłe y vbogie/ nie znáiąc boſtwá iego [...] gorſzyli ſię z niego. WujNT 147, Luc 2/27, 41, 43; Był rodźicom Pan IEZVS poddánym. SkarKaz 44a.
Szereg: »i dom i rodzicy« (1): Iákoż go [św. Paweł Jezusa] y potym záwżdy znácżnie/ nie kryiąc ſię z nim/ obiecował: y dom y rodźice potym/ z ktorych ſię národźić miał otworzyśćie opiſawał: y gdy cżás wypełnił/ mędrcom go y páſterzom oznaymił CzechEp 204.
Przen (1): Okazuie ktorzy ſą prawdźiwi rodźicy iego [cf Ale on odpowiedźiawſzy rzekł do nich/ Mátká moiá y brácia moi onić ſą ktorzy ſłowa Bożego ſłuchaią Luc 8/21]. BibRadz Luc 8 arg.
** W rozważaniach filologicznych (1): Potym iż nie ſámi tylko rodźicy ále y ich wſzytká familia ábo dom przez rodźice rozumian być może. Bo nie ſam Jozeff z Máryą/ ále y inſzy ktorzy z tegoſz domu byli/ to ieſt wſzyſcy powinowáći/ záraz ſpołecżnie do IEruzálem chodzili/ y o wſzyſtkich też to Luka(ſz) mowi á nie o ſámym Iozeffie z Maryą. CzechRozm 160.
c. O zwierzętach [w tym: czyi (zawsze: pron poss) (4)] (8): Dzieci iego [dudka] gdy widzą rodzicze ſwoie ſtare [...] pod ſkrzydły ſwoiemi ie zagrzewaią FalZioł IV 26d, IV 26d; RejPos 81v; Dał Bog to przyrodzenie ſnadź niemem źwierzątkom Ktore ácż mniey rozumu niźli ludzie máią/ Wſzákże miłość inákſzą rodzicom chowáią. HistLan B2, B2; Y poſpolitą przypowieſcią bywa w tym zálecan Bocian/ ktory to [żywienie starych rodziców] zwykł nád inſze rodzicom ſwym cżynić. RejPosWstaw [414], [414]; Hybris – W połi dziki, z roznich rodziczow vrodzoni. Calep 492b.
2. Ojciec; parens Modrz, Calep; pater Calep, Cn (10): brat przeciw bratu ſili ſie oyczowie przeciw ſynom takież ſinowie przetiw [!] rodziczom walkę wiodą BielŻyw nlb 12; Awenyelikowie [...] nie chcą báczyć ná ón powſzechny grzéch: który od iednégo á pierwſzégo rodźicá ná wſzyſtki roſpłodzóny ieſt BiałKat 253v; Prawdę tu mowi Spartian, iáko y Homerus gdźie piſze że máło ieſt ſynow rodźicom podobnych ModrzBaz 47; KochPs 68; Genitivus, pater, parens – Rodziz [!] Calep 455; Parenticida – Morderz ſwego rodzica. Calep 755b, 758a; owé rány lżeyſze będą których zá gránicámi doſtániemy/ y których mi áni żoná z duſze wylękła obwiiáć [...] áni nieſczęſny rodźić żáłowáć nie będźie OrzJan 136.
Wyrażenie: »rodzic niepewny [= niewiadomy]« (1): dla nieyákyey ſromoty á zelżenya/ zácyerano rodzice one nyepewne á nyeſluſſne/ á ná Bogi ſkłádano. GliczKsiąż B5v.
a. O zwierzęciu (1):
Szereg: »matka i rodzic« (1): iáko iáſzcżurki iádowite mátki y rodźice ſwoie kąſáią/ ták [protestanci] oni dáleko ieſzcże oſtrzey/ y dáleko iádowićiey Miſtrze y Miniſtry ſwoie niż kiedy kośćioł chrześćijáńſki/ y Doktory iego kąſáią y pſuią. ReszPrz 61.
3. Ojciec albo matka; parens Modrz (6): Te rzecży ma pámyętáć rodzic kożdy gdy chce mámkę do dzyecyęcyá ſwego chowáć. GliczKsiąż D6; Przyczyny prze ktore Rodzicy mogą Dzieći wydźiedźiczyć z Imienia. [...] Oſma/ ieſliby Rodźicowi ſwemu zábraniał Cory álbo Wnęczki wydáć zá Mąż GroicPorz m; A ták pocżciwy rodzic niecháy ná to godzi/ Aby w grozye wychował dzyatki poki młodzi. RejWiz 89; A tu rad bych to widźiał/ áby káżdy rodźić wſię weyrzał/ ieſliże ſwoich dźiatek obycżáiow nie ſam więcey popſował? ModrzBaz 11v; kiedy Soloná pytano mądrego/ Cżemuby nie vſtáwił karániá ná tego Co morduie rodźice Mátkę ábo Oycá? [...] Bom ſię nigdy nie ſpodział/ żeby ſię miał rodźić Táki cżłowiek ná świecie/ ktoryby śmiał brodźić We krwi miłych rodźiców. KlonWor 65; [A nazajutrz w poniedziałek o trzeciej godzinie w noc Pan Bog raczył duszę paniej matki mojej, już ostatniego rodzica mego wziąć do chwały swej, ktorej aby Pan Bog raczył dać przebywanie w chwale swej. ListyPol II 1550/488].
4. Człowiek urodzony w tym samym miejscu co ktoś drugi; indigena JanStat, Cn; gentilis, oriundus hinc Cn (24):
a. Tubylec, tuziemiec, rodak (10):

[rodzic czyj: [list Mikołaja Radziwiłła, Litwina] Przeto by dobrze i na zamku, i w ratuszu, i w pańskiem skarbie, i w maiątnościach naszych mieć rodzice nasze a nie Polaki ListyPol III 1550/14.]

W połączeniu z nazwą miejscowości, krainy lub przymiotnikiem od tej nazwy [w tym: rodzic z [+ G od nazwy] (5), rodzic [jakiej] ziemie (1), rodzic [+ai] (2); rodzic + nazwa (6), nazwa + rodzic (2)] (8): Przedmowa do wſzytkich Młodzieńczow Polskich/ Zwłaſzcża rodziczow Krakowskich. KłosAlg Av; [mistrz Walenty] Był rodzicz z Poznania/ zchowal ſie od młodości w Krakowie gdzież [...] doſtał mieſtcża miedzi vcżonymi WróbŻołtGlab A4; FRANCISZEK zá tzáſu Zumbryey Włoſkiey ziemie rodzić/ Regułę żebrátzą wymyſlił KrowObr 135; Ten to Piotr s. był rodzic z Gálileey BielKron 142v, 130v, 375v, 449, 457.

W przeciwstawieniach: »cudzoziemiec, przychodzień ... rodzic« (2): Doſtoieńſtwá y Vrzędy/ gdy będą wákowáć/ żadnému cudzoźiemcowi/ ále tylko z támtéy źiemie rodźicowi dobrze záchowáłému onéy źiemie/ gdźie Doſtoieńſtwo álbo Vrząd wákuie/ niebędźiemy dáwáć SarnStat 1054, 1076; [żeby ieden nád drugim/ mocnieyſzy nád mdleyſzym/ chytrſzy nád głupſzym/ bogáthy nád vbogim/ rodzic nád przychodniem nie przewodził GilPos [93]v].

[Wyrażenie: »tutejszy rodzic«: i proſilem iego krolewſkiei miłośtzi abich teſz i biſkvpſtwa luczkego nyeraczil dawacz iedno thvtcheiſchemv rodziczowi ListyPol I 1536/99.]
b. Urodzony w danej okolicy (14):
α. W stosunkach polskich [w tym: czyj (4) – pron poss (3), G pron (1)] (13): Rodźicow nie ma żaden Vrzędnik/ bez Páńſkiey woley/ ze wśi wypuſzcżáć GostGosp 12; Fliſom we wſzech dźierżáwách zápowiedźieć/ áby bez opowiedzenia żaden nie śmiał odchodźić rodźic ſwoy GostGosp 92, 166; A ieſli przez którégo poddánégo álbo támże rodźicá náſzégo zapiſowi ábo pokoiowi wiecznému ninieyſzému będźie co vbliżono [...] złocżyńcy [...] niech będą karáni SarnStat 1100; zbiegłych Kmieći y rodźiców ich práwem Koronnym dochodźić im [dziedzicom] będźie wolno SarnStat 1178; Gdyż Pánu dźiedźicżnemu wolno záwſze rodźicá ſwego/ y z kráiu świátá/ [...] wźiąć/ poimać/ związáć/ trapić PowodPr 68.

W połączeniach szeregowych (4): Kmiećiá/ rodzicá/ y ſługi biegłego ma dochodzić wedle ſtárego Státutu UstPraw F3; áby káżdy o kmiećiá o poddánégo y wſzelákiégo zbiegłégo rodźicá/ y ſługę plebeum vtriuſque ſexus, powinien był reſpondowáć SarnStat 1178, 1178 [2 r.].

Wyrażenia: [»rodzic luźny [= bezrolny]«: Item tymze pp. Gronowskim [...] dostali się kmiecie: Szymek Spicka, Wojtek Potykowski [...]. Item rodziczek 2 [...]. Item rodzicy 3 luźni: Sobek i Walek Szołtyskowie, Bartek Bielczyk InwSzlachKal 1585 nr 45, 1585 nr 45.]

»osiadły rodzic« (1): Sześć Właſnośći. 1. Zaſługá. 2. Cnotá. 3. Wieku nie młodégo. 4. Dowćip. 5. Rozum. 6. Ośiadły rodzic. Máią bydz obaczeni w tych, co bywáią ná vrzędy Kośćielné y Senatorſkié obiéráni. SarnStat 71.

Szereg: »(prawi) rodzicy i niewolnicy« (2): A lyudzie wyaznie zobudwu stron mamy zasye wroczicz y wipuſczycz. Iedno, ktorzi badą prawy rodziczi I nyewolniczi iako Ciganany [!] y Tatarowie ziemye moldawskiei takowi ludzie nyemayą bicz przymowany nygdzie do ziem naſchich. LibLeg 6/78v [idem] 159v; [CorfusDocum ⟨1563⟩ nr 114].
β. W starożytności: niewolnik urodzony w domu pana z matki niewolnicy (1): Verna, Servus et ancilla domi natus, Rodźic y rodziczka w domu náſzym vrodzona/ niewolnik/ wychowaniec. Mącz 485b; [Verna, ein leibbeigen Hauſzkind. P. Rodźic/ Rodowic/ Rodźiczká/ Rodowiczká/ wychowániec/ wychowanká. Volck 703].
5. Przodek, protoplasta; parens HistAl, Vulg, Modrz; progenitor JanStat, Cn; auctor generis, generator, genitor, procreator Cn (12): Rowna poprzecznych Linia ieſt/ gdy perſony o ktorych bywa gadká ná rownym ſtopniu ſą od ſpolnego Pniá/ to ieſt od Rodźicá/ iáko ieſt brátow Wnęk/ y śieſtrzyná wnęczká. GroicPorz ff3, ff3; Gdyż [Bóg] roſkazáł rodzicom co przed námi byli/ Aby ku iego chwale tu ſwiát oſádzili. RejWiz 38; SZlácheckié pokolenié z rodźiców záwżdy ma początek: których potomkowie ſwe poſzćié od nich z rodzáiu ſwégo zwykli dowodźić wiernym świádectwem. SarnStat 237.

rodzic czyj [w tym: pron poss (5), G sb (1)] (6): gdyżeſcie mieli nádzieię ták ſnami vcżynić/ iáko Xerxes y rodzicy wáſzy sſtárádawná cżynili/ ále teraz nadzieiá wáſzá owſzeki was zdrádziłá HistAl D8v; Leop Sap18/24; KuczbKat 305; wnet ſkoro po potopie/ onym co byli żywi zoſtáli/ á mieli być wſzytkich ludźi rodźicámi/ [Bóg] poſtánowił práwo ModrzBaz 102; OrzJan 25; Pobożność y męſtwo Iágiełłá Włádzyſławá [...] mieć maſz [królu Zygmuncie] áby z rodzicy twemi y z ludem twoim/ był błogoſłáwiony ná wieki. SkarKaz )(4.

Wyrażenie: »pirwszy rodzicy« (1): Pirwſſą gwiázdę anieli w iéy [Maryi] koronę chwálątz ią włożyli [...] Doſtoyna ieſt/ aby s ciałem ij z duſſą w niebo wzięta [...] Wtorą gwiázdę pirwſſy rodzicy w iéy koronę wlożyli/ gdy rzekli. Wſſechmogący boże OpecŻyw 179v.
Przen (1): Nie ták Smyrná/ Rhodus/ Colophon/ Salamin ſławna [...] Po Homerze zátrwożone. Ktore śiedm miaſt y po dźiś dźień ſwárzą ſię o onego Rodźicá wątpliwego. (marg) Te siedm miaſt ſwárzą ſię z ſobą o rodzaj Homerow. (–) KlonŻal C.
6. Mistrz, nauczyciel [czyj] (1): Słuchayćie też co Kálwiniſtowie o ſwoich rodźicách Lutheranách piſzą. ReszPrz 65.
7. Wyrażenie: »rodzic słoneczny« = tytuł władcy perskiego (2): Dárius krol nád krolmi y pan nád pány rodźić ſłoneczny [parens solis]/ ktory ſwieci weſpołek s Perskiemi bogi HistAl C3v, C5.

Synonimy: 2. ociec; 4. pokolenie, ziemek; 4.b.β. wychowaniec; 5. rodzaj.

Cf [NIERODZIC], RODOWIC, RODZICIEL

DDJ