Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYCIĄGANY

Następne hasło: [PRZYCIĄGNĄĆ SIĘ] »

PRZYCIĄGNĄĆ (422) vb pf

W formach praet i con: przyciągnął, przyciągnęł-, przyciągnęli (292), przyciągł(-), przyciągli (22); -ciągł PatKaz III; -ciągnął, -ciągnęł-, -ciągnęli : -ciągł-, -ciągli BielKron (120:21).

Fleksja

inf	przyciągnąć

praet
	sg		pl
1	m	przyciągnąłem, -m przyciągnął	m pers
2	m	przyciągnąłeś, -eś przyciągnął	m pers	-ście przyciągnęli
2	f	-ś przyciągnęła	m an
3	m	przyciągnął	m pers	przyciągnęli, przyciągli
	f	przyciągnęła	m an
	n	przyciągnęło, przyciągło	subst	przyciągnęły, przyciągły

plusq
	sg		pl
3	m	był przyciągnął, przyciągnął był	m pers	byli przyciągnęli
3	n	przyciągnęło było	subst

imperativus
	sg
2	przyciągni, przycięgni

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych przyciągnął	m pers
3	m	by przyciągnął, by przyciągł	m pers	by przyciągnęli, by przyciągli
3	f	by przyciągnęła	m an

con praet
	sg
1	m	przyciągnąłbym był
3	m	by był przyciągnął

impersonalis
con		by przyciągni(o)no
participia
part praet act		przyciągnąwszy, przyciągnęwszy

inf przyciągnąć (33). ◊ fut 1 sg przyciągnę (2). ◊ 2 sg przyciągniesz (2). ◊ 3 sg przyciągnie (15). ◊ 1 pl przyciągni(e)my (2). ◊ 2 pl przyciągniecie (1). ◊ 3 pl przyciągną (7). ◊ praet 1 sg m przyciągnąłem, -m przyciągnął (6). ◊ 2 sg m przyciągnąłeś, -eś przyciągnął (2). f -ś przyciągnęła (1). ◊ 3 sg m przyciągnął (182). f przyciągnęła (7). n przyciągnęło (10) [w tym: -eło (2)], przyciągło (2). ◊ 2 pl m pers -ście przyciągnęli (1). ◊ 3 pl m pers przyciągnęli (51) [w tym: -eli (2)], przyciągli (16). subst przyciągnęły (4), przyciągły (1). ◊ plusq 3 sg m był przyciągnął (3), przyciągnął był (2); był przyciągnął LibLeg (2); przyciągnął był Leop; był przyciągnął : przyciągnął był StryjKron (1:1). n przyciągnęło było (2). ◊ 3 pl m pers byli przyciągnęli (3). ◊ imp 2 sg przyciągni (3) KrowObr (2), BibRadz, przycięgni (1) BudBib. ◊ con 1 sg m bych przyciągnął (1). ◊ 3 sg m by przyciągnął (8), by przyciągł (1). f by przyciągnęła (1). ◊ 3 pl m pers by przyciągnęli (5), by przyciągli (2). ◊ con praet 1 sg m przyciągnąłbym był (1). ◊ 3 sg m by był przyciągnął (2). ◊ impers con by przyciągni(o)no (1). ◊ part praet act przyciągnąwszy (40), przyciągnęwszy (1) OpecŻyw.

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVII(XVIII) – XVIII w.

Znaczenia

I. Transit. (80)
- 1. Ciągnąc zbliżyć (14)
  - Przen (2)
  - a. Przytrzymać siłą (1)
- 2. Wprowadzić w ruch ku sobie siłą przyciągania (2)
- 3. lek. Spowodować ruch płynów organicznych w jakimś kierunku (o substancji leczniczej) (2)
- 4. Wciągnąć w siebie, zaczerpnąć (2)
  - Przen (1)
- 5. Zdobyć, posiąść (8)
  - Przen (1)
  - a. Przywłaszczyć sobie (3)
    - W przen (1)
    - α. Zagarnąć terytoria (1)
- 6. Pozwać przed sąd, oskarżyć (1)
- 7. Odnieść do czegoś, wyłożyć, zinterpretować (1)
- 8. Wpłynąć na czyjeś postępowanie lub uczucia: skłonić, namówić, zachęcić; zjednać komuś (50)
  - W przen (4)
  - Przen (1)
  - a. Skłonić, zmusić do przybycia (6)
    - Przen (1)
    - α. O Maryi: sprowadzić Chrystusa w swoje łono (4)
II. Intransit. i transit. (340)
- 1. Intransit. Przybyć, zwykle lądem (często o wojsku) (340)
  - a. Gromadnie (332)
  - b. Pojedynczo (8)
    - Przen (1)
- 2. [Transit. Dopłynąć okrętem do lądu]
*** W błędnym tłumaczeniu (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (1)

I. Transit. (80):

1. Ciągnąc zbliżyć; occupare HistAl; vertere Mącz [w tym: kogo (3), co (9)] (14): Ti ſlupy gdi Słonowie vyrzeli/ mniemáiąc ie być ludzi ſciągáli noſi ſwoie/ chcąc ie prziciągnąć iáko y łudzi [!] HistAl H; SienLek 147; tedy ſtrzałą przewierćiawſzy v niey ná końcu dźiurecżkę przywięzáć nić mocną długą/ ſtrzeliſz do párkánu álbo do muru iżby vtknęłá/ przyćiągnąć/ potym onę ſtrzałę z nićią á zmierzyć/ á według iey miáry kopáć (marg) Miárá ná kopánie pod mur. (–) BielSpr 63.

przyciągnąć ku czemu (1): Tedy przywiązawſſy powroz ku ręce/ ciągnęli ią opiéraięcy ſie z wielką motzą o krzyż/ aże ią téże przyciągnęwſſy ku dziurze/ gwáltem tępym gwozdziem przybili. OpecŻyw 139.

Zwrot: »przyciągnąć do siebie, k(u) sobie« = ad se vertere Mącz [szyk zmienny] (4:3): ále náſzy nie przeſtawáli miotáć łańcuchow z háki thák długo/ áż przyćiągnęli do ſiebie nawę/ ná ktorey pogan było ſześć ſet BielKron 460, 460 [2 r.]; Mącz 485d; BielSpr 69; WujNT 211; Skoczy nań [Jempsar na Józefa]/ á śćiſka go obiemá rękomá/ Chcąc ku ſobie przyćiągnąć kámienné rámioná GosłCast 60.

Przen [do czego] (2): KrowObr 171 cf przyciągnąć z czego.

przyciągnąć z czego (1): O Błogoſlawiony Mikołáiu przyćiągni nas do brzegu morſkiego/ s ſmutku ſmierći: Przyćiągniſz nas chwálebny mikołáiu/ do zbawiennego brzegu/ kędy pokoy y chwałá. KrowObr 171.

a. Przytrzymać siłą (1): Sędźiego przeklináią/ y gorſzemi ſye sſtawáią [surowo karani]/ Bo ták mowią poſpolićie: Bym to był wiedźiał/ ábym ták miał wiele dáć/ przyćiągnął bym go był lepiey/ y przytłukł: Ale ſye popráwię potym/ odważę ieſzcze táką winę. GroicPorz c4.

2. Wprowadzić w ruch ku sobie siłą przyciągania (2):

Zwrot: »przyciągnąć [co] do siebie, k sobie« [w tym: skąd (1)] [szyk zmienny] (1:1): Theż Magnes ieſt barzo dobri ktoby ſie igłą vdawił, albo iakiem inſzem żelazem: włożywſzy gi w vſta: przyciągnie każde żelazo z gardła k ſobie. FalZioł IV 55d; BielKron 456v.

3. lek. Spowodować ruch płynów organicznych w jakimś kierunku (o substancji leczniczej) (2): nakładz ich [listków barwinka i jeżynowych] do vſt obogich/ y też do ciała obogich przyłoż gdzie kolwiek daleko rany á pociągnie k ſobie krew/ á tak do rany nie poydzie, Na rane nieprzykładay: boć by wieczey przyciągnęła. FalZioł V 117.

przyciągnąć co ku czemu (1): Też hałun na proch ſtarty/ z ſzafranem á z miodem/ zmieſzawſzy z cżyrwonym winem/ A w tym wełnę rozmocżywſzy/ włoż w vcho vcżiniwſzy knot. A gdy niecżyſtoſci ku wirzchowi przyciągnie/ wychędożywſzy ony niecżyſtoſci/ włoż drugi knotek/ á tak [...] boleſci vſzne vlecżyſz. FalZioł V 40.

4. Wciągnąć w siebie, zaczerpnąć (2):

przyciągnąć co (1): WróbŻołt 118/131 cf Przen.

Przen [kogo] (1): Os meum aperui et attraxi ſpiritum: quia mandata tua deſiderabam. Vſta moie odtworzyłem/ y przyciągnąłem ducha [tj. powietrze] abociemem przykazania twego żądał. [118/131] (koment) Odtworzyłem, czuſz pragnącz a proſzącz y prziciągnąłem, czuſz ducha dobrego. WróbŻołt pp3v.

5. Zdobyć, posiąść [[kogo], co] (8):

W połączeniu szeregowym (1): ábyś vżywáiąc ich [środków ustanowionych przez Boga dla odpuszczenia grzechów]/ mogł iákoby iákim nacżyniem/ łáſki y zaſługi Páná Chriſtuſowey dośięgnąć/ mogł ią do śiebie przyćiągnąć/ mogł ią ſobie przywłaſzcżyć/ á vżywáć iey ku ſwey poćieſze/ ku pożytkowi y zbáwieniu ſwemu KarnNap E3v.

Zwrot: »przyciągnąć k sobie, do siebie« [szyk zmienny] (3:1): [Papież Innocencjusz VIII] ácżkolwiek był vbogi w ſkárby/ ále w cnotę y w ſpráwy bogáty/ ábowiem dla ſwoiey ludzkośći á opátrznośći/ przyciągnął k ſobie wiele dobrych rzecży. BielKron 189v, 345; Izaliś rádę Bożą słyſzał y przyćiągnąleś kſobie mądrość [diminuta est tibi sapientia?]? BudBib Iob 15/8; KarnNap E3v.

Przen (1):

Zwrot: »do siebie przyciągnąć« (1): Właśnie iákoby/ gdyby káżdy cżłonek zoſobná miał rozum/ á ták mniemał/ iż tym ſpoſobem zdrow być może/ ieſli drugiego bliſkiego cżłonká zdrowie do śiebie przyćiągnie: pewnieby wſzytko ćiáło zemdleć y vmrzeć muśiáło. KlonWor ded **3v.

a. Przywłaszczyć sobie (3):

Zwrot: »do siebie przyciągnąć« [w tym: czym (1)] (2): SeklWyzn Gv; tákże też y onego náywyżſzego Kśiędzá Pogáńſkie^go ſobie tytuł przywłaſzcżyli [cesarze pogańscy]/ názywáiąc ie Pontifices. Náwet y tribunatum do śiebie przyćiągnęli/ wyſtáwiwſzy ſię ná naywyżſze mieyſce wſzytkim/ y wſzytkimi włádáć/ y rządźić chćieli NiemObr 159.

W przen (1): Ktore [słowa Hioba] wykładaiącz żadny Doctor niecżyni zmienki ocżyſczv/ krom przewrotnych mnichow/ ktorzy na tym złym grvncie/ a niepewnym/ zbvdowali wſzyſtki klaſztory ſwoie/ y tą ſzkodliwą wędą/ nie iedno proſtych lvdzi/ ale też Czeſarzow/ Krolow/ Xiążąt/ y inych panow/ bogacztwa do ſiebie przyciągnęli. SeklWyzn Gv.

α. Zagarnąć terytoria (1):

Zwrot: »ku państwu [jakiemu] przyciągnąć« [szyk zmienny] (1): Ten [Trajan] Węgry/ Niemce/ Dalmáty/ y ine k nim przyległe kráiny ku páńſtwu Rzymſkiemu przyciągnął. BielKron 149; [M Porcius Cato/ tęn Hiſzpany poraził/ y przyciągnął ie ku Rzymſkiemu páńſtwu. BielKron 1551 19, 56v].

6. Pozwać przed sąd, oskarżyć (1):

Zwrot: »[kogo] ku prawu [o co] przyciągnąć« (1): ktoryby ſwietſki duchownego kv praw ſwietſkiemv ziemſkiemv oty articuli ſądv duchownemv naliezne prziicziągnąl, takiez tez zasię ma przepaſcz a zkaząn bycz dvchownemv w vinie czternaſczie grzyvien ComCrac 21v.

7. Odnieść do czegoś, wyłożyć, zinterpretować (1):

Zwrot: »[co] ku inakszemu wykładu przyciągnąć« (1): thákowe zátrefnowánie/ z rzecży/ ábo ſłowá dwuwykłádnego/ podoba ſie ſkoro naybárziej ludziom: bo to nieledá rozum/ ktori może rzecż/ ktorą wſzytczy iednáko w ten cżás rozumieią/ ku inákſzemu wykłádu przyciągnąć GórnDworz P7v.

8. Wpłynąć na czyjeś postępowanie lub uczucia: skłonić, namówić, zachęcić; zjednać komuś; adducere Vulg; delinire, perducere, permovere Mącz; attrahere PolAnt [w tym: kogo (47), co (2)] (50): OpecŻyw 18; Zaden nie przychodzi do mnie/ ieſli go bog Ociec moy/ ktory mnie poſłał/ nie przyciągnie [nisi Pater ... traxerit eum Vulg Ioann 6/44]. RejPosWiecz² 92v.

przyciągnąć do kogo, do czego (15): Bo kyedy Pan odſtąpi iuż ſie nic nie boią [diabli]/ Ani krolow ni kſiążąt ni żadnych możnośći/ Boſpyecżnie [!] podſzcżuwáiąc ludzkie wſzetecżnośći. Dodawáiąc im drogi co więcey do złego/ By ie do towárzyſtwá przyciągnęli ſwego. RejWiz 95v, 168v; GrzegRóżn E3v; RejPos 239; RejPosWiecz² 92v; SkarŻyw 25, 309, 363; LatHar 269; Złych záśię Pan Bog plagámi ſwymi dotyka/ naprzod dla tego/ gdy ich dobrodźieyſtwá vſtáwicżne Boſkie do Páná Bogá nieprzyćiągnęły PowodPr 7. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym; »do siebie przyciągnąć«.

przyciągnąć ku komu, k(u) czemu (18): RejPs 204v; cżytamy że niektorzy zacni ludzie aż z oſtátecżnych Hiſſpániey/ y Fráncyey kráiow przychodzili: że też the ktorych Rzym ku widzeniu ſiebie przyćiągnąć niemogł/ cżłowieká/ oto iednego [tj. historyka Liwiusza] ſlawá przywiodłá. Leop *B2; BielKron 184. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym; Zwroty.

przyciągnąć czym (10): BielKron 203; [Chore, Datan i Abiron mówili:] Myſmy tákże dobrzi iako y Aaron [...]. y tymi ſłowy wiele przednieyſzych panow [...] przyćiągnęli SkarŻyw 492, 25. Cf Zwroty.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: do tego (1), k temu (1); aby (3), iż, że (2)] (5): OpecŻyw 52v; BielKron 203, 435v; Owa wſzytkie te przycżyny mocno mię do te^go przyćiągnęły żem te święte kśięgi pod zacnym tytułem W. Mći. miedzy ludzi podał. BudNT przedm a3; to tám wſzyſtko wyrozumiawſzy/ y vważywſzy/ cżymby dobrego robotniká nie obćiążał/ á złego áby náucżył y przyćiągnął/ áby ſie polepſzał y v dobrego robotniká ſie vcżył/ tego cżáſu ſwego Goſpodarz/ Vrzędnik/ włodarz/ ma z pobożnym rozſądkiem doględáć. GostGosp 36.

W przeciwstawieniu: »przyciągnąć ... odwieść« (1): Tákżeć też dopuſzcża [szatan] miánowáć imię Bogá Oycá/ ále nie okrom Bogá Iſtnośći/ indefinito. etc. Aby thy Bogi thym więcey zálećił/ y do nich ludźie przyćiągnął/ á potym áby od prawdźiwego Bogá Oycá odwiodł GrzegRóżn E3v.

W porównaniu (1): Scżebyetliwe wárgi ich po wſſey zyemi moc wzyęły/ Iák obfitość wod wyelkich do ſiebye przycyągnęły/ Ludzi z rozlicżnych ſtanow/ co do nich przyſtáwáli LubPs Rv.

Zwroty: »ku posłuszeństwu przyciągnąć« (1): Lágarus z Pánnoniey/ áby ſie záſłużył Alexándrowi wielkiemu/ poſłał mu ná pomoc ludzi przećiw Dáriuſowi Arſámowemu ſynowi/ támże od Alexándrá wielkiey wolnośći nábyli/ gdzie pothym Syllá Rzymſki chćiał ie ku poſłuſzeńſtwu przyćiągnąć/ przemożon od nich. BielKron 296.

»k(u) sobie, do siebie przyciągnąć« [w tym: czym (4)] = zdobyć przychylność, miłość [szyk zmienny] (7:4): PowUrb +2v; GliczKsiąż G8; LubPs Rv; Gdy ſyn iey [Semiramis] doroſł/ prośiłá go áby z niego ſyná pocżęłá/ y vſtáwiłá práwo wſzędzye pod gárdłem/ áby ſie nie poymowali/ iedno co nablizſzy krewni/ chcąc thym práwem ſyná ſwego ku ſobie przyciągnąć. BielKron 10v; Iozephus Zyd o Pánie Kryſtuſie piſał: Był cżaſu náſzego mąż ieden mądry Iezus [...]/ ktory ſłuchał rad prawdziwych rzecży/ dla cżego wiele ich k ſobie przyciągnął ták z Zydow iáko s pogan. BielKron 139, 119; Blanditiis delinire, Lágodnem mowieniem k ſobie prziciągnąć. Mącz 194c; RejPos 325; BudBib Bar 5[6]/42; LatHar 43; Pan [Chrystus] cżekáiąc pokuty/ mowi: Przyiaćielu; Chcąc do śiebie przyćiągnąć ſwą dobroćią wielu. KlonWor 28.

»k(u) sobie przyciągnąć« [w tym: czym (2)] = przeciągnąć na swoją stronę, zjednać jako sprzymierzeńca; adducere ad se Vulg [szyk zmienny] (6): Leop 1.Mach 2/67; [Turcy] wybráli ſobie zá krolá Othomaná/ kthory widząc iż kniemu wielki lud przyſtawa/ przyiął ſnimi wiárę Sáráceńſką od Máchometá vſtáwioną/ áby thym więcey k ſobie ludzi przyćiągnął. BielKron 239v; [król] poſłał wnet do ſzurzego ſwego kſiążęćiá Kijowſkiego y do Węgier po lud zá pieniądze. Ktorzy gdy przyiecháli/ ćiągnął ſnimi do Prus y Pomorſkiey źiemie/ tám ich dokonał/ iedny przez przypędzenie/ drugie dobrowolnie k ſobie przyćiągnął. BielKron 351, 182v, 387v; Nieiáki bowiem Dyomedontes Krolá Xerxeſá przyiaciel/ zá prośbą iego chcąc Epáminondeſá pecunia corrumpi, [...] naprzod piącią tálentow Michitá młodzieńcá/ kochánká Epáminondeſowego ku ſobie przyciągnął. Phil F2.

»przyciągnąć na swą (swoję, naszę) stronę« [w tym: czym (1)] = perducere ad suam sententiam, sibi permovere Mącz [szyk zmienny] (3): Mącz 96d, [234]d; Przeto [Gliński] kilko Pánow Litewſkich/ y Sláchty Ruſkiej ná ſwoię ſtronę obietnicámi/ dárámi/ y nádzieią opánowánia Wielkiego Xięſtwá przyciągnął StryjKron 712.

Szeregi: »namowić albo przyciągnąć« (1): Perduxit omnes ad suam sententiam Námówił álbo prziciągnął ye ná ſwą ſtronę. Mącz 96d.

»przyciągnąć a pozyskać« (1): Dla cżego pan á ſtworzycyel náſz/ chcąc cżłowyeká do ſiebye przycyągnąć á ſobye onego pozyſkáć/ zrządził mu piſmo/ náuki/ w kthorych on ſam ſiebye y wolą ſwą/ tudzyeſz zbáwyenye ſamego cżłowyeká zátworzyć á obwiesćić racżył. GliczKsiąż G8.

W przen (4): LubPs Rv; RejRozpr b4; [Pan Bóg] powołał nas do wiáry przeſławney [...] y niebieſką świátłośćią á gwiazdą Duchá ſwego/ ſercá náſze do niego [swego Syna] przyćiągnął. SkarŻyw 25; iam obżárſtwá vſłuchał/ á ty głodem bywaſz morzony: mnie do nieprzyſtoyney pożądliwośći drzewo gwałtem porwáło/ á ćiebie do krzyżá miłość doſkonáła przyćiągnęłá LatHar 269.

Przen (1):

Zwrot: »do siebie przyciągnąć« (1): Przyſzedł był do niego nieiáki kápłan cżłek roſtropny/ y rzekł do niego: Powiedz mi ná onę prawdę ktora ludzki narod do śiebie przyćiągnęłá/ ieſliſz ćieleſna ieſt cżyli nie ćieleſná náturá? SkarŻyw 31.

a. Skłonić, zmusić do przybycia (6):

przyciągnąć do kogo (1): SkarŻyw 509 cf Szereg.

Szereg: »przywieść i przyciągnąć« (1): [panowie] prośili Odoná Arcybiſkupá Kántuáryyſkiego/ áby po Krolá poſłał/ żeby go do Pánow przywiedziono/ y by dobrze niechćiał/ przyćiągniono. SkarŻyw 509.

Przen [komu skąd] (1): Abowiem wten czás [...] ſpráwiedliwoſć ſnadz nam y tego zniebá przyćiągnie ktory ná nas łáſkáwie pogląda. RejPs 126v.

α. O Maryi: sprowadzić Chrystusa w swoje łono (4):

przyciągnąć k komu (2): OpecŻyw 183v cf przyciągnąć przez co. Cf Zwrot.

przyciągnąć przez co (1): Pozdrowiona bądz pelna laſki/ [...] ty przez twoię miloſtz a laſkę/ bogas k tobie przyciągnęla OpecŻyw 183v.

przyciągnąć w co (2): O naczyſthſza to panna byla ktora boga z nyeba wzyuoth ſwoy przyczyągnąla PatKaz II 41v, 47.

przyciągnąć skąd (2): tocz yeſt vyątſzy dzyw yſz bog ſtal ſyą czlouyekyem a ta czyſta ſzwyąta panna z nyeba przyczyągnąla 〚boga〛 w zyuot ſwoy y porodzyla PatKaz II 47. Cf Zwrot.

Zwrot: »[czym] przyciągnąć k sobie [skąd]« (1): aboczyem [Maryja] pokorą a czyſtoſzczyą przyczyągnąla kſobye zlona oczcza boga ſyna yego yedynego PatKaz II 41v.

II. Intransit. i transit. (340):

1. Intransit. Przybyć, zwykle lądem (często o wojsku); venire Miech, HistAl, PolAnt, Vulg, Modrz, JanStat; applicare Miech, Vulg, PolAnt; adire Miech, PolAnt, Modrz; supervenire Miech, Vulg; pervenire Miech, PolAnt; advenire Miech, Modrz; ascendere, egredi Vulg, PolAnt; excurrere, procedere Miech; exire HistAl; appropinquare, descendere, transire PolAnt; accedere Mącz (340):

a. Gromadnie (332): MiechGlab 15; LibLeg 10/62, 11/84v; A przetho wiedz iż po niedługim cżáſie do ciebie z wielkoſcią walecżnych ludzi ſie poſpieſzemy/ á bárzo richło przyciągniemy. HistAl C8, E4; Leop Ios 11/21, 2.Reg 5/18, 22, 4.Reg 3/24, 2.Par 32/1, 2, 4; PTolemeus gdy mátkę Hirkanowi był wzyął/ Y záwárł ſie ná zamku/ á oycá pirwey ſciął. Hirkan potym przyciągnął/ y dobywał zamku RejZwierz 46v; BibRadz 2.Reg 17/12, 2.Par 28/17, 20, 32/2, 4, 35/22, Is 36/17, 1.Mach 9/64; Potym pogáni/ to ieſt Niemcy/ przyciągnęli y wiele ſzkod Rzymſkiemu páńſtwu pocżynili BielKron 152v; Przećiw ktoremu [Olbrachtowi] poſłáli Stefaná Siedmigrockiego Woiewodę we dwánaśćie tyſiąc koni krom Caklow/ ktorzy przyćiągli á krolá Olbrachtá poráźili v Koſzyc BielKron 397, 91v, 94v, 106v, 116v, 208 (14); BielSpr 56v; sługá twoy y ſyn twoy (ieſtem) ia/ przyćięgni á wybaw mię zgárśći krolá Arámſkiego/ y zgárśći krolá Izráelſkiego/ ktorzy powſtáli ná mię BudBib 4.Reg 16/7, 4.Reg 12/17; ModrzBaz 117; StryjKron 195, 309, 522; Krolowie z Arábiey y Sábby/ z dáry przyćiągną LatHar 345, 399.

przyciągnąć do kogo (12): Leop 1.Reg 30/21, 2.Mach 12/17; Potym Pirrę y Hieropolim miáſtá [Grecy] oblegli y wywroćili. [...] Potym Achilles do woyſká przyciągnął BielKron 57; zá kilko dni Polacy doſthawſzy Chełmu/ Grabowcá/ Horodlá/ Sewoloſá/ do Ludwigá przyćiągli pod Bełz BielKron 377v, 365; StryjKron 457. Cf Frazy, Zwroty.

przyciągnąć k(u) komu (9): vſliſzely wniemieczkym woyſkv omnie y o mim niezwicziezonim woyſkv zem ya blyſko kv nym yvz przicziagnal, y weſzly wbarſo wyelky ſtrach LibLeg 10/146v; Tedy Gabáończycy poſłáli do Iozuego do obozu w Gálgál z tákiemi ſłowy/ Nie odćiągay rąk ſwych od ſłużebnikow ſwoich/ przyćiągni knam co narychley á wybaẃ y rátuy nas BibRadz Ios 10/6; BielKron 47v, 243. Cf Frazy; »przyciągnąć z wojskiem«.

przyciągnąć przeciw(ko) komu (11): HistAl A; [Judas] wezwawſſy ná pomoc ſpráwiedliwego ſędziego Bogá/ przyćiągnął przećiwko zábijácżom ſwey bráćiey Leop 2.Mach 12/6, Ios 11/7; BibRadz Deut 28/25, Ez 38/16; BielKron 364v; ná ten cżás Ioákimowi było dwádzieśćiá y pięć lat gdy krolowáć pocżął w ziemi Iudſkiey y Ieruzalem/ á dopuſzcżał ſię złośći przed Pánem. A przetoſz przyćiągnął przećiw niemu Nábuchodonozor krol Bábilońſki BudBib 3.Esdr 1/39[40]. Cf »lud przyciągnął«, »przyciągnąć z wojskiem«.

przyciągnąć na kogo, na co (9): Y Stháło ſie cżternaſtego roku Krolá Ezechiaſſá/ przyćiągnął Sennácheryb Krol Aſsyriyſki/ ná wſſyſthkie obronne miáſthá Iudſkie/ y dobył ich y pobrał. Leop Is 36/1, Iudic 15/10; RejZwierz 32v; BielKron 107v; Ieſli nieprzyiaćiel z wielką mocą ćiągnie y przyćiągnie ná ćie/ nie wnet ſie nań miotáć z głownym woyſkiem [...]/ ále napierwey puśćić Globum, to ieſt/ oſobny lud poſtronny BielSpr 15v, 9. Cf »lud przyciągnął«, »przyciągnąć z wojskiem«.

przyciągnąć nad kogo (2): [Turcy] wyrozumiawſzy ſprawę nieprzyiaćielſką/ dáią znáć ſwoim ktorzy ſą zanimi/ iáko á kiedj máią przjćiągnąć nád nie BielSpr 56. Cf »przyciągnąć z ludem«.

przyciągnąć dokąd (208): A gdy [Atyla] ku Rawennie przyciągnął, przybieżał tam pręthko Papież Rzymſki Lew imieniem, aby Rzymowi dał pokoy zewſzytką włoſką ziemią MiechGlab 57, 14, 15 [2 r.], 33, 34, 56; czo pyerwej skoroni polſkiej panſtwa waschego ſtho czlowyekow przicziągnęlo pod zamek nasch Oczakow LibLeg 11/89, 10/61v, 64, 147v, 11/84, 89, 140v; Iako Alexander podbił ſobie Armenią y Medią/ y przyciągnął do rzeki Eufraten HistAl E3; Potym z onąd ruſzywſzy ſie/ opuſćili mieyſcá ſzkodliwe á nieprzeſpiecżne/ á przyciągnęli w ſtrony Latrymariyskie HistAl H7v; Potym odiecháli z onąd y przyciągnęli do páłacu Xerſeſá krolá Perskiego HistAl M6v, B5v, B6, Dv [2 r.], D3, D7v (13); Leop Num 21/23, Ios 11/7, Iudic 9/50, 2.Reg 5/20, 4.Reg 17/5, 2.Par 14/9, 2.Mach 12/17; UstPraw D2; Ale Krol Aſſyryiſki poſłał Thártáná Rábſáryſá y Rábſáceſá z Láchis ku Krolowi Ezechiaſzowi/ z wielkim woyſkiem do Ieruzálem/ Ktorzy tám przyćiągnąwſzy/ Położyli ſię v przekopu ſtáwu wyżſzego BibRadz 4.Reg 18/17; Tedy dniá tego gdy Gog przyćiągnie ná źiemię Izráelſką/ mowi Pan Bog/ Wzruſzy ſię gniew moy w popędliwośći moiey. BibRadz Ez 38/18, Gen 14/7, 2.Reg 17 arg, Dan 1/1, 446a marg, Iudith 2/13, 15, 3/12; Słudzy dáli znáć ſwoim áby o poł nocy przyciągli pod miáſto/ chcąc im bronę otworzyć. BielKron 106v; Ceſarz obawáiąc ſie/ áby nieuiechał ná Witemberg/ gdzie miał dobrą obronę/ poſpieſzał zá nim [Janem Fryderykiem]/ przyćiągnął dniá 24. Kwietniá/ ná drugą ſtronę rzeki Elb. BielKron 229; Gdy przyćiągli nád rzekę Drwiącą/ oſádźili ſwoy brzeg Pruſowie ſtrzelbą y kopánim BielKron 383v, 48, 50v, 57, 57v, 83 (73); RejZwierc 149v; ku ktorey bronie [obozu] rozumieſz nieprzyiaćielá przyciągnąć/ tám przednieyſze rycerſtwo ſadź z Namiothy BielSpr 8, 9, 37v, 39, 42, 56v; BudBib 2.Reg 19/40, 4.Reg 16/9, 1.Mach 5/42, 7/27; ModrzBaz 116v, 117v, 125v; SkarŻyw 503; náoſtátek gdy práwie wſzyſcy ná podánie Zamku przyzwolili/ Sołohub ich od tego hámował/ obiecuiąc im prętki rátunek od Krolá/ bo iuſz był przyciągnął do Mieńſká. StryjKron 738; A Kniáź Conſtantin Oſtroſki [...] ciągnął z woyſkiem Litewſkim pod Smołenſko/ gdzie dla niepogod/ niewczáſow/ y zaległych drog/ z wielką ſzkodą ledwo we czterzy Niedziele przyciągnął StryjKron 747, 26, 46, 195, 269, 305 (22); SarnStat 301; CzahTr Gv; [Gdy tedy virzała tłuſzczá że tam Ieſuſa niemáſz/ ani vczniow iego/ weſzli téſz i ſami włódki/ i przyciągnęli do Kapernaum/ ſzukaiąc Ieſuſa. MurzNT Ioann 6/24 (Linde); Leop Dan 1/1 (Linde); Lecz Deszpot [...] myslil iakoby przes panstwa j.k.m. przebycz, a tu czo narichlei przicziagnacz mogl. CorfusDocum 1563 nr 116]. Cf przyciągnąć skąd dokąd; Frazy; »przyciągnąć z ludem«, »przyciągnąć z wojskiem«.

przyciągnąć skąd (18): Aże z ziemie Scitiyſki przyciągnęli Iuchrowie ktore potym Wuchry po naſzemu Węgry zową. MiechGlab 37, 39; Leop 1.Par 18/5; BielKron 227; BielSpr 70v; Potym Iozue wnocy záſadził lud ieden z tyłu táiemnie v miáſtá onego Háy/ v ktorego byli poráżeni: á ſam z drugiey ſtrony iáwnie przyćiągnął. SkarŻyw 502; y owſzem [Jarosław] wzgárdźiwſzy vpominánie Oycowſkie/ przyćiągnąwſzy z Nowogrodá Kijow vbieżał y opánował StryjKron 165. Cf przyciągnąć skąd dokąd; »na pomoc przyciągnąć«, »przyciągnąć z wojskiem«.

przyciągnąć skąd dokąd (9): Potym [Aleksander] z onąd przyciągnąwſzy do Dámáſzku mężnie gi zwalcżył HistAl B7, M2v; Ktorego cżáſu Lech w ty kráiny nád Wiſłę z hordámi ſwymi przyćiągnął z Roxolániey BielKron 336, 88, 123v; StryjKron 130, 320, 360. Cf »przyciągnąć z wojskiem«.

przyciągnąć którędy (7): BibRadz Deut 28/25; Poſłał thedy Pruſki Miſtrz Theodoryká y Ottoná Márſzáłká/ a Wincentego przerzecżonego ſnimi/ ktorzy ćicho przez Brześćie y Inowrocſław do Słupce przyćiągli y ſpálili ią BielKron 371v. Cf »lud przyciągnął«, »przyciągnąć z ludem«, »przyciągnąć z wojskiem«.

cum inf (6): Leop 2.Par 20/25; BielKron 95, 239; Tegoż Alexándrá ſtroże pochwytáli Tátárſką ſtraż/ ktorzy przes ogień w nocy á przes dym we dnie mieli dáwáć znáki ſwoim/ kiedy/ á gdzie mieli przyćiągnąć woiowáć á bráć krainy iego BielSpr 42; BudBib 4.Reg 16/5; Ktorych [grzechów] ieſli my káráć niebędźiemy/ przyćiągnie Turek sługá Bogá żywego/ z końmi/ wozmi/ łuki/ ſtrzałámi/ y ſzáblámi ſwemi [...] káráć nas ModrzBaz 128.

Ze zdaniem celowym [aby (3), jakoby] (4): Przyćiągnął był takieſz y Syrus z Dámáſſku/ áby rátował Adárezerá Krolá Sobá Leop 1.Par 18/5, 4.Reg 3/21; Nowy vff wielki/ w kthorym był Komendator Ruſzer s Płáwná Hetmánem/ przyćiągnął iákoby ſie z nowu potykał. BielKron 372v. Cf »przyciągnąć z ludem«.

W przeciwstawieniu: »przyciągnąć ... uciekać« (1): Poráźi ćie Pan nieprzyiaćioły twemi/ thák iż co iedną drogą przyćiągnieſz przećiwko im/ to záſie ſiedmią drog vćiekáć będźieſz BibRadz Deut 28/25.

W porównaniach (2): tedy Thatarzy iako pſi głodni pierwey przebieżawſzy ziemię Lublinſką, potym ku Sendomirzowi y ku Krakowowi iako mrowie przyciągnęli w Vigilią Bożego narodzenia. MiechGlab 34; BibRadz Ez 38/16.

Frazy: »lud przyciągnął« [w tym: komu (1), k komu (1), przeciw komu (1), na kogo (1), dokąd (3), którędy (2)] [szyk zmienny] (11): LibLeg 11/85; Gdy drugi lud przyćiągnął Huniádowi/ ſkáźił ſerce Kálibáſzy BielKron 243; Máchometh Sędziak Biłágrodzki/ obeſłał prętko inne Sędziaki/ y do Budzyniá poſłał o pomoc/ przyćiągnęło kniemu ludu ieznego około dwudzieſtu tyſiąc/ pieſzego też ludu niemáło BielKron 309, 210, 227 [2 r.], 315v, 341, 373; GrzepGeom Bv; A gdy on lud przyćiągnął/ Krol ſam ich ſzykował KmitaSpit C4v.

»[do kogo] uffy przyciągły« (1): Pothym Ceſarz przyiechał do Rátyzbony/ á ieſzcże do niego żadne vffy nieprzyćiągły/ tylko miał przy ſobie około trzech tyſięcy Hiſzpánow/ Niemcow pięć tyſiąc pieſzych/ ieznych śiedḿ ſet. BielKron 226v.

»wojsko(-a) przyciąg(nę)ło(-y)« [w tym: do kogo (2), k(u) komu (2), dokąd (3)] = exercitus advenit Miech; exercitus egressus est PolAnt [szyk zmienny] (9): Woyſko wielkie Tatarſkie, z wiela hord zebrane [...] ze dwiema wodzoma tatarſkimi, imieniem Nogay y Telebuha przyciągnęło do ziemie Sendomierſkiey po ſwiętim Andrzeiu. MiechGlab 32; LibLeg 10/146, 146v; BibRadz Ier 37/7; Woyſko przyciągło do drugich ná gorę Awentynum BielKron 119v, 320v, 359; Bo Turcy máią ten obycżay z Náuki Rzymſkiey [...]/ iż pierwey niż głowne Woyſko ich przyćiągnie: puſzcżáią Globum przećiw nieprzyiaćielom BielSpr 56; StryjKron 647.

Zwroty: »przyciągnąć z (wielkim a. niemałym) ludem (a. z wielkością, a. z (wielkim a. niemałym) pocztem, a. z wiela ludu (a. ludzi))« [w tym: do kogo (1), od kogo (1), ku czemu (= w jakim celu) (1), nad kogo (1), dokąd (10), którędy (1), aby (1)] = ascendere cum viris paucis PolAnt [szyk zmienny] (15): ROku ſto pięćdzieſiąthego y pierwſzego Demetrius ſyn Seleukuſow wyiechawſzy z Rzymá/ przyćiągnął z wielkim poczthem ludu ku miaſtu nád Morzem/ á otrzymał tám kroleſtwo. BibRadz 1.Mach 7/1; Tegoż roku [1532] Soliman z wielkoſcią ludzi przyciągnął do Rákus mieſiącá Sirpniá BielKron 190v; Pothym Amurat niefolguiąc ſwey ſthárośći przyćiągnął z wielkim ludem pod Swátygrad/ áby vſtráſzył oblężone BielKron 247; tedy Węgry á Włochy przed obozem pokładáli [...]/ bo mnimáli Solimáná ſámego ku rátowániu Budzyniá przyćiągnąć z ludem wielkim BielKron 314; Skoro Ceſarz poſłá odpráwił/ Boleſław przyćiągnął z ludem nad woyſko Ceſarſkie/ podkali ſie milá od Wrocławiá BielKron 352, 101v, 161v, 221, 222v, 306 [2 r.], 349v, 367v; BielSpr 56; StryjKron 682.

»na pomoc, na pomocy, ku pomocy przyciągnąć« [w tym: do kogo (1), skąd (1)] = venire ad auxilium Vulg; egredi in auxilium PolAnt; manus adferre auxiliares Mącz [szyk zmienny] (8:1): Leop Iudic 5/23; BibRadz Ier 37/7; A w tym rychło Tryſtanus Hethman Krola Portugálſkiego na pomoc z okręty ſwymi do nas przyćiągnął z Luzytaniey BielKron 460v, 306v; Obsidione eximere, Ná pomocy oblężonym prziciągnąć. Mącz 102d, 209a, 380a; Y Aſſur ku potrzebie téyże był gotowym/ Przyćiągnął ku pomocy potomkom Lotowym. KochPs 125; StryjKron 308, 692.

»przyciągnąć z uffem (ufami, uffy)« [szyk zmienny] (3): A w tym cżáſu Mneſtrus Hektorá w vd ránił/ wſzákże stą ráną Greki bił/ y roſproſzyłby ie był do końcá/ by był s pośilecżnym vffem Aiáx nie przyciągnął. BielKron 57v, 300v; StryjKron 175.

»przyciągnąć na wojnę« (1): A gdy zácżęli chwáły śpiewáć/ obroćił Pan Bog zdrády á záłogi ich/ ná ſáme/ to ieſt/ ſyny Ammon/ y Moáb/ y obywátele gory Seir/ ktorzy byli przyćiągnęli ná woynę przećiwko ludu Iudſkiemu [qui egressi fuerant ut pugnarent contra Iudam]/ y poráżeni ſą. Leop 2.Par 20/22.

»przyciągnąć z (wielkim(i)) wojskiem (z wojski(-ami)) (ludu), w [ilu] wojska« [w tym: do kogo (1), ku komu (2), przeciw komu (3), na kogo (2), dokąd (27), skąd (1), skąd dokąd (1), którędy (2)] = venire cum exercitu(-ibus) Vulg, PolAnt; venire in turba a. cum potentia multa, adire cum exercitu PolAnt [szyk zmienny] (44:1): vſliſchalem to o kroliv Ferdinandzie yz on przicziagnal swielkym woyſkiem do thego zamkv LibLeg 10/145v, 10/145v, 146; Leop Dan 11/7, 1.Mach 13/43; A po dwu lat poſłał krol do miaſt Iudſkich Poborcę/ kthory przyćiągnął z wielkim woyſkiem ludu. BibRadz 1.Mach 1/30, Ier 52/4, Iudith 3/8, 1.Mach 7/10, 11, 11/60, 63, 67; Przyciągnęli z wielkimi woyſki do niego [króla Assora Labina] przećiw Izraelſkim ludzyem w pocżcie trzech ſet tyſięcy ludzi y dwu tyſiąc wozow wyelkich. BielKron 48; Nic to nie ruſzyło Cyruſá/ przeto ná nieopátrznego przyciągnęłá [królowa tatarska] z woyſkámi wielkimi przez gory/ poráźiłá go wielką mocą BielKron 113, 31v, 40v, 59v, 85v, 104 (18); BudBib 1.Mach 1/30, 5/40, 7/10, 11, 14, 9/43; Tegoż Roku [1533] Mieſiącá Czerwcá Turecki Ceſarz Soliman we dwu ſet tyſięcy woyſká/ do Rákuſkiey Ziemie przyciągnął StryjKron 757, 225, 270, 308, 309, 421, 502, 692.

b. Pojedynczo (8):

przyciągnąć do kogo (1): TEnże [dowódca zamku] wnet potym z zamku/ przyćiągnął do niego [Aleksandra Wielkiego]/ Zwierzáiąc mu y zamku/ y ſiebie ſámego. RejZwierz 5.

przyciągnąć ku czemu [= w jakim celu] (1): Habitatum hic commigravit, Przićiągnął tu ku mieſzkániu. Mącz 220d.

przyciągnąć czym (1): Ruſzacy piſáli/ iż Swięty Andrzey ná on cżás przyiechał był rzeką Dnieprem z Grecyey w zwodę/ á potym do they rzeki Lowath przyćiągnął Lodźią BielKron 432.

przyciągnąć dokąd (5): Aſch na oſtatek do Brunowa prziczyagnawſchi v przerzeczonego Valtina Relya potrzebi nyekthore wdomu yego yeſth budowall LibMal 1551/161; BielKron 432; Non diu huc commigravit, Nie dawno tu prziciągnął Mącz 91a, 3a, 220d.

przyciągnąć skąd (2): MurzNT Luc 11/31 cf cum inf; RejZwierz 5 cf przyciągnąć do kogo.

cum inf (1): A to iſz ona [królowa z Południa] przyciągnęła ſkraiów zięmię/ ſłuchać mądrośći Solomonowéi MurzNT Luc 11/31.

Przen [na co] (1): nyezlyczoną lyczbą anyelſką nyeuątpymy yz bog poſlal ku ſluzbye they panny ktorzy by ſtrzegly yzby na ten zgotouany przybytek uyecznego krola nyeprzyaczyel zly duch nyeprzyczyągl ocz zawzdy ſtal PatKaz III 114.

2. [Transit. Dopłynąć okrętem do lądu:

Zwrot: »przyciągnąć do portu«: Wtórego dnia o czwartej godzinie na dzień przyciągnęli okręt do portu GorPeregr 15.]

*** W błędnym tłumaczeniu (1): Y myſliłem był w ſercu moiem ábych przyćiągnął winem ćiáło moie [ut traherem in vinum carnem meam] BudBib Eccle 2/3.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Coaptare, przistoszovacz, przicyągnącz BartBydg 214.

Synonimy: I.5. posieść, zdobyć; II.1. przybyć.

Formacje współrdzenne cf CIĄGNĄĆ.

Cf PRZYCIĄGNĘŁY, PRZYCIĄGNIENIE, PRZYCIĄGNIONY