[zaloguj się]
[pdf]

JĄĆ (603) vb pf

Fleksja
inf jąć
praet
sg pl
1 m jął(e)m, -m jął m pers jęliśmy
f jęłam, -m jęła m an
2 m jąłeś, -ś jął m pers jęliście
3 m jął m pers jęli
f jęła, jeła m an jęły, jęli
n jęło subst jęły, jęli
plusq
pl
3 m pers byli jęli
imperativus
pl
2 imcie
3 niechże imą
conditionalis
sg pl
1 m m pers byśmy jęli
f bym jęła m an
2 m m pers byście jęli
3 m by jął, jąłby m pers by jęli
impersonalis
praet jęto
participia
part praet act jąwszy, jęwszy

inf jąć (25). ◊ fut 1 sg imę (1). ◊ 2 sg imiesz (1). ◊ 3 sg imie (23). ◊ 3 pl imą (11). ◊ praet 1 sg m jął(e)m, -m jął (10). f jęłam, -m jęła (4). ◊ 2 sg m jąłeś, -ś jął (2). ◊ 3 sg m jął (243). f jęła (62), jeła (1) PaxLiz. n jęło (10). ◊ 1 pl m pers jęliśmy (1). ◊ 2 pl m pers jęliście (3). ◊ 3 pl m pers jęli (121). m an jęły (2) BierEz, GliczKsiąż, jęli (1) BielSpr, jęły a. jęli (1) PatKaz II. subst jęły (13), jęli (1) Leop. ◊ plusq 3 pl m pers byli jęli (1). ◊ con 1 sg f bym jęła (1). ◊ 3 sg m by jął, jąłby (3). ◊ 1 pl m pers byśmy jęli (2). ◊ 2 pl m pers byście jęli (3). ◊ 3 pl m pers by jęli (9). ◊ imp 2 pl imcie (3). ◊ 3 pl niechże imą (1). ◊ part praet act jąwszy (28), jęwszy (1) OpecŻywList. ◊ impers praet jęto (15).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

1. Chwycić, wziąć ręką; praehendere Mącz (21):

jąć co [w tym: co czym (2)] (6): BierEz R4; Leop Iudic 5/26; sſiadł Pipinus/ iął pod Papieżem koń/ y wiodł ſwymi rękomá áż przyſzli do páłacu. BielKron 168, 52; KochMon 21; HistHel C4v.

jąć czym (5): Praehendere tribus digitis, Trzemá pálcomá yąć. Mącz 317d. Cf »jąć ręką«.

jąć kogo (13): Ezop ſie cudnie poſtáwił/ Iąwſzy go [kapłana pytającego o drogę] pod drzewem poſádził. A gdyſta śiedziáłá obá/ Nákładł Ezop przedeń chlebá BierEz A3. Cf jąć kogo za co, jąć kogo za co czym.

jąć kogo, co za co (11): W thakiey przigodzie baba niechay zaſię wzad dziecię iąwſzy zaramionka: wroci. FalZioł V 22c, V 22a; Thedy biſkup Lupus iąwſzy za vzdę konia iego [arrepto freno equi MiechSarm D3] rzekł MiechGlab 55; BielKron 16v, 24, 56, 92. Cf jąć kogo za co czym, »jąć [kogo] za rękę«.

jąć kogo za co czym (1): A w ten cżás z dworu wychodźił Turecki báran z wielkim ogonem iáko by kobiałką/ iąłem go zá ogon ręką á rzekłem ku niemu BielKron 458.

Zwroty: peryfr. »pługu się jąć« = orać (1): nie trzebá ſye zbrániáć Pługu iąc czáſem/ álbo y woły pogániáć. KochMarsz 155.

»jąć ręką« (4): Lewą ręką ięłá gwość [Sinistram manum misit ad clavum] á práwą kowálſki młoth/ y zábiłá Siſarę Leop Iudic 5/26; BielKron 52, 56, 458.

»jąć [kogo] za rękę« (3): Pán Iezus iąl gij za rękę rzekątz: O malé wiary cżemu wątpiſs. OpecŻyw 54v; BielKron 456v; SkarŻyw [237].

Przen (1):
Zwrot: »z słow kogo jąć« = podchwycić, łapać za słowa (1): Hominem suis verbis iugulare, Z yegóſz słów kógo podeyść álbo yąć. Mącz 177b.
2. Pozbawić wolności (82):
a. O ludziach: zatrzymać przemocą, uwięzić, wziąć do niewoli; capere Mącz, MiechSarm; apprehendere BartBydg, Vulg; captivare, mandare vinculis Mącz; arripere BartBydg; comprehendere, tenere Vulg [kogo (66)] (70): Iakom ya nyegyąl kmecza vrodlywyemu sthanyszlawowy mynszkyemu maczyeya kopaczowycza ZapWar 1513 nr 2123, [1503 ‒ 1505] nr 2023, 1513 nr 2123, 1521 nr 2274, 1533 nr 2407; Item pobereznyczy zobu stron gdzye kthorego czlowyeka albo slodzyeya ymą thedy [...] poſthawycz mayą przed stharoſthamy MetrKor 34/135, 34/135 [2 r.]; Gdy przydzie na dźień wielkonotzny/ tedy iąwſſy go zabijémy OpecŻyw 83; ijmcież go więtz dobrze/ a wiedzcie mądrze/ by wám nieuſſedl OpecŻyw 84v, [61], 65, 74v, 75v, 83 (17); OpecŻywList C2; A ſamego kroła Gilimera iąwſzi [vivum captans MiechSarm Dv] ſrebrnim łanczuchem związanego Ceſarzowi poſlał do Conſtantinopola MiechGlab 49, 16, 66; BierRozm 26; HistAl E4v, L5; y zeznal yſzgo y ſzkonyem yetho przed domem thegoſz yana kthoremu konya kradzionego przedal LibMal 1551/161v, 1554/192v; Leop 3.Reg 13/4, 2.Par 36/10, Iudith 6/7; UstPraw D; A Potym gdy ſie chćiał mśćić iąwſzy go y obieſili. BielKron 321; Mącz 34c, 35c, 206b; A wnetki ięłi [!] ſyná kroluiącego/ á oycá iáko y pierwey krolem vcżynili. HistRzym 113, 49v, 85v, 86, 92, 92v, 98v, 117v; BudNT Matth 26/55, Mar 12/3; LatHar 708; RybGęśli B4v.

jąć kogo o co (1): Iszemy [...] nyeyalyszmy Iana nyeszythka myesczenyna ostrowskyego o szadny gvalth any o rosbyczye Burgrabye radomskyego ZapWar 1507 nr 1982.

jąć kogo na czym (1): á ták go ná złodzi[ey]ſtwo [!] ięto/ y do ćiemnice wſádzono. HistRzym [118]v.

W charakterystycznych połączeniach: jąć kmiecia (2), złodzieja (3).

Szeregi: »jąć i (w więzieniu) dzierżeć (a. trzymać)« (2): TarDuch Cv; A yeſthliby był nyeoſzyadli dluznik thedi go Staroſta ma yąncz, y wyazyenyv dzyerzecz. thak dlugo aſz zaplaczi MetrKor 40/818.

»za gardło jąć i skarać« (1): Ieſlyzebyſczye thaką rzecz traphyla yszby myal ſznych kthori zdradzaczy naſſ [...] abyſczie go zagardlo yanly a ſkaraly. LibLeg 7/41v.

»jąć i zabić« (6): bo wiedziál [Jezus] ijż go żydowie ſſukali/ iako by go mogli iątz ij zabitz. OpecŻyw 65, 66v, 69, 69v, 82v [2 r.].

»jąć, (a, i) związać« (3): OpecŻyw 110; Dla tegoſmy wtárgnęli á przyſſli żebyſmy ięli á związáli Sámsoná [ut ligemus Samson] Leop Iudic 15/10; ArtKanc E14.

W przen (2): Nieſtétyſz/ iák mię ięło ſczęśći w śidłá ſwoié: Chćiałem zbyc bez przyczyny potomſtwá miłégo ZawJeft 43.
Zwrot: »jąć pod swą moc« (1): Opressa atque capta republicae Vćyſnąwſzi y yąwſzi pod ſwą moc Rzeczpoſpolitą. Mącz 35a.
b. O zwierzynie: upolować; capere Vulg [co] (12): A lew iż tego pilen był/ Iąwſzy oſłá y vdawił BierEz Q2v; Ptaſznik niegdy śieći roſpiął/ Aby ktorego ptaká iął BierEz S3v, C3v, H4, Kv, O4v, S3v; FalZioł IV 37a; RejRozpr F4; Leop Iudic 15/4; Plácidus Hetman z wielką chćiwośćią chcąc ſam iąć onego pięknego ieleniá/ y bieżał zá nim bárzo prętko HistRzym 127, 127.
3. W połączeniu z inf czasownika niedokonanego: zacząć (499): Mądrzy ludzie w ſwey bieśiedzie: Ięli o rzecżách rozmawiáć/ A gádki ſobie zádáwáć. BierEz C3v, A4v, L, L2v, M, P3v (58); Y poſſedl Piotr po morzu/ ale potopiaiący ſie ij iąl wolatz OpecŻyw 54v, 87v, 117v, 136v, 150v, 151 v (46); a tedy anyely yąly ſyą dzyuouacz naſylney vyelmoznoſzczy y doſtoynoſzczy tey myley pany PatKaz II 51v, 51v, 53v, 60 [3 r.], 60v [4 r.], 61 (15); PatKaz III 99v, 154; młodźienietz [...] maiątz łaſkę pańſką/ jmie byćz bezpiecżen ForCnR C4, A2, Bv, B2 [2 r.], B2v, B4v (14); FalZioł IV 3c; BielŻyw 63; HistJóz A3v [2 r.], C2; GlabGad Fv, L8v; March1 D4; Także Gotowie z ſwey ziemie wignani, cudze ziemie ięli poſiadać. MiechGlab 37, 11, 56, 64; Gdzież ia więcz iąłem tobie rozmyſlać komu by ta pracza moia ſluſznie miała być przypiſana WróbŻołtGlab A2; LibLeg 10/146v, 147; LibMal 1543\76v; Słyſząc Iadelus biskup Zydowski przyſcie Alexandrowo/ iął ſie bárzo bać HistAl Cv, B4, B4v, E3v, H5v, K6 (10); KromRozm I K3; KromRozm II vv; MurzHist E, I2v, K4v [2 r.], N2v, Ov, T3; MurzNT 31, 82v, 88; KromRozm III I7v; Diar 58; gdy ſie yął ſwyát pſowáć/ á ludzie ſie yęli ná nim káźić/ wthen cżás dopiro ſie rozmáite rzecży według poſtępku ſwyátá ſámego wynarzáły. GliczKsiąż H2, A3v, B8v, C6v, D4v, F5 (14); LubPs gg4v; RejWiz 34v, 36v, 83, 177; ZapWar 1558 nr 2686; Gdy tedy thy rzeczy przeminęły iął mowić Pan do Abrámá [factus est sermo Domini ad Abram] Leop Gen 15/1; Tedy oná [Agar] widząc iſz poczęłá/ ięłá gárdzić Pánią ſwoią [despexit dominam suam], Leop Gen 16/4; á ſiedząc ná przećiwko/ ięłá płákáć wielkim krzykiem [levavit vocem suam et flevit]. Leop Gen 21/16, Gen 27 arg, 41/54, Ex 14/10, 19/16 [2 r.], Lev 24/11 (52); Ieden pan iechał w drogę/ więc w nocy zábłądził/ Y iął łáiáć cżeládzi RejFig Bb8v, Bb6 [2 r.], Cc3v, Dd3, Ee, Ee3v (9); RejZwierz 6, 16v, 18, 31v, 33v (8); BibRadz Gen 19/9, 24/34, Tob 11/10; nálázłá [królewna Tamur] dzyeciątko y wzyęłá ie ná rękę/ ktore wnet ięło się śmiać ku niey BielKron 28; á iáko ſkoro koronę Krolewſką do koru ięto wnoſić/ ięto w bębny bić y trąbić BielKron 329, 55v, 145, 147, 239v, 323 (59); Quamprimum discessi cepit me desyderium tui, Yakoś skoro odyechał yąłem tężyć po tobye. Mącz 34d; Primis se intendentibus tenebris, Gdy pierwſzy mrok yął pádáć, Mącz 445b, 90a, 100d; SienLek 95 [2 r.], 177v; GórnDworz A2v, D8v, F2v, K, N5v (31); á gdyż go poznał/ iął ſie około iego rádowáć HistRzym [118], 7, 8, 10v, 11v, 12 (13); RejPos 77v, 154, 205v, 209v, 311v, 342, 343; BiałKat d4v, 308v, 326 [2 r.]; KwiatOpis A2v; To ſłyſząc on ſtáruſzek bárzo ſie iął ſmućić HistLan B, A3v, Bv, B2v, C, Cv (12); RejZwierc 9, 32v, 264v; gdy thedy ogień doſzedł wołom do żywego/ ięli ſkákáć biegáiąc/ w koło BielSpr 38v, 43v, 60v; WujJudConf 10v; BudBib Tob 11/10; MycPrz I Cv; BiałKaz Gv, I4; PaprPan [Gg]4, Hhv, Hh3v, Hh4; KochOdpr B4v; Oczko 11v, 12; Skąd y ſpraw náśládowáć/ y ryté ich bogi Chwálić ięli KochPs 162; SkarŻyw 56, 193; ZapKościer 1584/50 [3 r.]; KochDz 107; WerGośc 222, 245 [2 r.], 249; WisznTr 33; Imę pytáć co tego zbioru zá przycżyny BielSen 10, 7 [2 r.], 8, 11, 12, 16 (9); KochMon 22; Tákże y góry nie rádzęć wylátáć/ Kiedy ſye ſczęśćié ztobą imie brátáć. KochPieś 43, 7; KochTarn 76; PudłFr 66; GórnRozm F2, H4v, N, Nv, N2; KochProp 6; KochWr 30; PaprUp Av; ZawJeft 13; ActReg 89, 94, 100, 104, 105; Phil P4 [2 r.]; GórnTroas 35; A gdy go vyrzał/ nátychmiaſt go duch iął tárgáć [statim spiritus conturbavit illum] WujNT Mar 9/20[19]; Potym brát drugi Wálek przyſzedſzy iął ſie ſkárżyć ná Henryká [conqueritur de Henrico JanStat 1077] SarnStat 683, 347, 1130; SiebRozmyśl H3, H4, K3v; KlonKr E4v, F; KmitaSpit B, B3 [2 r.], B3v, B4v [2 r.], C (12); PowodPr 32; CiekPotr 13; CzahTr D4v, K4v, L; GosłCast 32, 49, 56, 57, 73 [2 r.]; PaxLiz A4v, B; Ieſli raz wygra/ mniema by záwſze wygráwáć: Imie ſię zá wygráne hultáyſtwá nápáwáć. KlonWor 34, 7.
*** Dubium (tekst uszkodzony) (1): Gdy wniey będą dokońcá trwáć iáko potzęły ⟨...⟩ ſercem prawdy ięły. KrowObr A.

Formacje współrdzenne: dojąć, dowziąć, nająć, objąć, odjąć, podjąć, pojąć, powziąć, przejąć, przenająć, przyjąć, przyjąć się, przynająć, przywziąć, rozjąć, ująć, wyjąć, wziąć, zająć, zawziąć, zjąć; imać, obyjmać, odejmać, podejmać, poimać, przenajmać, przyjmać, wyimać, zajmać, zimać; imować, dojmować, najmować, napojmować, naprzyjmować, obejmować, odejmować, podejmować, pojmować, ponajmować, poprzyjmować, powyjmować, pozejmować, przejmować, przenajmować, przyjmować, przyjmować się, przynajmować, przypojmować, rozejmować, roznajmować, spojmować, ujmować, wejmować, wyjmować, wzdejmować, zajmować, zanajmować, zejmować, znajmować, zodejmować; poimawać.

Synonimy: 2.b. złowić; 3. począć, zacząć.

Cf JĘCIE, JĘT

LW