[zaloguj się]
[pdf]

ROZJĄĆ (22) vb pf

o jasne; rozéjm-.

Fleksja
inf rozjąć
praet
sg
3 m rozjął
imperativus
sg
2 rozéjmi
conditionalis
sg pl
3 m by rozjął m pers by rozjęli
f by rozjęła m an
impersonalis
praet było rozjęto
participia
part praet act rozjąwszy
inne formy
fut sg 3 f - rozjęła; fut pl 2 m pers - rozjęliście; fut pl 3 m pers - rozjęli

inf rozjąć (2). ◊ fut [3 sg rozéjmie ]. ◊ 2 pl rozéjmiecie (1). ◊ 3 pl rozéjmą (1). ◊ praet 3 sg m rozjął (9). f rozjęła (1). ◊ [2 pl m pers rozjęliście.] ◊ 3 pl m pers rozjęli (4). ◊ [imp 2 sg rozéjmi.] ◊ con 3 sg m by rozjął (1). [f by rozjęła.] ◊ 3 pl m pers by rozjęli (1). ◊ impers praet było rozjęto (1). ◊ part praet act rozjąwszy (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

1. Przerwać, zakończyć, uspokoić (21):

rozjąćco (1): mieſzcżánie [...] ſłukli zamek/ [...] Kſiążęćiu Brunſzwickiemu Henrykuſowi. Bacżąc Wojewoda Reńſki Kurfierſth thákie zámieſzánie [...] poſłał kniemu [cesarzowi] do Rátyzbony/ proſząc/ áby mu obiáwił nákogo lud zbiera/ á co zá przycżyna/ á mogł liby ſie w to wdáć zá proźbą ſwoią/ ábyto záburzenie roziął/ iákoby ſie mogło w lepſze obroćić. BielKron 226.

Przen [co] (2): Hektor zábił Beoten y Archelauſá y Protenorá/ áż bitwę noc rozięłá BielKron 57v.
Szeregi: [»rozstrzygnąć i rozjąć«: ſnadnieby bowiem prawdá ſpor rozſtrzygnęłá y rozięłá. GrzegŻarnPos 444v (Linde).]

»ująć albo rozjąć« (1): niewiém [...] ieſliż ſłowá kreẃ ludzką viąć álbo roziąć będą mogły. GosłCast 7.

a. Pojednać, rozstrzygnąć spór pojednawczo, uczynić rozejm [w tym: miedzy kim (a kim) (16)] (18): Potym niektore miáſtá zwłaſzcżá Argentiná/ rozięli miedzy imi [Tygurzanami a Bernianami]/ á potym poiednáli z vłożenim winy/ áby iedni drugich nieháńbili BielKron 206; Tegoż roku Iágiełło vcżynił mu [Albrechtowi] ſzkodę w Sląſku. Albrechth chćiał mu oddáć iádąc do Wrocławiá (bo było miedzy nimi rozięto) BielKron 303v, 202; GórnDworz O7, O7v.

rozjąć co (3): [poczęła się różnica między kurfierstem a Maurycym] o gránice y miáſtecżko [...] ále Lántgraw miedzy imi do cżásu tę rzecż roziął BielKron 220v, 106v, 363v; [A co ſie tknęło inſzych/ tedy tę controuerſią roziął miedzy nimi krol BielKron 1597 234].

rozjąćczym (1): BielKron 304 cf »rozjąć a porownać«.

W połączeniu z określeniem czasu trwania rozejmu, zawieszenia sporu [w tym: do czasu (6), do [ilu] lat (3)] (9): á iż był Tytus wymowny á mądry/ łácno lud Rycerſki łágodnie námowił (rozyąwſzy ich ſpráwę do cżáſu) áby ſzli woiowáć nieprzyiacielſkiey zyemie BielKron 106v; Látá 1538/ Roziął Papież Páweł miedzy Ceſárzem á miedzy krolem Fráncuſkim w nadzyeię zgody wiecżney do dzyeſiąći lat BielKron 191, 216v, 220v, 363v, 371v, 375, 379; StryjKron 472.

Zwroty: »rozjąć [przez kogo] jednanie« (1): Zwaſnili ſie przećiw ſobie Kárzeł cżwarty Ceſarz/ Krol Cżeſki/ á Ludwig krol Węgierſki/ [...] Miedzy ktorymi roziął iednánie do cżáſu Vrban piąty Papież/ przes Ianá poſłá ſwego BielKron 375.

»w obyczaj zjednania rozjąć« (2): áż Włádźiſław kſiążę Opolſkie miedzy Zygmuntem á Semowitem do cżáſu w obycżay ziednánia roziął BielKron 379 [idem] StryjKron 472.

»rozjąć na zgodę, ku zgodzie« [w tym: o co (1), przez kogo (1)] [szyk zmienny] (3:1): A gdy obległá [księżna Maria] Terrewánę/ Papież miedzy imi [księżną Marią a królem francuskim] roziął ku zgodzye BielKron 191; Zygmunt pierwſzy/ widząc roźlanie krwie Krześćijáńſkiey/ miedzy Krolmi Ianem á Ferdynándem Węgierſkimi/ s kſiążęćiem Ianem Sáſkim/ przez poſły ſwoie roziął miedzy imi ná zgodę BielKron 421v, 371v [2 r.].

Szeregi: »rozjąć a porownać« (1): Nie mogłá ſie tá burzká miedzy nimi [Węgrami i Czechami] vſpokoić áż przyiechał legat z Rzymá/ ktory miedzy nimi długą á wymowną rzecżą roziął á porownał BielKron 304.

[»rozjąć i roztyrk ujednać«: Gdzie gdy nie mogli panowie między nimi rozjąć i roztyrku zaczętego ujednać, nie skończywszy pokoju Włodzimirz [...] do Węgier jachał StryjPocząt 118.]

2.[Nie dotrzymać umowy, zerwać umowę [co]: ktorego [Boga] przymierze przeſtąpiliſćie/ ktoreſmy z nim przyięli/ á rozięliſćie przyſięgę ktorąſcie przyſięgli przes Bogá Izráelowego/ iżeſmy [...] FlawHist 20v.]
3. Rozłączyć, rozdzielić; dirimere Calag (1): Zutrennen. Rozwieść. Rozproſzyć. Roziąć. Dirimere. Calag 597b; [Ten kit ſkliy śkło ſtłucżone/ thák że ſie nikako tham roziąć nieda/ dla lipkiey klijowátośći. SienHerb 600a].

[rozjąć co: Słoż záś ramy leyney fláſze/ [...] włoż miedzy dwie deſzce/ á wſtaw do praſy/ śćiśniſz dobrze w kupę/ tedy chuſty poprą piaſku w kupę/ y oblęże piaſek około groſzow twárdo/ á ták ſie dobrze wyráżą/ Záśięſz ramy rozeymi/ á groſze iáko y drzewiey wybierz SienHerb 603b.]

4.[Spowodować niedyspozycję organizmu [kogo]: ále nieſpánié wſzytkiégo człowieká ták rozéymie/ iż nie tylko mu ćiáło/ ále y myśl [...] odmienić á zepſowáć może OczkoPrzymiot 229.
Bezpodmiotowo:
Szereg: »rozjąć albo rozwalić«: bo każ iedno chłopu ták schorzáłému prácowáć, vyźrzysz że mu w członki ták wnidźie, y żyły ták zálęże, iż go prawie zemdli, á iáko oni mówią, rozeymie álbo rozwáli OczkoPrzymiot 37.]

Formacje współrdzenne cf JĄĆ.

Cf ROZJĘCIE, [ROZJĘTY]

MN