[zaloguj się]

NAWYKNĄĆ (48) vb pf

a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf nawyknąć
praet
sg pl
1 m nawykłem m pers my nawykli
2 m -eś, -ś nawykł m pers -ście nawykli
3 m nawykł m pers nawykli
f nawykła m an
n nawykło subst
plusq
sg
3 m był nawykł
conditionalis
sg pl
1 m bych nawykł m pers
3 m by nawykł m pers by nawykli
f nawykłaby m an

inf nawyknąć (1).fut 3 sg nawyknie (2).3 pl nawykną (1).praet 1 sg m nawykłem (1).2 sg m -eś, -ś nawykł (3).3 sg m nawykł (11). f nawykła (2). n nawykło (1).1 pl m pers my nawykli (1) BielKron.2 pl m pers -ście nawykli (1).3 pl m pers nawykli (15).plusq 3 sg m był nawykł (3).con 1 sg m bych nawykł (1).3 sg m by nawykł (1). f nawykłaby (1).3 pl m pers by nawykli (3).

stp notuje, Cn brak, Linde XVIXVIII w.

1. Przyzwyczaić się (13):

nawyknąć czego (6): Potrzeba mu z młodich lat/ náwyknąć wſzytkiego BielKom B2v; Mieſzcżánie áby nie ieździłi z miáſthá nigdziey/ by obycżáiow ſkáżonych záſie ſkąd nie przynieſli álbo nie náwykli BielKron 272v, 336; PaprPan B3v, V2v; KochPij C3.

nawyknąć u kogo (2): A tákoż onym ſprzeżęnim/ Cżęſtym brozdy powtárzánim: Młody [koń] náwykł v ſthárego/ Słucháć oracżá ſámego. BierEz Rv; KochPij C3.

nawyknąć od kogo (1): porżućili mieſczánie wſzyſtkę o ſobie pieczą/ iuſz tylko ſzynkuią/ piją/ á łotruią iákoſz y tego ſzynku od was ſię náuczyli/ ábośćie wy od nich nawykli. GórnRozm L3v.

cum inf (5): BierEz Rv, R3; BielŻyw 92; BielSpr 2; TEn był w ſwych młodych leciech náwykł nie prożnowáć PaprPan T3.

W charakterystycznych połączeniach: nawyknąć obyczjow (2), porządku; nawyknąć w młodych leciech (z młodych lat) (2), w pieluchach, u Włochow; nawyknąć legać [pod czym], łapać, nie prożnować, słuchać.

a. Z przeczeniem: nie umieć, nie móc [cum inf] (1): Wſzyſtko ſtobą vćichło/ nieſłyſzeć śpiewánia/ Twego wdzięcżny ſłowicżku/ áże od świtánia. [...] Aże y pátrzyć przykro/ co wſzytko zámilkło/ Tákiey nosić teſknośći ſerce nie náwykło. WisznTr 14.
2. Nauczyć się, zapoznać się; discere Modrz (34): Thá nie vmiáłá inákſzego ięzyká iedno Niemiecki/ wſzákże zá ośḿ niedzyel náwykłá po Polſku BielKron 383, 437v, 462.

nawyknąć czego (18): od ktorey [Panny Maryjej] wiele ſłyſzał y náwykł tych rzecży ktore ſie około Páná Kryſtuſá y około iey tocżyły naprzodku BielKron 143v; Dámáſzek Miáſto známienite w Syryey/ [...] gdźiem tám mieſzkał kilko mieſięcy ábych ięzyká náwykł BielKron 455v, 5v, 46, 123, 165, 336v (10); KochSat B3; iż tey ſpráwy [rycerskiej] żądny nie obacży áni nawyknie domá ſiedząc przy kuflu/ [...] tylko w potrzebie Rycyrſkiey bywáiąc. BielSpr 37, 16v, 28v, 55, 59v, 60v. Cf nawyknąć czego gdzie.

nawyknąć czego a. co (1): puśćili go [Judasza Skaryjota] do Kośćiołá áby náwykł Schemámforás [= zaklęcie kabalistyczne] á przepiſał ſobie/ áby iáko mogli Kryſtuſá zdziáłáć BielKron 464v.

nawyknąć czego gdzie [= u kogo] (1): [Chrystus mówi:] Tem ſye broṅ ċzegom ya vċził Bocż wſſytko błąd oprocż tęgo Ieſlis jndze nawykł ċzego RejKup aa3.

nawyknąć od kogo (11): A gdy był obrzázan z namowy thego Zydá/ náwykł od oycá pogáńſkiey wiáry/ á od mátki Zydowſkiey/ iż był tym vcżeńſzy. BielKron 165, 5v, 22, 101, 123, 335v [2 r.]; BielSpr 16v, 28v, 55, 59v.

nawyknąć co (1): Abo że iym [starszym młódź wychwującym] wſtyd nie da by młodſzych słucháli/ Co bez wąſá [= będąc młodymi] náwykli/ áby precż miotáli. ModrzBaz 134v.

cum inf (5): Dał potym ſyná Eſzkulápiuſá Chironowi Doktorowi/ od ktorego nawykł lecżyć ludzi/ iż z niego był wielki Lekarz BielKron 22; Zydowie napierwey náwykli piſáć y cżyść od Moizeſzá/ kthory theż ſam od Káldeycżykow náwykł BielKron 335, 337v [2 r.]; BielSpr 5.

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): BielKron 101; Gdym podrosł [...]/ Káżdey ſztuki Márſowey muśiałem ſkoſztowáć. Náwykłem Paeonowie iák broń powracáią [didici, quo Paeones arma rotatu... citent]/ Iáko Máſságotowie włocżniámi ſtrzeláią. ModrzBaz 111.

W przeciwstawieniu: »nie umieć ... nawyknąć« (2): BielKron 337v; [Turcy] Vcżyniwſzy z drzewa iáko tárás ná tym ie [działa] kłádą [...]/ nácżyniwſzy ſzáńcow ſtrzeláią ku Zamku albo Miáſtu/ á tak tłuką mury około niego cżego pierwey nie vmieli/ od Krześćiján tego náwykli. BielSpr 55.

W charakterystycznych połączeniach: nawyknąć od (nie)dawnego czasu (2), dobrze, (na)pierwej (3), prędko (2); nawyknąć języka (3), mowy niemieckiej, nauk, pisma (3), po polsku, [jakich] rzeczy, spraw(y) [jakiej, w czym] (3), wiary (2), zachowania; nawyknąć od Babilonijej, od Grekow (3), od Kaldejczykow (2), od krześcijan, od łacinnikow, od matki, od ojca, od Rzymian (2); nawyknąć czyść, leczyć ludzi, pisać (3), pływać.

Przen (1):
Zwrot: »nawyknąć obiecadła« = zmądrzeć (1): Wiem dobrze iż ty odpuſty Przyodzieia wdobre chuſty Twe Kucharky/ ba y dzyatky Za tego dutka podatky. I owa twa Baba ſhywa [...] By tych pieniędzy dopadła Nawykla by obieczadła. RejKup k6v.
3. Często coś robić [cum inf] (1): była w tym mieśćie [...] zakonnicżká/ imieniem Hildegárdis/ ktora będąc cżęſtokroć w záchwyceniu/ náwykłá wiele rzecży przyſzłych opowiadáć BielKron 284v.

Synonimy: 2. nauczyć się, sprawić się.

Formacje współrdzenne cf WYKNĄĆ.

Cf NAWYKNIENIE

ZCh