Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POŚLUBION

Następne hasło: POŚLUBOWAĆ »

POŚLUBIONY (121) part praet pass pf

poślubiony (119), poszlubiony (2), [poślubieny]; poszlubiony KochPs (2).

poślubiony (102), poślubion (15), poślubiony a. poślubion (4).

Pierwsze o jasne; -on-, -ón.

Fleksja

sg
m	N	poślubiony, poślubión	f	N	poślubionå, poślubiona, poślubion(a)	n	N	poślubion(e), poślubiono
	G	poślubion(e)go		G	poślubion(e)j		G
	D	poślubion(e)mu		D	poślubioné		D
	A	poślubion(e)go		A	poślubioną		A	poślubion(e)
	I	poślubionym		I	poślubioną		I
	L	poślubionym		L	poślubion(e)j		L	poszlubionym
	V			V	poślubionå		V

pl
N	m pers	poślubi(e)ni
N	subst	poślubioné
G		poślubionych
A	m pers	poślubion(e)
A	subst	poślubion(e)
I	m	poślubion(e)mi
I	f	poślubionymi
L		poślubionych
inne formy
sg f A a. I - poślubioną

sg m N poślubiony (15), poślubión (2); ~ (attrib) -ony (7); ~ (praed) -ony (3) SkarŻyw (2), ReszPrz, -ón (2) Mącz, HistRzym. ◊ G poślubion(e)go (1). ◊ D poślubion(e)mu (1). ◊ A poślubion(e)go (1). ◊ I poślubionym (2). ◊ L poślubionym (1). ◊ f N poślubionå (14), poślubiona (12), poślubion(a) (4); ~ (attrib) -å (9), -a (1); -å : -a Mącz (1:1); ~ (praed) -a (11), -å (5); -a OpecŻyw (2), MurzNT, RejAp, CzechRozm (2), SkarŻyw, WujNT; -å Mącz (2), SkarKaz; -a : -å BielKron (2:1), LatHar (1:1). ◊ G poślubion(e)j (9). ◊ D poślubioné (1) OpecŻyw. ◊ A poślubioną (9). ◊ I poślubioną (10). ◊ A a. I poślubioną (3). ◊ L poślubion(e)j (1). ◊ V poślubionå (2). ◊ n N (praed) poślubion(e) SkarŻyw (2), poślubiono (1) Mącz. ◊ A poślubion(e) (2). ◊ L poszlubionym (1). ◊ pl N m pers poślubi(e)ni (8). subst poślubioné (7); -é (1), -(e) (6). ◊ G poślubionych (2). ◊ A m pers poślubion(e) (1). subst poślubion(e) (5). ◊ I m poślubion(e)mi (1). f poślubionymi (1). ◊ L poślubionych (2).

Składnia dopełnienia sprawcy: poślubiony od kogo (3).

Sł stp s.v. poślubić, Cn notuje, Linde XIX w. s.v. poślubić.

Znaczenia

I. W funkcji właściwej (120)
- 1. Uroczyście przyrzeczony; który złożył ślub oddania się Bogu (56)
  - α. W funkcji rzeczownika; przen (1)
  - a. Przyrzeczona komuś za żonę (4)
- 2. Poświęcony, przeznaczony (8)
- 3. Który wstąpił w związek małżeński (56)
  - a. O kobiecie (44)
    - Przen (10)
      - a) O dziewicach i zakonnicach (4)
      - b) O wiernych wobec Chrystusa (5)
      - c) O Matce Bożej wobec Boga (1)
    - α. W funkcji rzeczownika: małżonka (1)
  - b. O mężczyźnie (12)
    - Przen: O wiernych wobec Chrystusa (9)
    - α. W funkcji rzeczownika; przen: wierny wobec Chrystusa (1)
II. Może w funkcji czynnej: Ślubujący, przyrzekający (1)

I. W funkcji właściwej (120):

1. Uroczyście przyrzeczony; który złożył ślub oddania się Bogu; votus PolAnt, Cn; devotus Mącz, Cn; consecratus, dicatus, sacer, sanctus Mącz; votitus, votivus, voto obligatus Cn (56): BielKom G6; BibRadz Num 15/3; Wniosł potym do domu Iehowy rzecży poſlubione od oycá ſwego [intulit sanctificationes patris sui] BudBib 2.Par 15/18; KochPs 134; tráfił ſię gość ieden zdáleká duchownego ſtanu/ [...] ktory miał poſlubioną drogę do Hieruzálem. SkarŻyw 133; RybGęśli A2.

poślubiony do czego (1): Bo to imię Clericus [...] z tąd ieſt wźięte/ iż Páná Bogá cżąſtką y dźiedźictwem ſwoim mieć pocżyna/ iákoby oni ktorzy miedzy ludem Zydowſkim do ſłużby Bożey obráni y poślubieni byli KuczbKat 240.

poślubiony komu [w tym: Bogu, Chrystusowi] (34): KromRozm I Cv, C2v, D4v; KrowObr 148; Thylkoż lud nábrał z łupow owiec y wołow/ áby ie ofiárował pánu Bogu twemu w Gálgál/ iáko z rzeczy przednieyſzych ktore ſą pánu poſlubione [quae perdenda erant]. BibRadz 1.Reg 15/21; BielKron 200v; Mącz 243a, 363a; RejAp 152, 175; RejPos 56v, 61, [154], 194, Ooo3v; BiałKat 215v; KuczbKat 80, 240; KochPs 92; Tá Konſtáncya záchowáłá pánieńſtwo aſz do śmierći/ z wiela innych Bogu poſlubionych/ pánienek. SkarŻyw 70, 68, 69, 150 marg, 162 [2 r.], 445; ReszPrz 109; Phil O4; WujNT 204, 412, 594 marg, Bbbbbb4v; PowodPr 49 marg; KlonWor 11.

poślubiony czemu (3): Krol Kroleſtwá Polſkiego vżywa/ iáko naywyſzſzy Hetman: Duchowny vżywa go/ iáko poślubiony ſłużbie Kośćielney OrzRozm V2v; Mąż z żoną [w komentowanej przypowieści] ieſtći przełożony poſlubiony koſćiołowi ſwiętemu HistRzym 92v, 93.

poślubion(y) na co (2): Astringi sacris, Ná służbę bożą być poślubión oddan. Mącz 421b; SkarŻyw 291 marg.

W połączeniach szeregowych (2): Mącz 508a; A prośić iego [Zbawiciela] ſwiętey miłośći/ gdyżechmy ták z łáſki iego náznácżeni/ odnowieni/ y poſlubieni iemu/ [...] áby nas ſobie vcżynił lud wierny RejPos [154].

W charakterystycznych połączeniach: poślubione(-y, -a, -eni) ciało, cnota, droga, duchowny (2), dziewka, ludzie (3), małżeństwo, nadanie, ofiara, pan(ie)n(k)a (4), persona (2), plon, przełożony (2), przymierze, rzecz (2), stan kapłański; poślubiony Bogu (13), bogu Marsowi, Chrystusowi (4), kościołowi, mahometanom, Panu, służbie kościelnej; poślubiony na służbę bożą (2); poślubiony przez wiarę.

Wyrażenia: »poślubiona(-e) czystość, dziewictwo« [szyk 3:3] (4:2): Gdzie naprzod prośbámi/ potym grośbámi iey nie vżyte ſerce od poſlubioney Chryſtuſowi cżyſtośći/ odwieść chćiał. SkarŻyw 68; bieżeli do Klemenſa Papieżá/ brátá wuiecżnego Domicille/ to iemu oznáymuiąc/ áby ią wtym poćwierdził/ á poślubione dziewictwo iey dánim zasłony poświęćił. SkarŻyw 435, 150 marg, 162 [2 r.], 445.

»obietnice poszlubione« (1): Królu ná źiemi/ y ná wielkim niebie/ Chwałá w Sionie wdźięczna czeka ćiebie: Tám obietnice tobie poſzlubioné Będą iſzczoné. KochPs 92.

»wiara poslubiona« [szyk: 5:3] (8): TAk racz naſz miły panie ſprawowac ſerca y myſli naſſe iakobychmy tobie wiarę ſwą poſlubioną chowac vmieli RejPs 107v; RejAp 152; A thákież y thy iedno ſtale trway Pánu ſwoiemu/ á dzierz mocno wiárę ſwą poſlubioną iemu RejPos 61, 74v, 194, Ooo3v; BiałKat 215v; kthory [papież] przez poſłá ſwego do Włádyſławá poſłánego to mu vkázował/ że wiárá poſlubiona niewiernym Máchometanom nie ma być trzymána. Phil O4.

Szeregi: »obrany i poślubiony« (1): KuczbKat 240 cf poślubiony do czego.

»poślubion(y), (i) oddan(y)« [szyk 1:1] (2): Mącz 421b; Wſzák inni ktorzy do mnie wchodzili/ żywi zoſtáli: bo widząc Angiołá przy mnie/ vcżćili go: á ćiała ſię tego/ ktore Pánu Bogu ieſzcże z pieluch oddáne y poſlubione ieſt/ nie dotknęli. SkarŻyw 69.

»poświęcony, (i) poślubiony« [szyk 3:1] (4): Mącz 243a, 363c; KuczbKat 80; z wielką pokorą y vczćiwośćią (iáko rzeczy Bogu poświęcone y poślubione) kłádli [pieniądze] przed nogi Apoſtolſkie. WujNT 412.

α. W funkcji rzeczownika; przen [komu] (1):

Szereg: »poślubiony i poświęcony« (1): Przez tegoż Duchá prawdźiwi Názáreyczycy/ to ieſt poſlubieni y poświęceni Pánu rozrywáią moc lwá ryczącego BibRadz I 141c marg.

a. Przyrzeczona komuś za żonę (4): Niewiáſtę gdy záſtáną s cudzym mężem/ oboie vkámionowáć máią/ tákież dzyewka poſlubiona z mężem cudzym/ przeto iż nie wołáłá BielKron 44v.

poślubiona komu (3): [Scypio] miedzi innymi więzniami vzrzał iednę pannę piękną y pięknie przyprawioną, ktora znamienitemu młodzienczowi była poſlubiona BielŻyw 116; CzechRozm 153. Cf poślubiona komu za kogo.

poślubiona komu za kogo (1): A także z rządzenim boſkim/ [Maryja] Iozefowi za oblubienicę byla poſlubiona. OpecŻyw 7.

2. Poświęcony, przeznaczony (8):

poślubiony komu [bogom pogańskim] (5): Nam focus Laribus sacer erat, Ognisko było. Laribus, poslubiono, poſwięcono. Mącz 184c; Lemnus Insula in AEgeo mari, Miedzy Troyą á miedzy górą Atho w Mácedoniey która Wulkanuſowi poſlubiona yeſt. Mącz 188c; Homo venereus [= niewolnik przy świątyni Wenery], Człowiek bogini Venus poślubiony Mącz 484a, 201d, 210c, 363a.

poślubiony ku czemu (2): prziymi tego [...] Márchołtá/ zweſołośćya á zwdźię́cznoſcią/ wrychle wielmożnoſć twoiá wiele ynych rzeczy ważnych ku czći á chwale twoiey poſlubyone maſſ mieć. March¹Wiet A2; Mącz 508a.

W połączeniu szeregowym (1): Devota sacrificia, Ofiáry ku ſwiętym ofiáróm posliubione/ zrządzone/ nárzeczone/ oddáne. Mącz 508a.

3. Który wstąpił w związek małżeński (56):

a. O kobiecie (44): Despondebitur, Będzie poślubiona. Mącz 410a; Zágray iuż pieśń weſołą/ kiedy poślubiona/ Stáwiłá ſię przy boku/ y od Bogá daná Wielkiemu Kánclerzowi/ możnego Hetmáná Corká SapEpit A3.

poślubiona komu (26): Przeto wezwawſſy ij [Gabriela] rzekl iemu: Idzi ku námilſſe paⁿnie naſſé mąrij [!]/ Iozefowi poſlubioneé OpecŻyw 7; PatKaz III 90 [2 r.]; TarDuch A8v; Bárbárá poślubiona Iurkowi Myſzyńſkiemu Kſiążęćiu. BielKron 397v, 136, 204, 397v; RejAp 52; więcz gdzieby też [Scypio] był inácżey vcżynił [tj. nie uszanował darowanej mu przez zwyciężonych kobiety]/ będącz tá/ białągłową zacną/ y wielkiemu pánu poſlubioną/ widział iáko w źwierciedle tákowe przećiwko ſobie nieprzyiacielſkie wzruſzenie GórnDworz Aa7; CzechRozm 156v, 161; LatHar 501, 509; A národzenie Chriſtuſowe ták było. Gdy byłá poślubioná mátká iego Mária Ioſephowi: pirwey niżli ſię zeſzli/ náleźioná ieſt brzemienna z Duchá świętego. WujNT Matth 1/18, Matth 1 arg; [Byla poslubiena Iozeffowi SandMalEwan 20]. Cf »poślubiona mężowi«, »poślubiona żona«, »za żonę poślubiona«.

poślubiona za kogo (2): Bo áczkolwiek naświętſza mátká Páńſka/ rodu byłá krolewſkiego Dawidowego: [...] v świátá/ v ktorego rodzay bez bogáctwá nic nie waży/ podłą byłá y zá rzemięśniká poślubiona SkarKaz 483b. Cf »poślubiona za męża«.

Wyrażenia: »poślubiona w małżeński stan« [szyk 2:1] (3): śioſtrá Ceſárſka Lewnorá wdowá byłá poſlubioná w małżeńſki ſtan Krolowi Fráncuſkiemu BielKron 204, 136; Iuncta matrimonio puella, W małżeński ſtan pośliubioná. Mącz 177d.

»poślubiona mężowi, za męża« [szyk 4:1] (4:1): OpecŻyw 13; Pothym ſſoſtego Kxiężycá/ poſlan ieſth Angioł Gábryel od Bogá/ do miáſtá Gálileyſkiego/ ktoremu imię Názáret/ do Pánny poſlubioney mężowi [ad virginem desponsatam viro]/ ktoremu imię było Iozeph/ z domu Dawidowego/ á imię pánnie było Márya. Leop Luc 1/27; RejPos 269v; Cżemu Pan Iezus z poſlubioney zá mężá/ národzić ſię racżył. SkarŻyw 242 marg; WujNT Luc 1/27.

»poślubiona (sobie) żona (a. małżonka)« = desponsata uxor PolAnt, Vulg [szyk 5:2] (7): Ku doſtátku/ tym go [Joachima] ieſzcże fortuná zdobiłá/ Ze Zuzánná/ poſlubiona iego żoná byłá. KochZuz A2; BibRadz Luc 2/5; RejPos 17v, 18v; Dziś kroluie [św. Józef]/ y zá nas/ weſpołek z nádzieią wſzytkich grzeſznych Máryą/ niegdy poſlubioną małżonką ſwoią/ prośi Bogá/ o dáry wſzelákie SkarŻyw 245; LatHar 529; WujNT Luc 2/5; [A wstępowal też y Iozeff [...] z Mari poslubien sobie żenú brzemiennú. SandMalEwan 23].

»[komu] za żonę poślubiona« (1): A tam wezbráł śię téſz i Iożeph z Galileiei zmiaſta Nazareth/ do żydowſkiéi źięmie/ do miaſta Dauidowego/ ktoré zową Bethleem [...] aby był popiſán z Márją/ ktorá mu była za żonę poślubiona [cum Maria desponsata sibi uxore] a tedyto brzemięnną była. MurzNT Luc 2/5.

Przen (10):

a) O dziewicach i zakonnicach [komu] (4): [W formule ślubów zakonnych:] A chceſz być błogoſláwioną/ poſwięconą/ y Kryſthuſowi nawyſſſzego Krolá Synowi poſlubioną? odpowieda: chcę. KrowObr 148; SkarŻyw 68 [3 r.].

b) O wiernych wobec Chrystusa (5):

poślubiona komu (2): RejPos [36]v; ty [duszo moja]/ ktoraś kąpielą niebieſką byłá wybieloná/ [...] Chryſtuſowi w pánieńſtwie poślubiona. LatHar 149.

poślubiona czym (2): Swieći nam iáſno krzeſt ſwięty/ ktory z nas zmázał niełáſkę á przeklęcie iego/ kthoremechmy ſą poſlubieni iemu. RejPos [36]v; LatHar 278.

Wyrażenie: »poślubiona oblubienica« (1): Ieſliżeć [zakonnice] były krześćijánki/ tedyć były iuſz ze wſzyſtkim kośćiołem poſlubioną oblubienicą Kryſtuſową KrowObr 148.

Szereg: »poślubiona i poświęcona« (1): A ſlyſzyſz thu trąbę Duchá Swiętego? iż wſzyſcy wierni ſą ná krzćie przes wiárę Synowi Bożemu pánnámi poſlubionymi/ y poſwięconymi. KrowObr 148.

c) O Matce Bożej wobec Boga (1): uyſſy pan bog tą panną pomazal gdy zducha ſzwyątego krola wzyuoczye noſyla Theſch yſz od krola nad krolmy yeſt poſlubyona PatKaz III 131v.

α. W funkcji rzeczownika: małżonka [czyja] (1): [Zariadres] Miłował ią [Odatę] ſerdecznie: y ták chodźił o tym/ Ze muśiáłá być iego poślubioną potym. KochFr 87.

b. O mężczyźnie (12):

poślubiony komu (1): Wiedziáłá Pánná iſz [św. Józef] to nie iego [Jezusa] oćiec: [...] á iednák nie tylo przeto iſz iey był poſlubiony małżonek: ále iſz ſię o Páná Iezuſa lepiey y pilniey/ niſzli o właſnego ſyná ſwego fráſował/ y ſtárał/ oycem go iego zowie. SkarŻyw 244.

Wyrażenie: »poślubiony mąż (a. małżonek)« [szyk 1:1] (2): Przetoſz y przecżyſtſza Mátká Bożá/ gdj ią mąſz poſlubiony Iozeph/ zle o iey świętjm brzemieniu rozumieiąc opuśćić chćiał: nie ſpráwowałá ſię áni obmawiáłá SkarŻyw 185, 244.

Przen: O wiernych wobec Chrystusa (9): kwáṕ ſie [...] do tego ſwiętego teſtámentu Páná ſwoiego/ ktory on tobie iáko miłemu bráćiſzkowi ſwemu/ á poſlubionemu ſynacżkowi Bogá Oycá ſwoiego/ miłośćiwie odkázáć á zoſtáwić racżył. RejPos 89, 341v.

poślubion(y) komu (5): HistRzym 6; Bo iuż táki káżdy pomniąc iż ieſt tym ſynem poſlubionym Pánu ſwoiemu/ iuż będzye ſtrzegł wſzytkich cżłonkow ſwoich/ áby nie vcżyniły lekkośći onemu ták zacnemu Oycu ſwoiemu. RejPos 85, Ooo3 [3 r.].

Wyrażenia: »poślubiony małżonek« (3): kthory [Kościół Rzymski] nietylko/ iż nie ieſth godzien być wezwan kośćiołem/ ále podobniey go názwáć/ nietzyſtą cudzołożnicą/ ktora porzućiwſzy ſwego poſlubionego máłżonká Páná Iezu Kryſta/ przyſtáłá do rozmaitych cudzołożnikow KrowObr A3v; RejPos Ooo3 [2 r.].

»poślubiony oblubieniec« (1): Thegochmy ſie iuż doſyć náſłucháli o tym poſlubionym oblubieńcu náſzym [tj. o Chrystusie]/ kthory nas nigdy opuśćić nie chce iáko pocżćiwy mąż cnotliwey małżonki ſwoiey. RejAp 195.

Szereg: »poślubion a złączon« (1): Przetoż Kryſtus [...] zſtąpił z niebá ku nam gdy ćiáło náſze przyiął/ á wſzákoż nicżego nieżądał tylko iże by cżłowiekowi był poſlubion á złącżon HistRzym 6.

α. W funkcji rzeczownika; przen: wierny wobec Chrystusa [czyj] (1): Trzecie maſz vważać/ co to ieſt być w koſciele Páńſkim/ á czo ieſt koſcioł iego/ gdyż tho nic inſzego nie ieſt/ iedno być w zebrániu á w ſpołecżnośći wiernych iego/ á wdzięcżnie poſlubionych iego. RejPos 140.

II. Może w funkcji czynnej: Ślubujący, przyrzekający (1): PRzez twe ſłowá poślubione świętey Ewánieliey/ IEzu Kryſte Pánie miły/ day nam ſwe przeżegnánie/ byſmy grzechow prożni byli ArtKanc L3.

Synonimy: 1.1. oddany, poświęcony; 2. poświęcony, przeznaczony; 3.a. pojęta; b. ożeniony.

Cf POŚLUBIĆ

KW, (KO)