![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: DOWIEDZIEĆ | Następne hasło: DOWIEDZIENIE » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
DOWIEDZIEĆ SIĘ (729) vb pf
dowiedzieć się (725), dowiedzieć (4) dowiedzieć się : dowiedzieć LibLeg (49 : 2; 10/50, 59v), HistRzym (12 : 1; 31), ActReg (9 : 1; 121).
się (268), sie (457).
o jasne; w formach fut (bez 3 pl), imp 1 i 3 sg -wié- (16), -wie- (6), -wi(e) (91); -wié- OrzQuin (2), BiałKat, KochPs (2), KochPieś, ZawJeft, SarnStat (2), GosłCat (2), -wie- ForCnR (2), -wié : -wie- GrzepGeom (1 : 2), KochFr (3 : 2), w formach imp 2 sg oraz pl -wiédz- (3), -wiedz (3), wi(e)dz- (10); -wiédz- MurzNT, OrzQuin, -wiedz- Mącz, SarnStat, -wiédz- : -wiedz- GrzepGeom (1 : 1); w pozostałych formach -wiedz- (36), -wi(e)dz (572); w końcowym -e wahania.
| inf | dowiedzieć się |
|---|
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | dowiedziåłem się, -em, -m się dowiedziåł | m pers | dowiedzieli(s)my się, (s)my się dowiedzieli |
| 2 | m | dowiedziåł(e)ś się, -eś, -ś dowiedziåł | m pers | |
| 3 | m | dowiedziåł się | m pers | dowiedzieli się |
| f | dowiedziała się | m an | dowiedzieli się | |
| n | dowiedziało się | subst | dowiedziały się | |
| plusq | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | był się dowiedziåł |
| imperativus | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||||
| 1 | niech się dowiém | dowiédzmy się | ||||
| 2 | dowiédz się | dowiédzcie się | ||||
| 3 | niech(aj) się dowié | niech się dowiedzą | ||||
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | bych się dowiedziåł, dowiedziåłbym się, bym się dowiedziåł | m pers | bychmy się dowiedzieli, bysmy się dowiedzieli |
| 2 | m | byś się dowiedziåł | m pers | byście się dowiedzieli |
| 3 | m | by się dowiedziåł | m pers | by się dowiedzieli |
| f | by się dowiedziała | m an | ||
| con praet | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 2 | m | byś się był dowiedziåł |
| 3 | m | by się był dowiedziåł |
| impersonalis | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| praet | dowiedziåno się | |||||
| con | by się dowiedziåno | |||||
| participia | ||||||
| part praet act | dowiedziåwszy się | |||||
inf dowiedzieć się (96); -eć (8), -éć (4), -(e)ć (84); -eć OpecŻyw, Oczko, OrzJan, SarnStat (3), -eć : -éć GrzepGeom (2 : 4). ◊ fut 1 sg dowiém się (17); -ém (1) KochPieś, -em (2) ForCnR, KochFr, -(e)m (14). ◊ 2 sg dowiész się (36); -ész (4), -esz (2), -(e)sz (30); -ész BiałKat, KochFr, GosłCast, -esz ForCnR, -ész : -esz GrzepGeom (1 : 1). ◊ 3 sg dowié się (39); -é (4) OrzQuin, SarnStat (2), GosłCast, -e (1) KochFr, -(e) (34). ◊ 1 pl dowiémy się (8); -émy (1) ZawJeft, -emy (1) GrzepGeom, -(e)my (6). ◊ 2 pl dowiécie się (8); -e (1), -(e) (7). ◊ 3 pl dowiedzą się (29). ◊ 1 du dowiéwa się (1) KochFr 47. ◊ praet 1 sg m dowiedziåłem się, -em, -m się dowiedziåł (12). ◊ 2 sg m dowiedziåł(e)ś się, -eś, -ś dowiedziåł (5). ◊ 3 sg m dowiedziåł się (196); -åł (184), -ał (4), -(a)ł (8). f dowiedziała się (18). n dowiedziało się (2). ◊ 1 pl dowiedzieli(s)my się (1) BielKron, (s)my się dowiedzieli (1) ActReg. ◊ 3 pl m pers dowiedzieli się (35). subst dowiedziały się (4). an dowiedzieli się (1). ◊ plusq 3 sg m był się dowiedziåł (1). ◊ imp 1 sg niech się dowiém (1). ◊ 2 sg dowiédz się (7); -é- (1), -e- (1), -(e)- (5); -é : e GrzepGeom (1 : 1). ◊ 3 sg niech(aj) się dowié (2). ◊ 1 pl dowiédzmy się (3). ◊ 2 pl dowiédzcie się (5). ◊ 3 pl niech się dowiedzą (1). ◊ con 1 sg m bych się dowiedziåł (2) BierEz, BibRadz, dowiedziåłbym się, bym się dowiedziåł (3) GroicPorz, Leop, WujNT. ◊ 2 sg m byś się dowiedziåł (3). ◊ 3 sg m by się dowiedziåł (23). f by się dowiedziała (2). ◊ 1 pl m pers bychmy się dowiedzieli (4) LibLeg (2), RejKup, RejPos, bysmy się dowiedzieli (2) OrzQuin, HistRzym. ◊ 2 pl m pers byście się dowiedzieli (6). ◊ 3 pl m pers by się dowiedzieli (8). ◊ con praet 2 sg m byś się był dowiedziåł (1). ◊ 3 sg m by się był dowiedziåł (1). ◊ impers praet dowiedziåno się (4). ◊ con by się dowiedziåno (4). ◊ part praet act dowiedziåwszy się (137).
Sł stp notuje, Cn s.v. dowiaduję się, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Zostać poinformowanym, otrzymać wiadomość (448)
- 2. Zdobyć informację, wiadomość, wiedzę w wyniku pytania, badania, poszukiwania; dopytać się, wywiedzieć się, zbadać, wybadać (205)
- 3. Zrozumieć, wywnioskowαć, uświadomić sobie, zdać sobie sprawę, zorientować się, poznać; doznać, odczuć; przekonać się (76)
dowiedzieć się czego (142), kogo (1): Xant gdy ſie thego dowiedział/ Iey odeſzćia ieſt żáłował BierEz C4, B2v, F3, K P3; OpecŻyw 42v, 74, 145; ForCnR A4; abis [...] thich Tatarow [...] gdziekolwiek siie gich dowiedziawschi ysbich pogimal y poſſadzal LibLeg 10/57, 10/98, 11/41v, 95; MurzNT Matth 2/16; GroicPorz g2v; RejWiz 74; Leop 1.Mach 8/9, 2.Mach 4/33, 8/12, 12/5; RejFig Dd4; RejZwierz 18v; BibRadz Gen 35/22, Num 30/8, 15, 2.Reg 3/28, Ier 41/4, 1.Mach 7/3, 9/60, 63; Zygmnnt Krol dowiedziawſzy ſie tego okrućieńſtwá ktore Bán vcżynił nád krolowymi/ poſłał poń áby go poimano BielKron 303v, 64, 125, 204v, 252, 379 (46); Mącz 372d, 373b; ProtJałm B2; Cżego gdy ſie białegłowy dowiedziáły/ pocżęły nárzekáć ná męże ná ſwe GórnDworz Z4v, Bb6; HistRzym 62; RejPos 249; Tuſząc żeby go było [...] wyſmiano/ Gdyby ſie tego głupſtwá nań dowiedzieć miano. HistLan Cv; RejZwierc 81v, 84, 126, 135; BudBib 1.Mach 9/43, 60, 2.Mach 2/7, 4/33; PaprPan [Hh5]v; SkarŻyw 15, 98, 108, 356, 504 (16); StryjKron 472, 577; NiemObr 60 [2 r.], 67, 128; GórnRozm H; GostGosp 34; Phil Q4; WujNT Luc 9/11, 12/2, Act 30/30; KmitaSpit C4; CzahTr D3; O nędznico/ doẃiéſz ſie tu czego gorſzégo. GosłCast 29; PaxLiz C4v. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, »dowiedzieć się ostatka«, »dowiedzieć się rzeczy pewnej«, »wszytkiego się dowiedzieć«.
dowiedzieć się o kim, o czym (104): Aż przeminął cżás niebliſki/ Gdy Náktánus Krol Egyptſki: O Ezopie ſie dowiedział/ A iego śmierći záłował. BierEz F3, Q, Qv; Gdzież TM. dowiedziawſzy ſie o mnie (chocia nie znaiomym) łaſkawie mie do ſiebie wezwał MiechGlab *2; LibLeg 6/118 [2 r.], 7/98, 100, 10/68v; LibMal 1543/67v, 74, 1551/165, 165v; MurzHist C2v; GliczKsiąż G2v, H7; GroicPorz 11v; Gdy ſie iuż dowiedzyał o niebye/ radby theż był wiedzyał o piekle. RejWiz A7v, A7, 158v; Leop A6, 2.Mach 12/21; BibRadz 2.Mach 12/5; Máxymilian Ceſarz gdy ſie dowiedzyał o Luterowym piſániu/ piſał do Leoná Papieżá BielKron 193v, 17v, 20v, 52, 66, 122v (21); HistRzym 68; RejPos 113v, 193v, 213v; HistLan C2; Powiedáli iżby tego przeſtrzegáć áby ſie Grekowie nie dowiedzieli o tákim woyſku RejZwierc 50, 60v, 125v; BielSpr 36v; A gdy ſię kupcy oney kráiny dowiedzieli [audiverunt] o nich/ przynieſli im [...] bárzo wiele ſrebrá BudBib 1.Mach 3/41; SkarJedn 303; O rodzáiu ſwym práwdziwym dowiedział ſię Moyżeſz. SkarŻyw 478 marg, 147, 183, 225, 354, 552 (32); StryjKron 395, 647; CzechEp 292, [408]; WerGośc 256; ActReg 49, 108, 115, 122; SarnStat 521, 633; SkarKaz 518a; CiekPotr 82. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
dowiedzieć się przez co (2): Bánkánábus dowiedziawſzy ſie przez iey powieść/ zábił Krolową BielKron 302; NiemObr 128.
dowiedzieć się od kogo (14): LibMal 1547/134v; MurzNT Matth 2/16; A gdy ſie krol Oetá dowiedzyał od tych co vciekli/ gonił ie BielKron 54v, 199, 212, 380; Sunt quae ex te solo scitari volo, Mam ſie nieczego od ciebie ſámego dowiedźieć. Mącz 372d; RejPos 249; Obacżywſzy wielkie ich vboſtwo/ á dowiedziawſzy ſię od ſąśiad o dobrym záchowániu ich/ żywił ie hoynymi iáłmużnámi SkarŻyw 413, 102, 527; CzechEp 292; od ktorych [ojców]/ gdy ſię [Konstantynus] ſpráwy wſzytkiey/ doſtátecżnie przez liſt dowiedźiał/ ná potym oſtrożnieyſzy był NiemObr 128, 67.
dowiedzieć się na kogo (4): Item yeſly pobereznyczy [...] od zlodzyeya czo wſyawſzy albo yawſzy go stharoſczye nyepowyedzą tho ych gardla nyeodpuſznye placzycz mayą gdy szya nanye dowyedzą. MetrKor 34/135; BielKron 125v; HistLan Cv; ModrzBaz 83.
dowiedzieć (się) u kogo (3): a yeſli biſczie dowiedzieli v kogo ſtey czeliadzy, zebi bil kthori a on bi ſye sthego wimawial ze yey [tej czeladzi] nyema abo yze yą przedal, niechze prziwyedzie kv themv kv komv bi yą przedal LibLeg 10/59v; Potym krol dowiedziawſzy ſie v niego otym kámieniu wezwał go przed ſie HistRzym 68; PudłFr 18.
A cum inf (1): iż gdy ſye dowiedźieli Sámáryą przyiąć ſłowo Boże/ poſłáli do nich Piotrá y Ianá BiałKat 263v.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: tego (10), o tym (4); iż (97), że (27), co (10),jaki (3),jako (3), żeby (2), inne (11); czego (1), o kim, o czym (8), na kogo (1), od kogo (3), u kogo (1), z kogo (1)] (154): OpecŻyw 30, 67; Tu ſie dowieſz czo Vrina czarna znamionuie. FalZioł V [2]; BielŻyw 150; Snadz ſie dowiecie z kąd inąd Iaki ſie tu ſtał v nas błąd RejZwierz G5; WróbŻołt 58/14; LibLeg 6/117v, 118, 9/53, 10/59v, 11/49v (8); yſch od yuſch omyenyonego kaczmarza zony ſzyą dowyedzyala yako od syoſtry, ze then tho kaczmarzs czlowyeka schalonego ſpyenyedzi zabill LibMal 1547/134v, 1546/121v, 1552/167; RejKup o8v; Diar 96; GliczKsiąż D4v, F8, G2v; GroicPorz bv; RejWiz 143v; Leop Iudic 9/47, 1.Reg 20/9, Dan 6/10, Luc 7/37, Act 17/13 (9); AVguſtus ſie dowiedział/ iż ktoś o nim mowił RejZwierz 16, 45, 142; BibRadz Gen 9/24, 1.Reg 26/3, 1.Mach 6/55, 2.Mach 12/8, Act 23/26 (9); Abowiem dowiedzyał ſie tego Alexánder/ iż przed tym mieſzcżánie álbo pánowie Tyru walcżąc s Perſy/ wyciągnęli ſie ták w mocy iáko w ſkárby BielKron 124v, 4, 20v, 55, 109v, 397 (35); GórnDworz D4, Q6, R3, Aa, Ff5v; HistRzym 31, 126; A zwłaſzcżá iżeś ſie też ty iuż iáwnie o thym dowiedział/ [...] iż ſie to wſzytko wypełniło RejPos 209, 243v, 273v; RejZwierc 28, 125v, 160; BielSpr 25v; BudBib 1.Reg 23/9, 4.Reg 5/8, 2.Esdr 13/10, 1.Mach 12/50, 2.Mach 12/21 (8); BudNT Luc 7/37, Philipp 2/19; CzechRozm 77; A ná kogoby ſię dowiedźiano [Qui vero vel falso profiteri ... compertus fuerit]/ że ſię w tem obłudnie obchodźi/ ábo niepobożnym rzemiosłem ſię báwi/ [...] áby słuſznymi kaźniámi był karan ModrzBaz 83, 88v; A po dwu lećiech dowiedział ſię o niey gdzie byłá SkarŻyw [237], 30, 76, 183, 441, 572 (24); StryjKron 472, 697, 707; KlonŻal A3v; Káżdy ſie tego bárzo łácno dowie/ Ze Rycerz męſtwá ręką dokázuie KochSz C3; GórnRozm Dv, F2; ActReg 70, 121, 155, 158; PudłFr 18; Phil B4; LatHar 722; WujNT Luc 7/37, Ioann 11/57, Act 17/13, 23/27, Philipp 2/19 (7); SiebRozmyśl F3v; á iż ſię dowiedźieli ludźie że w ony trćinie byli oni Smocy CzahTr D4.
»pewnie, zapewne się dowiedzieć« [szyk zmienny] (7 : 1): alyem sye ya dowyedzial pewnye ysz tho ſwolyą Voyewodziną y wszithkiey zyemye tho sye sthalo LibLeg 9/53; Leop 1.Reg 20/9, 2.Mach 4/33; Comperi certo, Zápewnem ſie dowiedział. Mącz 279a; RejPos 243v, 273v; Tego gdy ſię pewnie dowiedział [cum manifeste cognovisset] Oniaſz/ winował go BudBib 2.Mach 4/33; SiebRozmyśl F3v.
»dowiedzieć się rzeczy pewnej« (3): RejKup c7v; Krol dowiedźiawſzy ſię rzecży pewney [fecit ut probaret rem]/ mieyſce ono dawſzy ogrodźić miał zá święthe. BibRadz 2.Mach 1/34; BudBib 2.Mach 1/34.
»wszytkiego się dowiedzieć« (2): RejZwierc 39; Ale Krol będąc oblicżnie w Powiećie/ łácno by śię wſzytkiego dowiedźiał [omnia expiscaretur]/ á nie dałby śię Stárośćie oſzukáć ModrzBaz 21.
dowiedzieć się czego (66), kogo (2) (68): od thego [więźnia] by sye laczno dowyedziely wſzithkich kasakow szkodnykow panſthwa V.C.M. LibLeg 9/54, 7/99v, 10/68 [2 r.] 11/85v, 142 (10); RejJóz L8v, M6v, O; KromRozm III E5v; RejWiz 188; Leop 4.Reg 7/13, 6/arg; OrzList d2; RejZwierz 67v; Wiprawa konna i wozowa Tey szie trzeba dowiedziecz od Pana Nagorſkiego WyprKr 121; BielKron 126; Vt, Caesar, nibil de eo percunctationibus reperiebamus, Niceſmy ſie o nim nie mogli dowiedzieć. Mącz 72b; Neque virgo est usquam neque ego qui illam e conspectu amisi meo, Ani ſie pánny mogę dowiedźieć/ áni ya/ etć. Mącz 245d; OrzQuin O4v; GórnDworz X, Ii6v; A ták będźiem miéć iuż pomierzóną Wyſokość/ któréieſmy ſye dowiedźiéć chćieli. GrzepGeom O, E4v, G4v, H4, Ov, Q3v; HistRzym 93v; KuczbKat 290; RejZwierc 112v, 125v; BudNT Act 23/15; ModrzBaz 21, 117v; SkarJedn 312; Oczko 9v; SkarŻyw 487; NiemObr 23, 63, 164; WerKaz 303; ActReg 116; WujNT Act 21/34, 22/24, 23/20; SarnStat 537; CzahTr C3v; KlonFlis D3v. Cf dowiedzieć się czego z czego; czego za czym, Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty.
dowiedzieć się czego z czego (2): A ieſliby ſie kto pytał iáko dawno to ſłowo w zwycżay do Koſciołá Bożego weſzło/ łácno ſie thego dowiedzieć s ſámych tytułow kſiąg SarnUzn B3; CzechEp [389].
dowiedzieć się czego za czym (1): y niech ſie dowiedzą [perdiscentque JanStat 278] [wojewodowie] zá prawdźiwémi świádectwy y dowody cény rzeczy SarnStat 286.
dowiedzieć się czym (1): Dowiedźiawſzy ſie prawdźiwémi świádectwy y dowody/ iákie ſą cény y przedawánia tych rzeczy w cudzych źiemiách/ wezwawſzy téż ku temu do śiebie. Rádźiec/ [...] áby w tym nikt oſzukan nie był. SarnStat 270.
dowiedzieć się o kim, o czym (35): MetrKor 34/135v; y przikazalysmi yvsch wſitkim poddanim naſchim, ſkoro ſye dowiedzą o pewnich granyczach abi zadni nieſmial any owyecz przeganiacz any ynschich szkod zadnich czinicz LibLeg 10/68v, 10/66v, 115v, 11/21v, 63v, 83v, 84; ConPiotr 32v; GliczKsiąż M; BibRadz Act 23/20; Mącz 72b; RejAp 115v; GórnDworz S5v, Bb3; HistRzym 17v; pytaycie ſie pilnie o tym dziecięciu/ á gdy ſie o nim dowiecie/ wſkażcye mi też o nim RejPos 35v, 225v, Ooo4v; RejZwierc 104, 112v; BudNT Act 23/15; SkarJedn 11; CzechEp 12, 54; NiemObr 125; KochFr 113; PaprUp K2v; WujNT Act 23/20, 1.Thess 3/5; tákowy kmieć zbiegły/ nie ma żadnégo práwá do śiebie żadnému vczynić ták długo/ póki pan iego o mieſzkániu iego ſie nie dowié SarnStat 657, 522. Cf dowiedzieć się o czym z czego, z kogo.
dowiedzieć się o czym z czego, z kogo (3): Niech ſobie o tym kto chce/ [...] Ianá Báleuſzá przecżyta: á z niego ſię o tym dowie. CzechEp [413], 12, 56.
dowiedzieć (się) o kogo (1): A o ynſych Tatarow ktorzi tham bily wpanstwye przyacziela naſzego krolia polskiego y o poddanich yego ktore na then czas wniewolia pobrano dowiedziecz niemogly LibLeg 10/56.
dowiedzieć się od kogo (23): PatKaz III 114v; LibLeg 9/54, 10/121, 11/18, 24, 40; RejJóz G7; A gdy śię od Setnika dowiedźiáł [cognoscens (marg) cum cognovisset (–)]/ darowáł ćiało Ioſephowi MurzNT Mar 15/45; Leop Iudith 6/arg; RejZwierz 24v; WyprKr 121; Require ab aliquo, Dowiedz ſie od kogo/ álbo ſpitay kogo Mącz 337a; OrzQuin G, O4v; HistRzym 49; RejPos Ooo4v; RejZwierc 83v; SkarŻyw 487; CzechEp 12; NiemObr 23; Pytał ich [mędrce] taiemnie/ Iżeby mu powiedźieli/ kiedy oni tę gwiazdę vyźrzeli. A gdy śię od nich dowiedźiał/ wnetki ie odesłał/do Betlehem ArtKanc C13v; ActReg 116; LatHar 714; WujNT Mar 15/45.
dowiedzieć się przez kogo, przez co (3): MiechGlab 56; A po dni cżterdzieśći wypuśćił Noe z korabiá kruká/ áby ſię przezeń dowiedział co ſię ná ziemi dzieie SkarŻyw 270; SarnStat 943.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: tego (12), o tym (3); co (35), fako (19), jeśli (11), iż (4), li (4), kto (3), inne (15)] (90): OpecŻyw 56; ForCnR C2; PatKaz III 114v; Tędy [!] [Secundus] chcząc ſie dowiedzieć ieſtli to prawda czo o niewieſcim pogłowiu ſłychał, wezwał kſobie iedny dziewki BielŻyw 132, 157, 160; MiechGlab 56; yeno yze tego potrzeba vkazvye abichmi sye tego prawie dowiedziely sye yako sye ta rzecz sama wſobye ma LibLeg 11/20v, 7/32v, 10/115v, 11/24, 63v, 155 (13); Dobiez miły Iozephie/ a dowiedz ſie thego Ieſliby im potrżeba/ z domu poſlać cżego RejJóz A6v; RejKup d8; Diar 35; GliczKsiąż M; Leop Lev 24/11, 3.Esdr 2/21, Prov 28/11, 1.Mach 10/72; Ieden rzekł/ dowiem ſie ia/ kto ieſt RejFig Dd, Aa5v, Cc6; BibRadz Num 22/19, 1.Reg 22/3, 2.Reg 10/23, Esth 4/5, Act 15/36; BielKron 20v, 28v, 29, 42, 125v, 438v; Vires haereditatis excutere, Dowiedźieć ſie co máyętność może wynieść. Mącz 339b; OrzQuin I3v; Dowiédz ſye czym więtſza ieſt Linea c.e. niż laſká e.d. GrzepGeom P4, Ev, F3, H3v, L4v, Ov (12); HistRzym 49, 125, 134; RejPos 193; RejZwierc 43, 83v, 191; BielSpr K7; BudBib Esth 4/5; CzechRozm A2v; ModrzBaz 21; záwołá ſąśiad ich [białychgłów]/ dowie ſię iſz robić przeſtáły SkarŻyw 413, 227, 270 [2 r.], 341, 552; MWilkHist I4; NiemObr 76, 148; BielSjem 24; KochPieś 18; BielRozm 9; PaprUp F; ActReg 28; OrzJan 25; Item, temu ſądowi Duchownému należy dowiedźieć [quaerere] ſie y ſądźić/ któré dźieći dobrégo łożá ſą álbo nié. SarnStat 214, 270, 286, 643; SkarKaz 38a; CiekPotr 64; CzahTr B4v, E.
»dowiedzieć się jeden od drugiego« (1): Bo o przodkoch iego/ [...] iuż ſie powoli może káżdy dowiedzyeć ieden od drugiego RejPos Ooo4v.
»prawdy się dowiedzieć« [szyk zmienny] (6): ſkoro ono ktho zocży [...] ták pilnie będzie vpátrował/ áż ſie wſzytkiey prawdy dowie GórnDworz Dd2; HistRzym 75, 134v; RejPos 241; SkarŻyw 478; Lecż ia niemogąc wytrwáć/ wolałám dobieżeć/ Do Práktykarzá prawdy/ iſtney ſie dowiedźieć. PaxLiz C3v.
»pewnie, (nic) czego pewnego się dowiedzieć« [szyk zmienny] (10 : 2): gdi syę pewnie ten Sędziak nasch o tich granyczach dowiedzial pocziągnal zniektorimy livdzmy ſwimy LibLeg 11/84, 10/68v, 11/63v, 136; RejZwierz 67v; A ták muſzę sſtąpić á dowiedzyeć ſie pewnie co to ieſt zá wołánie RejPos 193; BudNT Act 23/16; ModrzBaz 117v; NiemObr 23; dowiém ſye pewnie/ Dla czego płácze tá páni ták rzewnie. KochPieś 18; WujNT Act 21/34; CzahTr E.
»dostatecznej, jasnej, pewnej, prawdziwej, sprawiedliwej rzeczy się dowiedzieć« [szyk zmienny] (1 : 1 : 3 : 2 : 2): chczial yego Cz.m. ſprawiedlywey rzeczi ſſie dowiedziecz od tich poddanich swoych LibLeg 11/18, 11/19v, 135v, 138v; Leop Act 21/34; Krol [...] dowiedziawſzy ſie pewney rzecży/ záchował go w pokoiu BielKron 302; SkarŻyw 166; SarnStat 943; Będźie męcżon ták długo/ áż iednáko powie: Aż ſię niepłochy vrząd iáſney rzecży dowie. KlonWor 39.
»sprawiedliwie się dowiedzieć« (1): pital [Sędziak] poddanich naschich [...] chczącz otim sprawiedlywie sye dowiedziecz gdzie ſą y na ktorich mieſczach granycze zwiecziſte tego zamkv naschego LibLeg 11/83v.
»dowiedzieć się wszytkiego, o wszytkich sprawach« (1 : 1): Czoż mam cżynić ieſzcże im o ſobie nie powiem Aż ſie prawie wſzytkiego ieſzcże pewniey dowiem RejJóz M6v; A thám ſie poznáć/ tám ſie witáć/ thám ſie dowiedzyeć o wſzytkich ſpráwach ieden drugiego. RejPos 225v.
»dowiedzieć się i obliczyć« (1): Naprzod trzebá ſye dowiedźiéć y obliczyć/ iáko wielé która [figura] ma na dłużą y ná ſzerzą GrzepGeom Ev.
»(wy)pytać i (a) dowiedzieć się« [szyk 2 : 1] (3): (Nie wierzyſſli) pytay á dowiedz ſie com ia ieſt Leop 1. Mach 10/72; KuczbKat 290; Co widząc Biſkup [...]/ wezwawſzy ich [chłopięta] do śiebie/ á wypytawſzy ſię/ y dowiedźiawſzy/ iż ná kſztałt Ceremoniy kośćielnych/ obchodźił ſię Atánázyus z onymi chłopięty/ doſtátecżnym pytániem y odpowiádániem: vrádźili to oni kśięża między ſobą/ tych chłopiąt iuż nie chrzćić. NiemObr 148.
»szukać a dowiedzieć się« (1): Szukáć go [dobrego nauczyciela] á dowyedzyeć ſie o nim gdzyeby był y myęſzkał. GliczKsiąż M.
»dowiedzieć się a wyrozumieć« (1): Wyprawili przeto posłow, sześć [...] ku panom IchM, aby się dostatecznie dowiedzieli a jaśniej wyrozumieli Diar 55.
dowiedzieć się czego (15): WróbŻołt R3; RejJóz D5, G4v; RejWiz 132v; OrzList gv; BibRadz Act 23/27; Ten ná ten cżás chcąc ſie dowiedzyeć możnośći bogow/ prośiwſzy ich ná cżeść/ vwárzył prze nie ſyná ſwoiego áby iedli BielKron 21; KochPs 180; KochFr 46; WerGośc 214. Cf dowiedzieć się czego przez co, Ze zdaniem.
dowiedzieć się czego przez co (1): iuż żadny znas niemoże małżeńſtwá złámáć/ bo ſie thego dowiemy przes tę koſzulę. HistRzym 107.
dowiedzieć się o czym (4): Dayże mi [Boże] ſie dowiedzyeć o ſwey wielmożnośći RejWiz 108; ModrzBaz 85; WujNT Luc 2/17, loann 7/17.
dowiedzieć się z czego (4), z kogo (1): RejZwierz 11v; CzechRozm A6v; NiemObr 72; ſnádnie ſię tego [szkodliwości pijaństwa] dowiedźieć możem z ſamych śiebie WerGośc 214; A to byli tácy mocarze (iáko ſię możeſz ſnádnie dowiedźieć z Bibliey y z Hiſtoryey) że ſię ze lwy [...] bijáli. WerGośc 257.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (4); że (14), iże (9), co (8), jeśli (3), aby (2), jako (2), inne (7)] (45): Bandzieſſ theſz zandal dowyedzyawſzy sią kthore rzeczy są nam przes Soboczſkiego obyeczany LibLeg 7/103v, 11/40; RejJóz P5; KromRozm II t3; iuż ſie dowiedzyano/ Iżeś ty nic nie winien RejWiz 121; okażę ſwą chwałę/ z kąd ſie dowiedzą Egiptcyánie żem ia ieſt Pan. BibRadz Ex 14/4, Gen 18/21, Ier 16/21, Ez 25/5, Ioel 3/17, Zach 6/15 (15); BielKron 6, 63, 237v; me abs te immerito accusatum postmodum rescisces, Dowieſz ſie potym żeś ſie niewinnie ná mię skárżył. Mącz 373b, 382d; dowiédzmy ſye co zá Figury ieſt/ álbo co zá poſtáwá ieſt Krzyżá tego OrzQuin M4, G, Yv [2 r.]; Lacwie śię dowiéſz/ gdźie tákie nieſnaſki w wykłádźie piſmá ſą BiałKat 118v; iż też przeſłuchawſzy go dowiem ſie ktho miedzy wámi prawdę powieda. RejZwierc 49v, 2, 104, 160; BudBib 4.Reg 19/19; Cżytayćie kroniki wáſze/ dowiedzćie śię/ iáko wiele [...]/ ſkod y mordowánia w źiemiách Podolſkich [...] cżynili odmięnni Wołoſzy BiałKaz H4; CzechRozm A6v; KochPs 169; NiemObr 72, 78; KochFr 118; Kiedy prośbá v Oycá twa máłéy ieſt cény/ Ieśli moiá ważnieyſza/ wnetże ſye dowiémy. ZawJeft 42; GostGosp 100; WujNT Ioann 7/ 17; PowodPr [86].
»pewnej rzeczy się dowiedzieć« (1): Ia nic nietwirdzę/ ále mi ty powiéſz/ Kiedy ſię téż ſam pewney rzeczy dowiéſz. KochFr 46.
»obaczyć i dowiedzieć się« (1): Ale ktorzy cżytáią/ ſnádnie obacżyć/ y dowiedźieć ſię mogą/ o iákich vſtáwách [...] Lukaſz ś. mowi NiemObr 78.
Synonimy: 1. doznać, poznać, usłyszeć, zrozumieć; 2. doświadczyć, nauczyć się, obaczyć, poszukać, poznać, spytać, wyśledzić, zbadać, znaleźć; 3. zrozumieć.
Formacje pochodne cf WIEDZIEĆ SIĘ.
Cf DOWIEDZENIE
KN