![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: PODJAZDA (?) | Następne hasło: PODJĄĆ SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
PODJĄĆ (275) vb pf
o jasne; w temacie fut: podéjm- (17), podyjm- (4) MurzNT, BudBib (3).
| inf | podjąć |
|---|
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | podjąłem, -em, -m podjął, ja podjął | m pers | podjęli(s)my, -smy podjęli |
| f | podjęłam, -m podjęła | m an | ||
| 2 | m | podjąłeś, -ś podjął, jeś podjął | m pers | podjęliście |
| f | -ś podjęła | m an | ||
| 3 | m | podjął | m pers | podjęli |
| f | podjęła | m an | ||
| n | podjęło | subst | ||
| plusq | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | podjąłem był | m pers | |
| 2 | m | -ś był podjął | m pers | |
| 3 | m | m pers | byli podjęli | |
| n | było podjęło | subst | ||
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | bych podjął | m pers | |
| f | bych podjęła | m an | ||
| 2 | m | byś podjął | m pers | |
| 3 | m | by podjął | m pers | by podjęli |
| f | by podjęła | m an | ||
| n | subst | by podjęły | ||
| impersonalis | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| praet | podjęło się | |||||
| fut | podéjmie się | |||||
| participia | ||||||
| part praet act | podjąwszy | |||||
inf podjąć (89). ◊ fut 1 sg podéjmę (3). ◊ 2 sg podéjmiesz, podyjmiesz (2). ◊ 3 sg podéjmie, podyjmie (5). ◊ 1 pl podéjmiemy, podyjmiemy (3) MurzNT, BielKron, SkarŻyw, podyjmi(e)m (1) BudBib; -emy (1), -ęmy (1), -(e)my (1). ◊ 3 pl podéjmą (6). ◊ praet 1 sg m podjąłem, -em, -m podjął (8), ja podjął (1) BielKron. f podjęłam, -m podjęła (2). ◊ 2 sg m podjąłeś, -ś podjął (7), jeś podjął (1) BierRaj. f -ś podjęła (1). ◊ 3 sg m podjął (78). f podjęła (6). n podjęło (1). ◊ 1 pl m pers [podjęli(s)my], -smy podjęli (2). ◊ 2 pl m pers podjęliście (1). ◊ 3 pl m pers podjęli (24). ◊ plusq 1 sg m podjąłem był (1). ◊ 2 sg m -ś był podjął (1). ◊ 3 sg n było podjęło (1). ◊ 3 pl m pers byli podjęli (1). ◊ con 1 sg m bych podjął (2). f bych podjęła (1). ◊ 2 sg m byś podjął (1). ◊ 3 sg m by podjął (6). f by podjęła (2). ◊ 3 pl m pers by podjęli (3). subst by podjęły (3). ◊ impers fut podéjmie się (1). ◊ praet podjęło się (3). ◊ part praet act podjąwszy (11).
Sł stp notuje, Cn s.v. podejmują boki, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Podnieść, unieść, podźwignąć do góry
(13)
- Przen
(4)
- a) Pomoc, wesprzeć (2)
- a. [Udźwignąć, unieść na sobie]
- Przen
(4)
- 2. Podwyższyć poziom (1)
- 3. Ponieść coś uciążliwego (258)
- 4. Podebrać, podmyć (o wodzie) (1)
- 5. Wziąć na siebie (1)
- 6. Zliczyć (hebraizm w dosłownym tłumaczeniu) (1)
- 7. [Zwrot: »oboz podjąć« = zwinąć obóz]
»podjąć rękę [na co]« = wyciągnąwszy rękę, wskazać na coś (1): y podyimie rękę ſwoię ná mieyſce [elevabit manum suam ad locum]/ á (ták) zbáwi mię trędu. BudBib 4.Reg 5/11.
»podjąć na się« (1): áż iedná więtſza nawałność przypadſzy/ podięłá okręt ná ſie/ y rozerwáłá ij HistRzym 11v.
podjąć czym (1): Lecż go [św. Wilhelma] P. Bog nie zápomniał/ widząc iſz ſię bárzo názad náchylił/ podiął vpádnienie iego/ podporą pomocy ſwey. SkarŻyw 167.
podjąć dla kogo, dla czego (16): Ceſarz pochwalił ich [książąt luterskich] pilność y náukę/ máiąc im zá dobre/ yż tę pilność dla rzecży poſpolitey podięli BielKron 219; Mącz 340b; HistRzym 76v. Cf Zwroty.
W charakterystycznych połączeniach: podjąć (2), najazdy [czyje], pilność, przysięgę, rzeczy [jakie], walki, wyprawę wojenną, podjąć dla Rzeczypospolitej, dla upadku [czego]; daremnie podjąć.
»pracą(-ę) podjąć« [w tym: dla kogo, dla czego (10)] = laborem habere PolAnt; conferre operam, curam sumere, laborem consumere a. subire, operam conferre a. consumere a. insumere Mącz; certamen ponere, laborare, laborem exanclare Modrz; curare, procurare Calag [szyk zmienny] (44): FalZioł III 34a; WróbŻołtGlab A5; Herkuleſa [powiadasz być] bogiem rámion/ iż dwánáſcie prac podiął [quod duodecim virtutes exercuit] walczącż. HistAl K; GroicPorz e4; KrowObr 46v; RejZwierz 25; BibRadz *5, 1.Mach 10/15; Tegoż roku Máćiey Miechowitá vmárł [...]/ cżłowiek dobrego á práwie Swiętego żywotá/ [...] wielki miłownik ſwey oycżyzny/ bo ten napierwey podiął pracą około Imprymowánia Kroniki Polſkiey. BielKron 419, 211, 230, 261; Cibum e flamma petere, Dla pożywienia wielką pracę podyąć/ dla brzuchá w ogień wlieść. Mącz 295b, 105d, 180d, 264c, 432b, 433a; GórnDworz A2v; iż ſie dla ciebie národził/ dla ciebie rozmáite prace y męki podiął RejPos 139, 128v; BiałKat 386v; Y niemáłoś podięłá około mnie pracey HistAl A4, A4v; BudNT przedm b2v; Y to nas ábo kogokolwiek odſtráſzáć niema/ żebychmy ſię zleniawſzy zá to niemieli wziąć/ ocżem inſzi przed námi wiele prace podięli [in quibus alios videmus multum ante nos laborasse]. ModrzBaz 1, 34v, 39v, 105; Oczko A3v; Calag 454b; SkarŻyw 62, 355, 411; Ale iż ſię ia z wielkam pilnością ſtáram/ y ná tom ſiedmiolętną pracą podiął/ ábych Litewſką y Ruſką/ tákże Polską Hiſtorią nie z domniemánia/ ále z pewnych dowodow ná ſwiát pokazał. StryjKron 275, 86; CzechEp 175; KochFr 102; WerKaz 267; GostGospSieb +4v; LatHar +7v; ácz nie rad chwalić ſie muśi [św. Paweł] z prac y mąk ſwoich/ ktore podiął w przepowiedániu Ewángeliey WujNT 622, 2.Cor 11 arg; MNiemam, że dla dobrego y pożytecżnego Domu iego, tę pracę y kłopoty podiął. CiekPotr 83.
»na się podjąć« (2): Curam sumere, Prácę ná ſię podyąć. Mącz 432b, 105d.
»trudność (a. trud) podjąć« = capere molestiam Mącz; certamen ponere Modrz [szyk zmienny] (7): Capere molestiam, Podyąć trudność. Mącz 229c; MycPrz I [C]2; CzechRozm 252; ModrzBaz 39v; SkarKaz 637b; tum teraz zginął: dla tych, dla ktorychem Naywięcey w tym wieku ſwym tylé trudu podiął. CiekPotr 82, 17.
podjąć dla kogo, dla czego (29): Iezus miły odpowiedziál. Wielebná matuchno nieſluſſalo iego od ſmierci tey mnie obronitz/ bo dlá oyttza niebieſkiego ią podiąl/ ij dlá iego ſprawiedliwoſci OpecŻyw 49; MurzHist M2, M4; LubPs Z4; RejPos 313 [2 r.]; SkarŻyw 62; Krol ſławy wiecżney/ niemoce náſze ná śie wźiął/ y dla nich ćięſzkość wielką podiął ArtKanc E8v, B20, LatHar 298; SarnStat 889; áby wziął [Chrystus] záſłużone kroleſtwo/ [...] zá ono poniżenie ktore dla nas tu ná świećie podiąć raczył. SkarKaz 244a, 5b. Cf Zwroty.
podjąć od kogo, od czego (żywotne) (17): BibRadz 2.Cor 11/24; ModrzBaz 108; Ze to żadna Boża noc nigdy nie minęłá/ Abych kiedy okrutnych rázów nie podięłá Od tych ſproſnych pijánic KochPieś 28. Cf Zwroty.
podjąć u kogo (1): bo ieſliże Pan ich będzie walcżył zá nimi/ [...] tedy my podyimiem wielką zelżywość [erimus in opprobrium] v wſzytkich národow. BudBib Iudith 5/18.
podjąć za kogo (5): gdyſz on [Pan] zacię wſzyſtko podiąc ráczył? MurzHist N4. Cf »mękę podjąć«, »śmierć podjąć«.
W połączeniu szeregowym (1): tedy Pan Iezus Syn Boży/ [...] cżłowiekiem sſtáć ſie racżył/ ktemu ieſzcże niewymowne męki wyćierpiał/ ſromotną śmierć podiął/ y prawdziwie vmarł KarnNap D4v.
W charakterystycznych połączeniach: podjąć biczowanie (2), blizny, bol (boleści) (4), chłostę (2), fortunę, lękanie, łupiestwo, najazdy, nędze, nieprześpieczeństwo (2), niewczasy (2), penitencyją, plagę (2), policzek, porażki, razy, spustoszenie, sromotę, s(z)tos (2), strach, wiele (a. co) złego (3), więzienie (2), wojnę, wszytko (to) (3), wzgardę, zelżywość; podjąć chutliwie, cierpliwie, dobrowolnie (5), jawnie, mężnie, niechutliwie, niewinnie, z ochotą, z radością, stateczn ie, wesele; podjąć dla grzechow (4), dla imienia [czyjego], dla króla, dla ludzi, dla miłości, dla nieprawości, dla obrony, dla Ojca niebieskiego, dla ojczyzny (2), dla sprawiedliwości (2), dla świadectwa, dla zbawienia (4).
»krzywdę podjąć« [w tym: od kogo (2)] = iniurias incurrere JanStat (3): lepiey by thobie było s twych złoſći pokutowáć/ nizliby od nas krziwdę wielką miał podiąć [iniuriam pervalidam promereri] HistAl C7; MurzNT 21; SarnStat 1238.
»mękę, męczeństwo (a. męczennictwo), koronę męczenniczą podjąć« [w tym: od kogo (4), dla kogo (3), zo kogo (1)] [szyk zmienny] (20:6:4): TarDuch D2; WróbŻołt S6v; LibMal 1554/190v; Krolu Alexandrze co zá przy[c]żyná winy ieſth w nas dla krolá naſzego/ żebyſmy mieli męki podiąć [tormenta subire] HistAl C4v; MurzHist M; KromRozm III O2v; A dobrowolnie ten kielich/ to ieſt/ ſrogą á okrutną mękę dla grzechow náſzych [Chrystus] podiąć racżył. LubPs Z4, Z4; [Kletus papież] Podiął koronę męcżennicżą od Domicyaná BielKron 148, 144, 149v [2 r.], 150; RejPos 2, 106v; WujJud 52; Athánáſius [...] y Páweł/ gdy vſłyſzeli iż w Rzymie męcżeńſtwo podiąć mieli/ z rádośćią tam ſzli. SkarJedn 92, 100; SkarŻyw 120, 187, 384, 519 marg; NiemObr 29; WerGośc 227; ArtKanc D8; LatHar 560; WujNT przedm 36, s. 177 marg, 514, 551. [Cf też 3.a. »pracą podjąć« RejPos 139, WujNT 622, 2.Cor 11 arg.]
»podjąć ranę« [w tym: od kogo (1)] = vulnus accipere Modrz [szyk zmienny] (13): BierRaj 21; a gdi pan kordem nan ieſt czyall, wtym na yego myecz rąka ſzyą natracziel a wtym raną podyall. LibMal 1545/103; BibRadz Gen 4/23; RejZwierc 65v; BielSpr 28v, 39; ModrzBaz 60v, 70v, 118v; StryjKron 602 [2 r.]; GórnTroas 46; KlonFlis G4v.
»(s)karanie, kaźń podjąć« = poenam dare Vulg; supplicium subire Mącz; poenam dependere a. pendere Modrz; poenam sustinere JanStat [szyk zmienny] (6:2): LibMal 1550/151; Leop 2.Mach 4/48; Mącz 305d; ktory [Heli kapłan] cięſzkie karánie podiął iż dźiećiom wiele dopuſzcżáł. KuczbKat 310; ModrzBaz 48v, 71; tedy kaźń/ którą Zyd miał podiąć/ zá onę potwarz ſłuſznie ma podiąć iego winuiący. SarnStat 257.
»szkodę, szwank, stratę (a. utratę) podjąć« [w tym: dla kogo (5), od kogo (2)] = diminui PolAnt; detrimentum a. plagam accipere Mącz; damnum facere Modrz; damnificari, damnum contrahere pati a. percipere, detrimento affici, in ruinam poni JanStat; damnum incurrere JanPrzyw (29:5:4): BierEz P4v; Niechodz zezłym tzłowiekiem/ á ſwádliwym/ biś niepodiął tzego złego álbo ſzkody dla iego. March3, V6v; yſch vrodzony pan Sthaniſlaw Dzyaduſki pan czelnyk poſnanſki themu tho Cuſzcze oyſſmdzieſſianth ſlotich yeſt wynyen a tho za vtrathy ktore podyąl na poſlugach tegoſch tho pana czelnyka LibMal 1543/70v, 1545/97v; Diar 23; BibRadz Eccli 32/25[28]; Mącz 302c [2 r.], 451a; KuczbKat 340; RejZwierc 76v; MycPrz II B, C2; BiałKaz H4v; CzechRozm 246v; ModrzBaz 74v; CzechEp 202; A Iephthes [...] Wnet ſzwánk podéymie w domu żáłoſny z fráſunkiem ZawJeft 6, 5; GórnTroas 67; RybGęśli C4v; WujNT 184, 584; WysKaz 12; tedy ći tylko będą wolni/ którzy ſzkody od Tátar y Wołochów podięli SarnStat 88, 118, 135, 328, 369, 382 (15); Iákie dla odiętey iurysdicyey ſzkody od heretykow kośćioł podiął. SkarKazSej 700b marg.
»śmierć, upad śmierci, gardło podjąć« [w tym: dla kogo, dla czego (22), od kogo, od czego (żywotne) (5), za kogo (3)] = mortis periculum sustinere HistAl; effundere vitam, extrema pati, subire mortem Mącz; mori, perire PolAnt; mortem oppetere Modrz [szyk zmienny] (55:1:1): [Boże] na krzizu racziles wyſyec ij pyαc ran yes podiᾳł a na oſtatek barzo gorkᾳ ſmyerc BierRaj 21; OpecŻyw 130v, 135v, 151; BielŻyw 145; Wieſzcżek odpowiedział/ wielki Ceſarzu połowicá ciáłá kthora ma podobieńſtwo vmárłego cżłowieká ktorąs widział/ známionuie ciebie kthory maſz podiąć vpad ſmierći HistAl M8; LubPs Z4; BibRadz *6v; BielKron 95, 140v, 142v; GrzegRóżn F4v; Ad coedem instructus, ad mortem contemnendam instructus, Gotów śmierć podyąć. Mącz 423a, 105d, 112b, 327d, 500d; HistRzym 106v; RejPos 2, 21v, 123v, 275; KuczbKat 40; Iuż chłop dla ſkory waży ſie z Miedźwiedziem łámáć/ gárdło álbo ſzpethne rány podiąć. RejZwierc 65v, 76v; BudBib 1.Mach 13/4, 2.Mach 7/5; CzechRozm 218v, 260v; KarnNap D4, D4v; ModrzBaz 39v; Inni dla złocżynſtwá ták vmieráią/ á my dla ſpráwiedliwośći śmierć podeymiemy. SkarŻyw 207, A3v, 75, 355, 357, 384 (9); Potym ſie wroćił z Czrygrodá do Kijowá Olech czáſſu Ieſieni/ y wſpomniał ná onego Koniá ſwoiego/ od ktorego mu Wieſzczkowie ſmierć podiąć práktykowáli StryjKron 120, 120, 121; NiemObr 136; ReszHoz 123; ArtKanc F4, O15; ZawJeft 42; [Lacena] Bogom dzięki cżyniłá zá to/ iż tákiego ſyná podáłá ná ſwiát/ kthory nie ſtráchał ſie ſmierći dla Oycżyzny podiąć. Phil N2, C2; LatHar 44, 468, 581; WujNT przedm 31, s. 230 marg; Lepiéy śmierc podiąc Z dobrym z ochotą/ Niż w roſkoſzách żyć Z iáwną niecnotą. GosłCast 76.
»winę [= karę] podjąć« (1): Poenam sufferre, Wynę podyąć. Mącz 124c.
Synonimy: 1. poddźwignąć, podźwignąć, podnieść, unieść; 2. podnieść, podwyszszyć; 3.a. uczynić, udziałać, wykonać, zrobić; b. doświadczyć, doznać, przecierpieć, ucierpieć, wycierpieć, znieść; 4. pobrać, podebrać, zabrać; 5. wziąć; 6. policzyć, zliczyć.
Formacje współrdzenne cf JĄĆ.
AL, (JB)