[zaloguj się]
[pdf]

JĄĆ SIĘ (230) vb pf

sie (184), się (46).

Fleksja
inf jąć się
praet
sg pl
1 m jąłem się m pers jęliśmy się, -smy się jęli
2 m jąłeś się m pers -ście się jęli, jęliście się
f -ś się jęła m an
3 m jął się m pers jęli się
f jęła się m an jęły się
n jęło się subst jęły się
plusq
sg pl
1 m jąłem się był m pers
3 m jął się był m pers jęli się byli
f jęła się była m an
imperativus
sg pl
1 immy się
2 im się imcie się
conditionalis
sg pl
1 m bych jął się, -bym jął się m pers -bysmy jęli się
2 m -byś jął się m pers
3 m by jął się m pers -by jęli się
f -by jęła się m an
con praet
pl
3 m pers by byli jęli się

inf jąć się (33). ◊ fut 1 sg imę się (5). ◊ 2 sg imiesz się (1). ◊ 3 sg imie się (35). ◊ 1 pl imiemy się (3). ◊3 pl imą się (12). ◊ praet 1 sg m jąłem się (1). ◊ 2 sg m jąłeś się (3). f -ś się jęła (1). ◊ 3 sg m jął się (38). f jęła się (7). n jęło się (5). ◊ 1 pl m pers jęliśmy się, -smy się jęli (2). ◊ 2 pl m pers -ście się jęli, jęliście się (3). ◊ 3 pl m pers jęli się (37). m an jęły się (1). subst jęły się (3). ◊ plusq 1 sg m jąłem się był (1). ◊ 3 sg m jął się był (3). f jęła się była (1). ◊ 3 pl m pers jęli się byli (4).◊ imp 2 sg im się (2). ◊ 1 pl immy się (1). ◊ 2 pl imcie się (3). ◊ con 1 sg m bych jął się (2) SkarŻyw, KochFr, -bym jął się (1) ArtKanc. ◊ 2 sg m -byś jął się (1). ◊ 3 sg m by jął się (9). f -by jęła się (1). ◊ 1 pl m pers -bysmy jęli się (1). ◊ 3 pl m pers -by jęli się (2). ◊ con praet 3 pl m pers by byli jęli się (1). ◊ part praet act jąwszy się (7).

Sł stp notuje, Cn s.v. imam się, LindeXVI – XVIII w.

1. Chwycić, ująć, wziąć do ręki (50):

jąć się czego (5): ktorzy sye Tvrczi ſchablye yęly y poſzly przed pani. LibLeg 11/94; KromRozm I N2 [2 r.]; HistRzym 92v; Więcz będą oſtrogi ná puł łokćiá/ to też ták cżyſcie/ ozdobny chłop ná koniu/ y koniá ſie mocno imie RejZwierc 58.

jąć się za co (6): GórnDworz Bb2 [2 r.]; kto by midał obieráć mowiąc: co woliſz/ Páryſz ten/ cżyli kazánia Chryzoſtomowe ná S. Mátheuſzá/ iabych ſię zá kśiąſzki iął. SkarŻyw 202; SkarKaz 277b. Cf Zwroty.

Zwroty: »jąć się za łby« = bić się (1): Poydą w ſwar o Chryſtuſá/ áż ſie imą záłby. Dopiroſz będzie wielkie wſzędzie krwie roźlanie BielSen 10.

»za głowę się jąć« [na znak rozpaczy] (1): A oćiec zá głowę ſię iąwſzy do niey rzekł SkarKazSej 668b.

W przen (6):

jąć się czego (2): A iż ſye prętko wymyſlu ſwego imye/ nyerozważywſſy v ſyebye yeſli co ma w ſobye prawdźye przećiwnego KromRozm II p3v, r2v.

jąć się za co (4): A nie ták prętko/ áni ták beſpiecżnie/ zá iedno ſie mieyſce iąwſzy ono ták nieprzyſtoynie ná ſwą dumę kierowáć: á miáſto prawdy/ fałſz niewſtydliwy/ y błąd nieznoſny zálecáć. CzechRozm 39, 207v, 263v; Náſtąpi poſtronny nieprzyiaćiel iąwſzy ſię zá wáſzę niezgodę/ y mowić będźie SkarKazSej 673b.

Zwrot: »jąć się słow, za kilka słow« (1 : 1): KromRozm II r2v; A twoie ony wykłády/ tylko ſie zá kilká ſłow iąwſzy/ rzecż cáłą opuſzcżáią CzechRozm 263v.
Przen: Owładnąć kim, ogarnąć kogo [kogo] (14): RejPs 85v; Błąd ſie wyelki yął ludzi/ iż tho wybyeráyą ná cżem wyelce ſzkodni być mogą. GliczKsiąż P7; RejWiz 78v; Iął ſie mnie niedoſtátek [defectio tenuit me]: dla grzeſſnikow opuſſcżáiących zakon twoy. Leop Ps 118/53; Quae malum est ista tua audacia, atquae amentia? I coż ſie to ciebie zá ſwa wola y ſzaleńſtwo yęło? Mącz 335c, 35a, 44b, 139c; RejPos 289; A kogo ſie ty pánie [prawda, cnota a sprawiedliwość] imą/ może ſie ſzczęſliwym zwáć ná ſwiecie. RejZwierc 31; Lecż ieſli ſię ich nieſzcżęśćie imie [Quod si fortuna illis adversa fuerit et infesta]/ tedy dopiro wſzytkie wády ich pokázuią ſię ná iáśnią ModrzBaz 40v, 91 v; KochMuza 29; PowodPr 59.

W charakterystycznych połączeniach: jął (jęła, jęło) się [kogo] bałwochwalstwo, błąd (3), cnota, niedostatek (nędza) (2), niemoc, nieszczęście (2), swawola, troska.

a. Dotknąc ręką [kogo] (1): Nie śmiałem ſie go y iąć/ náwet y prowádźić GosłCast 73.
b. Przylgnąć, przyczepić się, przyjmować się na czym (11):

jąć się kogo, czego (10): FalZioł IV 32d, 34b; Bowiem[chleb] pſzenny ma w tobie nie iaką lipkoſć, ktorą richley ſie imie ciała GlabGad G6; BielKron 371; á gdy ſye ſokiem rućiánym pomáże/ iad ſye go iąć niemoże. SienLek 156v, 154, Vvv3; RejZwierc 49; A ogień iáko być może [...] przez ónéy máteryéy/ któreyby ſye iąć miał? Oczko 6; SkarŻyw 457.

jąć się z czym (1): A to dla tego/ że ſye ówá źiemiá którą będźieſz Vpuſt záwoźił/ imie dobrze z ówą źiemią którąś wzruſzył. Strum M2v.

c. praw. O dochodzeniu i odzyskiwaniu własności (6):

jąć się czego (5): Abowiem gdyby ſye rzeczy iąl iáko ſwoiey/ á thego by nie dowiodł/ winę Sędźiemu przepada. GroicPorz dd4v; OBroná tego v kogo ſye imą koniá álbo inney iákiey rzeczy tá ieſt GroicPorz ee, rv, dd4v, oo3.

Zwrot: »jąć się urzędownie« (1): imuie ſye kto koniá ſobie vkrádźionego/ ma ſye przypátrzyć ieſli ieſt iego potym ſyę iąć vrzędownie z wiádomoſćią y dozwolenim Sędźiego wedle Práwá. GroicPorz dd4v.
2. Zacząć zajmować się czymś, zacząć dbać o coś, wziąć się do czegoś (123): Iedno mię w.m. draźniſz/ á chczeſz wywołáć wilká z láſá/ bo iáko ſie imę/ muśiſz W.M. czáły then dźień/ chwał białychgłow ſłucháć GórnDworz Z5v; ZapMaz II Ł 7/61v.

jąć się czego (40): iąłem ſie był wykładania nie ktorych rzecżi z łacinſkiego piſma na polſką mowę. MiechGlab *2; then pawel yego na kradzyeſz Namowyl, kthorey ſzyą yednak yall y ſnym tho czo vkradl przepil. LibMal 1548/ 140; KromRozm I A2, L2; Ale co ſięgamy o thym przykładów dawnych á nyebliſkich/ immy ſie też bliſzſſych á teráznieyſſych GliczKsiąż C3v, F3v; [Ozyjasz] wiele rzecży poſpolitey dobrego vcżynił/ potym y goſpodárſtwá ſie wielkiego iął/ dla cżego ſſtał ſie był bogátym. BielKron 87v; Aliquid serio incipere, Statecznie ſie czego yąc/ albo/ począć. Mącz 36a; Literas Graecas avide arripere, Chutliwie ſie Greckiego yęzyká yąć. Mącz 346b, 135c; GórnDworz C, Cv, G5v, L6v; RejPosWiecz3 98v; RejZwierc 141; BielSpr 65v; MycPrz I B; ModrzBaz 102; ZapKościer 1584/47v; KochSz A4; KochPieś 27; WujNT przedm 11; JanNKar B4; SkarKaz 122b; Ieno żem vczoney Máło pił wody/ nie śmiem ſię iąć tego [bym sławił piękność cnoty]. SzarzRyt A2v. Cf Zwroty.

jąć się za co (6): A iako ſię dziś ludzie za pożytek ięli KochSat B2; GórnDworz Ee2v, Gg8v; wy ięſliśćie [!] ſię kupczyć/ ktorym to nie náleży/ á kupcy ięli się zá Szlácheckie grunty/ ktore onym nie ſą prżyſtoyne. GórnRozm L3v, L3v; CzechRozm 250v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Wſkok ſie zá to im/ żebyś mieyſce wymyśliłá/ Gdźiebyś ten biedny ſczątek domu vtáiłá. GórnTroas 34.

cum inf (71): ListRzeź w. 11; On ſzedł inne rzecży ſpráwiáć/ A páni ſie też ięłá ſpáć BierEz Ev; Boć nie tylko będę ſzcżekáć/ Imęć ſie więc ćiebie kęſáć. BierEz Nv, I3v, O, R3; FalZioł IV 1d, 27c; RejRozpr A3, D; [żona Putyfara mówi o Józefie] Iął ſie zemną beſpiecżen być Zem wzdy pani miał to ża nic RejJóz G7v, F; RejWiz 162v; KromRozm I M4; iął śię ſtęmi ktore miáł na przychylnieiſze/ około tyito ſwei nieſzczeſnéi rzeczy rozmawiać MurzHist D, C3, M; Bo by się byli dobra wſzyſtkiégo diabłu więcyi niſz Bogu przypiſować nie ięli/ nigdy by mu byli odſtąpiwſzy Boga nieprzyzwolili. MurzNT 31; KromRozm III 18; LibMal 1554/ 184v; GliczKsiąż O2 [2 r.]; LubPs ccv; Błogoſláwionáś ty corko od Páná [...] żeś ſie nie ięłá pátrzyć młodzieńcow [quia non secuta iuvenes] Leop Ruth 3/10, Ier 9/10; UstPraw I3v; RejFig A3; Ten [papież Grzegorz] ſie napirwey iął piſáć ſługą ſług Bożych. BielKron 164, 318; KochZg A3v; RejAp 44; ad curiam concursus fuit, [...] yęli ſie hnet do ratuſzá zbiegáć/ ſipáć/ gromadźić. Mącz 473a, 386b; BielSat Dv; kto ſie we Włoſzcżyznie kocha/ niechay [...] imieſie Czo nayucżćiwiey/ y nayſtátecżniey chodzić GórnDworz L7, A2v, T2; Tedy krolewná ięłá ſie tego ſlutku bárzo płákáć HistRzym 31, 8 [2 r.], 10v; ięli ſie byli niektorzy mázáć iákiemiś máſciámi ścian y inych przypraw koſcielnych RejPos 348v, 348v; YVż záśię małżonki ich/ co zá dziwy ſtroią/ Ludzi ſie nie ſromáią/ áni Bogá boią: Iéły ſie piſmá cżytáć/ kądziele przeſtáły BielRozm 24; HistLan F3v; á wężowie ludzyom iednym zá boty/ drugim zá ſzyię lázły/ ięły ſie kręćić. RejZwierc 163, 6v, 140v, 251v, 274, 274v; bo [Niemcy] Lud niećierpliwy/nie przywykli głodu/ źimnu/ wnet ſie imą mrzeć z nędze BielSpr 65v; KochDryas A2v; Oczko 1, 15v, 25;SkarŻyw 312; KochFr 31; ábowiem ták ſię námi mocno iął ten Krol Bachus ſzalić WerGośc 260; PudłFr 7, 66; GórnRozm E3, L3v; PaprUp D3v; GostGosp 138; SarnStat 240, 1301; KlonFlis C2; Iął ſię Potym hándlowáć pod zaſłoną práwá; Oblokſzy Ryśią kuzę. KlonWor **, 36, 78.

Zwroty: »(nie wiedzieć) czego się (mieć) jąć, nie mieć się czego jąć; czego(ż) się (mieć) jąć?« [szyk zmienny] (6 : 1; 2): Delibero, Rozmyſlam ſie/ rádzę ſie/ też niekiedy wątpię/ niewiem czego ſie yąć mam. Mącz 191b, 95c, 131c, 316a, 397a [2 r.], 446a; Zwątpiony móy świat/ żywot opłákány/ Niema ſye czego człowiek iąć ſtroſkány. KochPs 30; Coż mam czynić? czegoż ſie iąć? GosłCast 23.

»jąć się obiema rękoma [czego]« = oddać się czemuś; manus admovere operi, serio rem aggredi Mącz (4): Mącz 209a, 386c; OrzQuin E2; ábyś [...] iął ſię z ſercá/ a iáko ono mowią/ obiemá rękomá/ rozlicżney pobożnośći. LatHar +2.

»jąć się pługa, za pług« = podjąć się czego (2 : 1): nie lza/ gdyżeſmy ſye thego pługá obiemá rękomá ſtátecznie ięli/ nie oglądáiąc ſye ná zad/ iedno pogániáć do końcá OrzQuin E2, F2; CzechRozm 250v.

a. O ludziach (4):

jąć się kogo (3): BielKron 374v; Pan do ſąſiádá záiedzie/ to iuż tám trzy dni pije [...] á páni też do pániey mátki/ álbo theż gdzie do ſąſiády/ á cżáſem ſie też przygodzi [...] iż ſie mitręgá miedzy nimi zámnoży/ pan ſie imie woytowey/ á páni woytá RejZwierc 31v [idem] WerKaz 300.

jąć się za kogo (1): Yeſliby tedy potráfił ocyec tákową [cnotliwą pannę]/ nyechby ſie yął zá nyę á onę ſynowi ſwemu zráił. GliczKsiąż P5v.

3. Zacząć postępować zgodnie z czymś, zacząć kierować się czymś, opierać się na czymś, oddawać się czemuś; apprehendere Vulg [czego] (55): Potym wſtawſſi od modlitwy/ przikázaniá ſie bożego ięla/ ij dwoie sobie ku nawyſſemu wypelnieniju/ wybrala. OpecŻyw 1v; BielŻywGlab nlb 8; WróbŻołtGlab A4; KromRozm I A3v, Fv; A yego tey náuki yęłá ſye byłá wſſyſtká podobno Phrygia KromRozm III E2v, C6v; Potym yáko mu nye doſtawáło na roſkoſſne życye/ rodzicy mu theż nye dodawáli/ yął ſie złego towárzyſtwá GliczKsiąż E5v; LubPs B3v; Leop 2.Par 7/22; RejZwierz 64v; OrzRozm R2v, T2v; mieſzkał thám Boleſław przez niemáły cżás/ áz ſie iął roſkoſzy/ opilſtwá/ myſliſtwá/ godowánia/ miłowánia BielKron 348, 78v, 125v, 335v; Ięli ſye náſzy byli/ iáko ſtroiów nowych zwykli/ ták téż y Stánkárowéy nowéy Wiáry/ bárzo byſtrze OrzQuin I4; Prot B, B4; Maturitatem inchoare, Yąć ſie ſtátku/ Począć ſtátecznym być. Mącz 167d; Tanta vis avaritiae in animos eorum invaserat, Ták ye okrutne łákomſtwo zięło/ álbo ták ſie wielkiego łakomſtwá yęli. Mącz 473a; Letargus alias, veternus civitatem occupavit, Spik zmorził to miáſto/ to yeſt leniſtwá niedbałości y proznowánia ſie yęło. Mącz 491c, 169a, 473a; RejAp 197; Znacie w.in. wſzyſcy iednego cżyſtego żołnierzá [...] ktory ſie ták bárzo iął ſwiętego piſmá [...] y iuż thám ſnadź pocżyna ſtánowić iákąś ſwoię nową wiárkę GórnDworz N4v; RejZwierc B, 88; CzechRozm A7; SkarJedn 385; KochPs 18, 79; gdy widziſz iſz przy nas prawdá/ cżemu ſię iey nie imieſz/ pozyſkuiąc zbáwienie ſwe? SkarŻyw 369, 592; WerGośc 225, 266; KochPieś 29; ArtKanc P15; WujNT 783; SarnStat 1301; PowodPr 29; GosłCast 71.

W przeciwstawieniach: »odstąpić, opuścić (3), podeptać, poniechać (2), porzucić (5) ... jąć się« (12): KromRozm I Lv, Nv; RejZwierz 108v; OrzRozm R2v; [Popiel wtory] gdy przyſzedł ku látom/ iął ſie roſkoſzy domowych/ weſela/ tańcow/ muzykow z prożnowánia/ opuśćiwſzy ſpráwy y rzecż poſpolitą. BielKron 342; GórnDworz Hh3v; Pánie ſtáry/ Porzuć czáry/ Im ſie wiáry RejZwierc 118; Pan Kryſtus ieſt náſzym z martwych wſtániem/ żebyſmy podeptawſzy ſtáry obycżay życia/ ięli ſie nowego. RejPosWstaw [1102]; CzechRozm 223; O iáko wielką wiárá y miłość Apoſtolſka cżłeká tego. ták wiele opuśćić Páńſtwá/ roſkoſzy/ ſławy/ dla Bogá/ á iąć ſię nędze y wzgárdy SkarŻyw 478; KochWr 26; Ey poniechayćie tych zbytkow przeklętych, A imćię [!] ſię cnoty ſpraw onych świętych. KlonKr E2.

W charakterystycznych połączeniach: jąć się błędu (2), bogow cudzych, cnoty (4), dobrego, ewangelijej (Pisma św.) (2), kacerstwa, kłamstwa, lenistwa (2), łakomstwa (2), męstwa, nauki (3), prawdy (3), prożności, rozkoszy (4), sprawiedliwości, statku, swej woli, swobody, wiary (2), zakonu (przykazania) bożego (2), zbytkow (3), złego (2).

4. Ująć się za kim lub za czym (2):

jąć się za co (1): Zator przy polscze od Sląska został, takzey Siewior, nieięłasię zato Rzesza ActReg 7.

jąć się za kim (1): Bo ieſlić ieſt ſpráwiedliwy ſyn Boży/ wzdyimieć ſię zá nim/ á wybáwi go z rąk nieprzyiaćielſkich. BudBib Sap 12/18.

Formacje współrdzenne: nająć się, odjąć się, podjąć się, pojąć się, przejąć się, rozjąć się, ująć się, wyjąć się, wziąć się, zająć się, zawziąć się, zjąć się; imać się, odejmać się, poimać się; imować się, dojmować się, najmować się, odejmować się, podejmować się, pojmować się, ujmować się, wyjmować się, wzdejmować się, zajmować się, zejmować się, zzejmować się.

LW