[zaloguj się]
[pdf]

NASIENIE (1326) sb n

nasienie (1325), nasinie (1); nasienie : nasinie HistJóz (2:1).

-e- (1321), -ę- (5) MurzNT.

nå- (551), na- (203); nå- MurzNT (5), LubPs, GroicPorz, RejWiz (10), RejZwierz (2), GrzegRóżn (4), SarnUzn, RejAp, GórnDworz (3), BiałKat (2), GrzegŚm (8), RejZwierc, RejPosRozpr (4), ModrzBaz (5), SkarJedn (7), SkarŻyw (17), CzechEp (46), NiemObr (2), ArtKanc, GostGosp (22), Phil, GrabowSet, LatHar (6), KołakSzczęśl, WujNT (42), KmitaSpit, PowodPr (2), SkarKaz (11), KlonWor; na- OpecŻywPrzedm, HistAl (5), KromRozm I, KromRozm II (2), KromRozm III (3), UstPraw, SienLek (116), HistRzym, KuczbKat (4), KochDryas, SkarŻyw (5), KochDz; nå- : na- RejPs (1:2), KrowObr (4:3), Leop (16:31), BibRadz (47:11), BielKron (20:3), Mącz (36:1), RejPos (55:2), BudBib (37:5), BudNT (14:1), CzechRozm (111:2), SarnStat (1:1); pierwsze e jasne, końcowe pochylone.

Fleksja
sg pl
N nåsienié nåsieniå
G nåsieniå
D nåsieniu
A nåsienié nåsieniå
I nåsieniem, nåsienim
L nåsieniu nåsieni(e)ch
V nåsieni(e)

sg N nåsienié (309); -é (3), -(e) (306). ◊ G nåsieniå (466); -å (251), -a (5), -(a) (210); -å : -a BielKron (6:1), SienLek (66:1), CzechRozm (45:3). ◊ D nåsieniu (34). ◊ A nåsienié (285); -é (6), -(e) (279). ◊ I nåsieniem (114), nåsienim (41); -im HistAl, KrowObr, BielKron (2), GrzegŚm; -em : -im ZapWar (1:1), FalZioł (82:1), Leop (3:1), SienLek (3:15), CzechRozm (1:16), SkarŻyw (1:1), WujNT (2:1); ~ -em (5), -(e)m (109). ◊ L nåsieniu (50). ◊ V nåsieni(e) (4). ◊ pl N nåsieniå (12). ◊ A nåsieniå (9). ◊ L nåsieni(e)ch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. bot. Organ generatywnego rozmnażania się roślin wyższych; ziarno; semen Mymer1, HistAl, Vulg, Mącz, PolAnt, Modrz, Calep, JanStat, Cn; seges Mącz, Calep; germen Mącz (921): Mymer1 16v; weznicye na ſienye [!] a ſieýcie role yżbyśćie zboże mogli myeć HistJóz E3, E3 [2 r.]; naſienie tego ziela [trędownika] iakoby pſzenicza FalZioł I 54c, +5a, I 2d [2 r.], 4c, 7a, 8a [2 r.] (129); BierRozm 3; KromRozm III C7v; KrowObr Av, 95v; RejWiz 78, 79v; Leop Gen 1/11, Iob 39/12, Matth 13/32, 38, Luc 8 arg, 1.Cor 15/38; BibRadz Lev 11/38, Is 17/11, Matth 13/32, Mar 4/31, Luc 8 arg; [ludzie z Nowego Świata] Naſienia żadnego nie máią/ chleb pieką z drzewá tłucżonego BielKron 447; W tey źiemi [z żeglowania Wespucyjusa do Ameryki] z naſienia tłocżą Winé/ Grekowie zową Sycerá. BielKron 447v, 18 [2 r.], 39, 261, 467v; Item Folliculi etiam dicuntur Każdego naſienia plewá/ kłos álbo główká w którey ſie naſienie chowa. Mącz 133c, 28a, 38a, 113a, 238a, d (18); Opich [...] wonią iáko Lubſzczyk/ náśienie mnieyſze niż v piotruſzki SienLek 64v, 15v, 59v, 71v, 104v, 256v; RejPos 53; GrzegŚm 20; KuczbKat 90; A wſzákoż czo ná naſienie ma być to wcżás woźić y w ſtogi ábo do ſthodoł vkłádáć RejZwierc 109v; BudBib Is 23/3; BudNT 2.Cor 9/10; Bo gdy naśienie ieſt złe ábo cżem zárażone [Seminibus enim veneno infectis]/ niemoże to być/ áby źdźbłá/ pniaki/ gáłęźi/ y owoce ztąd pochodzące/ niemiáły być ſzkodliwe. ModrzBaz 53v, 10; Pan B. raz ziołko cudownie z niſzcżego ſtworzywſzy/ ná potym ie bez cuda w naśieniu záchowywa SkarJedn 49, 50; a ony mayą Grzegorzewy wroczycz naſzyenye ZapKościer 1585/61v; Seminium ‒ Wſadzenie na naſienię. Calep 964a, 963a, 964a; Zbożá chędogie vkłádáć w oſobne brogi/ dla naśienia. GostGosp 48; A to nawiętſza/ dobrze rolą ſpráwić/ y ná naśienie zaoráć GostGosp 64, 64, 72, 96, 102, 106 [2 r.] (13); WujNT Matth 13/32, 38, Mar 3 arg, s. 138 marg, Mar 4/31, 1.Cor 15/38, 2.Cor 9/10; Do nasienia nie wádźi plugáwa ręká/ byłe byłá rola dobra/ á deſzcz y ſłońce pogodne. SkarKaz 611b, 80a.

W połączeniu z nazwą rośliny lub przymiotnikiem od tej nazwy [w tymi ai (285), N sb (2), G sb (155), od + G sb (1), z + G sb (4); nasienie + przydawka (388), przydawka + nasienie (59)] (447): ZapWar 1542 nr 2450; Wezmi [...] naſienia od lactuki/ łamikamieniowego/ [...] á trochę wina przycżiń FalZioł I 6c; Naſienie konopne ieſt więcżſzey wagi niżli ſamo ziele FalZioł I 33a; Też naſienie tego Krokoſu vwarzone w polewcze kapłoniey albo kurowey cżyni ſtolcze FalZioł I 33d; tedy vwarzyc cżałkiem trochę tatharcżanego naſienia FalZioł I 56c; Naſienie Nocz y dźień ſthłucżone [...] kroſthy goij FalZioł I 99d, +6b, I 3a, b [5 r.], d [2 r.], 5a (332); HistAl C7v, C8 [3 r.]; BielKron 448v; Diacodion, Nieyáka maść z mákowego naſienia y inſzych rzeczy vczyniona. Mącz 84b, 66c, 69b, 458d; SarnUzn C2; Weźmi Mirry czyſtey/ náśieniá z łáktuki/ [...] ſtłucz kożde oſobno SienLek 56v, 38v, 39, 40v [2 r.], 47v [2 r.], 48 [3 r.] (101); A będzie (że) zpożytkow dáćie piątą cżęść Fáráonowi/ á cżtery cżęśći będą wam zá naſienie polne BudBib Gen 47/24; Item/ młoćbá ná Wioſnę/ ná naśienie iáre. GostGosp 164, 108.

W połączeniach szeregowych z nazwami innych części roślin (16): Też naſienie włoſkiego kopru albo korzenie/ albo liſcie pożywane od pań/ mleko gim w pierſiach mnoży. FalZioł I 51b; TO ziele leſne ieſt/ podobne ku paproci/ z iedney ſtrony koſmathe niema ani pretha ani kwiathu/ ani naſienia FalZioł I 95b; Roſtą też ty to ięzyki na ſkałach/ na murzech á nie miewa naſienia ani khwiathu ani zdzbła żadnego FalZioł I 135d; Czaſy zbierania zioł/ Kwiatków/ Korzenia/ naſienia/ y owoczu. FalZioł V 118, [35], I 12d, 14d, 15d, 16c (14); [Samoiedzi] Zioł/ korzenia/ naſienia máią/ náſzym nie podobnych/ s kthorych chleb pieką. BielKron 445; SienLek 117v.

W porównaniach (7): Gdy przyſzli poſlowie Dariuſowi do Alexandrá/ liſt iemu od Dariuſa z mákiem oddáli/ [...] wziął onego maku pocżął żwáć mówiąc/ bacżę dobrze iż ludu iego ieſt wiele/ ále iáko to naſienie ieſt miękkie/ ták mnimam y lud iego mdły. HistAl C7v; złe to naſienie miedzy inemi Ięcżmień/ tákież miedzy Zydy ſłużebnicy Gedeonowi BielKron 50; RejPos 53v; GrzegŚm 6; BudBib Ier 2/21; SkarJedn 50; y do tego cżáſu wtym świętym zakonie Dominikanów/ ieſt dar ten oſobny/ od iego męcżęnniká/ iáko náśienie koſztowne zápuſzcżony SkarŻyw 374.

W charakterystycznych połączeniach: nasienie alkakengi, babczane (8), balsamowe, baniowe (bań) (4), bazilijej, bielonowe (bielonu) (9), boragowe, brusci (2), chrzanowe (2), citrullowe (citrulli) (3), cukru, czarnogłowu, czarnuszkowe (czarnuszki) (6), czosnkowe (2), dryjakwie polnej, fenum (feni) greci (fenumgrekowe) (5), glistnikowe, ptaszego gniazda, gorczyczne (goryczkowe, białej gorczyce) (15), gwozdzikow, grzybieniowe, (h)anyżowe (12), jabłek, janowcu, jare (2), jeleniego języku, kapustne, konopne (9), (swojskiego, włoskiego) kopru (koprowe) (64), koryjandrowe (2), koziorożcowe (koziorożca) (16), krokosu, kubebow (2), lniane (31), lubszczykowe (lubszczekowe) (6), łaktuczane (9), łamikamieniowe (3), łobody (łobodziane, łobodowe) (5), łocygowe (2), łukowe (2), wilczego łyka (4), macedońskie, makowe (maku) (11), malonowe (8), marchwie, mieczykowe, mleczu (mleczowe) (4), nawrotowe, noc i dzień, kurzej nogi (4), nostrzegowe (2), ogorkowe (21), opichowe (11), ostowe (ostu) (4), pasternakowe (3), pigwiane (2), piołunowe, piotruszczane (piotruszkowe, piotruszki) (19), piwonijej (piwonijowe) (5), pokrzywiane (pokrzywne, pokrzywowe, pokrzyw) (12), polne, wroblego prosa (5), pszczelnikowe, pszeniczne, rojownikowe, (polskiej, białej, czarnej) rożej (rożane) (4), ruciane (polnej ruty) (7), rzepne (9), rzeżuszane (rzeżuchy) (11), rzodkwiane (4), sparagowe (3), szafranne (szafranu) (2), szałwijej, szczawiowe (kobylego szczawiu) (6), ślazowe (ślazu) (8), tatarczane (2), świniej weszki; nasienie białe (4), ciepłe, czarne (7), (jest) dobre ([na co]) (16), drobne (drobniejsze) (3), fałszywe, bardzo gorzkie, kosztowne, maluczkie (małe) (2), mieszane, okrągłe (4), pchłam podobne, prawdziwe, rozmaite (3), rożne (2), rumiane, słodkie, suche, szare, tłuste (jakoby jagoda), (bardzo) twarde (3), wielkie (2), (wsze, wszystkie) wszel(a)kie (5), zarażone, zeschłe, zielone, złe (3); nasienie ziela (ziołka, z ziela) (23); nasienie z łaktuki, z piwonijej (3); nasienia głowka, kłos, plewa; nasienie (u)warzyć (uwarzone) (6); nasienia pożywać, zadać [komu]; z nasienia tłoczyć wina; nasienia nie litować; nasieniem słodzić.

Frazy: »nasienie dostoi (a. ustoi) się, dozrzeje« (2:1): Wezmi ſwieżych rożdżek z gron poki ſię naſienie nie vſtogi. FalZioł II 23, I 36c, 39d.

»nasienie puszcza się i ku górze podnosi« (1): Tak ieſt kroleſtwo Boże/ iako gdyby człowiek naśięnié wrzućił (marg) na (‒) w źiemié i wſtáwáłby wnocy i wednie/ a naśięnié by śię (marg) krſzyło (—) puſzczało i ku gorze podnośiło [et semen germinet et augeatur] gdy on niewié MurzNT Mar 4/27.

»nasienie wschodzi« = semen germinat PolAnt, Vulg (4): BibRadz Mar 4/27; z tárgu nie káżde naśienie wſchodźi GostGosp 124; WujNT 67, Mar 4/27.

Zwroty: »mieć nasienie (w sobie)« = habere sementem Vulg [wyłącznie bibl. Gen 1/11-12] [szyk zmienny] (5): Leop Gen 1/12; Rzekł tedy Bog: Niech zrodzi źiemiá [...] drzewo rodzáyne owoc podáiące wedle rodzáiu ſwego/ ktoreby miáło náſienie ſwe w ſobie ná źiemi [cuius semen in ea super terram] BibRadz Gen 1/11, Gen 1/12; BudBib Gen 1/11, 12.

»[co, czego] (na)sadzić na nasienie« [szyk zmienny]: A tego wſzytkiego [ogrodnych rzeczy] záś náſádźić ná naśienie ku ſwey potrzebie. GostGosp 122, 130.

»(o-, po-, roz-, w-, za)si(ew)ać nasienie, nasieniem; (na)siać nasienia; posiane nasienie; siejący nasienie; rozsiewca dobrego nasienia« = semen demergere a. iactare, a. ingerere, a. spargere Mącz; seminare semen Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (28:8;3;2;2;1): yakom ya nyeprzygrodzyl Czasczy zyemye vczczywego y slachethnego Stanisława Gylewycza [...] anym zaszyal naszyenym ZapWar 1529 nr 2356, 1542 nr 2450; wezmi iego [czosnku] naſienie y poſiey FalZioł I 5c; A trefi ſie nam ták iáko onem kthorzy w zły czás poſieią naſienie ſwoie RejPs 194; Drugié podobięńſtwo przełożył przed nięmi rzeknąc/ przypodobané ieſt króleſtwo niebieſkié człowiekowi (marg) rośiewcy dobrégo nasięniá (‒) ktory to śiáł dobre naśięnié na roli ſwoiéi MurzNT Matth 13/24, Matth 13/27; LubPs cc5v; KrowObr 226; Roley twoiey nie oſieiefz rozmáitem naſienim Leop Lev 19/19, Matth 13/24, 27, Luc 8/5; BibRadz Lev 11/37, 19/19, 26/16, Is 17/10, Matth 13/24, 27, Luc 8/5; BielKron 36v, 53v, 82, 224v; Mącz 145b, 195c, 218c, 369a [2 r.], 403d; Pánie izażeś thy był nie dobrego náſienia náſiał ná roli ſwoiey [Domine nonne bonum semen seminasti in agro tuo? Vulg Matth 13/27]/ gdzyeſz ſie wzyął ten kąkol? RejPos 52, 51v, 52, 62; Niemaſz ſiać winnice twey roznym naſieniem/ ábyś nie oświećił wſzego naſienia ktoreś poſiał/ y vrodzáiu winnice. BudBib Deut 22/9; BudNT Matth 13/24, 27; dobrze śiać wſzelkie naśienie/ ták w polu iáko ná ogrodźie GostGosp 4; KołakSzczęśl Bv; WujNT Matth 13/24, 27, Luc 8/5; Bo y oracż łákomy dla hoyney nádźieie/ Náśienia nie lituie lecż ie hoynie śieie. KlonWor 16.

»(po) dawać nasienie, (wy)da(wa)jący nasienie« = facere semen Vulg; germinare semen PolAnt; sementare, producere semen Mącz [szyk zmienny] (3:3): Leop Gen 1/11, 12; Rzekł tedy Bog: Niech zrodźi źiemiá źiele wydawáiące náſienie BibRadz Gen 1/11; Oto dałem wam wſzytko źiele/ kthore z ſiebie podawa náſienie ná źiemi BibRadz Gen 1/29, Gen 1/12; Mącz 381c.

»nasienie (z siebie) wypuszczać« (2): FalZioł I 129c; Y roſkazał ziołom/ y drzewom/ áby náſienie ná záchowánie y rodzay ſwoy wiecżnie wypuſzcáły [!]. SkarŻyw 259.

»wrzucić nasienie w ziemię« = iactare semen in terram PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (4): MurzNT Mar 4/26; BibRadz Mar 4/26; Pátrzćieſz brácia/ izali gdy kto wrzući naſienie pſzenicżne w ziemię záraz ſie vcżyni z niego ziárno. SarnUzn C2; WujNT Mar 4/26.

Wyrażenia: »nasienie ogrodne« (2): Naśienie ogrodne/ gdy ieden od drugiego Vrzędnik od Vrzędniká bierze/ [...] áby ie płáćił ieden drugiemu/ ták iáko ná tárgu. GostGosp 124, 72.

»zioła płodzące, rodzące nasienie; płodzić nasienie« = sementare Calep [szyk 3:1] (2:1;1): Y zrodziłá ziemiá trawę (á) ziele płodzące naſienie [herbam seminificantem semen] wedle rodzáiu ſwego BudBib Gen 1/12, Gen 1/11; Oto dałem wam wſzelkie źiołá rodzące naſienie CzechRozm 133; Semento ‒ Naſienie płodze. Calep 964b.

»nasienie rostące« (1): Podobieńſtwo o kąkolu/ o naśnieniu roſtącym kiedy ludźie ſpáli. WujNT przedm 35.

»zboże wszel(a)kiego nasienia, każdego zboża nasienie« [szyk 2:1] (2:1): BielKron 120; ku náśieniu zboża wſzelákiégo/ Ziárná práwie ná wybór ſzukamy pięknégo KochDz 106; GostGosp 108.

Szeregi: »gałązki i nasienie« (1): kazde ziele ſtego ziela [romanowego] ieſt barzo vielkiey gorzkoſci á niemnieyſzey gorączoſci á zwłaſzcża gałąſkhi y náſienie iego FalZioł I 146c.

»korzeń (a. korzenie), (i, albo) nasienie; korzeń (a. korzenie) z nasieniem« [szyk 29:15] (25;19): Wino w kthorym by wrzało korenie [!] Lubſzcżykowo z naſieniem iego/ ieſt dobre ku piciu naprzeciwko zatkaniu ſledziony FalZioł I 74d; Korzeń grzybieniowy y náſienie iego maią mocz wyſuſzaiączą FalZioł I 92b; Też na ſzygi ma być zawieſzono korzenie y naſienie Piwonijey. FalZioł V 43v, I 2d [2 r.], 7c, 33b, 34d, 47b (39); Albo źielé ielenié y gádowé z mlékiem krowim wierć á daway chorému pić/ bądź korzenié álbo náśienié tych źioł. SienLek 151v, 48, 60, 76, 109v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.].

»nasienie, (a, albo) kwiecie (a. kwiatki); nasienie z kwiatkami (a. kwieciem)« [szyk 6:4] (4;6): Też kwiatki noſtrzegowe, z naſieniem włoſkiego kopru vwarzone w winie/ [...] przyłoż na chore ocży FalZioł I 83a; gdy vwarzyſz naſienie Piwonijey s kwiatkami iey/ [...] ieſt rzecż barzo pomoczna na thy [opętanie i niemoc św. Walentego] choroby FalZioł I 97d, I 59b, c [3 r.], 75c, II 22v; Weźmi náśienia Koźiorożcowégo vtłukſzy/ á Rumienkowégo kwiéćia SienLek 160v, 47v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.].

»liść (a. list), (i, albo) nasienie; liść (a. list) z nasieniem« [szyk 8:5] (10;3): Theż woda w kthorey by było warzono liſcie albo naſienie wilcżego ły[ka] ſtrochą octu/ bolenie zębów vſpokaia FalZioł I 76b; Też ſwinią weſz liſcie z naſieniem/ ſtłukſzy thy rzecży ſpołem y przyłóż na cżłonek męſki taiemny FalZioł I 35a; [krwawnik] naſienia y liſcia drobnego ma barzo wiele. FalZioł I I15b, I 13a, 16d, 19c, 76b, 107d (12); SienLek 161v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].

»osiewek albo nasienie« (1): [Chrystus] koſćyoł ſwoy/ [...] yuż ośyewkowi álbo náſyenyu/ [...] przyrownawa KromRozm III C7v.

»owoc i nasienie« (1): Czwartha częſc o Owoczoch y o naſieniu rozmagitim ktore z zioł pochodzą. FalZioł III 12d. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»siemię, (i) nasienie« [szyk 1:1] (2): náwierćieć [...] náśienia ślazowego y śiemieniá lniánego zwodą SienLek 117v; Semen ‒ Siemię, naſienię. Calep 964a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»ziele i (albo) nasienie; ziele z nasieniem« [szyk 7:3] (5;5): Tatarſkie ziele/ z zielem y znaſieniem opichowym y s chebdowym [...] ieſt dobre naprzeciwko opuchlinie żywota FalZioł I 32c; kto tego ziela częſto pożywa albo naſienia iego/ thaczy ludzie bywaią niepłodni FalZioł I 88a, I 8c, 52d, 106c, 126a, 135a, V 85; kthemu też [przeciw wracaniu] dobre Czambrowe náśienie y źiele SienLek 98, 153v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

Przen (108): RejPs 105v; KrowObr 238; [o księżach] A gdzye mogą káżdego by Węgorzá łupyą. O márneſz to naſienie á záwżdy w ſłup roście/ A ſzkodliwi to záwżdy w káżdym domu goście. RejWiz 59v, 77v, 157, 188v; [Pan] brzydźi ſie nie słuſznem mieſzániem rozlicznego naſienia ktore w niem [w Kościele] ieſt/ co ſie rozumie o náuce iego/ áby ſie nie mieſzáłá z cudzą BibRadz I 68d marg; GórnDworz Ff3; RejPos 54v; GrzegŚm 52; miał ſerce do dobrego naśienia ſprawne SkarŻyw 372, 28, 112, 520; Bog pewnie da pomnożenie y wzroſt naśieniu w ſercách ludzkich. WujNT 140, Rom 9/29.

nasienie czego (31): nauka [Jezusa] ieſt náſienijé mądroſci ij téż miloſierdziá OpecŻywPrzedm C4; KuczbKat 425; ſłowoBoże ieſt náſienie ono odrodzenia náſzego RejPosRozpr c4, b3; ModrzBaz 79; SkarJedn 50; WujNT 641. Cf »cnot nasienie«, »nasienie słowa«, »nasienie śmierci«, »nasienie wiary«, »nasienie złości«, »nasienie żywota«.

nasienie z czego (1): Tákże też iáko rydlem/ ruſzay przyrodzenia/ A dodáy mu ze cnoty/ wdzyęcżnego naſienia. RejZwierz 138v.

nasienie czyje [w tymi ai (3), pron (3)] (6): KromRozm III O3v; Drudzy záſię tłumią tho niewinne á wierne náſienie Páńſkie/ rozſiewáiąc w nim fáłeſzne náuki RejPos 54v, 52v, 54 [2 r.]; A on który dodawa naśienia śiciącemu [!]/ y chlebá ku iedzeniu/ niech doda y rozmnoży naśienie wáſze BudNT 2.Cor 9/10.

W charakterystycznych połączeniach: nasienie czyste, dobre (3), drogie, fałszywe, małe, marne (2), mnożne, nędzne, niewinne (2), niezgody, obiecane, płodne, rozliczne, święte, wdzięczne (2), wieczne nieśmiertelne [= Ewangelia św.], wierne, złe; nasienie mądrości, miłosierdzia, nauki świętej (Pana) (4), złych nauk (2), niezgody, odrodzenia (2), duchownych owocow (pożytkow) (2), wojny wnętrznej, zdrady, zwady, nasienie dać sercu, ostawić, rozmnożyć, zatłumić; nasienie kwitnie; nasieniu dać wzrost i pomnożenie w sercach ludzkich, pomoc, przekazić; z nasienia fałsz z nieprawdą roście.

Zwroty: »dać [komu] nasienie, dodać [komu] nasienia« = dare semen Vulg (1:1): O Pánie/ ieſli niedopuśćiſz ſludze twemu/ ábyſmy ſie modlili przed tobą/ á żebyś nam dał náſienie ſercu/ á ſmyſlowi dobrą ſpráwę/ ſkądby mogł być owoc Leop 4.Esdr 8/6; RejZwierz 138v.

»owoc nasienia dawać« (1): Tám źyemyá ná rodzáynym darnyu ſtokrotny owoc czyſtego páńſkyego náſyenya dawa: Tu zboże ſkibámi przykryte w kąkol y w owyeſek ſye wyradza. KromRozm III O3v.

»mieć (w sobie) nasienie« = semen (in se) habere Modrz [szyk 2:1] (3): GrzegŚm 52; A pod tym przezwiſkiem [„ludzie”] nierozumiałem obrzymow/ áni żadnych dźiwow ludźiam podobnych: ále źwierzętá ludzkośćią ozdobione/ rozumem władáiące/ á wſzytkich cnot naſienie wſobie máiące [virtutum omnium semina in se habentia] ModrzBaz 142v, 79.

»nasienie (a. nasienia [G sg]) (roz)si(ew)ać, rozsiewający; nasienia (na)siać, nasieniem zasiewać« [szyk zmienny] (7:1;2:1): KromRozm I K2v; O doſtoyna ſwobodo [...] kto dla pożytkow przeda cie w niewolą/ O nędznymże naſieniem záſiewa tę rolą. RejWiz 104v; RejZwierz 50v; Abowiem ten kto wyſzedł ſiać tego to ſwiętego naſienia ſłow á náuki woley Boga Oycá [...] ieſtći [.,.] Pan Iezus Kriſtus RejPos 63, 53, 64v; Cżáſem też ma [szatan] poſłáńce y bieguny ſwoie/ ludźie złośliwe/ [...] ktorzy [...] rozśiewáią złych náuk śmiertelne náśienia KuczbKat 425; SkarŻyw 408; LatHar 120, 128, 539.

Wyrażenia: »cne, (wszystkich a. wysokich) cnot, cnotliwe nasienie; ze cnoty nasienie« = virtutum omnium semen Modrz [szyk 5:1] (1:3:1;1): RejZwierz 50v, 138v; GórnDworz Ff2v; RejPos 52v; ModrzBaz 142v; ANtoni Egipcyánin/ [...] z dziećinſtwá wyſokich naśienia cnot po ſobie pokázował. SkarŻyw 55.

»mnożne nasienie« (1): ten mámy ſwiát ták bárzo zbłaźniony/ A mnożne to naſienie roście ná wſze ſtrony. RejWiz 32v.

»nasienie nieśmiertelne« (1): Kryſtus mowił/ Ciáło zábijáią/ ále duſze zábić nie mogą/ duſzą rozumieiąc duchownego cżłowieká/ Nowe ſtworzenie Boże/ ktore iuſz ma naśienie nieśmiertelne/ duchá/ żywot. GrzegŚm 54.

»płodne nasienie« (1): Sprawić dobrą wierna myſl wſzetecżną ſwawola/ Bo to płodne naſienie á rodzáyna rola RejWiz 37v.

»nasienie słowa (a. słow) (boskiego, bożego, świętego)« (13): [Chrystus] náśyenye ono náuki á ſlowá ſwego ſwyętego vſſymá przyęte/ łáſlą [!] ſwoyą ſpráwował KromRozm II c; RejPos 63 [2 r.], 64v [3 r.]; Y Bárnábás vcżeń Chryſtuſow w Rzymie teſz naśienie ſłowá Bożego rozśiewał SkarŻyw 408, 309, 363; Záprawdę być nam był Pan Bog zaſtępow nie zoſtáwił naśienia ſłowá ſwego/ bylibyſmy iáko Sodoma LatHar 88, 120, 128, 539.

»nasienie śmierci, śmiertelne« [szyk 1:1] (2): [o ciele] Muśi to co ma naśienie śmierći záwſze obumieráć przez vmartwienie GrzegŚm 52; KuczbKat 425.

»nasienie wiary świętej« (1): Widząc potym S. Bonifácyuſz/ iſz iego náſienie wiáry świętey w Niemcech/ y Fráncyey/ dobrze (z łáſki niebieſkiey roſy) kwitnie: vmyślił ſię do Phryzyey wroćić SkarŻyw 519.

»nasienie wszech złości, wszego złego« (1:1): KuczbKat 345; Znikni z świátá precż/ naśienie wſzech złośći GrabowSet E2v.

»ziele złego nasienia« = gramen seminis mali Vulg (2): Abowiem źiele złego náſienia wſiáne ieſt w ſercu Adámowym od pocżątku: [...] Vważże iedno v ſiebie to źiele złego náſienia/ iáko wielki owoc niepobożnośći vrodziło Leop 4.Esdr 4/30 ‒ 31.

»nasienie żywota (wiecznego a. świętobliwego)« [szyk 3:1] (4): GrzegŚm 52, 53; SkarŻyw 180; Vczynki miłośierne ſą naśieniem y właſną przyczyną żywotá wiecznego: á nie ſámá wiárá. WujNT 665.

Szereg: »korzeń i nasienie« (1): Bo korzeń y náśienie wſzego złego/ ieſt oná zła chćiwość KuczbKat 345.
a) W nawiązaniach do przypowieści ewangelicznych (44): Leop Luc 10/11; BibRadz Mar 4/15, 20, Luc 8/11; abyſmy ſie przeſtrzegáli á nie dáli cżynić s ſiebie kąkolu á niewdzięcżnego naſienia Pánu ſwemu od ſwego nieprzyiacielá. RejPos 52; naſienie ktore pádło ná prawdziwą rolą ſercá cżłowieká cnotliwego/ vcżyniło wielką roſkoſz iemu RejPos 65, 51v, 53, 54v [2 r.], 62v, 64v; WujNT Luc 8/11.

nasienie czyje [w tym: ai poss (7), pron poss (6), G sb (4)] (17): Naſienie Kośćioła zachowáne miłoſierdźiem Bożym. BibRadz Is 1 arg; Ty powietrzne ptaki Pan wſpomináć też racży w oney Ewányeliey o naſieniu ſwoim [...] RejAp 164v; A ták ten cżárt á ten ſprzećiwnik káżdego narodu cnotliwego/ [...] ſthára ſie vſtáwicżnie/ áby záwżdy zágłuſzał á zátłumiał to wdzięcżne naſienie Páńſkie/ to ieſt cnotliwy/ pobożny/ á wierny narod ludzki RejPos 52v, 51v, 52v [5 r.], 53, 53v, 54 [4 r.], 54v, 55.

Zwrot: »(po)siać, rozsiewać nasienie« = seminare semen Vulg, PolAnt (3:1): Ten ktory rozſiewa dobre naſienie: ieſt ſyn cżłowiecży. Leop Matth 13/37; BibRadz Matth 13/37; TOś ſłyſzał ſłowá Páńſkie/ co tu w przypowieſciach ſwych o tey nędzney zyemi powyedáć racży/ [...] á iż poſiał ná niey wdzięcżne naſienie ſwoie/ ku cżći á ku chwale ſwoiey. RejPos 52v; WujNT Matth 13/37.
Wyrażenia: »dobre nasienie« (3): Rolá ieſt świát/ á dobre naśienie [bonum semen]/ ćić ſą ſynowie Kroleſtwá/ kąkol też/ ſą ſynowie onego złego. BibRadz Matth 13/38; RejPos 53; WujNT 652.

»nasienia siewca« (1): Zowie ie [dyjakonów] teſz vtzonymi w kroleſtwie niebieſkim/ [...] naśienia ſiewcámi KrowObr 5.

»nasienie słowa (a. słow)« (3): A ták to ſwięte naſienie ſłowá Páńſkiego gdy iuż przydzie ná tákie ſerce tym ćirniem zároſłe/ prziymie ſie ná cżás RejPos 65, 65 [2 r.].

»złe nasienie« (3): káżdy ktory odſtąpi Páná ſwoiego/ [...] ſnádnie ſie może obroćić w kąkol á w złe naſienie v niego. RejPos 52v, 54; nigdy to złe naśienie [kacerstwo] ták płodne nie ieſt/ áby wſzytkę rolą páńſką zárázić miało SkarJedn 26.

a. Zasiewy, zboże rosnące; semen Vulg, JanStat; sementes Calep, Cn; germen, sata, seges Mącz (16): Kto czyię rolą gwałtem záſieie/ tedy traci náſienie do tego czyiá ieſt rola z winą trzech grzywien. UstPraw Bv; Pectinare segetem, Naſieńie máluczko podrosłe pooráć Mącz 285d, 282d, 387a; Sementis ‒ Naſienię. Calep 964a; kto ná czyim grunćie zboże śieie, tedy odpada od náśienia. SarnStat 1277, 677; KmitaSpit A2v.

nasienie czyje [pron] (4): Leop Is 17/11; Y da Bog deſzcz naſieniu twoiemu gdzie iedno poſieieſz rolą BibRadz Is 30/23; RejPos 47v; A znaſienia wáſzego y zwinnic wáſzych dzieſiąćinę bráć będzie BudBib 1.Reg 8/15.

W porównaniu (1): gdzie ſię rola záleży/ á niechędoży: gdzie ogrod bez plewidłá ieſt/ [...] y práwie wſzyćiek zárośćie y dobre naśienie ſtráći. Ták Grecki y Ruſki kośćioł/ będąc bez Zborow S. bez náuki/ bez porządnych páſterzow/ [...] zepſowáć ſię muśi SkarJedn 341.

W charakterystycznych połączeniach: nasienie maluczko podrosłe; nasienie łazić [= o zwierzętach], poorać, broną powlec, (dobre) stracić (2), wyjadać (wypasać) [= o zwierzętach] (2); nasienie w polu mieć; nasienia nie mieć; nasieniu dać deszcz [= o Bogu]; nasienie kwitnie, przygorawa.

Przysłowie: Iákać ieſt rola/ thákieć też ſą y naſienia BibRadz 4.Esdr 9/17 [idem] BudBib 4.Esdr 9/17.
Wyrażenie: »ogrodne nasienie« (1): Germina hortorum exuruntur, Ogrodne náſienie przygorawáyą/ Więdną od słońcá. Mącz 144d.
W przen (1):
Zwrot: »zbierać nasienie« (1): Iż kto ſieie w żáłośći/ w wielkiey rádośći ſwey záſię będzye zbierał náſienie ſwoie. RejPos 47v.
2. Płyn wydzielany przez narządy rozrodcze samca zawierający plemniki; virus Mącz, Cn (121): Gdy Cetus albo then Wielorib naſienie ſwoie wypuſci/ [...] tedy ono pływa po wodzie FalZioł IV 31d; Thorpus ieſt riba [...] barzo mięſiſta/ [...] kiedy rodzi/ tedy wynidzie na brzeg y rodzi naſienie/ á oſḿdzieſiąt dzieci miewa FalZioł IV 40b, IV 29d, 31d, 38d, 39d; Máły robaczek iedwábnicá/ y naśienie iey mnieyſze niżli źiárno máku SkarKaz 84a.
Przen: Zaczątek życia (1):
Zwrot: »zostawić nasienie ku rodzeniu« (1): Bo od pocżątku gdy poginęli pyſzni obrzymowie/ nádzieiá świátá nálasſzy vćiecżkę do okrętu [o arce Noego]/ y będąc prowádzoná ręką twoią/ zoſtáwiłá naſienie ku rodzeniu [relinquit semen nativitatis]. BudBib Sap 14/6.
a. Męskie komórki rozrodcze; semen Mącz, Vulg, Cn; urina genitalis Mącz, Cn; sperma Mącz, Vulg; genitura Cn (113): Też woda w ktorey by wrzał Koriander oczukrowawſzy ią iako by ią pił/ cżyni takiemu niezwod y naſienie męſzcżyznam wyſuſza. FalZioł I 28b; NAſienie w vrinie na dnie pływaiące, znamionuie ſkutek cieleſny/ [...] Albo wylanie przez fen naſienia. FalZioł V 11v, ‡‡4d, *2b, *3f, I 16c, 17a (21); KrowObr 176v; BibRadz I 63c marg, Lev 15 arg, 15/2, 3, 4 (9); A z naſienia ktore ná ten cżás z Wulkaná pádáło ná zyemię/ vrodził ſie Eriktowius. BielKron 23; Mącz 407b; Człowiek záiſte wſzelki/ ſwe obyczáie ma/ ni ſzczego iedno z przyczyn pochodzących od ćiáłá, álbo ieſzcze z náśienia/ [...] y z innych okolicznych przyczyn SienLek 31, 25v, 30v; płodu w żywoćie ſpráwić nikt nie może iedno mąż/ ábo naſienie iego. CzechRozm 158v, 34, 137v, 154v, 156v, 158 (19); Pan Chriſtus był nie mniemánym/ ále właſnym ſynem Ioſephowym/ y z właſnego naśienia Ioſephowego? WujNT przedm 6.

W charakterystycznych połączeniach: nasienie krolewskie, nieczyste (2), płynące; nasienie mnożyć (6), psuć, rozpądzać, rościć, trawić (3), przez sen wypuszczać, wysuszać (4), zastanawiać (3); nasienie wychodzi przez sen, (wy)pływa (3); nasienia (mie(wa)ć) wylanie (płynienie, wyciekanie, wypuszczanie) (przez sen) (4); nasienia płynienie (cieczenie) zastanawiać; od płynienia nasienia oczyścić [kogo]; w nasieniu czynić pomnożenie.

Zwroty: »nasienie mieć w sobie« (1): Bog [...] y źwierzętom y ludźiom dał naśienie mieć w ſobie/ áby ſobie rzecż podobną rodźili. CzechEp 293.

»bez nasienia (męskiego) urodzić się, narodzić się« (2:1): CzechRozm 155v; Y przetoż Meſſiaſz názwan ieſt naśienim niewieśćim: iż ſie z ſámey Pánny/ bez naśienia męzkiego/ miał národzić. WujNT 4; SkarKaz 577a.

»(na-, u)rodzić się z nasienia« [szyk 2:1] (3): BielŻyw 170; CzechRozm 154v; rodźimy ſię z plugáwey ziemſkiey máteryey/ naśienia ludzkiego. LatHar 667.

»począć (się), zacząć się z nasienia; z nasienia poczęcie, poczęty« [szyk zmienny] (7:1;2:1): PatKaz I 17v; Potym iuż theż pocżęłá ſyná z náſienia Krolewſkiego/ á tego wychowáłá. HistRzym 101; Syn Boży/ [...] pocżął śie nie z náśienia męſkiego iáko inſzy ludźie/ ále nád wſzyſtek obycżay przyrodzenia/ mocą ducha S. KuczbKat 30; CzechRozm 161v [2 r.], 162, 162v [2 r.], 163v, *2; Ktoż może/ iáko mowi piſmo/ vczynić czyſtym tego ktory ſię z nieczyſtego naśienia począł? SkarKaz 347a.

»wziąć moc ku (w) przyjęciu nasienia, przyjąć (a. przyjmować) nasienie« [szyk zmienny] (2:2): Wiárą też y ſámá Sará niepłodna/ moc w przyięćiu naſienia wźięłá [Fide et ipsa Sara sterilis virtutem in conceptionem seminis accepit] Leop Hebr 11/11; BibRadz I 63c marg; CzechRozm 163v; WujNT Hebr 11/11.

»[kogo] z nasienia spłodzić« (1): piſmo święte nie tych tylko zowie oycámi/ ktorzyby kogo z naſienia ſwego ſpłodźili/ ále też y ludźi ſtáre y vcżćiwe/ opiekuny/ náucżyćiele/ wodze wiáry/ y inſze CzechRozm 160.

Wyrażenia: »nasienie ludzkie, człowiecze« (2:1): Też to [Machumet] s Krześćiáńſkiey wiáry wzyął/ iż powiedał być Kryſtuſá s cżyſtey pánny národzonego bez náſienia ludzkiego BielKron 165; SienLek 14; LatHar 667.

»nasienie łożowe« (1): Káżdy mąſz znaſienia Aharonowego/ ktoryby był trędowáty/ ábo płynienie ćierpiący nie ma ieść świętych (darow) / áſz ſię ocżyśći: y ktory ſię dotknie káżdego niecżyſtego dla duſze (zmarłego) ábo onego mężé ſktorego wypłynie naſienie łożowe [concubitus seminis]. BudBib Lev 22/4.

»nasienie męskie (a. mężczy(z)nskie), nasienie przyrodzone (mężczyznam a. u mężczyzn, a. człowieka)« = urina genitalis Mącz [szyk 24:10] (27:7): O tymże też ſwiadcży Galienus/ iże gorcżycza cżyni pomnożenie w męſkiem naſieniu FalZioł I 50d; Naſienie grzybieniowe dane z wodką babcżaną/ naſienie przirodzone męſzcziznam zaſtanawia FalZioł I 92b; tego pożiway poranu [...] dla pomnożenia męſzcżyznſkiego naſienia. FalZioł I 105d, I 25c, 33a, 70d, 74a, 88a (16); GlabGad E2v, Fv; BibRadz I 63c marg; Virus etiam, Przirodzone náſienie káżdego zwierzęciá/ tákieſz y człowieká/ náturá/ przirodzenie. Mącz 499b, 147b, 508c; SienLek 27v, 30v; KuczbKat 30; CzechRozm 155v, 158v, 160v, 163v [2 r.], 164, 295; WujNT 4; SkarKaz 577a.

Szereg: »nasienie albo plemię (męskie)« (3): Drugi vrząd ich [nerek] ieſt zachowawać w ſobie ſpermę to ieſt, naſienie albo plemię mężſkie ku rodzeniu cżłowieka potrzebne GlabGad Fv, E2v; Mącz 147b.
Przen [czyje] (2): BudNT 1.Ioann 3/9; Wſzelki co ſię národźił z Bogá/ grzechu nie czyni: iż naśienie iego [Boga] w nim trwa WujNT 1.Ioann 3/9.
3. Potomstwo, ród, pokolenie; ludzie, ludzkość; semen Vulg, PolAnt, Modrz, Cn (274): PatKaz III 100v; Leop Gen 21/12, 4.Esdr 4/36, Is 1/9, 65/23, Ier 22/30, 23/8, Rom 9/29; BibRadz I 2d marg [2 r.], Is 59/21, 65/23; RejPos 52, 52v, 54v, 65v; A ták dziwnych á dziwnych naidzieſz ſztuk w tym iáſzcżorcżym naſięniu [o wielkim stanie] RejZwierc 50v; Nieſpráwiedliwi ſkaráni będą/ naſienie niezbożnych wykorzeni ſię. BudBib Ps 36/29[28], 3.Reg 11/14, Esth 9/27, Ier 41/1, Dan 1/3, Mal 2/15, 4.Esdr 4/35[36]; A było v nas ſiedm bráćiey/ y pierwſzy ożeniwſzy ſię vmárł/ á nie máiąc naſienia zoſtáwił żonę ſwą brátu ſwemu. BudNT Matth 22/25; Z tego naśienia [Dawida] Bog wedle obietnice wywiodł Izráelowi zbáwićielá Ieſuſa. BudNT Act 13/23, Rom 9/7, 8; CzechRozm 34, 44, 45v, 47v, 75 (9); Cżárt to naśienie zktorego miał ſię vrodzić Chryſtus y głowę iego zetrzeć/ wygubić chćiał. SkarŻyw 478; CzechEp 204 [2 r.], 292, 293 [2 r.], 294; z ſzczerego ſercá iedni drugie miłuyćie vprzeymie: odrodzeni nie z naśienia ſkáźitelnego [renati non ex semine corruptibili]/ ále ſkázy nie znáiącego/ przez ſłowo Bogá żywego WujNT 1.Petr 1/23, Act 13/23.

nasienie z kogo (1): y rzekł [Heli Elkanie]/ niech ći odda Iehowá náſienie/ z żony tey miáſto prozby/ ktorąś vproſił v Iehowy. BudBib 1.Reg 2/20.

nasienie czyje [w tym: ai (62), G sb (16), pron (74)] (152): PatKaz III 100v; TarDuch A4, A8; RejPs 30; RejWiz 28v; Leop Gen 21/13, Deut 25/5, 7, Sap 12/11, Is 48/19 (11); Abowiem rozmnożyſz ſię ná prawo y ná lewo/ á náſienie twoie poſiędźie pogány BibRadz Is 54/3, Gen 3/15 [2 r.], 13/16, Is 59/21, Ier 30/10, 36/31 (9); BielKron 19v, 44v [2 r.], 52v, 118; GrzegRóżn C3, Dv; GórnDworz X7v; on was zgromádziwſzy iáko wdzięcżne á wierne naſienie ſwoie poſpołu y z Anyoły ſwemi/ [...] poprowádzi do onego błogoſłáwionego gumná ſwoiego RejPos 54v, 51v; BudBib Gen 12/7, 17/19, 32/12, 48/4, 11 (17); CzechRozm 75 [2 r.], 132v, 151v marg, 155 [2 r.], 168 (11); Co to zá gość/ [...] Sámá twarz/ y vrodá/ ſam ſtátek ẃydáie [!]/ Ze zacny cżłowiek iákiś: á Krol bez wątpienia/ Onych cnych boháteroẃ ieſzcże ſnadź náſienia. KochDryas A2; TAk ſię ſpełniło co piſmo mowi: niewidziałem cżłeká ſpráwiedliwego opuſzcżonego/ áni naśienia iego żebrzącego chlebá [non vidi iustum derelictum, nec semen eius quaerens panem. Vulg Ps 36/25]/ iśći ſię Pan Bog w obietnicách ſwoich. SkarŻyw 103, 180 [2 r.], [197], [282], 283, 286; CzechEp 62, 293, 297; LatHar 66; WujNT 4 [2 r.], Luc 1/55, s. 397, Act 3/25, 7/5, 6, 1.Rom 4/13; Wybierzże tedy ſobie (ludźie moy) żywot/ żebyś żył ty y naśienie twoie: y ábyś miłował Páná Bogá twego PowodPr 85, 27; SkarKaz 517a, 578b, 581a. Cf W połączeniu z imieniem, »nasienie kościoła«, »nasienie rzeczypospolitej«.

W połączeniu z imieniem lub przymiotnikiem dzierżawczym od imienia [w tym: ai (57), G sb (4); zawsze: nasienie + przydawka] (61): TarDuch A3v; A daſz kápłanom y Lewitom/ ktorzy ſą z náſienia Sádokowego [qui sunt de semine Sadoc] [...] áby mi offiárowáli ćiélcá z ſtádá zá grzech. Leop Ez 43/19, Ier 33/22, 26 [2 r.], Hebr 2/16; BibRadz Is 41/8; Każdy mąſz wktorym wádá/ znaſienia Aharoná ofiárowniká/ niech nieprzyſtępuie ofiárować ogniſtych ofiar Iehowie BudBib Lev 21/21, Lev 22/4; Odpowiedzieli mu/ naśienie Abráhámowe ieſteſmy BudNT Ioann 8/23, Rom 9/7, 11/1, 2.Cor 11/22, Hebr 2/16; CzechRozm 22v, 24v 33v, 34 [3 r.], 34v [2 r.] (33); CzechEp 259, 273, 298 [2 r.], 314 [4 r.], 341; NiemObr 97, 104; WujNT Ioann 7/42, 8/33, Rom 1/3.

W połączeniu szeregowym (1): Biádá narodowi grzeſzącemu/ ludowi oćiążonemu złosćią/ náſieniu nieſláchetnemu/ ſynom ſkáżonym: Opuśćili Páná BibRadz Is 1/4.

W porównaniach (5): Leop Is 48/19; w iego [Abrahama] potomſtwie miał vbłogoſłáwić wſzytki narody/ [...] Przytym iáko gwiazdy wywyzſzyć naśienie iego BibRadz Eccli 44/22[23]; y położę naſienie twoie iáko piaſek morſki/ ktorego nie lza zliczyc prze mnoſtwo. BudBib Gen 32/12, Eccli 44/22[23], PowodPr 27.

W charakterystycznych połączeniach: nasienie czyste, jaszczorcze (2), krola (krolow, krolewskie) (4), książęce, nędzne, nieslachetne, przeklęte, skazitelne (skazy nie znające) (2), szukające (żebrzące) chleba (2), długich wiekow trwające, wdzięczne (2), wężowe (4), wierne (3); nasienie brata (brackie, braterskie) (6), chwalcow (Boga), cnych bohaterow, kacerzow, ludzi świętych, narodu ludzkiego (człowieczego) (5), niezbożnych; nasienie [jakie, czyje] obiecować (2), wygubić, wywyższyć (2), zachować, zarzucić; nasienia nie mieć, nie splugawić; (nie) być z [czyjego] nasienia (6); nasieniu [czyjemu] dać ziemię (4).

Zwroty: »być z nasienia [czyjego], nasieniem [czyim]« (1:1): on [Chrystus] ieſt cżłowiekiem prawdźiwym z naśienia Dawidowego/ ktorego Bog pomázał mocą y duchem CzechEp 314; Ieſteſmy naśienie (marg) plemię ábo dzieći. (‒) Abráhámowe [Semen Abrahae sumus] WujNT Ioann 8/33.

»napełnić wszystek świat nasieniem« (1): będzie kwitnąć y rodzić Izráel/ y nápełnią wſſyſthek ſwiát náſieniem [et implebunt faciem orbis semine]. Leop Is 27/6.

»począć nasienie« (1): Gdy niewiáſtá wydawſzy z ſiebie naſienie (marg) Niekthorzy to wykłádaią/ Począwſzy naſienie/ [...] (‒) porodźi Mężczyznę/ będźie nieczyſthą przez ſiedḿ dni BibRadz Lev 12/2.

»przyść (a. pość) z nasienia [czyjego]« (2): Chriſtus przyidźie z naśienia Dawidowego [ex semine David venit Christus] WujNT Ioann 7/42, s. 4.

»rozkrzewić nasienie« (1): ták rozkrzewię náſienie Dawidá ſlugi moiego [sic multiplicabo semen David servi mei] Leop Ier 33/22.

»urodzić nasienie, nasienie ma się narodzić« [szyk zmienny] (1:1): ále oná zetrze głowę twoię/ gdy vrodzi w potomkách ſwoich tákie naśienie/ ktorę [!] ćię ſkruſzy SkarŻyw 262; CzechEp 296.

»z nasienia urodzić {a. narodzić) się, stać się; urodzenie z nasienia« [szyk zmienny] (5:1;1): z kthorego [Abrahama] naſienia vrodźił ſię Kryſtus cżłowiek. GrzegRóżn C3; CzechRozm 163v; SkarŻyw [197]; CzechEp 273, 341; Ieſus z ſámey ſię Pánny národźił nie z Ioſephá, áni z naśienia iego. WujNT 4 marg, Rom 1/3.

»wskrzesić, (w)zbudzić (a. wzbudzać) nasienie; wzbudzenie nasienia [w tym: komu (5)]« = suscitare semen Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (6:6;3) (15): Leop Deut 25/5, 7; Onán [...] z roſkazánia oycowſkiego/ ſzedł do iątrwie áby wſkrześił naſienie bráterſkie BielKron 19v, 44v [2 r.], 52v, 118; [dziatki rodzicom swoim służą] y niedoſthátku ćirpieć im nie dopuſzcżą/ y potym ie iákoby odnawiáią/ wzbudzáiąc ich naſienie/ y puſzcżáiąc też dziatki ſwe ná ſwiát GórnDworz X7v; BudNT Matth 22/24; Vſtáwá Moyzeſzowá o wzbudzeniu naſienia brátu zmárłemu. CzechRozm 151 marg, 151v marg, 177, **5; WujNT Matth 22/24, Mar 12/19.

»wydać z siebie nasienie« = tłumaczenie hebr. iszsz᾽akitazria᾽ ‘gdy kobieta zasieje’ [szyk zmienny] (2): Gdy niewiáſtá wydawſzy z ſiebie naſienie [Mulier cum seminificaverit] (marg) tu podług Zydowſkiego wykłádu wyłożono ieſt/ Gdy niewiáſtá wydawſzy naſienie z ſiebie/ prziymuie mężczyńſkie naſienie: Zkąd ſie płod rodzi/ A toć ieſt przećiw onem kthorzy powiedáć śmieią neiwiáſthy [!] być oprocz naſienia (‒) porodźi Mężczyznę/ będźie nieczyſthą przez ſiedḿ dni BibRadz Lev 12/2.

»wywieść [z kogo] nasienie« (1): A wywiodę z Iakobá náſienie [Et educam de Iacob semen] Leop Is 65/9.

»[kogo] wzbudzić, narodzić z nasienia« (2:1): Oto widźiſz iákoć wiele ieſt Bogow Bábilońſkich/ ktorych Sofiſtowie národźili z naſienia kácerzow GrzegRóżn Dv; My z łáſki Bożey/ iednegoż ſyná Bożego wyznawamy/ ktorego Bog wzbudźił mocą ſwoią/ y duchem ś. z naśienia Dawidowe- [!] NiemObr 104, 97.

Wyrażenia: »nasienie cudzołożne, cudzołożnika, cudzołożnikowe« = semen adulteri Vulg (1:1:1): Leop Is 57/3; RejPos 321 v; A wy przyſtąpćie ſám ſynowie wrożki naſienie cudzołożniká [semen adulterum] y wſzetecżnice wcżym kocháliśćie ſię. BudBib Is 57/3.

»nasienie kościoła« = wierni (1): Opowieda naſienie kośćiołá niezlicżone. BibRadz Ier 33 arg.

»nasienie rzeczypospolitej« (1): ná ktorego [Mistrza] doſyć pracey ieſt/ gdy rząd Koſćielny y Szkolny dobrze wiedźie/ ćwicząc dźiatki Mieyſkie/ naſyenie rzeczy poſpolitey/ w Boiáźni Bożey/ w Náukach wyzwolonych/ y w innych rzeczach/ iego vrzędowi przyſtoynych. GroicPorz ev.

»z nasienia [czyjego] sprawiony« (3): Pan Chriſtus/ cżłowiek ieſt prawdźiwy/ z naśienia Dawidowego wedle obietnic Bożych/ ſpráwiony CzechEp 314, 314 [2 r.].

»nasienie złościwe (a. złościwych), złe« [szyk 3:2] (3:2): Biedá narodu grzeſznemu/ ludu obciążonemu złoſcią/ naſieniu złe mu/ ſynom ſtráconym [Vae peccatrici, populo gravi iniquitate, semini nequam, fillis sceleratis. Vulg Is 1/4]. BielKron 93v; RejPos 54v, 321v; Nie ziednoćiſz ſię z niemi pogrzebem/ bo ziemię ſwą ſkáziłeś/ lud twoy pomordowałeś/ nie będzie zwano na wieki naſienie złośćiwych [semen pessimorum]. BudBib Is 14/20; Phil L4.

Wyrażenia peryfrastyezne na oznaczenie Chrystusa: »błogosławione nasienie« [szyk 7:6] (13): KrowObr 216; GrzegRóżn E2v; BiałKat a4; Gdyż y ſam Zakon/ będąc ku obietnicam Bożym/ o naſieniu błogoſłáwionym/ przydány: [...] przez Anioły też do ręku [...] Moyżeſzá od Bogá był podány CzechRozm 47, 26v, 44, 47v, 79, 168 (9); [Ewangelikowie nie cheą wiedzieć o narodzeniu i poczęciu Panny Maryji] Skąd łácno ieſt poznáć ſrogą nienawiść ſzátáńſką przećiwko tey Pánnie/ ktora przez naśienie ſwe błogoſłáwione ſtárłá głowę iego [szatana]. WujNT 397.

»nasienie niewieście« [szyk 35:1] (36): BibRadz I 2d marg; BiałKat a4; Bog groźi wężowi naſienim niewieśćim/ obiecuiąc mu to/ że zetrzeć miáło głowę iego. CzechRozm 178v, 24v, 34v, 40v, 43, 55v (10); przez naśienie niewieśćie zoſobná Chriſtuſá rozumieć mamy. CzechEp 295, 204 [3 r.], 205, 292 [3 r.], 293 [6 r.], 294 (21); Nie ſtráchuy ſię, damći niewieśćie naśienie/ ktore możnie ſtłumi Diable pokolenie. ArtKanc B19v; Y przetoż Meſſiaſz názwan ieſt naśienim niewieśćim: iż ſię z ſámey Pánny/ bez naśienia męzkiego/ miał národzić. WujNT 4, Apoc 12 arg.

»obiecane nasienie« [szyk 5:4] (9): Tákże y Zydowie záprzeli ſię onego iednego prawdźiwego Bogá/ [...] ktory Bogiem Abráhámowym y Izáákowym ſię miánował być w obiecánym naſieniu/ to ieſt/ Synu ſwoim GrzegRóżn G2v; RejPosRozpr cv [2 r.]; CzechRozm 44v, 45v, 46v, 179; CzechEp 294 [2 r.].

Szeregi: »nasienie abo corka« (1): [Panna Maryja] byłá naſienim/ ábo córką Abrábámową CzechRozm 34.

»plemię albo nasienie« (2): KromRozm II i3; Był ten obycżay v Zydow y dziś ieſt/ kiedy ktory Zyd vmárł bez potomſtwá/ thedy brát álbo przyiaciół blizſzy powinien plemię álbo naſienie iego wſkrześić BielKron 118.

»nasienie, (i, a(l)bo) potomek (a. potomstwo)« [szyk 6:2] (8): ten obiecány potomek Dawidow/ naśienie niewieśćie y Abráhámowe/ [...] śmierćią ſwą śmierć zgłádził CzechRozm 24v, 22v, 74v, 122v, 163v, 164; kto tę náukę y tę moc Bożą ná ſpráwowánie ſwego zbáwienia/ ktora byłá w Apoſtolech mieć chce/ o ich ſię rodzáiu naśieniu/ y potomſtwie przy ktorym ono dziedziſtwo zoſtáwili/ ſłuſznie pytáć ma. SkarJedn 50; PowodPr 27.

»nie nasienie ani rod« (1): Nie będzie náſienie/ áni rod w ludu iego [Non erit semen eius neque proqenies in populo suo] Leop Iob 18/19.

»nasienie i syn« (2): Nie kłádźieć ái przywięzuie piſmo święte do żadney táblice Meſyaſzá z dawná obiecánego/ naſienie ono błogoſłáwione Abráhámowe/ y ſyná cżłowiecżego/ ále go tylko przywodźi CzechRozm 175; SkarŻyw 180. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

W przen (8): GrzegŚm 53; Wſzytcyſmy z niebieſkiego naśienia powſtáli [Denique coelesti sumus omnes semine oriundi]/ Wſzem ludźiom ieden Oćiec ácż go zániedbáli. ModrzBaz 56v; SkarŻyw 262.

nasienie czego (1): BudBib Is 57/4 cf »dzieci, nasienie«.

nasienie czyje (2): [głos Boga Ojca nie ściąga się na Ewangeliją] Ale ſię śćiąga ná ſłowo iego ktore ſam rozśiewał/ y ktore włożył w vſtá/ iáko mowi Prorok/ naśienia ſwego/ Apoſtołow y potomkow ich SkarKaz 118b. Cf W połączeniu z przymiotnikiem.

W połączeniu z przymiotnikiem od imienia (1): Apoſtołowic naśienie Chryſtuſowe nie vſtáiące SkarKaz Ooooa.

Szeregi: »dzieci, nasienie« (1): ázaśćie nie wy dzieći zdradziectwá/ naſienie kłamſtwá. BudBib Is 57/4.

»nasienie, (a) syn« [szyk 1:1] (2): Zażeśćie nie wy ſynowie ſproſnego cudzołoſtwa naſienie kłamliwe [Nunquid non vos filii scelesti, semen mendax]/ Leop Is 57/4; RejPos 322.

*** Bez wystarczającego kontekstu (wyraz omawiany) (10): Albowiem y ná tym ſłowku naſienie mylą ſie/ nie vpátruiąc tego/ iż piſmo święte naſienim nie tylko názywa to z cżego ſie ludźie zácżynáią y rodzą ále też y ludźi ſámych iuż z inſzych vrodzone. CzechRozm 154v, 154v marg, 155 [2 r.], *2, **2v; Iednák iż wżdy to zna/ że naśienie Chriſtuſá Iezuſá znácżyło CzechEp 293, 293, 294.

Synonimy: 1. jądrko, pestka, siemię, ziarnko, ziarno, żyto; a. osiewek; 2.a. natura, plemię, sperma; 3. narod, pokolenie, potomstwo, rodzaj.

Cf NASIENIEMOWCA

DJ