[zaloguj się]
[pdf]

POIMAĆ (678) vb pf i impf

pf (670), impf (3), pf a. impf (5); impf: [w tym: praes, praet, part praes act] Mącz 318a, SkarŻyw 273, 348.

poimać (599), pojmać (56), poimać a. pojmać (23) [zapisy poy- z tekstów rękopiśmiennych]; pojmać MurzOrt, Mącz (9), Calag, PudłFr, GrochKal; poimać : pojmać MurzNT (1:8), UstPraw (2:2), BibRadz (34:3), BudNT (9:1), ModrzBaz (5:1), SkarŻyw (45:1), StryjKron (45:2), OrzJan (1:1), SarnStat (3:24).

o oraz a jasne (w tym w a 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf poimać
praet
sg pl
1 m poimåłem, -em, -m poimåł m pers -smy poimali, -chmy poimali
f poimałam, -m poimała m an
2 m poimåłeś m pers poimaliście, -ście poimali
f poimałaś m an
3 m poimåł m pers poimali
f poimała m an
n poimało subst poimały
plusq
sg pl
3 m był poimåł, poimåł był m pers byli poimali, poimali byli
imperativus
sg pl
2 poimåj poimåjcie
3 niechåj poimå
conditionalis
sg pl
2 m byś poimåł m pers byście poimali
3 m by poimåł m pers by poimali, by byli poimali
f by poimała m an
n poimałoby subst
con praet
sg
3 m by był poimåł
impersonalis
praet poimåno, było poimåno
con by poimåno
participia
part praes act poimając
part praet act poimåwszy
inne formy
praes i fut sg 1 - poimåm; praes i fut sg 2 - poimåsz; praes i fut sg 3 - poimå; praes i fut pl 1 - poimåmy; praes i fut pl 2 - poimåcie; praes i fut pl 3 - poimają

inf poimać (152). ◊ praes i fut 1 sg poimåm (2). ◊ 2 sg poimåsz (1). ◊ 3 sg poimå (10). ◊ 1 pl poimåmy (1). ◊ 2 pl poimåcie (3). ◊ 3 pl poimają (12). ◊ praet 1 sg m poimåłem, -em, -m poimåł (3). f poimałam, -m poimała (2). ◊ 2 sg m poimåłeś (1). f poimałaś (1). ◊ 3 sg m poimåł (143). f poimała (6). n poimało (5). ◊ 1 pl m pers -smy poimali (3) BibRadz, SkarŻyw, WujNT -chmy poimali (2) RejWiz, BudBib. ◊ 2 pl m pers poimaliście, -ście poimali (7). ◊ 3 pl m pers poimali (110). subst poimały (3). ◊ plusq 3 sg m był poimåł (11), poimåł był (3); poimåł był BudNT, WujNT; był poimåł : poimåł był StryjKron (3:1). ◊ 3 pl m pers byli poimali (5) LibLeg, BielKron, RejPos, RejZwierc, ActReg, poimali byli (1) RejZwierz. ◊ imp 2 sg poimåj (4). ◊ 3 sg niechåj poimå (2). ◊ 2 pl poimåjcie (5). ◊ con 2 sg m byś poimåł (2). ◊ 3 sg m by poimåł (14). f by poimała (1). n poimałoby (1). ◊ 2 pl m pers byście poimali (1). ◊ 3 pl m pers by poimali (21). ◊ con praet 3 sg m by był poimåł (1). ◊ 3 pl m pers by byli poimali (2). ◊ impers praet poimåno (39), było poimåno (1) MiechGlab; -åno (30), -ano (1), -(a)no (9): -åno : -ano SkarŻyw (2:1). ◊ con by poimåno (6); -åno (5), -ano (1); -åno : -ano BielKron (2:1). ◊ part praes act poimając (1). ◊ part praet act poimåwszy (90).

Sł stp: pojmać, Cn s.v. pogonić, Linde XVI w.: pojąć.

1. Chwycić (chwytać), wziąć (brać) ręką, ująć (ujmować) coś w coś; capere Vulg, Calag; comprehendere PolAnt, Mącz; apprehendere, tenere PolAnt [w tym: kogo, co (14)] (16): Compraehendo, Ymuyę poymam/ pochwytam. Mącz 318a; á (ták) poimał on mąż założnicę ſwoię/ y wywiodł (ią) wen do nich BudBib Iudic 19/25, Prov 7/13; Calag 186a; [Chryseros] Rękę Lámátuſowę w chyżu ſwym poimał: [...] Y do drzwi ią przykował KlonWor 42.
Zwroty: »rękoma poimać« (1): Bo go [ducha] rękomá nie poimaſz/ áni zámorduieſz etc. CzechRozm 55.

»w uzdę poimać« (1): [koń] Ieſli ná plecach ieſth ſzeroki/ poſpolićie bywa twárdo vſty/ á nierad ſye dáie dobrowolnie w vzdę poimáć. SienLek 186v.

Szereg: »poimać a nie puścić« (1): aż ználázłám ktorego miłuie duſzá moiá/ poimáłám iy/ á niepuſzcżę go [apprehendi eum, et non dimittam eum] áż go w wiodę do domu mátki moiey BudBib Cant 3/4.
Przen (8): Goń dobrą gonitwę wiáry/ poimay wiecżny żywot/ do ktoregoś wezwań BudNT 1.Tim 6/12.
Fraza: »co by poimała ręka« (1): Teſz parę ſynogárlic/ álbo parę gołąbiąt coby mogłá mieć ręká iego (marg) Właſnie/ poimálá ręką [!]. (–) [quos apprehendet manus eius] BudBib Lev 14/22.
a) Stać się czyimś udziałem, opanować, ogarnąć kogoś (5): Leop Os 10/6; á ſerce moie áby ſię w dáło do mądrośći/ á poimáło by głupſtwo BudBib Eccle 2/3; Ogárnęły mię niezliczone nieſzczęſćia/ á poimáły mię złoſći moie ták iżem ich przeyzreć nie mogł BibRadz Ps 39/13; z ięłá go trwogá (y) vćiſk/ á boleśći poimáły go iako rodzącą. BudBib Ier 49/24, Ier 6/24.
b) Zdemaskować [w czym] (1): Bo nápiſano ieſt: Poimam mędrce w chytrośći ich [comprehendam sapientes in astutia eorum]. WujNT 1.Cor 3/19
2. Wziąć kogoś z sobą, kazać iść z sobą; apprehendere PolAnt, Vulg [kogo] (3): poimawſzy Symoná niektorego Cyreneyczyká ze wśi idącego/ włożyli nań krzyż áby nioſł zá Ieſuſem. WujNT Luc 23/26.

poimać skąd (1): Bo poima mąż brátá ſwego/ (z) domu oycá ſwego (rzekąc) [...]/ przełożonym náſzym będzieſz BudBib 1s 3/6.

a. Wyprowadzić (o uwolnieniu przez Chrystusa dusz z otchłani) (1): Wſtąpiłeś ná wyſokośći y poimałeś bráńce álbo więźnie. Ktore iednák ſłowá Apoſthoł do Ephez. 4. Kriſtuſowi właſnie przyſtoſował. SarnUzn D6v.
3. Pozbawi(a)ć wolności, zniewolić (zniewalać); comprehendere Miech, PolAnt, Mącz, Modrz, Vulg; capere HistAl, Vulg, PolAnt, Modrz; apprehendere Miech, PolAnt, Vulg; captivave Miech, JanStat, JanPrzyw; accipere, adducere Miech, PolAnt; ferre, manum mittere, pre(he)ndere, tenere PolAnt, Vulg; manum inicere Modrz, Vulg; attingere, captivum ducere, corripere, sumere, tollere PolAnt; deprehendere, mandare vinculis, potiri Mącz; detinere, facere captivari JanStat; reprehendere, retrahere Cn [w tym: kogo, co (żywotne i przed) (643)] (658):
a. O ludziach: zatrzym(yw)ać, wziąć (brac) kogoś przemocą, wziąć (brać) do niewoli, (u)więzić (643): Woł śię tedy bárzo zlęknął/ Ku oſłowi mowić pocżął: Bráćie ośle vćiekaywá/ A tey burdy nie cżekaywa. Iśćieć tu nas poimáią BierEz O2; BielŻyw 13; Przewiedziawſzy o nim ſtaroſta Kijowſki, obſkocżywſzigo poimał y poſłał panom Litewſkim na Wilno. MiechGlab 31, 3, 31, 56, 73; poymano yednego ziemianyna skorvni polskiey y powyedziono yego wnyewolia. LibLeg 10/58v, 10/58v; HistAl C4v, C6v, G5; MurzNT Matth 21/35; Diar 22; GliczKsiąż F2; Leop 4.Reg 17/4, 25/20, Ier 50/33; TE pánią gdy Rzymiánie poimáli byli/ Iednemu ią pánięciu/ chowáć porucżyli. RejZwierz 44, 13, 16v, 20v, 21, 33v (10); A tak poimawſzy ony ktorzy byli powodem oney złośći/ mieſzkáiąc w oney źiemi zabili ich/ około piąćidźieſiąt mężow. BibRadz 1.Mach 9/61, Gen 14/12, 1.Reg 15/20, 26 arg, 3.Reg 8/46, I 203d marg (18); dźiwli ieſt że Alexánder wielkie woyſko Dáryuſowe był poráźił/ mátkę y z żoną iego poimał/ y wſzytkę Perſyą pod ſyę podbił. OrzRozm N4; Bernat kotman wolał być zábit/ niż ſie dáć poimáć. BielKron 215, 46v, 49, 52, 60, 66 (145); Depraehendere tabellarios et literas intercipere, Poymáć curſori álbo posły y liſti przechwyćić. Mącz 318b, 206b, 207c, 318a [2 r.]; LeovPrzep B2; RejAp 171; RejPos 127, 250v; RejZwierc 47, 93 [3 r.], 125, 274; BielSpr 25v, 39, 44; Y vćiekáli Zewách y Calmunná/ lecż gonił zá nimi/ ý poimał dwu krolu Mid-iánſkich BudBib Iudic 8/12, Iudic 8/14, Ier 52/9, 4.Esdr 1/32, Dan 13/40, 1.Mach 5/27 (15); HistHel C2, D; BudNT Matth 18/28, Act 18/17; PaprPan Gg4, [Hh5], [Hh5]v; iuż pri bez karánia być niema/ ieſliby kto mężoboycę poimawſzy zábił. ModrzBaz 80v, 78v; Lecż Ceſarz y Pátryárchowie Cárogroccy/ poſły Papieſkie/ poimáć y związáć ſromotnie kazáli SkarJedn 198, 137 [2 r.]; y wdárł ſię w miáſtecżko ono: y domá wnocy poimał ſpiącego onego kápłaná Zánzalę SkarŻyw 328, 152 [2 r.], 167, 200 [2 r.], 230, 251 (18); Száfrániec [...] Trzy ich vffow poráził y poymał ich wodze/ Iż ich trupow gromady leżáły po drodze. StryjKron 537, 165, 170, 175 [2 r.], 205, 225 (40); Trzy ſtá koni Moſkiewſkich ſzło z Toropcá w ſpráwie Do Cárá prześwietnégo: ći kilku w zagoniéch Tátárów poimáli KochJez B2v; WerGośc 237; GórnRozm A2v; ActReg 83; Phil K2; OrzJan 11, 103; A oracze poimawſzy ſługi iego/ iednego vbili/ drugiego zámordowáli/ drugiego záś vkámionowáli. WujNT Matth 21/35, Matth 18/28, 21/39, 22/6, Mar 12/3, 8 (13); że wygrawſzy przećiw niemu bitwę wielką/ y poráźiwſzy woyſko iego bárzo potężné/ onégo ſámégo/ y z nim część niemáłą tych/ którzy wolność poſpolitą burzyli/ poymał SarnStat 1051; KmitaSpit B2v, Cv, C2, C6; Poimáliśćie y zábijáli ſpráwiedliwego/ á nieſprzećiwił ſie wam. PowodPr 69.

poimać dokąd (2): Z Krzyżakow też piąći Rycerzow zábito/ y Brátá Oherá do Zamku poimano StryjKron 320. Cf »poimać do więzienia«.

W połączeniach szeregowych (9): krole ich poimał/ pobił/ zgłádził Leop Ios 11/12, Ios 11/17; BielKron 126, 173, 389, 447; BiałKaz L3v; napadli na mię poimali wiazali y okowami zełaznemi okowywali ActReg 13; Bo tego [Gilimera, króla Wandalów] zwyćiężył zacny Pan/ Poimał/ tryumfował/ zgromił Iuſtinian/ Przez Beliſáryuſá Hetmáná mężnego KlonWor 7.

W porównaniu (1): á nád to/ kogo [ksiądz kanonik] iáko lew źwierzę może poimáć morduiąc/ piekąc/ ſmáżąc/ paląc/ śćináiąc/ wieſzáiąc/ y niewiedźieć iáko ſię paſtwiąc? CzechEp 26.

W charakterystycznych połączeniach: poimać apostoły, biskupa (2), brata (4), brata(-ow) [= zakonnika] (2), cesarza, chorążego, chrześcijany (2), czeladź, dzieci, hetmana (2), kapłana (2), kardynała (dwu kardynału) (2), kniazia (2), krola (14), krolika, książę(ta) (11), lud, ludzi (5), matkę, męża (2), mężobojcę (2), mistrza (zakonu) (3), młodzieńca, murze, nowożeniego, ojca (2), okrutniki, panią (2), panienkę (5), pany, papieża (4), pisarza (2), posła(-y, -ow) (10), radę ziem, rozbojce, rycerstwo, sługi (służebniki) (6), starostę, stryja, swaka, syna(-y) (5), szlachcica (2), kilko ułanow, urzędnika, wodze (2), wojewodę, ziemianina, żonę(-y) (2); poimać i chować w więzieniu i dać na wykup, i dać ściąć, i osadzić w więzieniu, (i) posłać (zasłać) ([komu, dokąd]) (6), i potracić, a powiesić, i prowadzić, i listy przechwycić, i (a)przynieść ([komu, dokąd]) (4), (a) (i) ściąć (pościnać) (5), i trzymać w więzieniu, i (a) uwieść (powieść) ([komu, dokąd]) (15), i (kazać) (z)wiązać (7), i (a) wsadzić (posadzić, posadzać) (9), i wziąć [dokąd] (2), i zamordować, i zawrzeć w wieży, (i) zbić, i zgubić; poimawszy chować w więzieniu, dać do ciemnice, osadzić (posądzać) (3), pobić (ubić, zabić) (9), wytracić, powiesić, słać (odesłać, zasłać) ([dokąd]) (5), ściąć, uciąć głowę, usiec, wieść (dowieść, przywieść, zawieść) [dokąd] (5), zamordować (pomordować) (8).

Zwroty: »chytrze, potajemnie, zdradliwie poimać« [szyk zmienny] (1:1:1): Kniáż/ dał go potáiemnie poimáć/ w więźieniu zgubić BielKron 431; brát iego rodzony Alexy/ zdrádliwie go poimawſzj do więzienia wſadził SkarJedn 251; StryjKron 180.

»na gardło poimać« = ująć w celu zabicia (1): Zgrzeſzyłá iedná zacna biała głowá zkrewkowśći [!] niewieśćiey [...]. dowiedziawſzy ſię o niey mąſz ná gárdło ią poimáć chćiał SkarŻyw 354.

»gwałtem pojmać« (1): SarnStat 627 cf »pojmać i niewolić«.

»w moc swą poimać« (1): Krole ich w okowy ſrogye popętáyą/ Rycerſtwo ich zbroyne w moc ſwą poimáyą. LubPs ff4v.

»w niewolą poimać« (1): Bo ſie y w niewolą dał dla niego [pana swego] poimáć PaprPan Kv; [StryjKron 99 (Linde)].

»poimać do więzienia« (1): á k temu ćiebie proſić będą w źiemi tych ktorzy ie poimáli do więźienia [in terra in qua captivi ducti sunt]/ wyznawáiąc iż zgrzeſzyli BibRadz 3.Reg 8/47.

»poimać więźnia, jeńce« [szyk zmienny] (7:1): tedj mię wſzitko moye woyſko potkalo ſtimy wyezniamj ktore bily poymaly y ze wſzitkimy ych obronamy LibLeg 10/147v; Wſtań Bárách/ á poimay ięńce twoie [apprehende captivos tuos] ſynu Abinoemow. Leop Iudic 5/12; Gdyby kto z poddánych náſzych poymał więźnia ná woynie/ ieſli ſláchćicá/ tedy go nam ma przywieſć UstPraw D3; BielKron 389, 412, 417; StryjKron 577, 757.

»swą władzą [= samowolnie, bezprawnie] pojmać« (1): Tákze gdyby ſzláchćic ſzláchćicá ſwą władzą poymał, 100. grzywien iáko zá głowę było niedawno, y rok śiedzieć ná dnie SarnStat 627.

»poimać żywo, żywego« = capere vivum Vulg, PolAnt; comprehendere vivum Vulg; vivo potiri Mącz [szyk zmienny] (10:4): LibLeg 10/147; Leop 4.Reg 7/12, 1.Mach 8/7, 2.Mach 12/35; A on rzekł/ Poimayćie ie żywo/ A oni to vczynili y pośćináli ie v ſtoku BibRadz 4.Reg 10/14, 1.Reg 15/8; BielKron 58v, 123v, 257, 354v; Mącz 315d; BudBib 2.Par 25/12; Wſzytkich dwá tyſiąc zbili ná plácu Krzyżakow/ Sześć ſet poymáli żywych Knechtow nieboraków StryjKron 642; hey pánowie Moſkiewſcy bohátyrowie. Dla bogá niezábiiayćie/ Ráczéy żywo poimayćie. KochFr 117.

Szeregi: »pojmać i niewolić« (1): GDyby Szláchćic Szláchćicá vmyſlnie gwałtem poymał/ y do więźienia priuata authoritate wźiął/ [...] ma siedźieć ná dnie w wieży rok propoena publica, iż ſobie równégo poymał y niewolił SarnStat 627.

»poimać i wziąć« (1): Poimał y wźiął [Tulit] też Hetman Sáráię kápłaná pierwſſego/ y Soffoniaſſá kápłaná wtorego Leop 4.Reg 25/18.

Iron. (1): A náſzego potomká páſuią w piwnicy/ Bochmy bitwy wygráli/ vciekli nam wſzyſcy/ Bochmy ie mężnie koflem áż w rynek wyſiekli [...]. Bochmy potym w vlicach y pſy pogromili/ Kęſego poimáli/ á ſzárká zábili. RejWiz 97v.

Przen (13): Niechayżeć nieprzyiaćiel przeſláduie duſzę moię/ á niechay poima y podepce ná źiemi żywot moj BibRadz Ps 7/6; Ale gdyby chcieli rozum ſwoy poimáć/ y ſłowem Bożym go okroćić/ namnieyby ſie im to dziwno nie widziáło. SarnUzn Ev; Apoſtołowie Boży/ powieda/ vcżniowie Chriſtuſowi/ ktorzy wſzyſtek okrąg świátá poimáli/ żywe ſłowo przepowiedáiąc/ [...] roſkazáli cżynić pámiątkę tych ktorzy pomárli w wierze. WujJud 239v; Lecz mię miłość poimáłá/ Choć ná nogách ołów miáłá. KochFr 9.
Fraza: »śmierć poima« (3): śmierć ſpráwiedliwa/ Iednákiégo ná wſzyſtki práwá vżywa. [...] Ták Páná/ iáko ſługę/ poima ſnádnie KochPieś 17; PudłFr 62; Ach nievżyta śmierći/ á łákoma/ Poimáłáś mężá/ ktorego świádoma Siłá Moſkiewſka/ y Gdańſk nieukłonny GrochKal 19.
Szereg: »poimać a wieść« (1): Pátrzayże záſię iákie zwycięſtwo wzyął then Pan nád ſprzećiwniki ſwemi/ y nędznego cżłowieká/ á iákie więźnie poimał/ á wiedzie ie s ſobą przy tym z martwych wſtániu ſwoim. RejPos 109.
a) W antropomorflzowanym opisie gry w szachy (2): W tym drab przyſkocży/ Krol vſtąpi kroku/ Przypadſzy drugi/ poimał ij z boku. KochSz C3v, Bv.
b) O szatanie: zdobyć nad kimś władzę (2): wierz mi żeć then twoy ſprzećiwnik [czart] nie ſpi/ á pilnie ſie o tho ſtára/ áby cie mogł poimáć iáko ſprzećiwniká ſwego RejPos 57; Bo iuż cżárt [...] záwżdy ſzuka á pilen tego/ iákoby kogo do ſiebie poimáć á pozyſkáć mogł w towárzyſtwo ſwoie. RejPos 164.
c) Zwyciężyć szatana, pokusy (1):
Szereg: »zwyciężyć i poimać« (1): zwyćiężyłám przez Chryſtuſa Cżártá/ y poimáłá. SkarŻyw 152.
α. Zaaresztować, zatrzymać z mocy prawa (263): MetrKor 40/824 [2 r.]; wibi takowich kazały poymacz y poymawſchi do nas biſczie prziſlaly mi bichmi wiedziely takowe ktorą karnoſczią myelybichmi karacz przed timze poſlanczem waschim. LibLeg 11/90v, 6/118, 10/57 [3 r.], 11/65v, 91v, 134v (12); Nyeſtal thu wpoznanyu v zadnego czlowyeka thelko wzegrzu przeſz yedną nocz a wthey wſzy gdzye gi pogimano theſz przeſz yedną Nocz LibMal 1553/177v, 1543/68v [2 r.], 1545/104v, 1546/112v, 1547/128v, 1549/150v (10); A Ieſus odpowiedaiąc rzekł im/ Iakoby na łotra/ wyſzliście zmieczmi/ i kiimi pojmać mię. MurzNT Mar 14/48, Matth 21/46, Mar 14/46, 49, Ioann 8/20, 10/39, 11/57; MurzOrt B2v; GliczKsiąż D4; Mąż ieſliby v żony Cudzołożniká záſtał/ á niemogł by go poimáć/ może go ránić/ álbo zábić/ ktemu ieſt Práwo GroicPorz kk4v; KrowObr 38v; Potym widząc że ſie to podobáło żydom/ vmyſlił poimáć y Piotrá. [...] Ktorego poimawſzy/ wſádził do ćiemnice Leop Act 12/3, 2.Reg 4/10, 4.Reg 25/19, Dan 14/20, Mar 14/46, ZZ, AAAv; A wſzákże Stároſćie álbo mieſzczáninowi co go [zbiega] poimáią zá pracą ma być dan wiárdunek. UstPraw F4, B4v, F4v; RejZwierz 20v; Iezuś odpowiedźiawſzy rzekł im [...]. Ná każdymći dzień był v was w kościele vcząc/ á wżdyśćie mię nie poimáli BibRadz Mar 14/49, Gen 39/20, 2.Esdr 13/21, Ier 36/26, Matth 22/46, Mar 14/46 (12); Zygmunt Krol dowiedziawſzy ſie tego okrućieńſtwá ktore Bán vcżynił nád krolowymi/ poſłał poń áby go poimano BielKron 303v; Napierwey rozboyce [król Kazimierz] wnętrzne poimał y rozmaitemi mękami potraćił BielKron 347, 72, 82v, [842], 102v, 109 (41); Clarigatio etiam, Wywołánie/ przećiwko yákiemu złoczincy áby káżdy moc miał yego poymáć. Mącz 55d, 234b; GórnDworz Q2v, Bb3; RejPos 251v, 287v, 320, 322v; RejZwierc 34, 55v, 202v; BudBib Gen 44/6, 3.Esdr 1/37; A oni poimawſzy Iezuſa/ odwiedli do Káiáſy Arcyoffiárniká/ gdzie ſię byli Kśięża y ſtárſzy zeſzli. BudNT Matth 26/57, Matth 26/55, Mar 6/18[17], Ioann 10/39, Act 12/4, 3; Bo á ná coż w tákowych ſpráwách potrzebá ſię chłubić máiętnośćią twą choćia wielką/ áby ſię dla niey vrzędowi nie miáło godzić ćiebie poymáć? ModrzBaz 84v, 31, 85; ZA cżáſu Iulianá niezbożnego Ceſarzá/ wiele poimáno Chrześćian y w więzieniu dręcżono SkarŻyw 428, 46, 62, 74, 152, 273 (19); StryjKron 385 [2 r.]; NiemObr 9; KochWz 141; ArtKanc E3v; á to wſzyſtko vczyni/ on zuchwálec/ [...] wiedząc że go poimáć nie mogą/ áż przekonanego práwem. GórnRozm B3v, B4 [2 r.], C, C4, G2, Hv (11); PaprUp I3; LatHar 693, 694 [3 r.], 708 [3 r.], 720; Abowiem Herod poimawſzy Ianá związał go był: y wſádźił do ćiemnice WujNT Matth 14/3; A Arcykápłani y Pháryzeuſzowie wydali byli roſkazánie; ieſliby ſię kto dowiedźiał gdźieby był [Jezus]/ żeby oznaymił/ áby go poimáli. WujNT Ioann 11/57[56]; poimáli Apoſtoły/ y podáli ie do więźienia poſpolitego WujNT Act 5/18, przedm 19, Matth 21/46, 26/50, 55 [2 r.], 57 (36); Szláchćicá poymáć nie ma Stároſtá: wſzákze złodziéy, pozognik, męzobóycá, y który puſtoſzy wśi, zbóycá wſzędy zátrzyman bywa. SarnStat 498; O KMIECIV zbiegłym, iáko go Stároſtá poymáć y wydáć winien. SarnStat 523, 66, 135, 452, 495, 496 (17); SiebRozmyśl B3; Ieſzcże to nie wielka winność/ gdy kto vkrádnie Bo to cżynić może/ áby ſie od głodu rátował: á gdy go poimáią/ śiedmioráko nádgrodźi. PowodPr 79, 31; SkarKaz 315b; áby nikt áni żaden vrząd naſzkodliwſzego złośniká w kośćiele poimáć nie śmiał SkarKazSej 680b, 692b, 701b.

poimać o co (3): BielKron 185; A iż był Ceſarzá Konſtánſa wtorego zwiodł/ kazał o to Papieżá Marćiná poimáć: y [...] ná wygnanie poſłał. SkarJedn 140; SkarŻyw 124.

poimać na czym (4): GroicPorz kk; Vrząd świecki/ wnocy poimał dwu kápłanu ná grzechu SkarŻyw 413. Cf »na uczynku świeżym poimać«.

W połączeniach szeregowych (7): Abi thwoya Kro.mcz raczil poſlacz ſzwoych dworzan [...] thich lotrow ſchvkacz y poymacz y podacz ych komv thwoya Kro.mcz roſkazeſch. LibLeg 11/168; RejZwierc 34; dopuśćiłeśſię [Chryste] obrzezać/ od Zydow ná wzgárdę podáć/ poimáć/ związáć/ á w powrozách Annaſzowi/ Káiphaſzowi/ Herodowi/ y Piłatowi ſtáwić LatHar 277, 729; WujNT 688; SarnStat 669; Gdyż Pánu dźiedźicżnemu wolno záwſze rodźicá ſwego [tj. kmiecia]/ y z kráiu świátá/ by też w nawiętſze vćiążenie z nalepſzego bytu wźiąć/ poimáć/ związáć/ trapić/ więzić/ bić/ y gárdło wźiąć/ według zdánia ſwego PowodPr 68.

W przeciwstawieniu: »poimać ... wypuścić« (1): Leſtko cżarny przyiechawſzy do Krákowá [...]/ pány przećiwne ſobie kthore poimał dobrowolnie wypuśćił/ y inne wfzytkie tákowe w łáſkę przyiął. BielKron 365v.

W charakterystycznych połączeniach: poimać (a. dać poimać) i dać do więzienia (ciemnice) (5), i dowieść ((przy)wieść [przed kogo, do kogo, dokąd]) (4), i obiesić, i na pal wbić, i posadzać (2), i posłać [komu, dokąd] (2), i potracić (potracenie) (2), i skarać, i (dać) ściąć (4), i w więzieniu mieć, w więzieniu umorzyć, i (dać) wsadzić (do ciemnice, więzienia, wieże) (11), i wydać (1), i zabić (2), i związać (więzac) (6); poimawszy (a. dawszy poimać) końmi roztargać, odwieść [do kogo], okować, podać do ciemnice, podać w ręce [komu] posadzać, posłać [komu], (dać) potracić (2), potrzymać, prowadzić, przysłać, do urzędu dać (2), do wieże wrzucić, wieść do kogo, na więzienie posłać, wsadzić (posadzić) do ciemnice (więzienia) (3), wydać dokąd na wygnanie posiać, związać.

Zwroty: »na uczynku świeżym, za świeża poimáć [na czym]« (1:1): GOrące Práwo gdy kogo zá świeżá poimáią/ zwłaſzczá ná Mężoboyſtwie á gwałćie/ trwa cztery á dwádźieſćiá godźin. GroicPorz m4; Drudzy iáwni złodźieie/ ktorych ná vcżynku Ná świeżym poimáią/ y wodzą po rynku KlonWor 8.

»do urzędu, na urząd poimać« (1:1): RejZwierc 93; Lecż cżárt pobudził pogáńſtwo/ iſz obudwu Apoſtołow do vrzędu poimáli/ y wſadziwſzy do więzienia rozmáićie dręcżyli. SkarŻyw 385.

»więźnia(-e) poimać« = captivum captivare JanStat, JanPrzyw (4): Zapłátá temu kto więzniá poima. SarnStat 135, 135, 451, 891.

»poimać zdradą« = dolo apprehendere PolAnt; dolo tenere Vulg [szyk zmienny] (6): Ieſuſa pojmali zdradą i zabili MurzNT Matth 26/4; BudNT Matth 26/4; LatHar 689, 703; y rádźili ſię ſpołu áby Ieſuſá zdrádą poimáli y zábili. WujNT Matth 26/4, Mar 14/1.

»poimać złodzieja, złoczyńcę« [w tym: za co (1)] [szyk zmienny] (4:2): stharoſthowye moczny bądą kazdego zlodzyeyea moczą pana szwego poymacz y obyeſzycz. MetrKor 34/134v; LibLeg 11/91, 184v [2 r.]; A ktoby też tákiemu ſłudze przymowił co złodzieiá poymał zá wyſtępek/ tákiego ſámego co przymowi czyniem bezecnym. UstPraw D; SkarKazSej 701b.

Szereg: »gonić i (albo) poimać« = insequi ac capere Modrz; insequi et apprehendere JanStat (2): ModrzBaz 31; którzyby tym/ którzy gonili [złodziei i złoczyńców] álbo poymáli/ bezecność zádawáli/ w tęż winę bezecnośći zárázem niech wpádną. SarnStat 648. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
Przen (2):

W połączeniu szeregowym (1): Abowiem to ſlowo offiárowáć ſyná Bożego nic nieznámionuie inſzego/ iednoco znowu więzáć/ poimáć/ vplſáć/ bitzowáć/ koronowáć/ á krothko mowiąc/ mętzyć/ zábiáć/ krew iego deptáć/ y wylewać [!]. KrowObr 178.

Zwrot: »złodzieja poimać« (1): Lecż młynárſka koſzulá tá nawiętſzą moc ma/ Bo káżdy dzień bez zbroie złodzieiá poima. RejFig Dd3v.
β. Schwytać kogoś na gorącym uczynku [z czym] (1): Oćiec tego Młodźieńcá te dwá liſty mi dał. (–) Przyiáciel to Moy. iużem go poimał z licem: żem mu liſty Dał powiáda CiekPotr 69.
b. O zwierzynie i rybach: upolować, złowić (15): BibRadz Luc 5/5; Pan rzekł: Puśććie śieći wpráwo łodki/ á wnet poimaćie. y ták ſię zſtało: Poimáli wielkość ryb/ ták iſz wyćiągnąć ich niemogli. SkarŻyw 599, 596 [2 r.]; WujNT Luc 5 arg, 9, Ioann 21 arg, 10.

poimać komu (1): Poimayćie nam liſzki málutkie/ ktore każą winnice: Boć winnicá náſſá zákwitłá. Leop Cant 2/15.

W charakterystycznych połączeniach: poimać liszki, ptaka, ryby (6), zwierzę.

Zwrot: »poimać w łowiech« (1): ktory poima zwierzę álbo ptaká włowiech ktore może być iedziono [qui venatus fuerit venatione, bestiam, vel avem]/ niech wyleie krew iego/ y niech ią nákryie piaſkiem. BudBib Lev 17/13.
Przen (3): Abowiem bez mey niewinnośći zákryli przedemną doł ſieći ſwoich/ á bez przyczyny wykopáli doł ná duſzę moię. Niechay nań przyidźie vpadek o ktorym nie wie/ á ſieć kthorą zákrył niechay go ſámego poima/ y niechay wpádnie w tenże doł. BibRadz Ps 34/8; Niewiem czym ſię dzieie/ iż nie pomaga im poſelſtwo twoie y wołánie moie. do pokuty rzadki bárzo powſtáie. [...] Chytre ryby od śieći twey vćiekáiąc/ poimáć ſię nie dáią. SkarKaz )(3.
a) Żart. (1): Zyadł [kozieł] piſkorza żywégo/ piſkórz niećiérpliwy strawięnia nieczekáiąc/ przepadł przezeń żywy. Kozieł go w rzyć drugi raz: on drugi raz z rzyci [...]. Myśli koźieł co czynić: [...]. Piſkorzá połknął/ á rzyć przyćiſnął do sćiány/ Y ták gońcá poimał trzy kroć przeiechány. KochFr 124.
α. Złapać rój pszczół (1): Ten iuż bywa ich [pszczelnych rojów] Pánem/ y ten ie otrzyma/ Kto ie ná drzewie ábo ná płoćie poima. KlonWor 25.
4. Ożenić się, wziąć za żonę [kogo] (1): Potym gdy vmárł Antyochus/ námowiłá Láodycen Selewká ſyná ſwoiego/ áby poimał Berenicen mácochę ſwoię á kroleſtwo wzyął BielKron 128; [Napierwei że w Liny proſtei krewnośći wzwyſzy na doł niewolno żadnem oſobam ſię poimać [...]. Iako y żadna Oica ſwoiego, dziada ſwego/ dziadowego Oica/ y tak dalei na doł licząc/ pod ſrogą karą ani poimać ni ćieleſnie vznać ma. UstKościel 166].

Synonimy: 1. brać, chwycić, chwytać, imać, jąć, pochwycić, ująć, wziąć; 2. zabrać; 3.a. jąć, niewolić, pobrać, pogarnąć, uwięzić; a.α. arestować, zaarestować, zabrać, zniewolić; b. ułapić, ułowić, złowić; 4. ożenić się, poślubić.

Formacje współrdzenne cf JĄĆ.

Cf POIMANIE, POIMANY

SBu