Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POJĘTNY

Następne hasło: (POJMACZ) »

POJĘTY (14) part praet pass pf

pojęty (11), pojęt (1, pojęty a. pojęt (2).

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	pojęty	f	N	pojętå, pojęta, pojęt(a)	n	N	pojęto
	A			A	pojętą		A	pojęt(e)
	I			I	pojętą		I
	L			L	pojęt(e)j		L

pl
N	subst	pojęt(e)

sg m N pojęty (4). ◊ f N pojętå (1), [pojęta], pojęt(a) (2); ~ (praed) -å (1), [-a]. ◊ A pojętą (1). ◊ I pojętą (1). ◊ L pojęt(e)j (1). ◊ n N (praed) pojęto (1). ◊ A pojęt(e) (1). ◊ pl N subst pojęt(e) (2).

Sł stp s.v. pojąć, Cn s.v. niegodność, Linde bez cytatu.

Znaczenia

I. W funkcji właściwej (14)
- 1. Schwycony, złapany (2)
  - a. Przyłapany (1)
- 2. [Wzięty, przejęty od kogoś (o doktrynie)]
- 3. O kobiecie: poślubiona, wzięta za żonę (3)
- 4. Zrozumiany, poznany, przyswojony przez umysł (9)
II. [W funkcji przymiotnika: Łatwy do zrozumienia, do przyswojenia przez umysł]

I. W funkcji właściwej (14):

1. Schwycony, złapany (2): Arreptus, Poyęty/ pochwycony. Mącz 346b.

a. Przyłapany (1): Heretyk ten ieſt; ktory poięty nowego błędu niewiáry vpornie broni. WujJud 20.

2. [Wzięty, przejęty od kogoś (o doktrynie) [z kogo]: Trzeći [rozdział] vkázuie/ że the kátzerſtwá [...] poięte ſą z onych ſtárych kátzerzow/ y od kośćiołá Krześćyáńſkiego powſzechnego y od Bogá odrzuconych. WizFałeczDucha [A]v.]

3. O kobiecie: poślubiona, wzięta za żonę (3): BielŻyw 109; A on zábieży mu iáko mátká/ á przyimie go iáko żoná będąc pánienką poiętą [quasi mulier virginitatis suscipiet illum]. BudBib Eccli 15/2; ktorzy roſkoſzy ſwe/ ktorzy żonę niedawno poiętą/ ábo inſze priuatne zaćięgi/ do ſercá bárzo przypuśćili PowodPr 62; [Vxor ducenda est domum. Zoná muſi być poiętá. TerentMatKęt N8v].

4. Zrozumiany, poznany, przyswojony przez umysł (9): Perspicuum facere, Iásno vczynić/ ſzerzey a łátwiey ktorą rzecz wyłożyć áby tym lepiey mogła być poyęta. Mącz 406b.

W charakterystycznych połączeniach: dobrze (lepiej) pojęty (2), łacno, zaledwie.

Wyrażenia: »rozumem, umysłem, na umyśle pojęty« (2:1:1): KwiatKsiąż I2; CzechEp 177; która fábulá zda ſię proſta/ ále ſię w niey/ iáko w káżdey inſzey/ rozumem poiętey/ wielka práwdá zámyka GórnRozm N3; Idea - Kſztait [!] na vmiſlie poięti. Calep 500a.

»zmysłem (a. smysłem) pojęty« (2): KwiatKsiąż K2v; ále iż duſzá przyłącżona ieſt ćiáłu/ tedy być to muśiáło/ áby ku ich [rzeczy dziejących się skrytą mocą Bożą] zrozumieniu vżywáłá pomocy tych rzecży/ ktore ſmyſłem poięte być mogą. KuczbKat 110.

Szereg: »pojęt(y) i wyrozumian(y)« (2): KwiatKsiąż K; iuż to teraz z nowego przymierza piſm ś. łácno może być poięto y wyrozumiano CzechEp 119.

II. [W funkcji przymiotnika: Łatwy do zrozumienia, do przyswojenia przez umysł: A gdy [Cicero] do Athen przyiáchał/ rzecżą łácną/ y poiętą/ k temu wdźięcżną/ Antiochá Aſkálonitſkiego przyćiągniony/ iego ſłuchácżem zoſtał CiceroKosz b3v.]

Synonimy: I.1. pochwycony, poimany, porwany, ułapiony, wzięty, zatrzymany; 2. przejęty; 3. poślubiony; 4. objęty, osięgniony, poznany, wyrozumiany, zrozumiany.

Cf NIEPOJĘTY, POJĄĆ, POJĘTNY

SBu