[zaloguj się]
[pdf]

POJĄĆ (583) vb pf

W inf, praet, con i part o jasne; w fut i imp pó- (6) KochDz, WyprPl, SarnStat (4), po- (3) OpecŻyw, MurzNT, Mącz.

Fleksja
inf pojąć
praet
sg pl
1 m pojąłem, -m pojął m pers
2 m pojąłeś, -ś, -eś pojął m pers -ście pojęli
3 m pojął, jest pojął m pers pojęli
f pojęła m an
n pojęło subst
plusq
sg pl
3 m był pojął, pojął był m pers pojęli byli
f była pojęła m an
imperativus
sg pl
2 pójmi pójmicie
3 niechåj, niech pójmie
conditionalis
sg pl
1 m pojąłbych, bych pojął, pojąłbym m pers bychmy pojęli, bysmy pojęli
2 m byś pojął, by pojął m pers byście pojęli
f byś pojęła, by pojęła m an
3 m pojąłby, by pojął m pers by pojęli
f by pojęła m an
con praet
sg
3 m by był pojął, bodaj był pojął

inf pojąć (195). ◊ fut 1 sg pójmę (5). ◊ 2 sg pójmiesz (10). ◊ 3 sg pójmie (40). ◊ 1 pl pojmięm (1) MurzNT, pójmi(e)my (1) LubPs. ◊ 3 pl pójmą (3). ◊ praet 1 sg m pojąłem, -m pojął (12). ◊ 2 sg m pojąłeś, -ś, -eś pojął (7). ◊ 3 sg m pojął (149), jest pojął (1) LibMal. f pojęła (5). n pojęło (4). ◊ 2 pl m pers -ście pojęli (1). ◊ 3 pl m pers pojęli (9). ◊ plusq 3 sg m był pojął (18), pojął był (9); był pojął LibLeg, LibMal, RejKup, KromRozm II, GliczKsiąż, Mącz, BudNT, StryjKron, WujNT (2); pojął był RejZwierc (2), CzechRozm; był pojął : pojął był Leop (1:1), BibRadz (1:1), BielKron (5:3), BudBib (1:1). f była pojęła (1). ◊ 3 pl m pers pojęli byli (2). ◊ imp 2 sg pójmi (13). ◊ 3 sg niechåj, niech pójmie (7). ◊ 2 pl pójmicie (2). ◊ con 1 sg m pojąłbych, bych pojął (3) OpecŻyw, BielSat, BielRozm, pojąłbym (1) CiekPotr. ◊ 2 sg m byś pojął (4) Mącz (2), PaprPan, CiekPotr, by pojął (3) GliczKsiąż (2), HistRzym. f byś pojęła (1), by pojęła (1) HistRzym (1:1). ◊ 3 sg m pojąłby, by pojął (36). f by pojęła (4). ◊ 1 pl m pers bychmy pojęli (1) RejPosWiecz2, bysmy pojęli (1) LatHar. ◊ 2 pl m pers byście pojęli (1). ◊ 3 pl m pers by pojęli (1). ◊ con praet 3 sg m by był pojął (1), bodaj był pojął (1). ◊ part praet act pojąwszy (29).

Sł stp notuje, Cn s.v. uprząść, Linde XVI – XVIII w.

1. Schwycić, złapać; ująć ręką; apprehendere HistAl, PolAnt; adsumere PolAnt; arripere, concipere Mącz [kogo, co] (10): Ale Ządoſćz poiąwſzy go/ jmie mu mowićz ForCnR B4v; Alberte póymi koniá. Bądźże łáſkaw bráćie. (–) Bodayże Wáſzność zdrów był/ łáſkáwy Práraćie [!]. (–) Coć ſie widźi Alberte dobrzechwá kupiłá WyprPl B4v.

pojąć za co (4): Zathem lichtarzem [...] na thegoſz wyerzchowſkiego vderzel, y dobyezawſchigo za ſtolem za wloſſigo ieſth poyall y wloczil po yzbye LibMal 1545/102v. Cf Zwrot.

Zwrot: »pojąć za rękę« (3): HistAl L7; A on poiąwſzy za rękę tegoto nie widomego [adsumens manum caeci] wywiódł go precz MurzNT Mar 8/23; HistRzym 21.
Przen (3):
Fraza: »oko nie może pojąć« = nie można nasycić się widokiem (1): Wſzytkić rzecży ſą trudnieyſze niż ie człowiek wymowić może/ thák iż oko widząc ie/ nie może ich poiąć [non satiatur oculus videndo] BibRadz Eccle 1/8.
Zwroty: »pojąć za prawicę« (1): TAk mowi Iehowa pomázańcowi ſwemv/ Koreſzowi/ ktorego poiąłem zá prawicę [cuius apprehendi in dextram]/ ábych położył przed oblicżem iego narody BudBib Is 45/1.

»pojąć przyczynę« = wykorzystać dogodną sposobność, okoliczność (1): Arripere occasionem recuperandi, Poyąć álbo wziąć przyczynę/ przyść ku ſwemu. Mącz 346b.

a. Otrzymać (1): Vadimonium concipere, Formę/ minutę álbo kopiyą zapiſu zákładnego poyąć wedle którey ſie yeden zápiſáć ma. Mącz 476a.
2. Wziąć z sobą, przyprowadzić, zaprowadzić dokądś; adsumere (assumere) PolAnt, Vulg; admovere, ducere Vulg [kogo, co] (30): Przeto wezwáwſſy Pilát k ſobie niéktoré ſlugi żydowſkié ij kázál ijm rzekątz: Poymicie tego Iezuſa [...] a zewlekwſſy vwiążciéż go v ſlupa ij ſkarzcież go dobrze OpecŻyw 124v; Leć on wypędźiwſzy wſzyſtki/ poiął oica dźiécięcia onego i matkę i ty ktorży zniem byli/ I wnidźie tam kędy dźiécię leżało MurzNT Mar 5/40; I s ſtałośię [!] [...] że on poiąwſzy Piotra i Iána i Iakuba/ wſzedł na gorę modlićśię [!] MurzNT Luc 9/28; Y poiąwſzy go [Pawła]/ wiedli go do ſwego kollegiom [apprehentum eum ad Areopagum duxerunt] Leop Act 17/19, Mar 5/40; Goski A6; BielKron 13, 116; HistRzym 26.

pojąć do kogo (1): Poięli go potym do Albánuſá Hetmaná Ceſarſkiego/ ná wiecżerżą BielKron 230.

pojąć dokąd (4): Bacżąc pánowie iż wdzyęcżnym gośćiem Gwilelm v krolewny/ poięli go ná zamek/ y chćieli oddáć w małżeńſtwo s krolewną BielKron 381, 109v; Ale on mieſzcżánin poiął go do ſwego domu ze wſzytką cżeládzią iego. HistRzym 34v, 17v.

pojąć skąd (1): ktora poiąwſzy s ſobą drugie dzyewecżki z namiotow nieprzyiacielſkich/ vprośiłá ſie v ſtrożow áby ią puśćili vmyć ſie do rzeki. BielKron 106.

Zwroty: »pojąć za rękę« (1): Wyſzedſzy tedy Ceſarz z páłacu/ á vyźrzawſzy Iowinianá/ poiął go z ſobą zá rękę/ y kazał iemu podla ſiebie ſtać HistRzym 46v.

»pojąć ku sobie« (1): Piotr poiąwſzy go [Jezusa] ku ſobie [assumens eum] począł j gromić MurzNT Mar 8/32.

»pojąć z sobą« = ducere secum Vulg [szyk zmienny] (13): A takoż ſſedl zaſie w wiétnicę/ poiąwſſy z ſobą milégo Iezu Kryſta/ ktorégo był wywiodl żydom przed wiétnicę OpecŻyw 130; Miły towarzyſzu poymi s ſobą niektore dobré ludźi/ a ijdź przed pana ForCnR B4v; MurzOrt Bv [2 r.], B2; Leop Gen 22/3, 1.Mach 10/77; BielKron 106, 442v; Thedy iednego dniá poiąwſzy ią z ſobą przechadzał ſie znią wedle Morzá HistRzym 14v, 46v, 67v; iż nie thylko ſámi rodzicy ku chwale Bożey ſzli do Ierozolimy/ ále poięli s ſobą dzyeciątko Páná Iezuſá RejPosWstaw [412]v.

Przen [w tym: skąd dokąd (1)] (2):
Szereg: »wziąć (a. pobrać) i pojąć« (2): Ośmdźieśiąt lat [...] Czekáłá śmierć/ żeby był Gąſká mówił grzeczy. Nie mogłá ſię doczekáć/ błaznem go ták wźięłá/ Y tąż drogą/ gdźie mądré záymuie/ poięłá. KochFr 131; Bo im Pan niebo odewrze/ á k ſobie ie pobierze/ y poymie z śmierći w żywot wiecżny/ gdźie iuż ieſt przybytek przeſpiecżny. ArtKanc A13v.
3. [Schwytać, złowić [co]: Gdy tedy wyſtąpili na ziemię/ virzą a ono węglé roſpáloné leży i rybę na nich położoną i ktęmu chléb/ Rzecze im Iezuſ/ przynieście ryb/ ktoreście terás poięli MurzNT Ioann 21/10.]
4. Wziąć, zabrać coś a. kogoś od kogoś [kogo, co] (5):
a. Wziąć jako łup wojenny (1): A ia [...] Komu ſie loſem/ ábo ná dźiale doſtánę? Ten żonę Hektorowę ſobie obiecuie/ [...] Antenorową drugi prágnie poiąć żonę GórnTroas 11.
b. Ukraść (4): ZapWar 1513 nr 2064, 1536 nr 2552; Poiąłem nieboraká [konia] w polu/ nie w oborze/ Ná łące popyſkáney/ ná świnim vgorze. KlonWor 19.

pojąć z czego (1): Iakom ya nyepoyąl s-zogroda iego srzepcza dropiasthego y dwu kobilv yedney wroney a drugyey rydzey ZapWar 1536 nr 2552.

5. O przekazie słownym lub tekstowym: przejąć, zaczerpnąć [co] (3):

pojąć od kogo (1): Apoſtołowye też/ od ktorycheſmy myeli poyąć prawdźiwy wykład piſmá/ y owſſem j vſtny y też ćiche á zwyczáyne podánya/ ktorych w piſmye nyemáſz/ [...] dawno pomárli. KromRozm II ſ.

pojąć z czego [= skąd] (2): Naprzód ſtych to błędów pięcioro kacerſtwo vſłyſzemy i tudźieſz ná nie ſpiſma ś krotką odpowiedź poimięm MurzNT 91; KuczbKat 190.

6. Poślubić, wstąpić w związek małżeński (410): A co powiedaſz/ iż odſyła vrżąd źiemſki rżeczy duchowne/ do duchownego práwá: bá odſyłáć/ gdy kogo nágánią/ że nie ieſt legitimus ábo legitima; ále kto wę [!] krwi [tj. krewnego] ſwego kogo poimie/ o to pozwu nie widźialem. GórnRozm D2v.
a. O mężczyźnie: ożenić się, wziąć sobie za żonę; ducere Murm, Vulg, Mącz, PolAnt, Modrz, JanStat; accipere PolAnt, Vulg; uxorem accipere BartBydg; in uxorem accipere Miech; coniungere, in coniugem sumere, nubere Vulg; connubere HistAl; capere, desponsare PolAnt; uxorem ducere Mącz; habere in matrimonio Modrz; contrahere JanStat [w tym: kogo (= jakąś kobietę) (201), żonę, też drugą matkę dzieciom (179)] (389): Uxorem accipere, poyącz BartBydg 175; Zonę ſobie z rownego ſtanu poymoy. bo ieſthli z wyſſzego poymieſz, pany będzieſz mieć nad ſobą miaſto przyiacioł. BielŻyw 18; Vbogą poiąć lepak cieſzko ieſt, kto vboſthwu nieprzywykł BielŻyw 109, 50, 117; niebyła żadna v nich wina po ſmierci otcowey poiąć maczochę. albo też żonę bratowę MiechGlab [88]; LibMal 1544/89v, 1546/114v, 1551/164; RejKup d4v; MurzNT Mar 12/19, 21, 22; Tąć kaźnyą Páweł śwyęty karał Korynthczyká onego/ ktory był mácochę ſwoyę poyął KromRozm II m; Gdyby poyął cnotliwą/ głádką/ á bogátą/ mogłby ná tem przeſtáć GliczKsiąż P5, C2, P4v, P7 [2 r.], P7v [3 r.], Q, Q2 [3 r.]; GroicPorz C4v, gg4; Leop Deut 25/5, 7 [2 r.], Ruth 4 arg, 1.Reg 25 arg, 2.Esdr 6/18 (9); UstPraw B4v; BibRadz Iudic 14/8, 1.Par 4/18, 2.Esdr 6/18, I 274; ále Agár ſwoię miłoſnicę pirwſzą poiął/ s kthorą miał wiele ſynow BielKron 13v; Ieſliby kto wolny z wolną dzyewką to [cudzołóstwo] vcżynił/ ma dáć oycu iey pięćdzyeſiąt ſyklow ſrebrnych/ á ią chowáć zá żonę/ áż ią komu wyda álbo ſam poymie BielKron 44v; Perdykás [...] vmyſlił poiąć ſioſtrę Alexándrowę Kleopátrę BielKron 127, 20v, 21v, 44v [3 r.], 45, 47v (41); Superduxit liberis novercam, Poyął mácochę ná dziećy. Mącz 97a, 233a, 284d, 340a; HistRzym 5, 19, 40, 107; iż gdyby brát ktory sſzedł bez potomſtwá/ tedy drugi brát powinien ieſt małżonkę iego poiąc RejPos 230; Drugi mowił poiąłbych y Swinię z obory/ Gdyby dáłá pieniądze/ do moiey komory. BielSat D4 [idem BielRozm]; WujJud 143v [2 r.]; Záś wdowy y rozwiedzioney y plugáwey nierządnice/ tych niepoymie/ lecż dziewicę zludu ſwego wezmie zá żonę BudBib Lev 21/14, Gen 25/19, I 67a marg, 1.Par 4/18, 2.Esdr 6/18, Os 1/3; BudNT Matth 22/24, Mar 6/19[18]; CzechRozm 151; PaprPan [Hh5]v; Cżemu one tego ktoby pánnę zgwałćił/ nie przymuſzáią do tego áby ią poiął ModrzBaz 100v, 53v; StryjKron 125 [2 r.], 462, 552, 627, 712; ZapKościer 1582/35v, 1585/59v; BielRozm 31; ActReg 157; niech brát iego poymie żonę iego/ y wzbudźi naśienie brátu ſwemu. WujNT Matth 22/24, Matth 5/32, 19/9, Mar 6/17, s. 148, Mar 12/21 (9); in linea recta nie może nikt poiąć, ták iżeby y Abráám teraz ożył, nie mógłby ſie ożenić. SarnStat 600; Iż ieſliby kto nieośiádły poiął dźiéwkę którégo kmiećiá ośiádłégo/ v niéy ná ośiádłośći mieſzkáć ma SarnStat 666, 587, 588, 631; By iáko ſię frymárczyć. poiąłbym ia twoię, Tybyś teſz poiął moię. CiekPotr 6, 26, 27.

pojąć u kogo (5): Gdy loźny poymie dźiewkę v kmiećiá oſiádłego dźiedźiczkę tedy ten lozny ma być dziedźicem UstPraw B4v; Potomek tego Stániſłáwá [...] poiął Sioſtrę v Waſilá Wielkiego Xiędza Moſkiewſkiego StryjKron 395, 90, 547. Cf »pojąć żonę«.

pojąć z czym (5): Poyąłes myę s pyenyądzmi wyelkyemi/ nye godzyenes myę był/ danoć po mnie doſić/ wzyąłes cżegos nye myał GliczKsiąż Qv; BielKron 100v; Potym ſie był ożenił/ poiął był z imieniem nieiáką Koſnownę s Sędziſzowá RejZwierc 274v. Cf »pojąć żonę«.

Zwroty: »pojąć w małżeństwo, w małżeński stan« [szyk zmienny] (2:1): A s tądże to ieſt/ iże Oyćiec y Mátká [errata zmienia: Oyćiec y Syn] iedney Fámiliey mogą poiąć w Małżeńſtwo mátkę y Corę iey drugiego rodzáiu GroicPorz gg4; nietylko śie tá pożądliwość zábrania zá ktorą cudzołożnik żony cudzey pożąda/ ále też y oná/ ktorą będąc kto zięty/ pożąda tego áby cudzą żonę w małżeńſtwo poiąć mogł. KuczbKat 350; StryjKron 121.

»pojąć niewiastę« = mulierem a. uxorem accipere PolAnt [szyk zmienny] (3): KuczbKat 350; niewiáſty rozwiedzioney od mężá iey nie poymą BudBib Lev 21/7, Deut 22/14.

»pojąć pannę (a. panienkę), dzieweczkę (a. dziewicę, a. dziewkę)« [szyk zmienny] (10:7): a dlá tego nieieſt podobno/ abych tako mlodą ij tako dóſtoyną dziewicę poiąl. OpecŻyw 5v; Monogamus, qui duxit uxorem virginem. [...] Ktory pánnę poyął. Murm 169; LibMal 1544/89v; GliczKsiąż Q2; KrowObr 226, 232; UstPraw B4; Poymę ſobie kſwey woli vbogą dziewecżkę/ Wyćwicżę ią pomyſli ſobie by owiecżkę. RejFig Dd2v; BielKron 44v, 220; HistRzym 6, 56, 57, 107; RejPos 343; ActReg 130; Phil Q4.

»pojąć sobie« = coniungere sibi Vulg; accipere sibi PolAnt [szyk zmienny] (28): FalZioł V 49v, 53; BielŻyw 47, 166; Moy pan Crol yego m yſz sdawna przyaczielem yeſth C. Ianowy yeſcze gdi sobye byl syoſtrą yego za malzonką pyerwſzą poyanl LibLeg 7/34v; GliczKsiąż P7; Przetho poiął ſobie więcey żon y nałożnic z Ieruſalem Leop 2.Reg 5/13, Ruth 4 arg, 3.Esdr 9/36; RejFig Dd2v; Ten Lámech poiął ſobie dwie żenie BibRadz Gen 4/19, Gen 27/46, 28 arg, Deut 28/30, Iudic 19/1, 2.Esdr 13/23, Dan 13/2; BielKron 92v, 154v; Tá pánná ieſtći krolewná/ á ia poymę ſobie onę zá żonę. HistRzym 5, 5, 56; BudBib Gen 11/29, Os 1/2; PaprPan F4; BielSjem 3; ſkąd niektorzy chćieli dowieść żeby ſię komu godźiło/ żonę dla cudzołoſtwá opuśćiwſzy/ inną ſobie poiąć. WujNT 164, 725.

»pojąć żonę, małżonkę« [w tym: u kogo (1), z czym (2); z przydawką rzeczowną (27); drugą (a. wtorą) (26), trzecią (9), dwie żenie (4), trzy żony (1), inszą (a. in(n)ą) (21), nową (1)] = ducere uxorem Murm, Vulg, PolAnt; accipere uxorem PolAnt, Vulg; connubere uxorem HistAl; coniungere uxorem Vulg; accipere mulierem, desponsare uxorem PolAnt [szyk zmienny] (174:2): BierEz C4v, Mv; OpecŻyw 5v; Trigamus, qui tertiam duxit uxorem [...]. Ktory trzećyą żonę poyął. Murm 170, 169; FalZioł V 49v, 50v, 53 [2 r.], 54; BielŻyw 47, 50, 110; wgich zakonye bilo napiſſano ze wolno poyacz ynſchą zoną themv przi kthorym pyrwſcha thak długo nyemyeſchka LibMal 1554/190v, 1545/108; HistAl A3v; MurzNT Mar 12/20; Iſcye tho ieſt dar boży wielki s cnotliwą ſie ożenić/ s cnoty małżonkę ſobye poyąć. GliczKsiąż P7; Moim zdánim do małżeńſtwá gdyby kto vmyſlił wnye wſtąpić/ wyelkyego á zbytnyego bogáctwá nye trzebá/ ták żeby myał z wyelkim bogáctwem y pyenyądzmi żonę poyąć. GliczKsiąż Q, C2, D8v, O4v, P, Pv [2 r.] (12); GroicPorz o3v, gg4; Kxiądz żonę pánnę poymie/ á nie wdowę áni porzuconą. KrowObr 232, 225v, 232v, 235v; Leop Gen 26/34, 2.Reg 5/13, 2.Par 13/21, 1.Esdr 10/44, 3.Esdr 9/36 (11); OrzList e [2 r.]; Synom co ma oćiec dáć poiąwſzy wtorą żonę. UstPraw B3v, B3, B3v, B4v; RejFig Ee3v; BibRadz Gen 4/19, 27/46, 28 arg, Deut 28/30, 2.Esdr 13/23; OrzRozm O4v; ábowim był Otho poiął drugą żonę z domu Burgundiyſkich kſiążąt BielKron 174v; Tego cżáſu Luter żonę poiął támże mniſzkę z klaſztorá BielKron 203v; Poiął był Matiaſz drugą żonę Beatę/ krolá Syciliyſkiego dziewkę BielKron 305; Napierwey Kápłani v nich żony máią/ ále gdy mu vmrze/ poiąć iney nie może BielKron 462, 13v, 14, 14v, 15, 19v (54); Quandoquidem uxor ducenda est, Gdyżwięc álbo Poniewaſz mam żonę poyąć. Mącz 338a; GórnDworz Q4v, Hh4v; Ktoraby rzecż z tych dwu lepſza byłá/ ieſli ieden mąż ma poiąć więcey żon/ ábo iedna żoná więcey mężow. HistRzym 72v; RejPos 18v, 157, 273; Olimpia [...]/ gdy iey powiedziano o iednym dworzáninie zacnym Alexándrowym iż ſie tákże z miłośći á nierozmyſlnie ożenił/ y z lekkiego ſtanu żonę poiął/ powiedáłá: Iż [...] RejZwierc 31v, 31v marg, 273v, Bbb3; KochMon 20; y mąż gdy od żony odiedźie/ gdyby nań to waſze vpalenie przyſzło/ muśiałby drugą poiąć. WujJud 210v; BudBib Lev 21/13, Gen 11/29, Deut 22/13, Os 1/2, Tob 4/13; BiałKaz I4v; CzechRozm 148v; PaprPan F4; StryjKron 150, 547 [2 r.]; PRáwo ieſt/ áby kápłan nie mógł poiąć żony KochFr 119; KochDz 107, 108; KochWz 138; BielSjem 3; ArtKanc K20v; Ale áni mąż inſzey żony/ áni żoná inſzego mężá poiąć nie może WujNT 80, 22, 35, Matth 19/9, Mar 10 arg, 12/20 (25); iż oyćiec máiąc ſyny/ gdy po mátce ich drugą żonę póymie [ad secundas nuptias convolaverit JanStat 558]/ nie będźie powienien [...] przerzeczonym ſynóm ſwym częśći dźiedźicznéy náznáczyć SarnStat 588, 588, 631 [2 r.], 1159, 1270 [2 r.]; CiekPotr 26.

»pojąć za żonę, za małżonkę« = accipere uxorem, mulierem capere PolAnt [szyk zmienny] (27:20): LibLeg 7/34v; KrowObr 226; Leop Ruth 4/5; UstPraw B4; Eſther ieſt kthorą Krol poiąwſzy zá żonę vczynił Krolową. BibRadz Esth 10/6, Iudic 19/1, Dan 13/2; Ptolomeus Fiſko/ więcey beſtya niż cżłowiek rzecżony/ ábowiem ſioſtrę ſwoię poiąwſzy zá żonę/ s ktorą gdy dzyecię miał/ kazał ie iey zieść BielKron 128v; Potym Boleſław poiął zá małżonkę Wiſeſłáwę iedyną dziedzicżkę kſiążąth Ruſkich BielKron 347v; Ian ſyn Galeácyuſow/ poiął zá małżonkę Izábellę wnucżkę Ferdynándowę krolá Neápolitáńſkiego BielKron 417v, 16v, 21 [2 r.], 28, 40, 43 (33); Nic inego nie żądam zá to wybáwienie/ thylko iżeby mię poiął zá żonę cżáſu powolnego. HistRzym 5, 5 [2 r.], 76v; niewiáſty choć od mężá opuſzcżoney/ drugiemu śie poiąć zá żonę niegodźi/ áżby mąż iey vmárł. KuczbKat 350, 350; Nierządnice zá żonę y plugáwey nie poymą BudBib Lev 21/7.

Przen (4): Rycerz ieſtći Kryſtus. Zoná iego ieſtći duſzá ktorą poiął przez krzeſt. HistRzym 109v.
Zwroty: »pojąć sobie« (1): ále on ſam iáko oblubieniec twoj poymie ſobie á vcżyni ſobie wdzyeczną oblubienicą duſzę twoię RejPos 44.

»pojąć żonę« (1): ZA twem długiem kazániem/ Xięże káznodźieiá/ Gody chćiał mieć goſpodarz: ále go nádźieiá Omyliła: bo obiad niechćiał poiąć żony [tj. nie został połączony z wieczerzą]/ Owa wieczerza przedśię/ y obiad zyedźiony. KochFr 120.

a) O zwierzęciu (1): bo [felchus] ieſt barzo moczne zwierzę y okrutne/ nie telko na inſzy rodzay: ale y na ſwoy/ bo z żoną ſwoią vſtawno walcży/ á gdy iednę zabije, tedy drugą poymie FalZioł IV 35c.
b. O kobiecie: wziąć za męża; accipere Vulg [kogo (= jakiegoś mężczyznę (10), męża (10))] (20): O modlitwie blogoſlawioné dziewice Marié gdy iey kázano Iozeffa poiątz. OpecŻyw 6 [idem] OpecŻywSand R nlb 2; Gdyby mieſzkáli bráćia poſpołu/ á ieden ſnich vmárł niemáiąc dziatek/ żoná vmárłego nie poymie inſſego/ ále ią poymie brát iego Leop Deut 25/5; BielKron 318v; ieſliby vmárł mąż iey/ wyzwoloná ieſt od zakonu; kogo chce niechay poymie/ tylko w Pánie Bodze. WerKaz 284.
Zwroty: »pojąć za małżonka, za męża« [szyk zmienny] (2:1): Tego tho Biwoiá pánná Káſsá poięłá zá małżonká. BielKron 318v, 340v; dobrze by ſie ſtáło żebyś tego to rycerzá Grzegorzá walecżnego ſobie zá mężá poięłá HistRzym 35v.

»pojąć męża« [w tym: inszego (2)] = accipere maritum, nubere Vulg [szyk zmienny] (10): KIedy dziewitza Mariá trzinaſcie lát miala tedy kſiążęta kaplańſkie iey mowili iżby męża poięla OpecŻyw 3, 3; OpecŻywSandR nlb 2; Leop Iudic 14/20, 1.Cor 7/36; HistRzym 35v, 111v; A iáko śie tey pożądác niegodźi ktora mężá inſzego poięłá KuczbKat 350; SkarŻyw 125; Bo ieſliby po rozwodźie niewiáſtá od poſłuſzeńſtwá mężá ſwego wolna byłá/ tedyby ſię iey bez wſzelákiego cudzołoſtwá godźiło poiąć mężá inſzego. WerKaz 284. [Cf też a. HistRzym 72v, WujNT 80.]

»pojąć z miłości« (1): thá byłá poięłá z miłośći Zawiſzę pachołka kraſnego ale vbogiego. BielKron 326.

»pojąć sobie« [szyk zmienny] (3): Leop Iudic 14/20; Vcżynię to dla ćiebie wſzytko iedno áby [tj. abyś] mię ſobie poięłá. HistRzym 54v, 35v.

7. Wykonać jakąś czynność umysłową (125):
a. Zrozumieć, poznać; arripere BartBydg, Mącz, Cn; apprehendere BartBydg, PolAnt, Cn; capere Vulg; accipere, habere Mącz; concipere Cn (104): Apprehendo, arripere, yąncz, ogarnącz, poyącz BartBydg 211; KrowObr 223 [2 r.]; Abráhám miał lat śiedmdzieśiąt/ gdy mu ſię P.B. vkazał/ tym obycżáiem iáko poiąć mogł SkarŻyw [282]; kto może poiąć niech poymie. WujNT 80, 80; Niechay powie: [...] Iże ociec kazał ie oddáć do rąk twoich. Iużeś poiął? (–) poiąłem práwie, y rad ſłucham. CiekPotr 59.

pojąć kogo (3): áboś też w.m. niechciał/ ábyſmy do końcá rozumieli/ bo ia ieden nie poiąłem w.m. GórnDworz X2v, D7v; Ludzie ſzaleni nie poymą go [Pana]/ á ludzie złośćiwi nigdy go nie vyrzą. BudBib Eccli 15/7.

pojąć co (80): KłosAlg A4v; Człowiek iaki ieſt ſprzyrodzęniá ſwego/ nie może tych rzeczy poiąc/ ktoré ſą ducha Bożego. MurzHist R2; KromRozm III B6v, C; Co iżby rodzicy lepyey poyęli/ nádkniem tu rzecż tę podobyeńſtwem yednym. GliczKsiąż M8v, B8v, G, K4v, L2v, N3v; GroicPorz bb; Nie wſzyſcy mogą poiąć tey mowy/ ále tylko ći/ ktorym ieſt dano. KrowObr 222v; Tych złych ludźi náuká y kácerſtwo głupie [...] nálázło ſobie godne żaki/ ty kthorzy nic lepſzego/ áni wyżſzego poiąć nád to oni niemogli OrzList f; BibRadz *4; A gdy widzyał lud proſty/ ktorzy iego náuki poiąć nie mogli/ wroćił ſie do Ieruzálem BielKron 141v; KochSat [C2]; KwiatKsiąż D3, F3; Mącz 42c, 346b [2 r.]; bowiém onych trudnych á ſkrytych rzeczy/ których rozumem śięgamy/ nie może proſty á niećwiczóny náukámi człowiek łatwie poiąć. OrzQuin Aa2; SarnUzn Bv; SienLek Vuu3; káżdy go zrozumie/ bo piękne ſłow vſádzenie/ łatwie poiąć GórnDworz F8v, F4, F8v; RejPosWiecz2 91; RejPosWiecz3 98; Ale tho łácniey poymieſz gdy niżey naydźieſz náukę o dwu Adámiech/ w iednym cżłowiecże odrodzonym. GrzegŚm 19; KuczbKat 1, 15, 125, 145, 400; CzechRozm A4v, 2v, 150, 185v, 216v, 223, 237; KarnNap D3; Kto twóy/ niesmiertelny boże/ Gniéw ſtráſzliwy poiąć może? Kto w boiáźni twéy żyć vmié/ ten/ co twóy gniéw ieſt/ rozumié. KochPs 137, 202; SkarŻyw A3, 121; CzechEp 68 [2 r.], 327; KochFrag 28; OrzJan 9; LatHar 586, 595; gdyż y ná on czás wiele vczniow Páńſkich/ ktorzy y cudá iego widáli/ y náuki ſłucháli/ przećię ſię oto gorſzyli/ y Páná opuśćili: iż ták wielkiey táiemnice poiąć nie mogli. WujNT 333, przedm 17, Matth 9/12, s. 237; JanNKar H4; Bo y tu poiąć cáłéy rzeczy trudno, y ku pámięći, y ku wyrozumieniu ieſcze trudniéy iest. SarnStat *6, 147; Rzeczy tych ná ktore pátrzym nátury nie znamy/ y ſámi ſię nie znamy: á iáko Bozkie rzeczy poiąć możem? SkarKaz 277a, 636a; KlonWor 1. Cf pojąć co przez co; co o czym; co na czym; Ze zdaniem dopełnieniowym; »w myśl swoję pojąć«, »rozumem pojąć«.

pojąć co przez co (1): zwłaſzcżá my ludzie ćiáłem obłożeni/ ktorzy rzecży duchowne y niewidome wnet wzápomnienie puśćiem: á poiąć ich iedno przez zmysły ćieleſne niemożem: y po widomych á ćieleſnych/ niewidomych ſię y nie ćieleſnych dopytawamy. SkarŻyw 301.

pojąć co o czym (1): Ego admiratione quadam virtutis eius ille vicissim opinione fortasse nonnulla quam de moritus meis habebat me dilexit, Ia dla ſpodźiewienia oſobliwey cnoty yego/ ón záś dla mnimánia ſnadź nieyákiego/ któreſzto o obyczáyách/ y záchowániu moyim był poyął vprzeymie mie miłował. Mącz 493c.

pojąć co na czym [= na podstawie czego] (1): poſtáwiłem przed nimi Króla/ Kápłaná/ Ołtarz/ rzeczy widomé/ áżeby tym łátwiéy/ ná tych rzeczách widomych/ Exekucyą widomie położóną/ poiąć byli mogli. OrzQuin I3.

pojąć z czego (12): Co wſſytko y lepyey poyąć y v ſiebye vwáżyć możem s thego przykłádu ktory ku tey náuce przydknyem á przyłożem. GliczKsiąż N3v, G, K4v; LubPs N6v marg; Wał znoſić/ przekop rownać/ tłuc taranem muri/ Możnali rzecż i ziemią/ macać ſpodkiem dziuri. Co trudno cżłowiek poiąć ma zproſtey rozmowy/ Muſi tam przi tim ſam być/ i naſtawić głowy. KochSat [C2]; Arripere legem ex natura, Zakón z náturi poyąć. Mącz 346b; SkarŻyw 121; OrzJan 76; JanNKar H4; SarnStat 147. Cf »sobie do głowy pojąć«, »w myśl swoję pojąć«.

pojąć skąd (4): Bowiem tu práwye ſtąd káżdy poiąć może/ że y ſwyęći ludzye pod cżás nie ſą doſkonáli w ſthałoſcyach ſwoich LubPs Hv; SienLek Vuu3; KuczbKat 100; RejPosRozpr c.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (8), ono; zaimek pytajny (5), iż, że (4), zaimek względny (2), aby, żeby ‘że’ (2)] (13): LubPs Hv; KwiatKsiąż Lv; SarnUzn Ev; GórnDworz M7v, P2v; KuczbKat 100; Przetoż y ono ſtąd poiąć możemy/ że ſłużebność Koſcielna/ ácżkolwiek przez ludzi bywa ſpráwowáná/ wſzákże nie ieſt wynalaſkiem ludzkim. RejPosRozpr c; CzechRozm 200v, 231; przeto iż tám S. oycowie zá/ powodem Leoná Papieżá dwie náturze w Chryſtuśie rozne y rozdzielne wyználi: nie mogli tego poiąć co perſoná á co náturá. SkarJedn 305; CzechEp 105, 210; to wáſzéy K.M. odnióſł: z czego wáſzá K.M. dobrze poiąć może/ czego ſie ón ieſcze ſpodźiéwa/ co myśli. OrzJan 76.

W połączeniu szeregowym (1): ále tego tylko żeby on Iezus był tym Meſyaſzem/ ábo Chriſtuſem/ tego poiąć nie mogli: temu wierzyć nie chćieli: tego o nim nie rozumieli: iż [...] CzechEp 210.

W charakterystycznych połączeniach: pojąć bez trudności, dobrze (lepiej) (7), doskonale, łacno (łacniej) (4), łatwie (łatwiej) (3), nigdy, prędzej, rychlej (2), snadniej, trudno, zaraz (2), żadną miarą.

Zwroty: »[z czego] sobie do głowy pojąć« (1): bo rozumiem że iáko z pierwſzey fábuły/ śiłá ſobie káżdy do głowy poiąc może/ ták y z tey o ktorą proſzę. GórnRozm N3.

»w myśl swoję pojąć [co z czego]« (1): A w myśl ſwoię niepoiął rzeczy ták niemáłéy/ Z ſłów moich vſtráſzony GosłCast 50.

»rozumem (a. wyrozumieniem), myślą pojąć« [w tym: co (4)] (4:1): Abowiem gdyż ſamego dobra cnoty/ y oblicża pocżćiwośći/ niebiegli w rzecżach rozumem ſwym poiąć ani ogarnąć niemogą KwiatKsiąż B2; Depingere cogitatione, ná vmysł wziąć/ myslą poyąć. Mącz 300b, 306c; SarnUzn Ev; LatHar 448.

Szeregi: »nie pojąć ani domyślać się« (1): Bo Piſmo S. [...] pocżyna to nam oznáymiáć/ co w oney niedoſtępney światłośći [...] ieſt zákryto: á cżego rozum ludzki/ nierzkąc poiąć/ ále áni domyślác śie niemoże. KuczbKat 15.

»nic pojąć ani się nauczyć« (1): iż gdy ſie cżęſto z náucżycyelámi frymárcżą/ nic poyąć áni ſie náucżyć nye mogą. GliczKsiąż L2v.

»obaczyć i pojąć« (1): Te ſlowá Attáluſowe gdy Alexánder obaczył y poyął/ wnet rzekł yemu GliczKsiąż B8v.

»(nie moc) pojąć ani (i, [a]) ogarnąć (a. [ogarniać])« (2): KwiatKsiąż B2; KarnNap D3; [Poymi ty á ogárniáy wiárą onę wewnętrzną łáſkę/ ktoręć wyświádcża ſłowo Boże WujPosN 1584 II 36 (Linde)].

»(nie moc) pojąć i (ani) pamiętać« (3): A nápiſałem krótko/ przodkiem áby káżdy rychléy mógł poiąć/ y łácniéy pámiętáć GrzepGeom B2v; CzechRozm A4v, 200v.

»(nie) pojąć i (a, abo, ani) (z)rozumieć (a. wyrozumieć)« [szyk 12:2] (14): Ten ſkład á przyſtoſowánya wyrozumyenye/ s thych ſlow rozumyeć á poyąć káżdy może/ gdy yedno ye ſobye rozbyeráć á roſtrząſáć bedzye. GliczKsiąż K4v; KwiatKsiąż Lv; Caussam aliquam accipere, Poyąć á wyrozumieć którą rzecz. Mącz 42c, 346b; GórnDworz F8v; A wſzákże iżbychmy rzecż tę náſzę łácniey poięli y zrozumieli/ naprzod to obacżmy/ co to ieſt Kryſtus. RejPosWiecz2 91; CzechRozm 2v, 150, 185v, 216v, 223, 231; CzechEp 105; WujNT przedm 17. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

W przen (12): iż on przez Wiáry náukę y przez dar łáſki/ tego doſtáć ma/ áby od zakáłu y ſmrodliwośći grzechow był wyzwolon/ y ſmák dobrych vcżynkow poiął KuczbKat 145.

W połączeniach szeregowych (2): Wyſłuchay mię Pánie/ [...] y przez wſzelkie inſze rzecży/ ktorych oko nie widźiało/ vcho nie ſłyſzáło/ y ſerce ludzkie ich nie poięło. LatHar 586, 599.

Frazy: »(żaden) rozum (ludzki a. człowieczy) pojąć (nie) może; promieniem rozumu pojąć nie moc« [szyk zmienny] (7;1): rozum człowyeczy [...] nyemoże ſąm z ſyebye [...] żadney rzeczy iſtnoſći/ áni przyczyn/ przez ktore pewne á nye omylne poznánye rzeczy káżdey bywa/ poyąć: ále przez znáki z podánya ſmyſlow KromRozm III B6v; GórnDworz P2v; wſzákże nie rowno więtſza cżęść ieſt takowych rzecżj/ ktorych promieniem rozumu przyrodzonego poiąć nigdy niemogł KuczbKat 1, 15; KarnNap D3; Coś ták miſternie ſpráwił/ wieczny móy boże/ Ze tego żaden rozum poiąć nie może. KochPs 202; KochFrag 23; A k temu iż rzeczy ſą wyżſze/ niżli rozum poiąć y ięzyk wymowić może: muśi wielkość ich w ſkąpych ſłowach pogrzebáć SkarKaz 122a.

»serce (ludzkie nie) pojęło« (3): A ich władánia/ ich wyſády/ pánie/ Smiech tylko ludzki w mieśćie twym zoſtánie. Ale niżli to ſerce mé poięło/ Siłá troſkánia/ śiłá myśli wźięło. KochPs 108; LatHar 586, 599.

Przen (1):

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): boć then świát kwápi ſie á kwápi przeminąc/ á nie może thego poiąć áby mogł znośić przyſſle rzecży/ kthore ſą obiecáne ſpráwiedliwym Leop 4.Esdr 4/27.

b. Nauczyć się czegoś; accipere PolAnt [w tym: co (6)] (8): Owa iáko w inych rzemięſłach/ ktho ſie chce vcżyć/ thák y w cnotach/ kto ie ma ſtátecżnie poiąć/ miſtrzá mu potrzebá GórnDworz Ff2v.

pojąć od kogo (1): prośiemy was/ y nápominamy w Pánu Ieſuśie/ iákosćie poięli od nas iáko maćie chodzić/ y podobać ſię Bogu/ ták byśćie y chodzili/ ábyśćie obfitowáli więcey. BudNT 1.Thess 4/1.

pojąć z czego (żywotne) (1): Páiąk vcży prząść rodząc z ſiebie włokno/ Z niego poiął knap oſnowę ná ſukno KlonFlis E3v.

pojąć skąd (1): ták też potrzebá/ áby ći ktorzy po Krzćie duchowny żywot wieśc pocżynáią cżyiey wierze y mądrośći poleceni byli/ ſkądby przykazánie Chrześcijáńſkiey pobożnośći poiąć/ y we wſzyſtkim nabożeńſtwie wpráwieni być [...] mogli KuczbKat 130.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (2); zaimek pytajny (3), zaimek względny (2)] (5): GliczKsiąż I5v; Indocilis, Twárdego rozumu/ nie ták łatwie poymie czego go vczą. Mącz 93b, 441b; BudNT 1.Thess 4/1; Iuſzći przednieyſze w ſzkołách mieyſce gotuiemy/ W net poymieſz w cżym my teraz długo prácuiemy SkorWinsz A3v.

Szereg: »nie rozumieć ani pojąć« (1): Iż tedi dzyecyę we dwu álbo we trzech we cżterzech/ w pyąći lecyech/ nye może nic rozumyeć/ áni tego poyąć/ cżegoby ono kto vcżył GliczKsiąż I5v.
c. Zapamiętać, objąć pamięcią [w tym: co (3)] (4): A iżbyś porządek tego, o cżym tu piſzemy dobrze wyrozumiał/ ták kroćiuchno poymi. W tym piſániu Pokázuie ſię wedle prawdźiwego od Bogá podánego piſmá fundáment wiáry Apoſtolſkiey GrzegRóżn A2v; Ty tedy [księgi] (poniewaſz naſzá pamięć niemoże wſzyſtkich rzecży poiąc/ á mało ich ktore może zatrzimáć [...]) miáſto wtorey pamięćy iżeby były miany y dobrze zachowany każdemu rádzę. KwiatKsiąż Hv.
Zwroty: »w myśl pojąć« (1): To w myśl poiąć ſtátecżnie: nie ſámému ſobie/ Człowiek ſie ná świát rodźi: w niefortunnéy dobie. Ale żeby on drugim/ álbo drugi z niego Zył GosłCast 43.

»pojąć w uszy« (1): Słuchayćież z pilnoſćią powieśći moiey/ á to co mowię poymićie w vſzy wáſze [audite audiendo sermonem meum, et narrationem meam in auribus vestris]. BibRadz Iob 13/17.

d. W zwrotach (9):
»mniemanie pojąć [o kim]« (1): A Gdyż o nas ſtany Koronné mniémánié to poięli/ że [...] SarnStat 64.

»naukę pojąć« [w tym: z czego (2); o zwierzęciu (1)] = nauczyć się (3): KIernoz abo Wieprz nie trzebiony/ po grecku zowie ſie iakoby okropny/ abowiem ieſt gniewliwe zwierzę á ſzalone tak iż żadney nauki niemoże poiąć iako pieſek albo kotka etc. FalZioł IV 3b; MurzNT 78v; A ták ktorąkolwiek żyłę s tych otworzyſz/ iednáki pożytek vczyni: á wſzákże/ w tych rzeczach/ człowiek niebiegły/ lepſzą náukę z piſmá niſzſzego poymie. SienLek 35.

»[z czego] poznanie pojąć« = poznać (1): A toć ſą prawdziwe kſiięgi [!] z ktorych y naproſtſzy poznánie páná Bogá łácno poiąc może. BibRadz I 1v marg.

»przykład pojąć [od czego (żywotne)]« (1): Ták też y Sżkutnik przykład bez pochyby/ Poiął od pławney y od wodney ryby KlonFlis E3v.

»pojąć [co] na umyśle« = obmyślić, wymyślić coś; concipere (in animo) Mącz (2): Concipere aliquid in animo, Vmyſlić co/ Poyąc co ná vmyśle. Mącz 35d, 35d.

»[czego] wyrozumienie pojąć« = zrozumieć (1): Ktorych wżdam ſlow yeſſcże dobrze wyrozumyenye poyąć mamy. GliczKsiąż M4.

Synonimy: 1. pochwycić, schwycić, uchwycić, ułapić, wziąć; 2. zabrać; 3. ułapić, ułowić, złowić; 4. wziąć, zabrać; a. skraść, ukraść; 6. poślubić; a. ożenić się; 7.a. poznać, zrozumieć; b. nauczyć się, zrozumieć; c. zapamiętać.

Formacje współrdzenne cf JĄĆ.

Cf POJĘCIE, POJĘTY

SBu