![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.55d5b47a78d5.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[Słownik Polszczyzny XVI wieku]](/static/img/spxvi-logo.9e6c364a84ff.png){kind=logo}
![[Szukaj]](/static/img/icons/magnifier-left.03d386f15d93.png){kind=icon}
| « Poprzednie hasło: NAUCZYĆ | Następne hasło: NAUCZYWAĆ SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.783deef3e87f.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
NAUCZYĆ SIĘ (538) vb pf
sie (319), się (218), sio (1).
a jasne (w tym 4 r. błędne znakowanie).
| inf | nauczyć się |
|---|
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | nauczyłem się, -m, -em się nauczył | m pers | -smy się nauczyli, -chmy się nauczyli |
| n | subst | -smy się nauczyły | ||
| 2 | m | -ś, -eś się nauczył | m pers | nauczyliście się, -ście, -eście się nauczyli |
| f | -á się nauczyła | m an | ||
| 3 | m | nauczył się | m pers | nauczyli się |
| f | nauczyła się | m an | ||
| plusq | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | -m się był nauczył | m pers | |
| 3 | m | był się nauczył | m pers | byli się nauczyli |
| imperativus | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||||
| 1 | niech się nauczę | nauczmy się | ||||
| 2 | naucz się | nauczcie się | ||||
| 3 | niech, niechåj się nauczy | niech się nauczą | ||||
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | bych się nauczył, bym się nauczył | m pers | bysmy się nauczyli, bychmy się nauczyli |
| f | bych się nauczyła | m an | ||
| 2 | m | byś się nauczył, by się nauczył | m pers | byście się nauczyli |
| 3 | m | by się nauczył, byle się nauczył | m pers | by się nauczyli |
| f | by się nauczyła | m an | ||
| n | by się nauczyło | subst | by się nauczyły, by się nauczyli | |
| con praet | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 1 | m | bych się był nauczył |
inf nauczyć się (152). ◊ fut 1 sg nauczę się (9) [w tym: -e (1)]. ◊ 2 sg nauczysz się (25). ◊ 3 sg nauczy się (43). ◊ 1 pl nauczymy się (5), nauczemy się (2) MurzHist, RejPosWiecz2, nauczym się (1) SkarKaz; -ęmy (1), -(e)my (1). ◊ 3 pl nauczą się (6). ◊ praet 1 sg m nauczyłem się, -m, -em się nauczył (34). ◊ 2 sg m -ś, -eś się nauczył (15). f -á się nauczyła (3). ◊ 3 sg m nauczył się (62). f nauczyła się (3). ◊ 1 pl m pers -smy się nauczyli (7), -chmy się nauczyli (1) WujJud. subst -smy się nauczyły (1). ◊ 2 pl m pers nauczyliście się, -ście, -eście się nauczyli (18). ◊ 3 pl m pers nauczyli się (35). ◊ plusq 1 sg m -m się był nauczył (1). ◊ 3 sg m był się nauczył (7). ◊ 3 pl m pers byli się nauczyli (4). ◊ imp 1 sg niech się nauczę (1). ◊ 2 sg naucz się (19). ◊ 3 sg niech, niechåj się nauczy (4). ◊ 1 pl nauczmy się (1). ◊ 2 pl nauczcie się (6). ◊ 3 pl niech się nauczą (2). ◊ con 1 sg m bych się nauczył (6), bym się nauczył (2); bych ForCnR, KromRozm II, LubPs, RejWiz (2); bym GórnDworz; bych : bym CzechRozm (1:1). f bych się nauczyła (1). ◊ 2 sg m byś się nauczył (2) Leop, LatHar, by się nauczył BielŻyw (2). ◊ 3 sg m by się nauczył (16), byle się nauczył (1). f by się nauczyła (1). n by się nauczyło (2). ◊ 1 pl m pers bysmy się nauczyli (6) BielŻyw, RejPoWiecz2, RejPosWstaw, CzechRozm, LatHar, SkarKaz, bychmy się nauczyli (5) RejPos, RejPosWiecz3, RejZwierc (2), ArtKanc. ◊ 2 pl m pers byście się nauczyli (4). ◊ 3 pl m pers by się nauczyli (8). subst by się nauczyły (1), by się nauczyli [krainy] (1). ◊ con praet 1 sg m bych się był nauczył (3). ◊ part praet act nauczywszy się (10).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) ‒ XVIII w.
nauczyć się czego (234): Gdzieś śię tego náucżyłá/ Ześ ták w dziale mądra była? BierEz K4; OpecŻyw 13; cżego nieumieſz tęgo ſie chciey naucżyć. BielŻyw 43, 9, 29, 43, 52, 80 [2 r.] (10); KłosAlg B2; WróbŻołt 118/7; SeklKat A3v; HistAl I4v, 15; KromRozm I N2, N3; KromRozm II p3v, t2v, t3v; BielKom B4v; GliczKsiąż I7v, I8, K2v, L2, L2v (13); Abowyem ktory cżłowyek chce náucżyć ſie tego/ Aby dni dobre oglądał zá żywotá ſwego/ Nyechayże yęzyká ſwego záwſcyąga od złośći LubPs 12, A5v; GroicPorz e4; KrowObr 20v, 72, 98v, 115, 124 (8); Leop *B2, Ier 9/13, Gal 1/12, 1.Cor 14/35; BibRadz Eccli 51/21, Philipp 4/9; BielKron 23v, 121v [2 r.], 334v; GrzegRóżn I; KwiatKsiąż D3v, K4, K4v, L2v, L3; Mącz 36d [2 r.] 43c, 91d, 93a, 140b, 198d, 311c; SarnUzn F4v; á żaden ſie nie mogł oney pieſni náucżyć RejAp 117, AA8, BB8v, 36, 37, 39, 118v; GórnDworz C2, F7v, G3, P6v, Ee8v (12); A mogłbyś [...] pilnie ſie náucżyć onego wirſzy ká pogáńſkiego RejPos 247v, 63, 170v, 237v, 273, 286 (13); RejPosWiecz2 92; BiałKat 101, 288v, 373v; RejZwierc 13v, 26 [4 r.], 62, 78v, 112v (15); WujJud 28v, 215; RejPosWstaw [212]y, [413], [1433]; BiałKaz 13v; BudNT przedm c3v, dv; iżem to mowił: tedyć mi to przyſzłó z tąd: żem ſie z młodośći ſwey niektorych ſpoſobow tákiego mowienia náucżył CzechRozm 222v, A2v, 7, 12v, 29v, 37v (15); Szedł potym do Azyey tám ſie praw náucżył PaprPan Hh2v, M3v; ModrzBaz 15, 46v, 68, 95v; SkarJedn 18, 45; náucżył ſię prawie wſzytkiey Ewángeliey. SkarŻyw 133, A3, 142, 371, 393, 411, 478 [2 r.], 592 [2 r.]; StryjKron 406; CzechEp 64 [2 r.], 66 [2 r.], 68, 102, 120 (11); NiemObr 39, 154; ReszPrz 39, 101, 108; ReszList 178, 190; GórnRozm B2; LatHar 119, 360; Z tego mieyſcá mamy/ że Apoſtołowie y inni wierni wiele ſię rzeczy potym náuczyli/ ktorych Pan Chriſtus ná on czás nie vczył WujNT 372, 187, 188 marg, 520, Rom 16/17, 1.Cor 14/35 (12); SkarKaz 117a, 486b, 518a; CiekPotr 24; PaxLiz Ev; SkarKazSej 663a; KlonFlis F, F3v. Cf nauczyć się czego przez kogo; »języka nauczyć się«, »pacierza nauczyć się«, »wiary się nauczyć«, »wyznania wiary nauczyć się«, W przen Zwrot. [Cf 4. nauczyć się czym MurzHist S4].
nauczyć się czego przez kogo, przez co (7): Alexander [... ] ſie iuż był náucżył zupełnie wſzyſtkich dobrowolnych nauk przez miſtrzá ſwego Ariſtoteleſa HistAl A8v; KromRozm II g3; A Teſálonicżeńcżyki vpomina/ áby podánie iego chowáli/ ktorego ſię náucżyli/ choć przez powieść/ choć przez liſt rć. NiemObr 74, 76; WujNT Gal 1 arg, 12, 2.Thess 2/15[14].
nauczyć się kogo [= czyjej nauki] (3): Aleſćie wy nie ták ſię Kryſtuſá náucżyli. BibRadz Eph 4/20; WujNT 439, Eph 4/20.
nauczyć się czemu (1): Niegdy z dziećmi gráiąc temuś [tj. tej zagadce] ſie náucżyłá HistRzym 25.
nauczyć się od kogo, od czego [w tym: od kogo (60)] (63): gdy kto będzie chciał wodki palić muſi ſie ocżywiſthnie naucżyć od thych ktorzy pierwey vmieią FalZioł II 3b; mowże philozophie abyſmy ſie od ciebie nieczo naucżili BielŻyw 133; HistAl I4v; KromRozm II e2v, g4, t2v, t3v; BielKom B4v, Fv; MurzNT 156 marg; GliczKsiąż M8; KrowObr 72, 124; Leop Ier 9/14, Gal 1/12, 2.Tim 3/14; OrzRozm D3v, P; BielKron 441v; GrzegRóżn I; KwiatKsiąż D3v, K4; Haud paternum istud dedisti Nie oycowskieś to vczinił/ to yeſt nie od oyćáś ſie tego naucził. Mącz 91d; OrzQuin G; RejAp BB8v, 36, 37; GórnDworz Kk8v; WujJud 215; BiałKaz I3v; BudNT przedm c3v; przeto radbym ſie tego od ćiebie (wſzákoż z ſłowá Bożego) náucżył CzechRozm 12v, 29v, 33, 68v; PaprPan C3; Zadnemu niedopuſzcżą niiákiego rzemiosłá iáwnie robić/ áż ſię go y od Miſtrzow pirwey náucży ModrzBaz 46v; SkarJedn 14, 45, 226; SkarŻyw 142, 456; CzechEp 120; NiemObr 154; Prawdy ſię nie náucżyſz iedno od prawdy: á prawdá ſam tylko BOG ieſt ReszPrz 108, 39 [2 r.], 101; ReszList 190; GórnRozm B2; WujNT 187, 439, Gal 1 arg, 12, 2 arg, Col 1/7, 2.Tim 3/14; SkarKaz 117a; SkarKazSej 678b. Cf nauczyć się co od kogo; »sam od siebie nauczyć się«.
nauczyć się co od kogo [zawsze: „co”] (3): RejWiz 110; RejPos 261 v; ponieważ ludźie mnodzy/ nie rádźi przeſtawáią/ ná proſtych/ y ſzcżyrych powieśćiách Bożych/ lepiey im to ſmákuie/ co ábo ſobio wymyſlą/ ábo ſię od inſzych ludźi náucżą. NiemObr 98.
nauczyć się u kogo (9): SarnUzn F4v; á oni vcżeni Rzymiánie/ pocżęli tho/ cżego ſie v Greków náucżyli/ Láćińſkim ięzykiem piſáć GórnDworz F7v; PaprPan M3v; SkarŻyw A3; NiemObr 39; GostGosp 64; V ſámych Apoſtołow ták ſię náucżyli KołakSzczęśl C2; CiekPotr 24; SkarKazSej 680a.
nauczyć się z kogo, z czego (62): FalZioł II 3a; Niewiedziałem aby żądliwoſć cieleſna grzech był/ bych ſię był ſprzykazania bożego nienavcżył SeklWyzn f3; SeklKat H2v; KromRozm I N2; O tym kto chce wiedźieć [...]/ może ſye támże s Polſkiego y z Láćinſkiego Wieikierzu doſtátecznie náuczyć GroicPorz eev, hh3v; KrowObr 20v, 114v, 115; BielKron 199; RejAp AA8; GórnDworz Gg5v; RejPos 71, 237v, 280, 291v, 315 (8); RejPosWiecz2 92; Bo ieſt Bóg y człowiek wſzyſtko nápełniáiąc: iákom się z Páwłá świętégo tego náuczył. BiałKat 101, 136, 278v, 361; RejZwierc 14 [2 r.], 29v, 112v, 173, Aaav; WujJud 28v, 42; RejPosWstaw [414]v; Strum A4; BudNT przedm c5, dv; CzechRozm A2v, 37v, 52v; Poty ſą słowá S. Auguſtyná. z ktorych gdy ie vważyſz/ wiele ſię náucżyć [...] możeſz. SkarŻyw 76, 27, 142; CzechEp 201, 305; NiemObr 33, 105, 110; ReszPrz 101; LatHar 638; WujNT 188 marg, 297 [2 r.]; SkarKaz 117a, 486b, 518a, 580a; PaxLiz Ev; Bo to rzemioſło nie ieſt iáko Philofophia y Theologia, ktorey ſię z kśiąg w komorze náuczyć możeſz. SkarKazSej 663a. Cf nauczyć się co z czego. [Cf 4. nauczyć się czym MurzHist S4].
nauczyć się co z czego [zawsze: „co(kolwiek)”] (3): LubPs O3 marg; każda Pſałterz vmieć y cokolwiek záwżdy z piſmá ſię náucżyć muśiáłá. SkarŻyw 141; SarnStat 1301.
nauczyć się o kim, o czym (4): Y Filip nie chćiał znáć Bogá Iſtnośći ábo Troiákiego/ o kthorym nie ſię był od Kryſtuſá nie náucżył GrzegRóżn I; RejPos 183; cżtąc ten Wthory wiek cżłowieká poćciwego máło ſie o tym W. W. náuczyć możeſz RejZwierc [283]v; CzechEp 201.
nauczyć się w czym [= czego] (1): Ale ty trwáy w tych rzecżach w ktorycheś ſie náucżył Leop 2.Tim 3/14.
nauczyć się gdzie [w tym: tam (8), tu (7), skąd (3), zinąd (2), stąd (1), gdzie (1)] [o miejscu, instytucji, tekście] (32): SeklKat Lv; KromRozm II e2v, p3v; KrowObr 149, 149v [4 r.], 235, Vu2v; RejWiz A7; RejAp AA6, BB2; RejPos 273, 286, 326v, 351v; BiałKat 278v, 288v, 373v; RejPosWstaw [212]v, [412]v; Kto chce wſzyſtek poſtępek tey Hiſtoriey wiedzieć/ Niech cżyta oſtátek dzieśiątego cápitulum á iedenąſte wſzyſtko Ianá S. Ewángeliey/ tam śię náucży. BiałKaz C2v; Skąd nie tylko to/ com iuż rzekł/ káżdy poznáć może: ále ſie ieſzcże y tego náucżyć/ iż do tákiego wzywánia/ o ktorym ſie tu mowi/ wiáry potrzebá. CzechRozm 198; SkarJedn 18; ták iá wierzę iákom ſię w ſzkole náucżył SkarŻyw 371; CzechEp 159; WujNT 596, 652, 666, 707; WysKaz 3.
nauczyć się po jakiemu (1): Nie dba oćiec o duſzę iż ſię kácerſtwem záráźi: byle ſię po Niemiecku náuczył. SkarKaz 421a.
cum inf (35): PatKaz III 122v; KłosAlg Bv; Gráć nie vmiem áni ſie náucżę BielKom F2, Fv; GliczKsiąż I8v [2 r.], L7; ále ie dáię [dziecię do klasztoru] dla tego/ áby ſię tám náutzyło tzego dobrego/ przodkiem Pánu Bogu ſlużyć/ á potym tzytáć? KrowObr 149v, 149v [2 r.], Vu2v; RejWiz 43v; Leop Deut 17/19; OrzRozm P; KwiatKsiąż I2v, O2; Mącz 221b; RejAp AA6; RejZwierc 14 [2 r.], 15, 158v [3 r.]; CzechEp 159, 346 [2 r.]; NiemObr 111; Phil G; WysKaz 3; SkarKaz 43b; CiekPotr 24; pierwey ſię náuczyli od kápłanow P. Bogá chwalić/ [...] toż dopiero ludźmi rządźić. SkarKazSej 678b, 679a. Cf »mowić się nauczyć«.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem lub odpowiednikiem: tego (22); zaimek pytajny (41), iż, że (17), zaimek względny (8), aby ‘że’ (1), żeby (1), jeśli (1)] (69): FalZioł II 3a; SeklKat Lv; ale ráczyi nauczęmy śię/ ieſli téſz ſą któré inſzé vſtáwy nowégo zakonu oſ obliwé MurzNT 58v, Matth 9/13; Abowim yeſliby wyrozumyenya nye było/ wtoby vpadł/ że [...] thego cżegoby ſie mu potrzebá było vcżyć/ nigdiby ſie nye náucżył. GliczKsiąż I5, H6, I5v, L4; GroicPorz A4, hh3v; GroicPorzRcj C3v; KrowObr 235; RejWiz A7, 75v; BibRadz *2v; GrzegRóżn Ev; OrzQuin G; RejAp AA4v [2 r.], BBv, BB5v, 32v; GórnDworz C2, G3; Zoná thák kraſna ieſtći duſzá [...]/ ktora ma być poſádzoná podle práłatá ſwiętego piſmá/ áby ſie náucżyłá thego co iey służy ku zbáwieniu. HistRzym 53v; RejPos 71, 168v, 315, Ooo4v; RejPosWiecz2 90v; potrzebá ieſt/ ábychmy tho vwáżyli y náucżyli ſie/ iáko ſie mamy doſwiádcżáć RejPosWiecz3 [97]v; BiałKat 113v, 278v; RejZwierc 12, 12v, 14, 15, 158v marg, Bbb2v; S Piſmáchmy ſie náucżyli/ że P. Chriſtus wydany ieſt dla grzechow náſzych WujJud 42, 226v; RejPosWstaw [412]v, [413], [413]v, [414]v, [1102]; CzechRozm 33, 68v, 198, 200v, 226v; SkarŻyw 27; CzechEpPOrz **4v; NiemObr 33, 105, 110; ReszPrz 39; GostGosp 64; LatHar 172, 638; WujNT Matth 9/13, s. 297 [2 r.], 596, 666, 707; A we wtorey cżęśći náuczym ſię/ iáko czćić mamy Troycę ś. SkarKaz 274b; PaxLiz C2v; SkarKazSej 680a.
Z przytoczeniem (1): ſłucháiąc Káplanów ſwych/ tego ſye od nich byli náuczyli/ cożkolwiek od Páná Bogá ieſt/ to wſzytko porządnie ſpráwione ieſt OrzRozm D3v.
W połączeniach szeregowych (4): A potym też w tym świętym piśmie/ y to wſzeláki ſtan naydźie á obacży/ y náucży ſię tego/ [...] iáko on porządnie Rzecżpoſpolitą ſpráwować ma BibRadz *2v, Phiłipp 4/9; RejPosWiecz2 90v; Czegośćie ſię też náuczyli/ y przyięli/ y ſłyſzeli/ y widźieliśćie we mnie/ toż czyńćie WujNT Philipp 4/9.
W charakterystycznych połączeniach: cnoty nauczyć się (3), czego (co) dobrego (8), czego nowego, czego pocieszliwego, czego zbawiennego, czytania, dobroci, dyjalektyki, ewanjelijej (2), fortylu, gospodarstwa (2), Krystusa (Chrystusa) (3), łaciny, mądrości (4), nabożeństwa (2), nauki (7), nieczego (nieco) (4), obyczajow, opatrzności, pieśni (2), porządku (mszej) (2), powinowactwa, powścięgliwości, praw (3), psalmow, roboty kowalskiej, rzemiesła (5), sądow, sposobow mowienia, spraw [jakich, około czego] (2), szafarstwa, umiejętności, wiadomości (2), wiary (4), wirszyka, wszytkiego (7), wykładu, wyrozumienia (2), zakonu, złego, znaczenia; nic się nie (moc) nauczyć (8); od apostoła nauczyć się, od drugich, od gospodarza, od heretykow, od kacerzow, od kapłanow, od (Pana) Krystusa (Pana Jezusa) (4), od ludzi (2), od Lutra, od mistrza (3), od nauczyciela, od ojca (3), od Pana (3), od Piotra (2), od senatorow; u apostołow nauczyć się, u kmiotkow, u Mateusza, u mistrza, u Pawła, w Piotra, u pogaństwa; z arytmetyki nauczyć się, z dowcipu, z ewanjelijej (3), z filozofijej, z głowy swej, z gwiazd, z kapłana, z kazania (2), z koneylijum, z ksiąg (2), z mądrości, z [którego] miejsca (2), z muzyki, z obrazow (2), z odpowiedzi, z Pawła, z pisma (pisania) (8), z postanowienia, z postępkow, z prawa, z proroka, z przykazania (2), z przykładow, z psalmu, z reguł, z rozmowy, z rozprawy (2), z rozumu, z słow (5), z słuchania, z świadectw, z upominania, z wielkierzu, z wolej [czyjej], z żywotow; nauczyć się przez list (4), przez kazanie, przez mistrza, przez mowę, przez objawienie (3), przez powieść (2); nauczyć się na kazaniu; w klasztorze nauczyć się (2), w kościele, w szkole (6); chętliwie nauczyć się, po części, czyście, dawno (z dawna) (2), dobrze (3), doskonalej, dostatecznie (2), dosyć, dowodnie, za dzieciństwa, hnet, łacno (4), łacwie, łatwie (łatwiuchno) (2), mało (2), z młodości (w młodych leciech) (3), po niemiecku, za noworoslych lat, oczywistnie, pilnie (2), powoli (2), rychlej, siła (2), snadnie (6), w starości, szyrzej (2), tajemnie, po trosze, trudno (2), ustnie (2), wiele ((naj)więcej) (15), wiernie, właśnie, zupełnie.
»pacierza (paciorka) nauczyć się« (2): GliczKsiąż L4; Boć może dzieciątko cżyſcie ſie igráiąc y paciorká y łáćińſkich ſłow wiele náucżyć RejZwierc 7.
»na pamięć, po pamięci nauczyć się« [szyk zmienny] (2:1): Naucz ſie tey wſzytkiey figuri po pamięci na każdy dźień iednego rzędu. KłosAlg B2; Mącz 311c; gdy ſłyſzy y widźi/ iż kto świadectwo ktore/ inácżey niż w niey [Wulgacie] ieſt/ ábo niż ſię zdawná ná pámięć náucżył przywodźi/ nie záraz ſię do źrzodeł vćieka CzechEp 267.
»sam przez się, sam od siebie nauczyć się« [szyk zmienny] (2:1): Nemine tradente didici hoc, Náucziłem ſie ſam tego przes ſię. Mącz 93a; SkarŻyw 411; ReszPrz 101.
»wiary się nauczyć« = nawrócić się na wiarę chrześcijańską [szyk zmienny] (4): KromRozm II e2v; SkarJedn 226; SkarŻyw 453; ia ieſtem Pogánká/ á tum przyiácháłá/ ábych ſie wiáry wáſzey Chrzeſćiáńſkiey náuczyłá StryjKron 125.
»wyznania wiary nauczyć się« (2): Skoro ſię wſzkole/ ieſzcże lat śiedmi niedoſzedwſzy/ Kredá ábo wyznánia wiáry [...] náucżył: od tego cżáſu/ áni namowá miękka/ áni oſtra: áni świeże rozgi niepomogły SkarŻyw 371; NiemObr 115.
»nauczyć się i dopytać (a. pytać)« [szyk 1:1] (2): CzechRozm 68v; Zaden niewiedźiał táiemnic Troyce ś. [...]. Nikt ſię tego z rozumu y z Philozophiey świeckiey náuczyć y dopytáć z przyrodzonych náuk nie mógł. SkarKaz 486b.
»dowiedzieć (a. wywiedzieć) się i nauczyć« (2): Ieſliże tedy Arcybiſkup z Biſkupy ſwymi czego niewié/ [...] łatwie ſye dowié y náuczy/ od tego Piotrá Rzymſkiégo/ czego mu wiedźiéć [...] ieſt potrzebá. OrzQuin G; CzechRozm 60.
»nasłuchać się (a. (u)słyszeć) i (a) nauczyć« [szyk 4:3] (7): dzierz to mocno coś ſłyſzał y cżegoś ſie náucżył od Páná ſwego. RejAp 36, 37, 39; RejPos 63, 168v, 183; GrzegŚm 17. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].
»nauczyć się i (a) obaczyć« [szyk 2:I] (3): tego ſie łáczno náucżemy/ á ſnádnie to obacżemy s tego ſámego podobieńſtwá. RejPosWiecz2 92; Ale iżebyś wiedźiał/ iż nie ná żadné inſzé 1udźie około wątpliwośći iákiey w chrześćiańſtwie rozſądek ma przychodźić/ iedno ná ty: którzy ſłowem bożym ſzáffuią porządnie: stegóż Apoſtolſkiego Concylium obáczyć y náucżyć ſye możeſz. BiałKat 136; CzechRozm 90. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
»nic pojąć ani się nauczyć« (1): gdy ſie cżęſto z náucżycyelámi frymárcżą/ nie poyąć áni ſie náucżyć nye mogą. GliczKsiąż L2v.
»poznać i nauczyć się« (2): łácwie pozna y náuczy ſye/ iákim Poſtępkiem y z iákimi Ceremoniámi Sądownymi [...] doydź ſwego może GroicPorz Ą4; GórnDworz G3.
»nauczyć się i rozumieć (a. wyrozumieć, a. zrozumieć)« = discere et intellegere Modrz [szyk 3:2] (5): kto ſie chce cżego vcżyć/ ma to v ſiebye myeć [...]/ áby ſie doſtátecżnye tego náucżył/ y zupełnye tho wyrozumyał coby chcyał rozumyeć. GliczKsiąż I5v; muſzęć ią ták mowić/ iákom ſie náucżył: y iáko teraz rozumiem. CzechRozm 60; SkarŻyw 27; ModrzBaz 95v; LatHar 360. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
»sprawić się i nauczyć« (1): áby ſie thám [w szkole] ſpráwili y náucżyli/ yákoby ſlużyć myeli wyernye á cnotliwye/ pánu ſwemu GliczKsiąż H6.
»(nie) wziąć i (albo, ani) nauczyć się« = neque accipere neque discere Vulg (4): KromRozm II t2v; Leop Gal 1/12; My mamy podánia w kośćiele/ iáko teſz oycowie náſzy od oycow wzięli y náucżyli ſię SkarŻyw 456; NiemObr 154.
Żart. i iron. (2): Aż go potym ſpytáłá/ ieſli pacierz vmie/ A co to ieſt przydzi twe/ ieſliże rozumie/ Ten rzekł iuz ia w przydzi twe ſnádnie mogę łucżyć/ Iedno wy bądź twa wola rácżcie ſie náucżyć. RejFig Dd4v.
nauczyć się czego (1): Bo vporni Litygantowie thák ſobie częſto mowią: Chceć ſye práwá zemną/ dam ći go doſtátek/ odważyłem ná ćię Sto złotych/ nie vſtąpięć kroku. Rzecze druga ſtroná: Y ia go tobie dam doſtátek/ odważyłem ná ćię dwie/ nieuſtąpięć ná piądź/ náuczymy ſye práwá. GroicPorz ſ4.
nauczyć się czego (6): kyedy [św. Paweł] był do nyebá záchwycon/ tám ſye wſſyſtkyego náuczył. KromRozm II f3v, f3; LubPs aa5, aa5v, bb5. Cf nauczyć się czego od kogo.
nauczyć się czego od kogo (1): Prawdá iż ſye od duchá ſ. wſſyſtkyego náuczyli KromRozm II f3v.
nauczyć się gdzie [w tym: skąd (1), tam (1)] [o tekście]: Gdźye ſye znáczy/ iż to ważne/ trudne/ á potrzebne rzeczy być myáły. (‒) Ale też powyedźyał kyedy á ſkąd ſye ich myeli náucżyć. KromRozm II f3, f3.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z odpowiednikiem: tak (1); że (1), zaimek pytajny (1), zaimek względny (1)]: KromRozm II f3; IEſliże ſye omylił/ czyli téż ták z niebá Náucżył ſye: że prośić zá pánny potrzebá Brzemienné Páná Bogá PudłFr 44; ArtKanc M17v.
nauczyć się czego (2): Z ktorego to ták pewnego świádectwá iáſnie widźiemy/ od iákiego ſię miſtrzá ten to zbożny Luther ſwoiey náuki náucżył ReszPrz 52, 41.
cum inf (7): Papieſz y iego Kxięża od pogánow ſie náutzyli tzárować wody. KrowObr Tt3, 72 marg; WujJud 6v; Od żydow tákże wźięli [luteranie]/ żadnych obrázow w kośćiele nie mieć: od żydow ſię náucżyli/ ſobotę miáſto Niedźiele święćić ReszPrz 42, 39, 41, 42.
nauczyć się czego (22): Chceſſli tedy naucżytz ſie pokory ij vboſtwa bacż pokorną ofiarę ij zákonu zachowanijé tey miloſciwé panny OpecŻyw [27], 55; nie żąday panouania, ażby ſie naucił vſługauania BielŻyw 39; MurzHist Q4; GliczKsiąż I2v, L8; BielKron 297v; RejPos 4; RejZwierc 7, 17, 26, 78v [2 r.]; BudBib Ps 105/35; MycPrz II A4; Niewſpominam tego/ że ći ktorzi ſię náucżyli pieſzcżoty/ roſkoſznych potraw/ łácno w rozmáite niemocy wpádáią/ odmieniwſzy ſpoſob żyćia ModrzBaz 113v, 144; GórnRozm L3v; ActReg 7. Cf nauczyć sie czego u kogo; Zwrot.
nauczyć się czego u kogo (1): gdybych iá stobą częſto bieſiadę miewáł/ ſnádźbych takichże obycżaiow ſie vciebie naucżił ForCnR C3v.
nauczyć się od kogo [w tym: czego (6), cum inf (2)] (8): Naucż ſie od tey poganki tznotliwych trzech rzecży. Pirwá aby miál wiarę OpecŻyw 55; GliczKsiąż L8; Iáko to iáwnie w dzieiach [!] máłych widziemy iż ſkoro dziećię máłe potznie blegotáć/ naprzód ſámo od ſiebie náutzy ſie nieprawdy mowić. KrowObr 157; RejPos 4; BudNT Hebr 5/8; CzechRozm 34v; ModrzBaz 144; porżućili mieſczánie wſzyſtkę o ſobie pieczą/ iuſz tylko ſzynkuią/ piją/ á łotruią iákoſz y tego ſzynku od was ſię náuczyli/ ábośćie wy od nich náwykli. GórnRozm L3v.
nauczyć się z kogo, z czego (8): S tego ſie naucż gdytz ſie tzo takowego przyda przeciwnégo/ miey cirpliwoſtz. OpecŻyw [27]v; MurzHist Q4; BibRadz 1.Cor 4/6; káżdemu lepiey być miedzy tákiemi ludźmi/ s ktorych by wżdy y przykłádow dobrych náucżyć á rozmow ſie nadobnych á pożytecżnych náſłucháć mogł. RejZwierc 17; RejPosRozpr b4v; NiemObr 79; WujNT 1.Cor 4/6, Hebr 5/8.
cum inf (60): March1 A4v; Niechay ſie náucży pośćić/ Albo rowno z námi robić BierEz R2; OpecŻyw [192]; BielŻyw 57; March3 V5; RejPs 181; RejJóz H8v; KromRozm II p4; GliczKsiąż F4v, H5v, K6, K6v; KrowObr 122v, 157; Miedzy ktoremi ieſt Himeneus y Alexánder: ktorem oddał Szatánowi/ áby ſie náucżyli niebluźnić. Leop 1.Tim 1/20; A ty rzecży bráćia przez podobieńſtwo przyſtoſowalem ku ſobie ſámemu/ [...] ábyśćie ſię náucżyli z nas o ſobie nie rozumieć/ nád to co ieſt nápiſano BibRadz 1.Cor 4/6, Philipp 4/11; Vbrał go tedy Saul we zbroię ſwoię/ ále ią Dawid zrzućił iż ſie w niey nie náucżył bywáć BielKron 65v, 129v; KwiatKsiąż O2, O3; RejZwierc B2v, 78v, 158v; RejPosRozpr b4v; RejPosWstaw [413] [3 r.]; CzechRozm 34v; nienáucżywſzy ſię nigdy posłuſznym być/ chcąc [lege: chcąć] zárázem pánowáć ábo roſkázowáć. ModrzBaz 12, 9, 17, 60, 62v, 95v; SkarJedn 249; Iáko ſtráż będzie trzymał/ á on y w południe Przeſypiáć ſię náucżył? KochOdpr C3; SkarŻyw 48, 298, 346; MWilkHist F4; StryjKron 432; CzechEp *3, 30; NiemObr 7,9; Iużeſmy ſię téż płákáć náuczyły GórnTroas 12; LatHar 444; Nie żebym mowił dla niedoſtátku. abowiem náuczyłem ſię ia przeſtáwáć ná tym co mam. WujNT Philipp 4/11, 1.Tim 1/20; SarnStat 550, 1306 [2 r.]; Iáko dźiećię napierwey ſię náuczy znáć mátkę ábo mámkę/ ktora ie pierśiámi y chlebem karmi: ták człowiek napierwey poznawa Páná Bogá ſwego SkarKaz 278b; Niech ſię náuczą ludźie nawyżſzego ſtanu z ſwoiey wyſokośći nie chlubić SkarKaz 515a, ) (4, 515a, 548a; CiekPotr 56; KlonWor 35, 79.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (1); zaimek pytajny „jakoby” (2), żeby (1), zaimek względny (1)] (4): Vcży ſie drugi iáko koniá munſztukiem záłomić/ iáko mu gi przypráwić/ y iáko im záthacżáć/ y iáko go z rázu wybość/ ánoby ſie pirwej náucżyć iákoby ſwą wolą á wſzetecżność w ſobie záłomić RejZwierc 14; RejPosWstaw [414]; WujNT 1.Cor 4/6; CiekPotr 32.
W charakterystycznych połączeniach: bojaźni bożej nauczyć się, dobroci, kwestow, niecnoty, nieczystości, niestateczności, obyczajow, pieszczoty, pokory, przykładow, rozkosznych potraw, swej wolej, szynku, ubostwa, uczynkow, usługowania; za dzieciństwa nauczyć się, z(a) młodu (z młodości, z młodych lat) (5), (na)pi(e)rwej (2), upełnie.
»napić się i nauczyć« (1): Yáko był Leonides preceptor Alexándrá theż ſkáźił/ że [...] Alexánder [...] nye mogł ſie obácżyć áni odyąć onem wyſtępkom á nyeobycżáyom/ ktorych ſie był zá młodu od Leonideſá nápił y náucżył. GliczKsiąż L8.
nauczyć się czego od kogo (3): DiarDop 116; Tego ſye od ćiebie náucżyć chcę. OrzList b4; WujNT Gal 3/2.
nauczyć się gdzie (1): náuczyłem ſye tu tego/ iż ſtan Swiecki bes ſtanu Duchownógo/ nikczemnym á vpádłym ſtanem w Polſzce ieſt OrzQuin Y.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (1); zawsze: iż] (2): OrzQuin Y; Cżytáiąc żywoty świętych/ náucżył ſię iſz bráćiá pięć dni twárdo poſzcżąc/ wſobotę tylko á wniedzielę hoynie iedli SkarŻyw 571.
Z przytoczeniem (1): Tego ſię tylko chcę náuczyć od was; Z vczynkowli zakonnych wźięliśćie Duchá/ czyli z ſłuchánia wiáry? WujNT Gal 3/2.
nauczyć się czego (12): Bo kożda zła inż iemu z tych obu przycżyna Ieſtki [!] ze mnię vwierzy nima ſie w ćżym kochać [...] Ieſtli iey też vwierzy przedſię to złe znamię [...] A cżegoż ſie iuź nędznik mam więcżey náucżyć Iedno ſie y ſwą ſprawę iuż Bogu porucżyc RejJóz G3; MurzHist S4; A to z pyelgrzymowányá Abráámowego/ y ofyárowánya Yzááká Syná/ poſluſſeńſtwá y miłoſci przećiw bogu ſye náuczymy KromRozm II m3v; BiałKat 283v; Iam doznał/ [...] Iż z trzaſkiem wielkié rzeczy w proch ſie obracáią. Bogu zá to dźiękuię/ com ſie mu poruczył/ Iż odnoſząc zwyćięſtwo/ tegom ſie náucżył. GórnTroas 23; (marg) Rozmáite náuki z męki Páńſkiey. (–) Náucżyſz ſię też niezmierney Boſkiey ku tobie miłośći/ ktorą roſpalony/ ſobie dla ćiebie nie folgował. Náucżyſz ſię ſurowey iego ſpráwiedliwośći [tj. że Bóg cię kocha i jest sprawiedliwy] LatHar 258, 258 [4 r.]; GosłCast 72.
nauczyć się z kogo, z czego (7): OpecŻyw 59v; MurzHist Q2; KromRozm II m3v; SkarŻyw 306; KochWr 37; ſpytam ia/ co mówił wiedźiony Kiedy był do ćiemnice od nich prowádzony. Albo z iákim ſercem ſzedł: bo więc z ſczęśćia złégo Ieſt ſie czego náuczyć człowieká dobrégo. GosłCast 72. Cf Zwrot.
nauczyć się czym (2): Bo inſzy tego niemaią iakom się iá tego nietilko ſpiſma ale i ſwą ſzkodą nauczył MurzHist S4. Cf Zwrot.
nauczyć się na czym (1): Wyſłuchány ieſt w rzecżách błáhich/ [...] áby ſię ná mnieyſzych náucżył/ co ſobie o Pánu ſwym obiecowáć miał/ gdyby o wielkie prośił. SkarŻyw 496.
nauczyć się skąd (1): Náucżyłem ſię ſtąd twego niewycżerpánego ſądu ſię lękáć LatHar 592.
cum inf (2): S tego ſie naucż poglądaiątz na kſiążęta wſſytkiégo ſwiata/ milowatz vboſtwa OpecŻyw 59 v; LatHar 592.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (3); iż, że (6), zaimek pytajny (4)] (10): MurzHist Q2; Aczkolwiek by podobno ten ſpoſob był ćięſzki temu ktho ma nákłády płáćić/ ále by ſye potym drugi náuczył/ iż ſye lepiey káżdemu dobrowolnie niż poniewolnie vſpráwiedliwić [...] bes Práwá. GroicPorz dd3v; A tám ſie náucżyſz ná iákim záwżdy był bacżeniu ſtan pocżćiwy v tego Páná RejZwierc 33; ModrzBaz 25; A zemnie ſię náucż/ iſz zá to co łáſki vcżyniſz Chrześćiánom/ ſzcżeśćić ćię Pan Bog y páńſtwo twoie będzie. SkarŻyw 306, 496, 580; CzechEp 222; KochWr 37; LatHar 579.
W charakterystycznych połączeniach: mądrości nauczyć się, mąk okrutnośei, milości (2), posłuszeństwa, prawdy, rozkoszy zacności, sprawiedliwości; z szczęścia złego nauczyć się, z szkody, z wiersza; szkodą nauczyć się.
Synonimy: 1. nawyknąć, poznać; b. przyłożyć się, przywyknąć; 2. nawyknąć; 3. dowiedzieć się.
Formacje współrdzenne cf UCZYĆ.
Cf 1. NAUCZENIE, NAUCZENIE SIĘ
MM