Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: (NADEJŚCIE)

Następne hasło: NADEMRZEĆ »

NADEJŚĆ (58) vb pf

nadejść (54), nadyć (2), nadyjć (2); nadyć RejKup, PudłFr; nadyjć KromRozm III, KochPs.

a oraz e jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

inf	nadejść

praet
	sg		pl
1	m	nadszedłem	m pers	nadeszlismy
3	m	nadszedł	m pers	nadeszli
	f	nadeszła, jest nadeszła	m an
	n	nadeszło	subst	nadeszły

plusq
	sg
3	n	było nadeszło

conditionalis
	sg
3	m	by nadszedł
3	f	by nadeszła

inf nadejść (2). ◊ fut 1 sg nadejdę (1) CzechRozm, nadydę [zapis: nadide] (1) RejKup, nadyjdę (1) KromRozm III. ◊ 2 sg nadyjdziesz (1) KochPs. ◊ 3 sg nadejdzie (11), nadydzie (1) PudłFr. ◊ 3 pl nadejdą (1). ◊ praet 1 sg m nadszedłem (1). ◊ 3 sg m nadszedł (10). f nadeszła (5), jest nadeszła (1) LibMal. n nadeszło (3). ◊ 1 pl m pers nadeszlismy (1). ◊ 3 pl m pers nadeszli (5). subst nadeszły (2). ◊ plusq 3 sg n było nadeszło (1) ZbylPrzyg. ◊ con 3 sg m by nadszedł (5). f by nadeszła (1). ◊ part praet act nadszedszy (4).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XIX w. s.v. nadchodzić.

Znaczenia

1. Zbliżyć się, przybyć (18)
2. Nastać, nastąpić, zbliżyć się w czasie (16)
3. Pojawić się, odwiedzić kogo (10)
- W przen (7)
  - a) O Duchu świętym: napełniać, obdarzać łaską; natchnąć (1)
4. Napotkać, natknąć się na kogo, na co (10)
5. Napaść na kogo (4)

1. Zbliżyć się, przybyć; venire Mącz; supervenire Vulg (18): MiechGlab **; LibMal 1543/76v; non si rediisset pater ei veniam daret, By też dobrze ociec nádſzedł yednák by mu nie odelżył. Mącz 249d; A Gdy oni mowili do ludu/ nádeſzli kápłani y vrząd kośćielny y Sáduceuſzowie WujNT Act 4/1, Luc 2/38, 11/22, s. 455 marg.

nadejść do kogo (1): y náliawſzy pełne korytá/ [dzieweczki] chćiáły nápoić trzody oycá ſwego. Nádſzedſſy [supervenere] do nich páſterze odegnáli ie. Leop Ex 2/17.

nadejść ku komu (1): Ty thes thu Sumnienie miłe Możes zoſtaċ pṙes the chwilę. Ia ku wam zaſię nadide RejKup n8.

nadejść dokąd (3): Gdi thedi yuſz thamo gdzye yey cząkall yeſth nadeſchla, on rąką gwaltowna na nyą ſzyą yeſth rzuczill LibMal 1544/93v; KromRozm III Q4; HEy Kolędá Pánowie: Widzę/ do káléty Zaden ſye nie pomyka: wierę przez monéty Mnie ztąd/ iáko baczę/ wywędrowáć przydźie: Bóg zápłáć: Owa tu kto godnieyſzy nádydźie. PudłFr 7.

nadejść skąd (2): A gdyſmy tám przez niemáło dni mieſzkáli/ nádſzedł z Iudſkiey źiemie prorok niektory imiβniem Agáb. WujNT Act 21/10, Act 14/18.

Zwroty: »z nienacka nadejść« (1): Adventor [...] Ten który z nienacká nádſzedł. Mącz 481b.

»nadejść z nieobaczności« (1): Intervenit homo de improviso, Tráfił ſie/ nádſzedł ták z nieobácznośći Mącz 483a.

W przen (2): Potym nádeydą kępy w teyże toni/ Gdźie naprzod Drwálſka Nieznáchowſką goni KlonFlis F4v.

Fraza: peryfr. »[komu] brzuch na miejsce nadejdzie« = ktoś utyje (1): Boć będę nádſługowáł/ tey Pannie Lizydźie/ Iże mi brzuch ná mieyſce/ zwycżáyne nádeydźie. PaxLiz E3v.

2. Nastać, nastąpić, zbliżyć się w czasie; advenire Mącz (16): Cżemu lekarze radzą ieſć gdy chęć iedzenia nadeydzie. GlabGad G2v; Nie był budowny áni pieniężny w Polſzce/ pieniędzy nie nábył áż gdy potrzebá pilna nádeſzła BielKron 403v; Po tych wſzyſtkich walkách wnętrznych Włoſkich y Fráncuſkich ieſzcże gorſze nádeſzły w Niemcech BielSpr 57v.

nadejść komu (1): A on lud wyſwobodźi od nieprzyiaćielá/ żywot z żywotá wyſzedł/ by nam żywot nádſzedł. ArtKanc B10.

Frazy: »ciemność nadeszła« [szyk zmienny] (2): Tedy po zachodźie ſłońcá nádeſzłá ćiemność [caligo erat] BibRadz Gen 15/17; ArtKanc T6v.

»czas nadejdzie« (1): Swiádomám ia ieſt morzá/ y portu Włoſkiego/ Dobry y zły ma przyiazd/ lecż cżáſu pewnego. Ktory kiedy nádeydźie/ roſpuśćiſz ſwe żagle PudłDydo B4v.

»dzień nadszedł« = dies advenit Mącz (2): A gdy iuż dźień nádſzedł [Cum ... dies esset]/ [...] vyzreli niektorą odnogę máiącą brzeg BibRadz Act 27/39; Mącz 481b.

»nadejść miał dźień Pański« (1): Prośimy was bráćia [...] ábyśćie ſię nie łatwie dáli vnośić od rozumu wáſzego/ áni ſtráſzyć/ [...] żeby iuż nádeyść miał dźień Páńſki [quasi instet dies Domini] WujNT 2. Thess 2/2.

»[czyja] ostatnia godzinka nadejdzie« (1): Ze pod wyſokie niebá rzewliwy głos [łabęcia] idzie/ Aż w tym iego oſtátnia godzinká nádeydźie. WisznTr 15.

»[komu] było [które] nie nadeszło lato« = ktoś nie przeżył [ileś] lat (1): Ieſzczeć było dwudźieſte nie nádeſzło láto/ Gdyś wtákowy ſtan przyſzłá Bog ćię przeyźrzał ná to ZbylPrzyg B3.

»nadeszła noc« = nox supervenit Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (2): Gdy tedy cżternaſta noc nadeſſła/ [...] domniemáwáli ſie Zeglarze/ żeby ſie im vkázowała iáka kráiná. Leop Act 27/27; BibRadz Act 27/27.

W przen (2): Sed mors obrepet fortassis interim, Ale podobno przez ten czás śmierć ſnadź nábieży/ Nádeydźie. Mącz 352c.

Fraza: »obiad [= o odkupieniu] nadejdzie« (1): mieſzkáiąc w ták ſkáżonym do mu [o ciele]: czekaymy iednák napráwy. duſzá przedſię pobożna/ ma ſwoię zapłátę/ y dobre śniadánie mieć może nim ten obiad nádeydźie. SkarKaz 205b.

3. Pojawić się, odwiedzić kogo; incedere, incessere, supervenire Mącz (10):

nadejść kogo (1): Laetitiae alicuius supervenire, Nádeyść kogo á ón ſie ráduyę [!]. Mącz 483c.

nadejść do kogo (1): pod ktorego [Boga] opiekę iuż ćię też teraz/ odchodząc od ćiebie/ porucżam: wſzákże ieſzcże cżaſu inſzego do ćiebie nádeydę. CzechRozm 204v.

W przen [kogo] (7): PO wielkich trudnoſciach wnętrznych pirwſzych/ ktore mieli Rzymiánie [...] nádeſzłá ie druga BielKron 119.

Frazy: »dziwowanie nadeszło« (1): Incessit illum admiratio, Dźywowánie go nádeſzło. Mącz 44b.

»nadejdzie jego natura [ku czemu]« (1): Gdy go [o zwierzęciu] nadeydzie iego natura ku złącżeniu z iego ſamiczą/ tedy ſie ſkrobie zębami prawey cżeluſci w prawy bok FalZioł IV 32d.

»radości nadeszły« (1): Ażbych doſzłá oſobę W. M. oglądáć. Z ktorey záś vćieſzoná/ hániebne rádośći/ Iuż mnie prawdźie nádeſzły/ pozbywſzy teſknośći. PaxLiz E3.

»szczęście (a. wiele nieszczęścia) nadeszło« (2): mię to ſzcżęſcie tákie nádeſzło/ iż mi ſie tráfiło w miłey oycżyznie vmrzeć á nie w ſłużbie v Grekow BielKron 60; Mącz 482b.

»szkoda nadejdzie« (1): Rácżey ſie s cnotą rácż dobrze ráchowáć. Wſzák żadna ſzkodá ſtąd cie nie nádeydzie/ Ieſli pożytek iákowy nie Przyidźie. Phil [S6].

a) O Duchu świętym: napełniać, obdarzać łaską; natchnąć [na kogo] (1): Duch ś. nádeydźie ná ćię NiemObr 97.

4. Napotkać, natknąć się na kogo, na co; invenire, reperire Vulg; venire PolAnt (10):

nadejść czego (1): wſzedſzy w ogród Páwłá Nowikápianá/ [...] nádſzedłem ſłupá/ o trzy łokćie wkrąg miążſzego Oczko 8v.

nadejść kogo, co (9): LibMal 1551/163; A gdy ie gonili Egyptczykowie sládem/ nádeſzli ie w obozie nád morzem Leop Ex 14/9, Tob 5/5; BibRadz Luc 10/33; Szli dáley ku południu gdźie nádeſzli wielkość ludźi ſpokoynieyſzych obycżáiow BielKron 448, 9v, 85, 442v; Potrway: á złego wnet nie będźie: przyidźieſz Ná mieyſce iego/ iuż go nie nádyidźieſz. KochPs 53.

5. Napaść na kogo (4): tákowy co nádſzedł ma bydź ſądzon/ iáko o náſzćie domu właſné^go iego. SarnStat 1169.

Zwrot: »gwałtem [kogo] nadejść« (2): A któryby Szláchćic drugiégo ſzlachćicá gwałtem nádſzedł w domu kmiecym/ [...] ma bydź ſądzon/ iáko o náſzczćié domu właſné^go iego. SarnStat 1169, 1169.

W przen [na kogo] (1):

Szereg: »nadejść abo nadbieżeć« (1): [o złym duchu] nádeydźie ábo nádbieży ná ćię/ á nie wnidźie w ćię. CzechRozm 157.

Synonimy: 1. przybyć; 2. nastać, nastąpić; 5. nadejść, napaść.

Formacje współrdzenne cf IŚĆ.

Cf NADESZŁY, NADEŚCIE

KCh