[zaloguj się]
[pdf]

PORWANY (41) part praet pass pf

porwany, porwan (35), porwon, porwony (6) [w znacz. 2.a.]; porwon(y) RejZwierc, RybGęśli; porwan(y): porwon(y) RejJóz (1:1), RejFig (1:2), KochPieś (1:1).

porwany, porwony (23), porwan, porwon (17), porwany a. porwan (1).

-an(y) (34), -ąn (1).

o jasne; w formach złożonych a jasne, w formach niezłożonych -ån, -on, -ono.

Fleksja
sg
mNporwany, porwån, porwon fNporwåna, porw(a)n(a) nNporwåno, porwono, porwan(e)
pl
N m pers porwani, porwoni
A subst porwan(e)
inne formy
pl N subst m i n - porwan(e); pl N subst f - porwan(e), porwany

sg m N porwany (13). porwån (7), porwon (3); ~ (attrib) -any (5); ~ (praed) -ån, -on (10), -any (8); -ån, -on ZapMaz, RejKup, RejFig (2), Mącz (2), RejZwierc, Calag, KlonFlis; -any Leop (2), SkarŻyw (2), KochMarsz, ReszList, SkarKaz; -ån : -any WujNT (1:1). ◊ f N (praed) porwåna (2), porw(a)n(a) (1). ◊ n N (praed) porwåno (2) RejKup, KochPieś, porwono (2) RejJóz, RybGęśli, porwan(e) (1) WujNT. ◊ pl N m pers porwani (3) Mącz (2), ModrzBaz, porwoni (1) KochPieś. subst m i n porwan(e) (2). f (praed) porwan(e) (1) KwiatKsiąż, porwany (1) ZapWar. ◊ A subst porwan(e) (2).

Składnia dopełnienia sprawcy: porwany od czego (2).

Sł stp: porwan s.v. porwać, Cn: porwon, Linde także XVII – XVIII w.: porwan, porwon.

1. Schwytany, uniesiony, zabrany; abreptus, raptus Mącz; correptus Calep (16): Mącz 346a; Entfrt werden Być vwiedzion/ być porwąn. Rapi Calag 159b; Wten cżás Abrám [...] z żoną ſwoią Iokábet powił ſynacżká/ bárzo pięknego. nád ktorym płácżąc/ iſz wnet miał być porwány y w wodę wrzucony [...] SkarŻyw 478; Calep 263a.

porwany na co [= do czego] (1): Ná Biſkupſtwo porwány. SkarŻyw 454.

Wyrażenie: »porwan na mękę« = abreptus in quaestionem Mącz (2): Rapi ad supplicium, rapi ad mortem, quod et trahi dicitur, Być porwan ná mękę ku skarániu. Mącz 346a, 336b.
a. O siłach przyrody jako sprawcy; arreptus Vulg (5): LatHar 738; A gdy był okręt porwan/ á nie mogł wiátru przemoc/ puśćiwſzy ſię po wiátru/ płynęliſmy. WujNT Act 27/15.

W porównaniu (2): Będą brzmieć narodowie iáko huk wod zbieráiących/ y będzie mu łáiał/ á vćiecże dáleko: y będzie porwány iáko proch ná gorze od wiátru/ y iáko wicher przed burzą. Leop Is 17/13; LatHar 141.

Przen (1):
Wyrażenie: »powodzią porwany« (1): y my [poetowie] Królá muśiém obiéráć/ y my roſkázowáć/ Y my ná okázyą muśim ſye gotowáć. Muśim? czy rádźi czynim? tuſzę rychléy temu Vwierzyſz/ że to człowiek przyrodzeniu ſwemu Nie czyni k wóli: ále powodźią porwány Płynie/ tám gdźie go nioſą pieniſté báłwány. KochMarsz 153.
b. Przeniesiony; arreptus, raptus Vulg (4):

porwany do kogo (2): Y porodźiłá ſyná mężczyznę/ ktory miał rządźić wſzytkie Pogány laſką żelázną: y porwáne ieſt dźiećię iey do Bogá y do ſtolice iego WujNT Apoc 12/5, s. 864.

porwany dokąd (2): o ktorym [raju] rzekł Apoſtoł: Porwánym był do ráiu/ to ieſt do trzećiego niebá/ iáko ſam wykłáda. SkarKaz 635a; WujNT Apoc 12/5.

porwany przed co (1): z Rzymu będźie przed oblicżność Bożą porwány Páweł S./ z Rzymu Piotr święty. ReszList 180.

2. Ogarnięty, opanowany przez kogoś lub przez coś, owładnięty czyjąś siłą (17):

porwany czym (1): Baczyſz żem oto wdzięcznośćią piſem porwány/ wykroczył z zámiáry liſtow/ á przedſiem nie wypełnił com chćiał. Leop B4v.

Wyrażenie: »porwany do grzechu« (1): Lecż owey roznośći/ zá ktorą wielka ſwowolność idźie/ z ktorey wiele ich porwáni bywáią do grzechu [qua multi feruntur ad peccandum]/ [...]/ á kto mądry niebędźie gánił? ModrzBaz 73v.
a. W przekleństwach i życzeniach; valeas, longum vale tibi dico, sinamus illum, in rem malam abeat, illum ego nihil moror, deo haec sint curae, ilicet parasiticae arti maximam malam crucem, vivant qui mihi male volunt, cum suis vivat valeatque maechis, sine vivat ineptus, habeat, fruatur Cn [komu, czemu] (15): O zbytnie ſkárby nie ſtoię Grzbietá ſzárłatem nie ſtroię/ Porwono łákomſtwo Fráſzce/ Byle groſz ná groſz był w táſzcże RybGęśli B2v; [Valeant qui inter nos diſsidium volunt. Porwani temu komu ſie oddali/ ktorzyby náſſę niezgodę rádzi widzieli. TerentMatKęt Q8v; PismaPolit 485].
Wyrażenia: »porwan Bogu« = niech Bóg ma go w opiece (1): Niechay nie igra z ſzcżęśćiem/ kto ma w domu Swoy chleb/ á długu nie winien nikomu/ Może nie pływáć/ porwan Neptun Bogu/ Gdy Ceres w brogu. KlonFlis D3; [Niewdźieczny kto ieſt/ á cóż potym/ że mu náłaiemy/ że ſie nań vſkárżymy [...]: á ná oſtátku tym zámkniemy: Porwan bogu: áto mu iuż odpuſczam. SenekaGórn 368 (Linde)].

»porwan diabłu, biesu, czartu« = do diabła z nim, idź do diabła (4:1:1): dixit: capias, porvanesz dyablv ZapMaz 1514/206; ZOłnierz rzekł porwaná tá ſłużbá dyabłu więcey/ Iuż ſie pewnie ożenię/ ledá gdzie napręcey. Poymę ſobie kſwey woli vbogą dziewecżkę RejFig Dd2v, Cc7; Porwanáby bieſu ſwoiá krowá/ iuż bym ia ná Sędźiego álbo ná Woiewodźinem Dekrećie/ o krowę ſwą przeſtał/ byſmy iedno wſzyſcy in commune cáli w Polſzcze byli. OrzRozm T; RejZwierc 236; Nie ná żadną kradźież godzę/ Choćia ták po nocy chodzę: Wźiąłbych przedśię by co dano/ Lupieſtwo czártu porwano. KochPieś 24, 21.

»porwan katu« (1): Gdy ſie oniey ty głoſi rozlecżą po ſwiatu Skarzeć ią iey niecznota porwana tam katu RejJóz L5.

»porwany zabitej śmierci« (1): [do sąsiada i jego pijanych gości:] Więc téż woyná bez wići: goſpodarz ſye wierći/ Porwoniśćie zábitéy ná oſtátek śmierći KochPieś 21.

»porwan(y) wszemu złemu« (5): (did) Iakob ſie pyta po Iożephie (–) [...] A Iożeph moie dziecię/ z kim to na żad idzie A cżemu to nie przyſzedł tu poſpołu zwami Porwono wſzemu złemu/ bydło y z owczarni Ieſtliżeſcie dla tego/ dziecię żoſtawili RejJóz B3v; Ty mie iuż ras nauczyż tak A ſumnienie wſytko opak. (–) I porwano wſzemu złemu To ſumnienie niéwierz iemu. RejKup K, 16; RejFig Ee3; Valeat et valeant, Porwáni wſzemu złemu. Mącz 474a.

3. Gwałtownie pochwycony [przećiwko komu] (1): gladii intentati, Miecze przećiwko komu porwáne. Mącz 445b.
4. Zebrany [na co] (1):
Wyrażenie: »z prętka porwany« (1): POnieważ te media zebránia ſkárbu/ y ſporządzenia lepſzego poſpolitego ruſzenia do boiu ktorem podał/ wolnego cżáſu potrzebuią/ á z prętká ná nagłą potrzebę/ gdyby ſię teraz tráfiłá/ porwáne być nie mogą. GrabPospR L2.
5. Poderwany, wzbudzony, poruszony (1): Coorti ad pugnam, Coorti ad bellum, Porwáni/ Pobudzeni. Mącz 269a.
6. Zniszczony, oderwany, wyrwany, zerwany, rozerwany; abreptus Mącz (5): Abreptus, Oderwány, oddárty/ porwány. Mącz 346b.

porwan czemu (1): Iako my vyemy is thi articuli wsisczki visseyvipishany byly naprzyvileyach kthore sgynaly a drugyem pyeczączy porvany tako my bog pomozy ZapWar 1523 nr 2186.

a. O ciele ludzkim (3): Theż proch vcżyniony z Dragantu/ w ciepłey wodzie ku piciu dany/ żyły wnętrzne porwane ſpaią FalZioł III 26c, I 35d; yzeby áz do piętnasćie lat w mnieyſze prace dziatki były wdawany/ yżeby ſnadz młodych lat śiły porwane albo y na przeſzkodzie rośćieniu ciała niebyły. KwiatKsiąż N4v.

Synonimy: 1. pochwycony, poimany, pojęty, ułapiony, wzięty, zabrany; b. przeniesiony, uniesiony; 2. ogarniony, otoczony; 4. wzięty, zabrany, zebrany; 6. oderwany, rozerwany, wyrwany, zerwany, zniszczony.

Cf PORWAĆ

JR