[zaloguj się]
[pdf]

NIEWOLIĆ (27) vb impf

W pisowni łącznej (26), w rozłącznej (1).

e oraz o jasne.

Fleksja
inf niewolić
indicativus
praes
sg pl
2 niewolisz
3 niewoli niewolą
praet
sg pl
3 m niewolił m pers niewolili
fut
pl
1 m pers niewolić będziemy
3 m pers niewolić będą
conditionalis
sg
2 m -ś by niewolił
impersonalis
praet niewol(o)no
participia
part praes act niewoląc, niewoląć

inf niewolić (9). ◊ praes 2 sg niewolisz (1). ◊ 3 sg niewoli (3). ◊ 3 pl niewolą (3). ◊ praet 3 sg m niewolił (4). ◊ 3 pl m pers niewolili (1). ◊ fut 1 pl m pers niewolić będziemy (1). ◊ 3 pl m pers niewolić będą (1). ◊ con 2 sg m -ś by niewolił (1). ◊ impers praet niewol(o)no (1). ◊ part praes act niewoląc (1), niewoląć (1) CzechEp (1:1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w,

1. Podporządkować sobie, czynić zależnym, pozbawiać wszelkich praw; addicere a. asserere a. redigere aliquem in servitutem, iniungere alicui servitutem Cn [kogo] (10): CzechEp 334; Więc rádá Koronna nie dopuśći tego Krolowi/ żeby nád prawo/ nád ſwą prżyśięgę miał co czynić/ á ludźi niewolić GórnRozm C2v; kiedy Krol/ ábo Kśiążę pocznie niewolić ludźie/ prżeſtąpi tęn kres/ ktory iemu ieſt zámierżony GórnRozm M4v, M4v.

W połączeniu szeregowym (1): Poddane nasze nam niſczą niewolą ypod moc swą przywodzą my albo nie smiemy albo się boimy y zwłoki czyniemy ActReg 14.

W przeciwstawieniu: »niewolić ... rozkazywać podług prawa« (1): gdy on zwierżchni Pan/ w Pánowaniu ſwym má miárę/ nie niewoli ludźi/ ále roſkázuie podług práwá. GórnRozm M4v.

W przen (2): bo to ieſt maxima inſania, dręcżyć boleſcią ciáło ſwe/ y ſmyſły ſwe do vthrapienia niewolić/ wiedząc że themu nic ſie podołáć nie może/ áni boleśći vmnieyſzyć. Phil N.
Szereg: »niewolić i wiązać« (1): Tyránny one ktore ſercá ludzkie niewolą y wiążą: to ieſt łákomſtwo/ cżći prágnienie/ y roſkoſz ćieleſną/ dáleko od śiebie zwoiowáne/ odegnał. SkarŻyw 317.
Przen: Czynić oddanym [kogo komu] (1): Wielkieć dźięki oddawam/ iż w ćiężkiéy chorobie Służąc mi/ O Iozepbie/ niewoliſz mię ſobie. Y náwiedźiłeś mię tu: o bym ia téż mogłá W czym ći ſłużyć/ rádábym z ſercá pomogłá GosłCast 57.
a. Więzić, trzymać w więzieniu [kogo] (1): y ma śiedźieć na dnie w wieży rok pro poena publica, iż ſobie równégo poymał y niewolił: y znowu ma tyle troie śiedźieć/ iáko go długo w więzieniu trzymał/ ſub poena infamiae SarnStat 627.
2. Zmuszać do czegoś, przymuszać [w tym: kogo, co (9)] (10): iákie też było to moię krzcżenie/ y cżym mię/ ábo bez mey wiádomośći y zezwolenia gwałtem/ y cżárowano y niewolono CzechEp 85; iż monéty bić okróm dozwolenia Séymowégo wedle praw opiſánych/ áni téż inną mynicą żadną z innych pańſtw náſzych Korony niewolić nie będźiemy [Quod monetam, praeter consensum Comitiorum, iuxta iura eo nomine conscripta non cudemus JanStat 371]. SarnStat 406.

niewolić do czego (6): SkarJedn 244; to mowi o Arryanách/ ktorzy wten cżás Biſkupy Kátholickie/ do odſtąpienia práwey wiáry o Synu Bożym niewolili SkarŻyw 394; Wáleryanus Chrześćiány zroſkazánia Dyoklecyaná Ceſarzá/ gubił/ y do báłwochwálſtwá niewolił SkarŻyw 552, A4; CzechEp 174; CzechEpPOrz **.

cum inf (1): Złożyć wſzyſtki fráſunki ieſt to ná twéy woli: Bo córę ofiárowáć nikt ćię nie niewoli. ZawJeft 32.

Przysłowie: tego głowá boli/ Stára Polſka przypowiéść/ kto ſobie nie woli. PudłFr 31.
Zwrot: »niewolić sobie« (1): PudłFr 31 cf Przysłowie.
3. Krępować kogoś, ograniczać; zobowiązywać kogoś [kogo, co] (7):

niewolić ku czemu (1): Ześ mię też W.M. dárowánim Wędzidłá I.M.X. Ieronimá Powodowſkiego/ Kánoniká Poznáńſkiego/ y záleceniem tych kśiąg iego ná przeſzłym Seymie Wárſzowſkim/ práwie iákoby ku wſzytkiemu temu niewolił. CzechEpPOrz *2.

niewolić czym (5): Lecż co komu przyſtoi/ záchować káżdego/ Nicżym powinowáctwá nie niewolić ſwego. RejZwierz 3; Wierne z pogánow, od Apoſztołow wyucżone, do vstaw żydowskich przyćiągaiąc, y nimi ie niewoląc CzechEp 410, 10; CzechEpPOrz *2; ReszList 181.

niewolić w czym (1): Ale któréby [rzeczy] potym zápiſowáné álbo dárowáné bydź miáły/ oſoby náſzéy niewolić w tym niechcemy. SarnStat 91.

W przeciwstawieniu: »niewolić ... oswobadzać [czym]« (1): Lecż ia da Pan Bog/ ktoremu vfam/ od tego ſię hámowáć będę: tylkoż prawdy zbytnim folgowániem nie niewoląc z inſzey ſtrony/ gdy ią z drugiey oſwobodzáć będę. CzechEp 10.

Szereg:»(nie) wiązać ani, (i) niewolić« (2): Bo ná ſłowá Filozowſkie/ ktore z Athánázego przywiodł/ nie niedbamy/ ty nas nie wiążą/ áni niewolą. CzechEp 347; ReszList 181.

Synonimy: 1.a. więzić; 2. przymuszać.

Formacje współrdzenne: poniewolić, zniewolić; poniewolać, zniewolać.

Cf NIEWOLĄCY, NIEWOLENIE, NIEWOLON

TG