[zaloguj się]
[pdf]

PRZYŁOŻYĆ SIĘ (46) vb pf

o jasne.

Fleksja
inf przyłożyć się
praet
sg pl
1 m przyłożyłem się m pers
3 m przyłożył się m pers przyłożyli się
f przyłożyła się m an
n przyłożyło się subst przyłożyły się
imperativus
pl
1 przył(o)żmy się
conditionalis
sg pl
3 m by się przyłożył m pers by się przyłożyli
con praet
sg
3 m by się był przyłożył

inf przyłożyć się (16). ◊ fut 1 sg przyłożę się (1). ◊ 2 sg przyłożysz się (2). ◊ 3 sg przyłoży się (5). ◊ [2 pl przyłożycie się.] ◊ 3 pl przyłożą się (3). ◊ praet 1 sg m przyłożyłem się (1). ◊ 3 sg m przyłożył się (3). f przyłożyła się (1). n przyłożyło się (1). ◊ 3 pl m pers przyłożyli się (5). subst przyłożyły się (1). ◊ imp 1 pl przył(o)żmy się (1). ◊ con 3 sg m by się przyłożył (3). ◊ 3 pl m pers by się przyłożyli (3). ◊ [con praet 3 sg m by się był przyłożył.]

Sł stp, Cn brak, Linde XVI (pięć z niżej notowanych przykładów) – XVIII w. s.v. przyłożyć.

1. Dołączyć się swoim udziałem materialnym lub uczestnictwem; conferre Vulg; operam navare Modrz (18):

przyłożyć się do kogo (1): álboż ſię tácy [ubożsi] do inſzych ná wypráwę cáłego żołnierzá przyłożą/ iáko ći co ſię ich wiele ná iednego koniá wyprawę ſkłádáć będźie. GrabPospR M2.

przyłożyć się do czego [= do wydatków] (6): aby dał pan onego łanu 4 grosze, kmieć 4 gr, ksiądz 4 gr, [...] i ktobykolwiek dobra Rzeczypospolitej używał, aby też do tej obrony się przyłożył. Diar 77; Prosimy, aby [duchowni] też ukazali z nami tę społeczną miłość WKM i Rzeczypospolitej, czym też chcą do tego naszego podatku się przyłożyć. Diar 77, 64; OrzJan 124; GrabPospR M4v; Gdźieby Boże záchoway/ pokázało ſie/ żeby tymi ſpoſobámi/ nieprzyiaćielowi wytrzymáć ſie niemogło/ ſamo Duchowieńſtwo bez wyćiſku/ niezániechałoby ſie do tego przyłożyć/ ſobie od żywnośći odiąwſzy. PowodPr 84; [BielKron 1597 746].

przyłożyć się do czego [= do działania] (3): Tom ia piſał ná śioſtry ſwéy miłéy żądánié/ Któré vmnie ták ważné/ iáko rozſkazánié. Y ſámá ſye do tego dobrze przyłożyłá KochDz 109. Cf Ze zdaniem, »spolnie się przyłożyć«.

przyłożyć się z czego (1): áby wſzyſcy ktorzykolwiek pożytki ſwe w Rzecżyp. náſzey máią/ [...] żołnierzá wypráwowáli [...] owa zgołá żadnych pożytkow by namnieyſzych nie wyimuiąc/ [...] z ktorychby ſię wedłuk przyſtoynośći ná táką wypráwę przyłożyć nie miał/ ten co ie bierze GrabPospR L2v.

przyłożyć się komu (1): Bo ktorzy ſię zdáli być czym mnie ſię niczym nie przyłożyli [tj. nic od nich nie przejąłem]. WujNT Gal 2/6; [Mamy też nadzieję o wmm., [...], iż [...] radą także, pomocą wszelką i słaniem na synody nasze, jako bracia łaskawi a miłościwie się nam przyłożycie AktaSynod III 538; Duchowni tym cżáſem Synod ſwoy w Piotrkowie odpráwowáli/ ná ktorym przyłożyli ſie dobrze do poborow Krolowi ná tę woynę BielKron 1597 746].

przyłożyć się ku komu, k czemu (2): Kto z goſpodárſtwá/ á kto záś z wyſługi Zbierze pieniądze: y z kupiectwá drugi: Ieſli ſye żoná nieprzyłoży ktemu/ zginąć wſzytkiemu. KochPieś 42; y Bóg/ rozumieiąc/ iż w tym porządnym zgromádzeniu/ [...] y chwałá iego gruntownieyſza być miáłá/ przyłożył ſye y ſam ku téy ſpółecznośći/ á praw ludzkich/ [...] náuką ſwą niebieſką podpárł/ y rátował. KochWr 24.

przyłożyć się na co (4): który [stan duchowny] widząc wiárę Páná Kryſtuſową w niebieſpieczenſtwie oſtátnim/ nie ſą trudni przyłożyć ſie ná tę woynę/ tym co przodkowie náſzy zá ſkarb święty w kośćieléch [...] záchowáli. OrzJan 111; GrabPospR L2v, M2; [BielKron 1597 746]. Cf »pieniądzmi przyłożyć się«.

przyłożyć się czym (7): Chroń śię cżłowieká mocnego/ Boć ſobie niechce rownego: Ani śię też ſkłáday z dworem/ Przyłożyſz śię záwżdy wołem. BierEz M2v; Diar 77; ReszPrz 112; áby [wszyscy] częścią iákąkolwiek zyſku ſwégo/ do tego [do wyprawy wojennej] ſie przyłożyli OrzJan 124, 111; WujNT Gal 2/6; [AktaSynod III 598]. Cf »pieniądzmi przyłożyć się«.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): áby ſię do tego przycżyną ſwą przyłożyli/ żeby náuká zbáwienna/ ktorą opowiádáli/ w ſercách wáſzych nie ginęłá ReszPrz 112.

Zwroty: »[na co] pieniądzmi, [[jaką] summą] się przyłożyć« (1): A záśię dla niewdźięcznośći, álbo contumeliiéy znácznéy [obdarowanego]: [...] tedy nie tylko ſczéré dárowánie rzeczy, ále y tę ná którą ſie pieniądzmi przyłożył tráći. SarnStat 1275; [Ná co téż Królowa I.M. z chęći y łáſki ſwéy przećiw R.P. ſummą ſtá tyśięcy złotych do rąk Iego M. Páná Podſkárbiégo Koronnégo dánych/ przyłożyć ſie raczyłá. JanPrzyw 126].

»spolnie [do czego] się przyłożyć« (1): Trzebáby y tych opuśćić w ich niebezpiecżnośćiách/ ktorzi pod zasłoną wolnośći iákich/ niechcą ſię ſpolnie do obrony Rzecżypoſpolitey przyłożyć [communes operas navare nolunt reipublicae defendendae]. ModrzBaz 125v.

Przen [czym do czego] (1): bo kiedy ſie pan Wapowſki/ pan Koſtká/ pan Derſniak/ rozumy ſwemi do thego przyłożą/ wſkrześi ſie z nowu oná ich Academia Padewſka GórnDworz C2.
2. Zająć się czymś, dołożyć starań, przyczynić się do czegoś; anniti, incumbere Modrz (8):

przyłożyć się do czego (6): Ná co [czczenie Trójcy Świętej] wiele ich zezwoliło: á oſobliwie przyłożyli ſię do tego niektorzy Ceſárze/ gwałtem ná to niektorych przymuſzáiąc NiemObr 134; ActReg 32. Cf Ze zdaniem.

przyłożyć się k(u) czemu (2): ktory [kanclerz] imieniem krolewſkim ſzeroko to w woyſce rozwodził/ áby ſie przyłożyli ku odćiągnieniu BielKron 306v. Cf »przyłożyć się pilno«.

przyłożyć się czym (1): Przyłożyłem ſię do tego pilnymi namowámi ſwymi/ áby ten/ przećiw ktoremu miánowićie I.M. X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ vrobił Wędzidło ſwe/ ná to odpiſał CzechEpPOrz *4.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze z zapowiednikiem: do tego; aby, iżby] (4): Wynidę przećiwko tobie [kto chce słuchać]/ rękomá ćie obłápię/ y [...] oco iedno pytáć będzieſz/ przyłożę śie do tego ábym tho ſtobą vmiał. Leop B4v; ModrzBaz 108, 143v; CzechEpPOrz *4.

Zwroty: »przyłożyć się pilno [k czemu]« (1): ći ktorym thám było roſkazano ábo być ſámym/ ábo vffy ſwe poſłáć nieprzyłożyli ſie pilno ktemu BielKron 306.

»przyłożyć się wszytką mocą, co napotężniej« = omnibus viribus anniti Modrz [szyk zmienny] (1:1): A iżbyſmy to przeklęctwo z pośrzodku śiebie wygłádźili/ do tego ſię co napotężniey przyłożmy [in id vero omni animi impetu incumbamus]. ModrzBaz 143v, 108.

3. Przywyknąć, przyzwyczaić się; assuefacere se, assuescere, durare se Mącz (17):

przyłożyć się komu (1), czemu (10): Bo mleko właſney matki [...] niemowiątku: barzo ſluży/ [...] bo ſie mu przyłożyło/ y nim ſie wychowało w żywocie będącz. FalZioł V 35v; cżemu woda kwaſney kapuſty purgatią cżini w żołądku zwłaſzcża proſtich ludzi ktorzi ſie lekarſtwam z apteki nie przyłożyli. GlabGad I3, G3v, H5, K8v; MiechGlab *5v; Złym żonam czas nie [po]może, Im dalej, tym cięższe [łoż]e; Niepodobno by mogło być By sie im kto mógł przyłożyć. BierRozm 4; GliczKsiąż E2v; Durare se ad laborem, Náłożić ſie/ Prziłożić ſie robocie. Mącz 98b, 427b; [ale ieſliby był złym wychowániem zá młodu zepſowan/ tákżeby ſye był zbytkom iákim przyłożył/ miał być ku wielkiey ſzkodzie á ſkázie miáſtu wſſytkiemu LorichKosz 8v; WannNow 68]. Cf »z młodu się przyłożyć«.

cum inf (4): Acż ći go [syna] ty nye daſz do ſzkoły ná náuki dobre/ przed ſię go domá od złosći nye vſtrzeżeſz/ myáſto piſánya/ cżytánya/ coby ſie w ſzkole náucżył/ domá z ſlużebniki/ s párobki/ kart/ koſtek/ gráć ſie przyłoży GliczKsiąż I7v, F6v, K7; Assuescere legibus, Przyłożyć ſie/ być posłuſznym praw. Mącz 427a.

Zwrot: »z(a) dzieciństwa, z młodu się przyłożyć« = a teneris assuescere Mącz [w tym: czemu (1), aby (1)] [szyk zmienny] (2:1): A nazdrowſzy ieſt [miód] temu kto ſie iemu z młodn [!] przyłoży. GlabGad K; GliczKsiąż K4v; Mącz 427a.
Szereg: »przyłożyć się i nauczyć« (1): Yáko tedy gdi źrzebcá dopiro onego wzyąwſſy s páſtwiſká/ dobrzy goſpodarze oſiadáyąc/ kloc yemu włocżyć przypráwuyą/ aby ſie cyągnąć y ná ſobye ludzi noſić przyłożył y náucżył. Tak też rodzicy s ſwymi dzyećmi obchodzić ſie máyą GliczKsiąż F6v.
4. Dotknąć (1):
Zwrot: »[do czego] rękami się przyłożyć« = zacząć coś robić (1): Ale rządzenie ludźi ieſt iáko ſiekierá z młotem/ y koń z ſzáblą y woyſkiem: do ktorych ieſli ſię nie przyuczyſz/ á rękámi ſwemi nie przyłożyſz: nic nie będźieſz vmiał. SkarKazSej 663a.
5. Wejść, wniknąć [do czego] (1): [pisze] Seruetus Hiſzpan/ [...] iż BOg w drzewie/ drzewem/ w kámieniu/ kámieniem/ w klocu ſię ſtawa klocem/ ták iż ná ſię bierze prawdźiwą formam y ſubſtantiam tey máteryey/ do ktorey ſię przyłoży. ReszPrz 76.
6. W funkcji strony biernej: Zostać włączonym [do czego] (1): NIEVCZCIWOSC ſłów y vſczypliwość do tegóż tytułu Calumnia ma ſie przyłożyć: Acz ná niektórych mieyſcách ad Inordinatas to referuią. SarnStat 753.

Synonimy: 1. przyłączyć się; 3. nałożyć się, nawyknąć, nauczyć się, przyzwyczaić się.

Formacje współrdzenne cf ŁOŻYĆ.

Cf PRZYŁOŻENIE SIĘ

JR, LW