[zaloguj się]
[pdf]

PRZEJĄĆ (15) vb pf

W inf, praet, plusq, con i impers e jasne; w fut i imp e pochylone.

Fleksja
inf przejąć
praet
sg
1 m -m przejął
3 m przejął
plusq
sg
3 m był przejął
imperativus
sg
2 przéjmi
conditionalis
sg
3 m by przejął

inf przejąć (4). ◊ fut 3 sg przéjmie (4). ◊ praet 1 sg m -m przejął (1). ◊ 3 sg m przejął (2). ◊ plusq 3 sg m był przejął (1). ◊ imp 2 sg przéjmi (3). ◊ [con 3 sg m by przejął.]

Sł stp notuje, Cn s.v. przyymuję kogo, Linde także XVII – XVIII w.

1. Wziąć w ręce, rękami schwycić [kogo, [co]] (1):
[Zwrot: »w poły przejąć« = chwycić w pół, objąć: O naſwiętſza panna z wielką miłoſcią przijęła na ręcze ſwe ciało Boſkie/ á Ian ku pierſiam ſie przykłonił, á w poły ciało Boże przeiął. Pozdraw F2v.]
a. O zwierzętach: zaatakować pazurami [czym] (1): Okrutnego lwá ſcżęnię zá tobą bieży/ Ktore ćię páznoktámi przeymie oſtremi/ I krwią twoią ſwe gárdło głodne náſyći KochOdpr D2.
2. Schwytać po poszukiwaniu, pościgu, zatrzymać, przechwycić [kogo] (1): Non potuit hominem pervestigare, nie mógł go wyſzpiegowáć/ przeyąć. Mącz 490c.
[Szereg: »przejąć i pojmać«: [Olech] położył się obozem w Turowie, posławszy naprzód Jarosława, [...] na prześpiegowanie. Którego gdy przejął i pojmał Mścisław, [...] ulękł się Olech StryjPocząt 105.]
3. Wziąć od kogoś dla siebie lub pod swoją opiekę (2):

przejąć co (1): przéimi moie konie MurzOrt B2v.

a. W którymś momencie podróży wziąć podróżnego pod swoją opiekę, do swojego grona (1):
Zwrot: »przejąć [kogo] w drodze« (1): Legat Papieski przeiął mię wdrodzę [!] gdym z Crakowa iachał ActReg 68.
b. [Odebrać pracownika innemu pracodawcy, płacąc mu więcej [kogo]:
Zwrot: »mytem przejąć«: A który by z mieszczan i sasiad robotnika dziennego mytem przejąć albo przenająć nad tę ustawę śmiał, winą kopy, za każdym razem i dopuszczeniem się tego, będzie karan WilkPozn I 1579 nr 111.
Szereg: »przejąć albo przenająć«: WilkPozn I 1579 nr 111 cf Zwrot.]
4. O mowie: wtrącić się, przerwać, przeszkodzić (1):
Zwrot: »przejąć [komu] rzecz« = colloquium dirimere Mącz (1): Mącz 103a; [Gdym ty ſłowá y inſzych wiele mowił/ przeiął mi rzecż Iego Miłość kśiądz Wergeryuſz mowiąc/ [...] BazHist 98v (Linde)].
5. Ogarnąć działaniem lub wpływem, przeniknąć (4):
a. O oddziaływaniu fizycznym (3):

przejąć kogo (1): KochPs 187; [Mazánie pewne/ ktorym gdy ſie kto pomáże biorąc ſie w drogę nieprzeymie go źimno/ áni mu záſzkodźi SienHerb 556a].

przejąć co (2): Ale gdy zołądek tak zoſthawi iż go nie dokładzie tedy pokarm beſtworno leżi, á tak ciepło richley gi przeymie. GlabGad G3. Cf przejąć co komu.

przejąć co komu (1): Członki mi przeiął ſok bálſámowy. KochPs 140.

Szereg: »ani przejąć, ani zjąć« (1): Pan vſtáwicznie będźie przy boku twoim/ Y ten ćię zewſząd ćieniem okrije ſwoim: Ze ćię áni w dźiéń ſłońce gorące przéymie/ Ani źimno mieśiącá nocnégo zéymie. KochPs 187.
b. O oddziaływaniu psychicznym (1):
Fraza: »[kogo] strach przeiął« (1): A żaden ſie nie ſmiał záſtáwić/ przeto iż był wſzyſtkie ludy ſtrách wielki ich przeiął [formido penetrarat]. Leop Esth 9/2.
6. Zrozumieć, domyślić się, odkryć, przewidzieć; intelligentem esse Cn [kogo, co] (3): A kto tákié chytrośći wáſzé przeiąć może. WyprPl B4; GosłCast 27.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Ba y tom przeiął ze Pan Kanclerz iuz począł [!] ze chcesz Pana Gniezninskiego ab omnibus paenis wolnym vczynic ActReg 172.

[Szereg: »nie przejąć ani domyślić się«: ktoby ſie mu przypátrzył iáko ſie on tái áby go nikt nie przeiął áni ſie domyſlił że on ieſt Antykryſtem. KrowObraz D3v.]
7. Okazać się w czymś większym (tu: lepszym), przewyższyć [kogo czym] (1): Praeripere laudem alteri, Vbieżeć kogo w czym/ przeyąć go chwáłą. Mącz 346d.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Czego drudzy niewiedząc piſzą przydźi/ przymi miaſto przyidźi przyimi/ abo przéidźi/ przéimi MurzOrt B2v, B2v.

Synonimy: 1., 3. wziąć; 6. domyślić się, dorozumieć się, odkryć, zrozumieć; 7. przewysszyć, ubieżeć.

Formacje współrdzenne cf JĄĆ.

Cf PRZEJĘCIE, PRZEJĘTY

RS