[zaloguj się]
[pdf]

DOZNAĆ (387) vb pf

o jasne; w inf a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie), w formach praet, plusq, fut i con doznåł (w tym 2 r. błędne znakowanie), doznał-, doznal- (w tym 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf doznać
praet
sg pl
1 m doznåł(e)m, -(e)m, -m doznåł, -(e)ch doznåł m pers -śmy doznali, -(s)my doznali, doznali(s)my, -chmy doznali
f doznałam, -m doznała m an
2 m doznåłeś, -(e)ś, -ś doznåł m pers -ście doznali, doznaliście
f -eś doznała m an
3 m doznåł m pers doznali
f doznała m an
n doznało subst doznały
plusq
sg
3 m był doznåł
imperativus
sg pl
1 niech doznåm
2 doznåj doznåjcie
conditionalis
sg pl
1 m bych doznåł, bym doznåł m pers bychmy doznali, by(s)my doznali
2 m byś doznåł m pers byście doznali
3 m by doznåł, doznåłby m pers by doznali, doznaliby
f by doznała m an
impersonalis
praet doznało się, doznåno
participia
part praet act doznåwszy

inf doznać (59). ◊ fut 1 sg doznåm (3). ◊ 2 sg doznåsz (36); -å- (30), -a- (2), -(a)- (4). ◊ 3 sg doznå (25). ◊ 1 pl doznåmy (4). ◊ 2 pl doznåcie (10). ◊ 3 pl doznają (10). ◊ praet 1 sg m doznåł(e)m, -(e)m, -m doznåł (39), -(e)ch doznåł (1); -(e)m BielŻyw, RejJóz, GliczKsiąż, Leop, BibRadz, BielKron, RejAp (2), GórnDworz, BudBib (3), BudNT (2), PaprPan, ModrzBaz (2), StryjKron, CzechEp, CzechEpOrz, KochFr, PudłFr (2), PaprUp, ActReg (2), GórnTroas, GrabowSet, OstrEpit, WujNT (5), JanNKar, SkarKaz, CzahTr (2); -(e)m : -(e)ch PaxLiz (1 : 1). f doznałam, -m doznała (8). ◊ 2 sg m doznåłeś, -(e)ś, -ś doznåł (12). f -eś doznała (3). ◊3 sg m doznåł (41). f doznała (6). n doznało (3). ◊ 1 pl m pers -śmy doznali, -(s)my doznali, doznali(s)my (15), -chmy doznali (5); -(s)my Leop (3), RejAp, MycPrz I, MycPrz II (3),ModrzBaz, PaprUp, GórnTroas, SarnStat (3); -chmy RejJóz, RejZwierz, BibRadz, RejZwierc; -śmy : -chmy SkarJedn (1 : 1). ◊ 2 pl m pers -ście doznali, doznaliście (5). ◊ 3 pl m pers doznali (34). subst doznały (2). ◊ plusq 3 sg m był doznåł (1). ◊ imp 1 sg niech doznåm (1). ◊ 2 sg doznåj (4); -åj (3), -(a)j (1). ◊ 2 pl doznåjcie (4). ◊ con 1 sg m bych doznåł (3), bym doznåł (2); bych Mącz, CzechRozm; bym CiekPotr; bych : bym BudBib (1 : 1). ◊ 2 sg m byś doznåł (2). ◊ 3 sg m by doznåł, doznåłby (13). f by doznała (2). ◊ 1 pl m pers bychmy doznali (2) BibRadz, BudBib, by(s)my doznali (2) MycPrz II, PowodPr. ◊ 2 pl m pers byście doznali (2). ◊ 3 pl m pers by doznali, doznaliby (4). ◊ impers praet doznało się (1), doznåno (6). ◊ part praet act doznåwszy (17).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) – XVIII w.

1. Zrozumieć, poznać coś, przekonać się, upewnić się o czymś; dowiedzieć się czegoś, stwierdzić, zaobserwować, wywnioskować coś; attingere, experiri, perspicere, videre Mącz; cognoscere Mącz, Cn; comperire Calag, Cn; audire Cn (261): á gdy doználi [że to barwierz]/ wypędzili go s kroleſtwá BielKron 26; Mącz 406a; Doznáć/ et dowiedzieć śię. Comperire. Calag 164a; SkarŻyw 185; GrabowSet B4; JanNKar D3; PowodPr 74.

doznać czego [w tym: czego czym (5), czego w kim, w czym (7), czego z czego (5), czego po kim (11)] (164): BierEz D3v, R4v; GlabGad I2v; Te ſą rzeci prawdziwe, bo ten kto piſał ſam tego doznał y prawdę napiſał MiechGlab 64; RejPs 52, 206; Czo gi to [Józefa] za wiernego maſz Otoż teraż tego doznaſz Iął ſie zemną beſpiecżen być RejJóz G7v, D4v, G2v, M5; Alexander rzekł chcę tego doznáć HistAl A7v; GliczKsiąż O3v; KochZuz A4; RejZwierz 84, 92v; Potwarzą y męczeniem doświádczymy go ábychmy doználi [ut sciamus] ſkromnoſci iego BibRadz Sap 2/19, Eccle 7/28; BielKron 21, 97, 429v; Perspicere fidem alicuius, Doznáć wiári cziyey. Mącz 406a, 217b, 279a, 389b, 406a [3 r.]; RejAp 17v, 32; RejPos 123, 244, 247; Omylny ięzyk naſzkodliwſzy ſobie/ Gdy go doznáią wnet ſie w łeb záſkrobie. RejZwierc 216, 212v; BudBib b2, c3 [2 r.], Exod 3/7, Ps 139/2, Sap 2/19; MycPrz II Av, C3v; CzechRozm 16v, 75, 117v, 161; Męſtwá wſzech ſpraw pocżćiwych iuż po tych [królach] doznano PaprPan R3, Bv, C2v, E, K, Kv (16); ModrzBaz [16]v, 20v, 45, 128v, 140v; Oczko A3; SkarŻyw 184, 193, 211, 235, 286 (9); CzechEp 54, 127, 137, 160, [394], [408]; Iák doznał Vlyſſes wſtydu Penelopy ſwoiey. KlonŻal B3v, A2v; PudłFr 48; Akiedi bi tey ſtaloſci doznali wnas cij ſkaſci R: P: nienalaſl by ſie potem taky cobi Pana przeciwko braciei [...] buntowac [...] mial. PaprUp H2v, F4v; ActReg 31, 138; GórnTroas 26, 52; Przetoż z Znákow Niebieſkich ktemu z obrotow ich/ Doznam iſtnośći iáwney/ iuż propoſitiey tych. PaxLiz Cv, C2v, D4, D4v; PowodPr 62; SarnStat 287, 360, 553, 559; SkarKaz 518b; VotSzl B4v, E4v. Cf doznać czego od kogo; czego na kim; Ze zdaniem, »prawdy doznać«, »rozumem, rozumu doznać«.

doznać kogo, co [w tym: co z czego (1)] (6): Co się dotycze spisku [...] ten nie inaczej będzie spisany i publikowany, jeno [...] wedle tych umow i egzemplarza, ktory też WM macie, co łatwie doznacie, gdy je z uniwersały konferować będziecie. Diar 44; MycPrz I B2v; PaprPan N4; OrzJan 72; Abowiemći też dla tegom był nápiſał/ ábym przez doświádczenie was doznał [ut cognoscam experimentum vestrum]/ ieſliże we wſzytkim ieſteśćie poſłuſzni. WujNT 2.Cor 2/9; Co ſie záś tknie boleśći/ Fráſunków/ [...] té z onéy powieśći Symeoná doznáłá SiebRozmyśl [A4]v.

doznać w kim, w czym (10): BielŻyw 133; PaprPan Aa3v; lecż to Polybius nie wten ſpoſob nápiſał/ żeby ták chćiał mieć/ ále że tego w obycżáioch Krolewſkich doznał [deprehendit]. ModrzBaz 20v, 45; Oczko A3; Lecż Amelbertus iáko wryty ſtánął: dziwuiąc ſię tákiey mężnośći/ iákiey w wielu mężách niedoznał. SkarŻyw 193; Alem ia tego doznał w twey właſnéy potrzebie/ Ze nie tyś miał pieniądze/ ony miáły ćiebie. KochFr 43; PaprUp H2v; ActReg 138; SkarKaz 417b.

doznać z czego (11), z kogo (1): GliczKsiąż F2, N3v; RejPos 305v; A iż prawdę mowię/ doznáſz tego z wierſzyká BudBib c2; BudNT przedm b6; CzechRozm 16v; á gdy z rozmowy [...] doznał iſz byłá niewiáſtá: ſrodze ią ſłowy ſkarawſzy/ ku P. Bogu y pokućie S. obroćił. SkarŻyw 309; PaprUp F4v; SiebRozmyśl [A4]v; PaxLiz Cv, C2v, D4.

doznać czego od kogo (1): iáko tego [...] potym będźie mogł od wielu ich [katolików] doznáć/ iż ſię w tym pocżuią: y iádu ſię ták záráźliwego [kacerstwa] co rychley y pilniey wyſtrzegáć będą. CzechEp 127.

doznać czego na kim (1): czegoſmy doználi ná tym przeſzłym Krolu iáko on wiele domow zacnych Páńſkich/ prze niecnotliwe Práktiki zniſzczył MycPrz II B2v.

doznać po kim (15): Diar 37; BielKron 198; Mącz 439d; Wielkiey życżnośći męſtwá wſzák po nich [po hetmanach] doználi. PaprPan Ff4v, Bv, P3v, P4v, R3, X, Cc4, Dd2; SkarŻyw 235, 460; CzechEp [394]; Bo po was oycżyzná wiele dźielnośći doznáłá KlonŻal A2v.

cum A cum inf (2): A doznałem [Et deprehendi] nic nie być lepſſego iedno weſelić ſie cżłowiekowi w pracach ſwoich Leop Eccle 3/22, Esth 16/15.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (51); iż (38), że (36), co (15), jako (11), jeśli (3), inne wskaźniki (8)] (111): BielŻyw 133 [2 r.]; Alem doznał czom też ſlyſzał/ ſroga rzecz gniew niewieſći RejJóz C4v, A3v, O8; Diar 21, 37, 87; GliczKsiąż F2, N3v; y doználiſmy [et probavimus] tego iuż dziś/ że gdy mowi Bog z cżłowiekiem/ przedſię cżłowiek żyw zoſtánie. Leop Deut 5/24, 3.Reg 10/7, Iudith 6/4, 3.Mach 7/5; RejFig AA5v; może doznáć káżdy. Iż w tych domiech doſtátek/ záwżdy przed tym bywał RejZwierz 66, 5, 59; BibRadz Ios 22/31, Eccle 7/27; BielKron 198; KochSat A4; Id viso tu ne an illi insaniant, Dla tegom prziſzedł ábych doznał tyli czili oni ſzaleyą. Mącz 494c, 439d; kto przecżcie hiſtorie/ dozna tego iáſnie/ iáko záwżdy tácy burzyćiele prawdy Páńſkiey podnośili pokoy ná zyemi RejAp 57v; GórnDworz Lv, Dd4v; żeś tego iuż doznał/ iże ieſth nie dáremna wiárá twoia RejPos 221v, 305v, 318v, 348v; HistLan D, E2; RejZwierc 6, 9, 219; y doznaćie [Et scietis] żem ia Iehowa BudBib Ez 15/7, I c2, Gen 22/12, 1.Reg 18/28, 3.Reg 17/24 (14); BudBibKaw A3; HistHel B3; MycPrz II B2v; BiałKaz I3v; znieś kśięgi/ złoż/ á doznaſz ze prawdę mowię. BudNT przedm b2v, b6, dv; CzechRozm 9v, 63, 70v, 128, 129v (9); PaprPan Lv, Bb, Ff2; Cyrus przed Aſtyágeſem powieda/ że doznał [cognovisse] iż ná iedney vcżćie trućizny do kupkow nálewano ModrzBaz 52v, 25; SkarJedn 146, 205; Oczko 4; SkarŻyw 30, 195, 309; Doznałeś co świát vmié KochTr 22; CzechEp 127, 132, 139, 155, 174 (12); NiemObr 3, 89; KochFr 43; WerKaz 276; ActReg 162; GórnTroas 8, 23; OrzJan 45; LatHar 579; WujNT Act 10/34, 25/25, 2.Cor 2/9; SkarKaz 207a, 417b, 579a; CiekPotr 71; CzahTr C, D; GosłCast 57; Pod dwunaśćią Woiewod doználi Polacy iáko był zły rząd SkarKazSej 691b, 673a.

Zwroty: »okiem, na oko, oczywiście doznać« [szyk zmienny] (2 : 1 : 1): Sam tey prawdy okiem doznaſz BierEz D3v; Alechmy iuż doználi/ á práwie ná oko/ Iáko ſie Mágnifikát/ pełni nád wiernemi RejZwierz 59; RejPos 318v; tych [bluźnierstw] nigdy X. K. od nas nieſłyſzał/ ktoremuby pewnie przyſtało rzecży tylko prawdźiwe mowić: ktorychby ſam ocżywiśćie doznał/ y ſam w vſzy ſwe ſłyſzał CzechEp 54.

»prawdy doznać« = przekonać się o prawdzie, doszukać się prawdy (4): BierEz D3v; Abowiem wiele nas ieſt ktorzyſmy iuż tey ſfáłſzowáney prawdy doználi RejAp 149v; gdzye potym tego żáłował s płácżem/ iż ſie wdawał w ty mátactwá nikcżemne/ gdzye iedney prawdy w nich nie mogł nigdy doznáć BielKron 46v; PaprPan Aa2v.

»[czego] rozumem, rozumu doznać« (1 : 1): Ezop [...] Wielką rádę w báśniach zákrył: Cżego rozumem doznaćie BierEz H2; Krol rzekł/ teraz rozumu tu możecie doznáć/ Ze ten cnocie niż mieyſcu/ twárdey wolał dufáć. RejZwierz 5.

»skutkiem, skutecznie doznać« (4 : 1): tegoſmy też ſkuthecżnie doználi [cognoscentes fortiter]/ że ie Niebieſki Bog y bronił y [...] rátował Leop 3.Mach 7/5; MycPrz II Av; Márya [...] poſzła prętko do Elzbiety/ áby ſkutkiem powieśći oney Archánielſkiey doznáłá. CzechRozm 161, 186v, 209v.

Szeregi: »dojść a (i) doznać« (2): ale i WM [...] dojdzie i dozna tego po nas snadnie, że nam nie o własne to lekkie opatrzenie idzie, jeno o dobre RP Diar 37; Attingere rem aliquam suspicione, Tego doyść á doznáć, ezego ſie kto obawał. Mącz 439d.

»doznać, (i, a) doświadczyć« (4): moy pánie raczyłeś doznáć y doſwiadczyć wſſythkich ſpraw moich RejPs 206; Observatum, Doznano y Doſwiádczono tego Mącz 389b, 251a; CzechEp 222.

»dotknąć się i doznać« (1): Dotknąłem ſię tego y doznał: iż mi Bog dla ćiebie błogoſłáwi. SkarKaz 579a.

»doznać i napatrzyć się« (1): Bo wiele ich [hetmanów] doználi tego y nápátrzyli ſię [sąsiedzi]/ zá ſzczęśliwego pánowánia [...] Krolá Stephaná VotSzl B4v.

»obaczyć a doznać« (1): iżeś to [pani] iuż práwie obacżyłá/ a doznáłá tego z Duchá ſwiętego/ iż ſie tho iuż wſzyſtko miáło wypełnić RejPos 305v.

»poznać a doznać« (1): Więc y dworſtwo y rozum ieſt podług potrzeby/ Nie wierzyſzli poznay ich á doznay ſam kiedy. PaprPan N4.

»doznać i upewnić siebie« (1): WYele yeſt hiſtoriy á przykłádów [...] s ktorych mogłby kożdy doznáć y ſam ſiebye vpewnić/ że nye inácżey [rodzicy] przećiwko nim [nauczycielom] máyą ſie myeć GliczKsiąż N3v.

»nie doznać ani widzieć« (1): iż y ſam I. M. tego nigdy po żadnym z náſzych nie doznał/ áni tego ocżymá ſwymi widźiał CzechEp [394].

»wiedzieć i doznać« (1): IVż dziś wieſz Priamuſie y doznałeś tego/ Coś dla miłośći wierney popadł ſyná ſwego. PaprPan Ff2.

»doznać i wyznać« (1): y ſámego ſiebie oſądźiſz: y tego ſkutkiem doznaſz y wyznaſz: że w tym [milości do Boga] nie tyłko [!] miáry nie przebieraſz: ále rádniey tego [...] doſtátecżnie nie wykonywaſz. CzechRozm 209v.

W przen [czego] (2): [nasze czasy] widźiáły bitwy/ [...] y triumphy: doznáły fortelow [experta sunt artes]/ ktoremi pokoy [...] bronion y wcáłośći záchowan być ma ModrzBaz 47v.
Szereg: »doznać i doświadszyć« (1): (marg) Pokorne woyſko záwżdy wygrawa. (‒). A ſnadź y my Polacy iużechmy pocżęśći tego doználi y doſwiádſzyli/ iuż y zá czáſow náſzych. RejZwierc 257v.
a. Rozpoznać, poznać dogłębnie, przeniknąć kogoś; zdemaskować, przychwycić kogoś na czymś złym; posądzić o coś, powziąć podejrzenie (o poznaniu człowieka w sensie psychologicznym albo wewnętrznym); cognoscere, offendere Mącz (25):

doznać kogo, czego [w tym: czego z czego (1), czego po czym (1), czego w czym (2)] (6): GlabGad P8v; przedśięgo nigdy wżadnym głupſtwie niedoznali MurzHist Tv; RejZwierz 15v; A tákiey wſpaniłey myſli cżłowieká y s poſtáwy y s káżdey ſpráwy ſnádnie kożdy doznáć może. RejZwierc 86v; ſwiadek ma bic prawdziwi nienaiemni ani taki cobi laſki tzijei y zapomozenia potrzebowal y ieſligo kiedi niedoznamo [!] wuchibieniu ſlowa PaprUp Iv; WujNT 890.

doznać kogo, co [w tym: kogo w czym (3), kogo po czym (1)] (18): LubPs ee; RejZwierz 87v; vſtáwił [Bazyli] ná ſwe mieyſce brátá Iuryego/ oddáliwſzy od ſyná Bázylego/ przeto iż ſie rozgniewał ná żonę ſwoią Anáſtázyą/ [...] gdy ią doznał w nierządnym chowániu. BielKron 428; Mącz 260d; A łżá theż pewnie doznaſz po ięzyku. RejZwierc 216, 234b; BudBib Ps 139/1, Os 9/7; PaprPan T2; odkądem Bogu ſłużyć począł/ iákom trudno doznał ludzi lepſzych nád to/ ktorzy w klaſztorách ſtáli ſię dobrymi WujNT 890. Cf cum A cum inf, Zwroty.

doznać komu w czym (1): PRáwie śmiáłym y mężnym [Bolesława Śmiałego] możemy tego zwáć/ Bo ſie w tym nie iednemu dał był práwie doznáć. PaprPan Dd4.

cum A cum inf (2): Mącz 250d; Mithrydat Krol [...] wyznał/ że go [Lukullusa] doznał [cognitum] być lepſzym Hetmánem/ niżli ktorego z tych/ o ktorych cżytał. ModrzBaz 130v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): TY właſnie z ich nátury/ Bárzymi przezwáli/ Bo iż bárzy ná wſzytko/ práwie ich doználi. RejZwierz 87v; Práwie was ludzie doználi/ Zeſcie ſie bárzo przełgáli. RejZwierc 234b.

Przyslowie: W potrzebie mowią doznáć przyiaćielá. KochOdpr A4.
Zwroty: »prawego (całego) przyjaciela doznać« (5): Abowiem rozmáite ſą kſtałty á proby niżli ktho práwego przyiacielá práwie doznáć może. RejZwierc 89, 89 [idem], Bbba; KochOdpr A4; Ze z rzadká przyiaćielá cáłégo doznamy/ Choćia ſye ſobie názbyt częſto zálécamy. PudłFr 64.

»siebie doznać« (1): Tho ieſt nawiętſzy rozum ſiebye doznáć/ Pothym powoli inego ſzácowáć. RejZwierc 219v.

Szereg: »doświadczyć i doznać« (1): IEhowo doświadcżyłeś mię/ y doznałeś [et cognovisti]. BudBib Ps 138/1.
b. Udowodnić coś, znaleźć dowody czegoś, dowieść, pokazać, wykazać coś [czego] (2):
Zwroty: »niewinności doznać« (1): A wſzákże gdy ſie kto bácżny/ możny/ [...] zá nie záſtáwi/ á oney ich niewinnośći dozna: tedy ie vſpráwiedliwia CzechRozm 217v.

»doświadczeniem doznać« =udowodnić praktyką, pokazać w praktyce (1): [dworka] y ma ſie ná to ſpoſobić [...] y ſtáráć/ ták iáboby [!] wietſzy pożytek był/ niż nakład: á ma tego doświadcżenim doznáć/ nie ſłowy GostGosp 132.

2. Zaznać czegoś, przeżyć, doświadczyć na sobie; odczuć, poczuć (105): Tákże trzymay o tem Iákoś doznał: áni ſye fráſuy/ że ták rána Twoiéy [...] dźiéwce śmierć zeſłána. KochTr 21; KochPieś 10; Tym concludował ze y wdzięcznie y zpodziękowaniem taką pod takim czasem wm chęć podaną przyimuie, y dokonca dożna [!] ActReg 54.

doznać czego [w tym: czego od kogo (3), czego z kogo (1), czego na kogo (1), czego w kim w czym (8), czego na kim (7), czego nad kim (6), czego po kim (3), czego w kim, w czym na kim, na czym (2)] (92): będę roſkoſſowáł doznawſſy miłoſierdzia twego RejPs 44, 151, 181v; RejJóz D5v; RejWiz 58; RejAp 29; Doznaſz od tego cżáſu inákſzych wdzięcżnośći HistLan C4v, C4; RejZwierc 85; MycPrz I C; MycPrz II B; StryjWjaz B4; Dobrze tego doználi po nim kołpacżnicy/ Gdy ich ſzáblą okłádał PaprPan Z3v; lecż káżda Rzecżpoſpolita y káżdy wiek/ doznał [experta sunt] bárzo wiele złego od ludźi możnych ModrzBaz 53, 63, 70v, 74v [2 r.], 135v; SkarJedn 105, 400; KochPs 20, 47, 71, 98, 143, 187; SkarŻyw 471; KochTr 23 [2 r.]; StryjKron 110; gdzie ſię złość ná głowę złego obráca: [...] iáko tego ſam zły Saul ná ſobie też doznał. CzechEp 9; NiemObr 21, 167, 168; KochMRot A4; WerGośc 221; WisznTr 5 [3 r.]; Zleć by mi płáćił moie życzliwośći/ Bych miáłá doznáć tákiéy niewdźięcznośći KochPieś 19; PudłFr 29, 47; PaprUp Dv, F3v; Doznał móy nieprzyiąćiél ſpráwy ich y męſtwá. ZawJeft 20; bydz moze ze się mylę ia nigdym nic złego wtym Panu nie doznał ActReg 129; Phil F; GórnTroas 20; GrabowSet K4; [cesarz turecki o tym wie] częśćią z nieſczęśćia ſwégo/ którégo pod Wiedniem doznał OrzJan 81, 122; OstrEpit A3; A drudzy doználi [experti] pośmiewiſk y biczowánia WujNT Hebr 11/36, 1.Petr 2/10 [2 r.]; PowodPr 10, 27; ſtrzeż Pánie Boże/ iákiego znácznego ſzwánku nie doznamy. VotSzl B3; CzahTr G3; Iż on ſam nawiernieyſzy/ iam to dźierżał o nim/ Niedoznawſzy przez ten czás nigdy zdrády po nim. GosłCast 65; PaxLiz B3, E3; PudłDydo B3. Cf doznać czego od kogo, Ze zdaniem, Zwroty.

doznać kogo, co [w tym: co w czym (2)] (7): MycPrz I B2; SkarŻyw 580; bo kiedyby w nich byłá prawdźiwa wiárá/ doználiby Chriſtuſá w ſobie mieſzkáiącego NiemObr 45; OrzJan 44; SarnStat 1118; Ale mężnego nędzá hániebnie vraża. Ktożkolwiek doznał nędzę odpiſz mi co ná to CzahTr Bv; Doznaſz go [Boga] w káżdey przygodźie CzahTr [D2]b.

doznać czego od kogo (3): ModrzBaz 42v; NiemObr 11; Odnieprzyiacioł głownych wszytkiegom tego doznał cotego ta Paſsia potrzebowała ActReg 162.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (3); co (2), aby (1), iż (1), jako (1)] (5): Doznał co ieſt zá miłość miedzi dziatecżkámi. HistLan A4v; tedym tám właſnie doznał/ iákobych był w Arabiey piaſzczyſtey StryjKron 72; CzechEpPOrz **v; NiemObr 9; ActReg 162.

Zwroty: »doznać igrzysk (losu)« = doznać zmienności losu (1): przykłádem Leſzek krol cnotliwy, Niech tobie będzie [...] Ktory doznawſzy roznych igrzyſk iego [szczęścia, fortuny, losu], Zábity náwet, tenći zyſk miał z niego. KlonKr D2v.

»doznać łaski« [szyk zmienny] (7): á błogoſláwionemi ſie zwáć będą ktorzy doznáią łáſki iego [Boga] RejPs 105v, 149; RejJóz C3, Lv; Bom doznał łáſkiey Páńſkiey CzahTr B2v, B3v, Fv.

»[czego] na oko [= naocznie osobiście] doznać« (1) : Słuſznie byś ná tę pomnieć mą powolność miáłá/ Któréyieś iuż po częśći ná oko doznáłá. PudłFr 73.

»[czego] doznać sam z siebie« (1): Roſkoſzy wáſzé/ któré tak ſą vſádzoné/ Ze w nich więceý fráſunkow/ y żáłośći więcéy: Czego ty doznáć możeſz ſam z śiebie napręcéy. KochTr 21.

»[w czym] doznać smaku« = zasmakować, zagustować (1): iż ieſli tu kto z W. M. ieſt/ ktory w tákowym gniewie [panny] doznał ſmáku/ wiem pewnie że [...] powie przycżynę GórnDworz C5.

»[czego, co] doznać na sobie, na się, (sam) w sobie, nad sobą« [szyk zmienny] (8 : 1 : 1 : 2): á tego káżdy w ſobie dozna/ ná tych rzecżach ktore mu ſą/ ábo miłe/ ábo przykre GórnDworz Ii5v, M6v; CzechRozm 225v; iáko ſyn Boży ſam ná ſobie tego doznawſzy/ powiedźiał: Zaden/ pri/ Prorok nie ieſt przyiemny w Oycżyznie Twoiey. ModrzBazBud 5; SkarŻyw A3v, 580; CzechEp 10; WerGośc 215; Doznał też nád ſobą teyże nienawiśći on Aryſtydes ſławny Phil K4, H2; NIC mi o przeſzłé/ áczem doznał ná ſie trwogi OstrEpit A4; VotSzl C.

»doznać szczęścia przeciwnego (pożądnego)« [szyk zmienny] (2): O to by bogá prośić/ żeby cżłowiek Co námniey ſzcżęśćia przećiwnego doznał? KochOdpr B2v; A tenże ieſt dóm Iephthin Hetmáná ſławnégo/ Który w ſwych ſpráwách doznał ſczęśćia pożądnégo ZawJeft 11.

Szereg: »doznać i doświadczyć« (1): niechcąli gniewu iego [Boga] ſpráwiedliwego/ y zápálcżywego doznáć y doświádcżyć. NiemObr 21.
3. Wystawić na próbę, poddać próbie, wypróbować, zbadać, skontrolować (17):

doznać czego (7) : Nigdy nie doznał żaden ſwey ſkromnośći/ Gdy kto nie miewał ná ſię ſprzećiwnośći. RejZwierc 215; PaprPan R2; Co bacżąc Kśiążę/ [...] á chcąc ieſzcże ſtátku iego doznáć: poſłał mu kubek pełny złotych cżerwonych. SkarŻyw 462, 151, 597; WujNT 1.Cor 4/19. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

doznać kogo, co (8): RejAp 26v; Gdzie mię kuſili oycowie wáſſy/ doznali [probaverunt] y widźieli vcżynki moie Leop Hebr 3/9; nieboyćie ſię/ bo dla tego áby was doznał [ut tentaret vos] przyſzedł Bog BudBib Exod 20/20, Mal 3/10; SkarŻyw 389; OrzJan 44; chcećie doznáć [An experimentum quaeritis] Chriſtuſá we mnie mowiącego? WujNT 2.Cor 13/3. Cf Zwrot.

doznać na kim (1): A gdy iáwnie Symon Piotrá S. lżył przyſzło do tego/ iſz ná iednym vmárłym doznáć chćieli Rzymiánie/ cżyiáby náuká lepſza byłá SkarŻyw 600.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: tego (1), w tym (1);jeśli (3), co (1), iż (1)] (5): chociay [Pan] go [kościół] doznał iż w przeſládowániu nie odſtąpił wiáry RejAp 26v; BudBib Mal 3/10; CzechRozm 217v; A Stároſtá rzekł: [...] á niech doznam ieśliś ſługá Bogá práwego. SkarŻyw 552, 600.

Zwrot: »siebie samego doznać« (1): Was ſamych pokuśćie/ iesliśćie w wierze: Siebie ſamych doznayćie BudNT 2.Cor 13/5.
4. Przyznać komuś słuszność, rację, zgodzić się z kimś [czego komu] (4):

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (3); że (2)] (3): Iákoż mniemam káżdy z was że mi dozna tego/ Ze tu cnotá goſpodarz dawny tego domu. PaprPan H3, S4v, Aa4v.

Fraza: »dozna baczny człowiek« (1): SNadź on krol Ferideyſki ácż był mędrek wielki/ Ale mi tego dozna bácżny cżłowiek wſzelki/ Chociaż tho był wſzytek ſwiát ſpiſał ná tablice/ Wywroćiłby go káżdy [z Sienniekich] z rozumem ná nice PaprPan S4v.
Zwrot: »prawdy doznać« (1): A gdy go [pana Wasiczyńskiego] ſam obacżyſz iuż mi prawdy doznaſz/ A lepiey zacne ſpráwy iáko mędrſzy poznaſz. PaprPan Lv.
Szereg: »pomoc i doznać« (1): A tego mi pomogą y doznáią drudzy. Ze ten Dąbrowſki s ſyny nie omieſzka polá PaprPan Aa4v.

Synonimy: 1. dojść, doświadczyć, dowiedzieć się, dotknąć się, napatrzyć się, obaczyć, poznać, upewnić się; a. doświadczyć, 2. 3. doświadczyć; 4. pomoc.

Formacje pochodne cf ZNAĆ.

Cf DOZNANIE, DOZNANY

KN