[zaloguj się]
[pdf]

POMAZAĆ (357) vb pf [i impf]

pf (357), [impf (praes)].

o oraz drugie a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie). ◊ W inf -ma-. ◊ W formach imp -maż (19), -måż (3); -måż RejZwierc, BudBib; -maż : -måż SienLek (11:1); -maży. ◊ W pozostałych formach -ma- (206), -må- (3); -ma- : -ma- MurzNT (2:1), SienLek (12:1), BudBib (2:1).

Fleksja
inf pomazać
indicativus
fut
sg
1 pomazåm
praet
sg pl
1 m pomazåłem, -m pomazåł m pers
f -em pomazała m an
2 m pomazåłeś, -ś pomazåł m pers
f pomazałaś m an
3 m pomazåł m pers pomazali
f pomazała m an
n subst pomazały
plusq
sg pl
2 m -ś był pomazåł m pers
3 m był pomazåł m pers pomazali byli
f była pomazała m an
imperativus
sg
1 niechåj pomażę
2 pomaż, pomaży
3 niech, niechåj pomaże
conditionalis
sg pl
1 m bym pomazåł m pers
2 m byś pomazåł, by pomazåł m pers
3 m by pomazåł m pers by pomazali
n subst by pomazały
con praet
sg
3 m by był pomazåł
impersonalis
praet pomazåno, było pomazano
con by pomazåno
participia
part praet act pomazåwszy

inf pomazać (61). ◊ [praes 1 sg pomazåm.] ◊ fut 1 sg pomażę (1). ◊ 2 sg pomażesz (34). ◊ 3 sg pomaże (24). ◊ 2 pl pomażecie (1). ◊ 3 pl pomażą (2). ◊ praet 1 sg m pomazåłem, -m pomazåł (8). f -em pomazała (2). ◊ 2 sg m pomazåłeś, -ś pomazåł (9). f pomazałaś (1). ◊ 3 sg m pomazåł (97). f pomazała (12). ◊ 3 pl m pers pomazali (16). subst pomazały (1). ◊ plusq 2 sg m -ś był pomazåł (1). ◊ 3 sg m był pomazåł (1). f była pomazała (3). ◊ 3 pl m pers pomazali byli (1). ◊ imp 1 sg niechåj pomażę (1). ◊ 2 sg pomaż (21), pomaży (15); pomaż Leop, BibRadz (2), BielKron (2), RejZwierc, BudBib, CzechRozm; pomaży ArtKanc; pomaż : pomaży FalZioł (2:7), SienLek (11:7). ◊ 3 sg niech, niechåj pomaże (2). ◊ con 1 sg m bym pomazåł (1). ◊ 2 sg m byś pomazåł (1) March2, by pomazåł (1) BiałKat. ◊ 3 sg m by pomazåł (5). ◊ 3 pl m pers by pomazali (6). subst by pomazały (3). ◊ con praet 3 sg m by był pomazåł (1). ◊ impers praet pomazåno (3), było pomazano (1) BiałKat. ◊ con by pomazåno (1). ◊ part praet act pomazåwszy (20).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w.

1. Pokryć powierzchnię jakąś substancją, najczęściej mazistą lub płynną; ungere, linere, ponere PolAnt, Vulg; fundere Vulg [w tym: kogo (13), co (żywotne) (2), co (128)] (200): [Pan Bóg do Mojżesza:] A rozmocżywſzy we krwi iego [baranka] ſnopek Izopu/ pomáżecie podwoie obá v drzwi y zwirzchu w domiech ſwoich BielKron 30.

pomazać czym (6): Ribitw gdi niem [olejkiem z cegły] ſieć pomaże: ſamy riby do niey idą. FalZioł II 23; Gdyby krwią Dudkową głowę cżłowieka ſpiączego pomazał/ tedy miewa cżartowſkie á ſtraſzliwe widzenie. FalZioł IV 26d, IV 35b; [alchemik to, co wytworzył] pomáże fárbą zwirzchu/ vkaże drugiemu/ chwali iż to dobre pocżątki/ ále ieſzcże trzebá guldwaſſer lepiey przypráwić BielKron 26, 447. Cf pomazać czego czym.

pomazać czego czym (1): (marg) Ná złe włoſy w oczu. (–) Wymyy powieki ćiepłym ługiem wybierzże włoſy złe ſczypawkámi/ pomázawſzy ich żywicą/ ábowiem ſye ták włos niełatwie snich może wymknąć SienLek 70v.

pomazać co na co [= czym co] (1): gdy to [auripigment] roſpuſciſz miodem á pomazeſz na ſzcżepy/ mrowki y gąſienicze pomrą gdzie na to przida [!] á vkuſzą. FalZioł III 40d.

Szereg: »napuścić albo pomazać« (1): Armare ferrum veneno, Miecz/ álbo/ drzewce yádem nápuśćić/ álbo/ pomázáć. Mącz 16b.
[Przen:
Zwrot: »sobie trochę [czym] gębę pomazać« = słabo coś poznać: Od Kápłanów ſye trzebá vczyć/ kto chce wiedźieć o Pánie Chryſtuśie: nie od ſzewców álbo tkaczów/ którzy ſye miniſtrámi zową. [...] od chłopów nievmieiętnych/ którzy ſobie tylko trochę piſmem gęby pomázáli. BiałPos 163 (Linde).]
a. Posmarować, natrzeć w celach leczniczych lub higieniczno-kosmetycznych [w tym: kogo (4), co (żywotne) (2), co (= chore miejsce) (71), co (= środek leczniczy) (7); czym (85)] (124): OpecŻyw 63; Proch tego ziela [...] mięſo martwe ktore bywa w fiſtułach trawi/ pomazawſzy tym prochem/ z miodem przeſnym. FalZioł I 10c; gdy nim [sokiem ćwiklanym] pomażeſz bliznę/ oddala ſinoſć y cżarnoſć kthora bywa około y nabliznie FalZioł I 20b; Sok tego ziela na przeciwko vkąſzeniu węża ieſth barzo dobry gdy nim mieſcze pomażeſz vkąſzone FalZioł I 24b; Też ſok Czelidoniowy ſtrochą ſiarki kiedy pomażeſz ſkorę thym/ kroſty y inſze ſzkaradoſci zgładza FalZioł I 30c; Też ſok Szałwije wy cżyrni [!] włoſy gdy ie ktho pomaże FalZioł I 137a; Thy wſzytki rzecży zmieſzay ſpołem/ áktorąkolwiek ranę thym pomażeſz: nie trzeba na nię plaſtru żadnego kłaſć, Bo ſie zgoij. FalZioł V 116, I 2b, d, 7d, 11a, 14c (48); MurzNT Ioann 9/11; BibRadz 2.Par 28/15, Tob 11/7; BielKron 97v; GNidy gdy pomáże pśim ſádłem/ tedy ſpádną. SienLek 49v; vwarz w wodźie rożey Námieſzay s tym źiemie czarney/ Rychłe odelżenie [bólu głowy] weźmieſz Gdy rázow kilká pomáżeſz. SienLek 51v; weźmi Ráſtu długiego korzonek/ á oſkrob ij chędogo/ pomáżyſz go oleykiem bobkowym/ potym thám [w łono] wetkni. SienLek 108v; Też ná ochffát á owſzém wodny ták vczyń: pomáży wędźidło łáynem człowieczym/ á włóż go w vſtá koniowi SienLek 168, 12, 50, 51v, 61, 64v (25); BudBib Tob 11/7; ieſliby ćię téż robaczki gábáły/ Słoniną ie pomázáć/ fortél ná nie máły. WyprPl C2; WujNT Ioann 9/6, 11.

pomazać czego [w tym: miejsce chore (2), środek leczniczy (1)] (3): FalZioł V 99v; A on [jeden doktor, któremu drugi oczy wyjął] rzekł iemu: [...] iákoś mi obiecał wpraw mi ie záſie. A on rzekł: Rad to wnetki vcżynię. Y wźiął onę máść y pomázał ocżu y wnątrz y ze wnątrz y włożył záſie ocży ná mieyſce ſwe HistRzym 95v, 95v.

pomazać komu, czemu (żywotne) (10): FalZioł IV 9a; Leop Ioann 9/11; Pomázał oycu żołcią rybią ocży/ y przeyrzał BielKron 98; áby wſtał [niemocny] kiedy pádnie/ zákol mu igłą wielki pálec v nogi/ á oną krwią wárgi iemu pomáż. SienLek 59; Nogieć álbo napáść ieſt bydłu nagła śmierć/ [...] á thák ſkoro obaczyſz iż go nogieć morzy/ wnet mu miodem ćiepłym oczy pomáż SienLek 167, 57, 58, 106, 170v, 181v.

pomazać na co [w tym: na środek leczniczy (2), na chore miejsce (1)] (3): [Jezus] vcżynil bloto z ſliny/ ij pomazál na iego ocży ij rzékl iemu: Iidzi vmyſie w ſtawie Siloe/ [...] vmyl ſie ij przezrzál OpecŻyw 63; ktoraby rana nie chciała roſć/ tedy thego oleyku na fleytuch pomazać/ á wranę cżyſcie włożyć FalZioł V 99v, I 149b.

pomazać z czym (3): DAchowka gdy iefth dobrze vpalona, ma moc przepalaiączą ciało. A dla tey przycżyny kiedy będzie vmieſzana á pomaże z nią mieſtcze/ tedy pomaga na ſwierzb FalZioł IV 58c, IV 37c, 46d.

pomazać na czym (2): Też Emplaſtr z kadzidła maſticis á z ſmoły/ dobrze na pierſi przykładać/ albo pod pierſi/ Ale pierwiey na ciele oleiem iakiem pomazać, aby Emplaſtr nie przyſchnął FalZioł V 36v, IV 39c.

pomazać po czym (2): Kazał Ezáiaſz przynieść Figow/ y pomázał Ezechiaſzá po twarzy/ y był zdrow. BielKron 89v; SienLek 170v.

pomazać w czym (1): Pothymże Baba pomazawſzy lewą rękę w oleyku Lilijowym/ albo w cżym inſzem czoby rękę oſlizało/ palcze v ręki ſthuliwſzy, ma wetknąć w żywot rodzączey FalZioł V 33v.

pomazać gdzie (14): Theż łzy w ocżu wyſuſza gdy nim [opium] około oczu pomażeſz FalZioł I 95b; pot ſnich [rąk] poydzie y z inſzego ciała gdzie pomażeſz tym oleykiem [pokrzywianym]. FalZioł I 152d; Ten plaſtr maſz tak cżynić/ wziąć chuſtę moczną á przymierzywſzy iżby ranę zaſloniło, pomaż po iedney ſtronie białkiem cienko/ á na ten białek thymi prochy potrzęſni á przyłoż. FalZioł III 31a, I 70b, III 13b, IV 27b; to weſpoł zmieſzawſzy/ pomáżyſz thym/ gdźiekolwiek włoſow niechceſz mieć SienLek 70v; czop zrzodkwie vſtruży Miodem go zwierzchu pomáży/ Wetkniż go w zad co nadáley Pozbędźieſz tym choroby złey. SienLek 99v; wźiąć wełny świeżey niepłokáney/ á vwalawſzy w oney máśći/ vczyń zwitek iáko knot włożyć w łono/ á oſtátek około pomázáć. SienLek 117v, 145v, 170v; HistRzym 95v [3 r.].

W charakterystycznych połączeniach: pomazać bliznę, brodawki, chorego, ciało (na ciele) (3), na czeluściach, członek (tajemny) (2), czoło, czop, głowę (4), gnidy, guz, konia, kraje [czego], krosty (4), krzyże, lico (3), macicę, mies(t)ce (7), nogi, nozdrze (2), oczy (oczu, około oczu, na oczy) (13), około paznokciow, piegi, piersi, po plecy, powieki (2), pulsy (2), ran(k)ę (7), rękę (2), robaczki, siekanie, skorę, skroni(e) (3), śledzionę, świerzb (2), po twarzy, wargi, włosy (3), wrzody, żyłę, żywot (4); pomazać na flejtuch, korzonek, (na) list (3), wędzidło; pomazać białkiem (2), błotem (2), ciastem, z dachowką, gnojem, krwią (3), łajnem, łojem, miodem (6), moczem, (z) mułem (2), mydłem, olej(ki)em (olejku, w olejku) (11), opijum, prochem (2), sadłem, słoniną, smołą (2), sokiem (10), tłustością, winem, wodką (z wodą) (2), żołcią (6); pomazać ciepło, dobrze, po jednej stronie, z wierzchu (2), wnątrz, zewnątrz.

Zwroty: »pomazać maścią« [szyk zmienny] (8): FalZioł I 3d, V 41; gdy korzeń ſtłuczeſz z dobrą tłuſtą figą/ á lice pomáżeſz oną máśćią/ [...] thoć zmárſki wyćiągnie/ y lice dźiwnie wygládźi. SienLek 80; ieſliby byłá ráná śieczona álbo przebita/ tedy ogoliwſzy [...]/ zámoczyć chuſtę álbo pácześi w fiołkowym oleiu/ y nátkáć ránę/ á około pomázáć tą mąśćia [!] SienLek 145v, 75, 123; HistRzym 17, 95v.

»pomazać olejkiem wonności« [dla upiększenia] (1): k więtſzey pięknośći/ Pomázáłá [Judyta] oblicże ſwe oleykiem wonnośći LubPs hh4.

Przen (1):

W połączeniu szeregowym (1): Iáko Pan Bog mowi do kożdego tzłowieká vkázuiąc mu nietzyſthość iego: iákoby do iákiey niewiáſty wzgárdzoney [...] ſtáłáś ſię żoną moią/ y omyłem ćię wodą/ y otzyśćiełem krew twoię s ćiebie/ y pomázałem ćię oleiem/ y przyodziałem ćię. KrowObr 143.

Zwrot: »pomazać olejem« (1): KrowObr 143 cf W połączeniu szeregowym.
b. Dokonać namaszczenia wymaganego przez rytuał lub zwyczaj (67):
Zwrot: »olejem żegnanym pomazać« (1): S. Auſtrebertá náwiedzáiąc ią/ á oleiem żegnánym pomázáłá/ cudownie ią zlecżyłá. SkarŻyw 193.
α. Przy wyświęcaniu kapłana, króla lub miejsca kultu; consecrare, sanctificare Vulg (17): Ia ieſtem Bog Bethel/ gdzieś pomázał kámień/ y obietnicęś mi ſlubił. Leop Gen 31/13, Lev 8/11; BibRadz Lev 8/11; (marg) Swięcenie Kápłanow. (–) s ktorego [ofiarnego skopu] wzyąwſzy Moiżeſz krwie/ pomázał końce vchá ich [Aarona i synów jego]/ y pálec podle wielkiego palcá vpráwey ręki tákież v nogi/ oſtátek krwie wylał ná ołtarz w koło BielKron 37v, 37v, 329.

pomazać komu (1): Potym [arcybiskup] wziął kielich s krzyżmem/ odzienie [królowi] roſpiąwſzy/ Pomázał mu do łokciá od dłoni pocżąwſzy. Práwicę/ rámię/ pierśi/ y grzbiet między plecy/ Ná krzyż/ á orácye mowił k wſzelkiey rzecży. StryjWjaz C2v.

pomazać czym (7): Z tych rzeczy vczyniſz máść pomázowánia ſwiętego [...]. Tem pomáżeſz Przybytek zgromádzenia/ y ſkrzynię ſwiádectwá. Tákże Stoł y ze wſzytkiem naczyniem iego/ y Lichtarz ze wſzytkiem naczyniem iego/ thákże y Ołtarz kádzenia. BibRadz Ex 30/26. Cf Zwrot.

Zwrot: »olejem (świętym), maścią pomazać« = sanctificare oleo, ungere unguento Vulg; ponere ex unguento PolAnt [szyk zmienny] (4:2): Leop Ex 30/26, Lev 8/11; Ktoby śmiał tákową maść [świętą] przypráwowáć/ ábo ktoby ią cudzoziemcá pomázał/ niech będźie ſtrácon z ludu ſwego. BibRadz Ex 30/33; Sługi kościelne z roskazánia Bożego też Moiżeſz ſpoſobił z narodu Lewi Aaroná y ſyny iego/ [...] Aaronowi ręce námázał y lał ná głowę oleiem ſwiętym. A ſyny iego w ſzáty lniáne vbrał ſubtylne/ y páſy przypaſał/ włożył ná nie cżapki/ á ręce oleiem pomázał święcąc ie. BielKron 37v, 37v; SkarŻyw 347.
Szereg: »pomazać, (i, a) poświęcić; pomazać święcąc« = ungere et consecrare a. sanctificare Vulg [szyk 5:2] (6:1): W On dzień gdy iuż Moizeſz dokonał Przybythku/ y poſtháwił: pomázał/ y poſwięćił gi ze wſſyſtkim ſprzętem iego: Ołtarz takież/ y wſſyſtko nacżynie iego: ſtáło ſie że [...] Leop Num 7/1, Lev 8/11; BibRadz Lev 8/10; BielKron 37v [3 r.]; SkarŻyw 347.
β. Przy oczyszczaniu kogoś z grzechu (5): tedy kápłan ofiárę vcżynił z iednego báráná zá grzech álbo wyſtępek/ wzyąwſzy krwie z niego pomázał koniec vchá práwego onego cżłowieká/ y końce pálcow v nogi y ręki podle wielkiego pálcá. BielKron 37.

pomazać komu (3): co zoſtánie oleiu wlewey ręce/ pomáże [kapłan] koniec vchá práwego/ y pálec wielki v ręki y nogi práwey/ onemu ktory ſie cżyśći Leop Lev 14/17, Lev 14/14, 25.

Zwrot: »pomazać krwią« = ponere de sanguine Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (2): Leop Lev 14/25; Ieſliby kápłan pomázány zgrzeſzył iáko ieden z ludu poſpolitego/ tedy niech zá grzech ſwoy [...] ofiáruie ćielcá zdrowego Pánu. [...] Omoczy pothym pálec ſwoy we krwi [zabitego cielca]/ á ſiedḿ kroć ią kropić będźie przed Pánem [...]. Tenże kápłan pomáże krwią oną rogi v Ołtarzá kádzenia wonnego przed Pánem BibRadz Lev 4/7.
γ. Przy udzielaniu sakramentów (6): RejKup m5v; Nie lékárſkim tedy oleiem/ ále duchownym [apostołowie] mázáli: bo ilékolwiek ich było pomázano/ wſzyſcy bywáli zdrowi BiałKat 381v; WujNT 429.
Zwrot: »krzyżmem, olejem (świętym) pomazać« [w tym: krzyżmem albo olejem (1)] (1:1): który ſye chrzći/ mówi Cypryan S. potrzebá áby go krzyżmem álbo oleiem pomázano BiałKat 243v; [Zygmunt August] áby Pan Bog cżłonki wſzyſtki iego ſobie miłymi vcżynił/ oleiem świętym ony pomázáć dał/ y ták iuſz práwie wſzyſtek Pánu Bogu śię porucżywſzy. Vmárł ieſt. BiałKaz M4v; CzechRozm 73.
δ. Jako sposób uzewnętrzniania swych uczuć, tu zwykle szacunku dla gościa, którym jest Chrystus (17):
Zwroty: »pomazać głowę« = caput ungere Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (6): Iezu ktorys za ſwiat maiąc vcierpieć głowę ſobie pomazać w Bethanijey dopuſcił. ſmi⟨łuy⟩ ſie nad nami. TarDuch B6v; LubPs ee3v; Leop Luc 7/46; gdy pośćićie nie bądźcie iáko pokryći ludźie ſmęthney twarzy: Abowiem oni twarzy ſwoie odmieniáią áby ſię ludźiom zdáło iż poſzcżą: [...] Ale ty gdy pośćiſz/ pomáż głowę twoię [pomazanie głowy wonnościami było oznaką radości] BibRadz Matth 6/17; RejPos [308]; WujNT Luc 7/46.

»pomazać maścią (drogą), olej(ki)em, oliwą« = oleo a. unguento ungere Vulg [szyk zmienny] (9:3:1): OpecŻyw 46, 66v, 69v, 84; OpecŻywSandR nlb 3; Pokarze mię ſpráwiedliwy [...]/ Wſzákże mie nic w gniew nie wzruſzy to iego karánie ſrogie/ [...] wdzyęcżnye przyymę práwie iák oleyki drogie/ Ktoremiby miano kiedy pomázáć nędzną mą głowę LubPs ee3v; Leop Luc 7/46; RejPos [308], 352v; Nie pomázałeś oliwą głowy moiey: á tá [tj. jawnogrzesznica] oleykiem nogi moię pomázáłá. WujNT Luc 7/46, s. 186, Ioann 11/2.

»pomazać nogi [czyje (= Jezusa)]« = ungere pedes PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (4): OpecŻyw 70; MurzNT Ioann 12/3; A tá Mária byłá oná ktora byłá pomázáłá nogi Páńſkie máśćiámi RejPos 352v; WujNT Luc 7/46.

ε. Przy przygotowywaniu zwłok do pogrzebu [w tym: o ciele Chrystusa (17)] (21): Magdaléna nogi [Jezusa zdjętego z krzyża] tzaluiątz mowila: Proſſę was niecháy iá ty náſwiętſſeé nogi/ v ktorychem grzechom odpuſſcżenijé wzięla/ ſama pomażę OpecŻyw 156v; TRzy marié poſſly Drogié maſci nieſly/ Chcialy Kryſta pomazatz/ Iemu cżeſtz ij chwálę datz. OpecŻyw 171v [idem: ArtKanc], 153v, 156v, 164v; MurzNT Mar 16/1; MWilkHist C; ArtKanc F14v.
Zwroty: »ciało pomazać« = ungere corpus Vulg [szyk zmienny] (9): OpecŻyw 156v [3 r.], 166; Mącz 308c; MWilkHist A4v; Drogim Bálſámem ćiáło [Jezusa] pomázáli/ á z nabożeńſtwem w Syndon vwiiáli/ włożyli ie w grob oſtátniey godźiny ArtKanc D10v; WujNT Mar 14/8, s. 186.

»maściami(-ą), balsamem, olejki (I) pomazać« [szyk zmienny] (6:1:1): OpecŻyw 156v, 166; HistJóz E3v; gdy Iozeph obacżył śmierć oycá ſwoiego/ padł ná oblicże iego płácżąc y cáłuiąc/ przykazał ſługom ſwoim aby go drogiemi máściámi pomázali/ iáko v nich obycżay bywał. BielKron 19, 144v; Pollincio, Bálſamowáć/ to yeſt/ wedle ſtárego obyczáyu vmárłych ludźi ciáłá oleyki pomázáć Mącz 308c; MWilkHist A4v; ArtKanc D10v.

Przen (1):
Zwroty: »ciało pomazać« (1): OpecŻyw 157 cf »maściami pomazać«.

»maściami pomazać« (1): O Iezu [...] Dáy mi [...] toż náſwiętſſé cialo maſciami tznot pomazatz OpecŻyw 157.

2. W religii mojżeszowej i chrześcijańskiej: z woli bożej wyróżnić kogoś, powołać do pełnienia wysokiej godności przez ceremonię namaszczenia; ungere Vulg, PolAnt [w tym: kogo (107)] (109): pan bog tą panną pomazal gdy zducha ſzwyątego krola wzyuoczye noſyla PatKaz III 131v; Tedy rzekł Pan: Wſtáń/ á pomáż go: Boć ten ieſt. A ták wźiął Sámuel rożek oleiu/ y pomázał go miedzy bráćią iego: A od onego dniá ſpráwował porządnie Duch Boży Dawida Leop 1.Reg 16/12-13, 4.Reg 11/12; BibRadz Lev 7/36, I 156b marg; HEnrykus [...] Sáſkie kſiążę/ był wybran zá Ceſárzá w Niemcech/ ácżkolwiek go Papież nie pomázał/ ále od inſzych był wdzięcżnie przyięt BielKron 173v; Gdzie Ceſarz zá iego [Wratysława] powolnośćią wźiąwſzy koronę Krolewſką wdział mu ią ná głowę/ á Biſkupowi Moguntyńſkiemu roſkazał pomázáć według obycżáiá. BielKron 324v, 65, 74, 177v, 325, 344v.

pomazać ku czemu (1): (nagł) Przy obierániu Miniſtrow álbo Seniorow w Kośćiele Páńſkim/ Pioſnká nadobna. (–) [...] Rácżże ie ſam BOſtwem ſwym poświęćić/ á świátłem ſwym niebieſkim oświećić/ pomáżyſz ie przez Duchá świętego/ ku służbam Kośćiołá twego. ArtKanc K17.

pomazać na co (30): MIkołay Papież Rzymiánin był wybran ná ſtolec Papieſki/ przed ktorym był vciekł chroniąc ſie ſwieckiey cżći do iedney iáſkinie/ s ktorey go potym wywiedli á pomázáli ná to doſtoieńſtwo. BielKron 171v, 172, 185; Potym mu [Heliaszowi] Pan powiedzyał: [...] Przyſzedſzy [do Damaszku] Házáhelá/ wnetże gdy obacżyſz/ Izráelſkim go krolem/ oleiem náznácżyſz. [...] Helizeuſzá ſyná/ tám Sáphátowego/ Ktory ieſt z Abelmelá/ oleiem też tego. Ná Proroctwo pomáżeſz HistHel C4. Cf Zwroty.

pomazać nad kim (1): BielKron 50v cf »wybrać albo pomazać«.

Ze zdaniem celowym [w tym: aby (3), że (1)] (4): Leop Ex 30/30; BielKron 33v; To mowi Iehowá Bog Izráelow/ Pomazałem ćię (ábyś był) krolem nád ludem Iehowj nád Izráelem. BudBib 4.Reg 9/6; Pánie Boże tyś Krolem tu Páńſtwá náſzego/ zdawná będąc y teras raczyłeś wźiąć tego/ ktoregoś nam był pomázał/ áby nam pánował MycPrz I [A3]v.

W połączeniach szeregowych (2): Lew Papież Kárłá Wielkiego krolá Fráncuſkiego mocno ná tey ſtolicy vſádził/ obwołał/ pomázał/ y potwirdził RejAp 113; iſz go [Aarona] Pan Bog/ nic niepomniąc ná przeſzły wyſtępek iego/ naywyſzſzym kápłanem Moyżeſzowi vcżynić y poświęćić/ y pomázáć kazał SkarŻyw 491.

Zwroty: »pomazać [czym] na kapłaństwo« (1): Do tego vbioru kazał P. Bog Moyżeſzowi vcżynić zmirry/ cynámonu/ ztrćiny wonney/ z káſyey y z oliwy/ oleiek drogi/ y pomázáć im Aaroná y ſyny iego na kápłáńſtwo. SkarŻyw 491.

»pomazać na krolestwo (a. stolec krolewski), na cesarstwo, krolem, za krola, na krola, krola« = ungere in regem Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (24:4:2:2:1:1): ſtegożeś [Boże] był národu nálazł Dawidá ſlugę ſwego/ ktoregoś kázał pomázáć ná ſtolec krolewſki ku poczćiwoſći ſwoiey. RejPs 132; Leop 1.Reg 16 arg, 3, 2.Reg 5 arg, 3, 17, 12/7; Rzekł Sámuel Saulowi/ Pan mię poſłał ábym ćię pomázał Krolem nád ludem iego Izráelſkim BibRadz 1.Reg 15/1, 1.Reg 15/17, 3.Reg 19 arg; roſkazał Pan Bog Sámuelowi: Poſlęć iutro do ciebie mężá z narodu Beniámin/ ktorego pomáżeſz ná kroleſtwo ludu Izráelſkiemu. BielKron 63v; tám go [księcia Arnolfa] Formoz Papież ná Ceſárſtwo pomázał. BielKron 172; on mu [pruski mistrz Mendokowi] v Papieżá wypráwił iż go ná kroleſtwo Litewſkie przez poſłá pomázano. BielKron 362, 50v, 63v, 64, 65, 69v (20); Tu dopirko powiedział Prorok/ iż to ieſt ten ná kthorego Pan racżył włożyć rękę ſwoię/ y pomázał go [Dawida] wnet ná krolá RejPos 56v, 150v [2 r.]; pomázáli Dawidá zá krolá nád Izráelem. BudBib 2.Reg 5/3; HistHel C4.

»olejem (a. olejkiem) (świętym a. pomazowania, a. wesela) pomazać« [w tym: „sobie” (1)] = oleo sancto ungere Vulg [szyk zmienny] (5): PatKaz III 112v; WróbŻołt 88/21; Ktoregom [Dawida] oleiem ſwiętym wdzyęcżnie ſobye pomázał/ A łáſkę ſwą tákem hoynie nád nim záwżdy okazał LubPs T5; Leop Ex 30/30; HistHel C4.

Szeregi: »pomazać a (i) poświęcić; pomazawszy poświęcić« = ungere et sanctificare (sanctificareque) Vulg, PolAnt; ungere et consecrare Vulg; replere et ungere, ungere PolAnt [szyk 5:1] (5;1): Pomáżeſz też nim [olejem] Aároná y ſyny iego/ y poświęćiż ie/ że mi będą vrząd kápłáńſki ſpráwiáć. Leop Ex 30/30, Lev 8/12; BibRadz Ex 30/30, Lev 8/12, Eccli 45/17[18]; BielKron 33v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pomazać i potwirdzić« (1): Chcąc tedy Dawid oznaymić á vkázáć wſzemu ludu/ iż ſyná Sálomoná przełożył ná kroleſtwo/ powołał wſzytkich przełożonych y poſpolitych/ kápłanow y ſwieckich/ przed ktorymi powthore kazał pomázáć y potwirdzić Sálomoná ná kroleſtwo przed wſzytkimi BielKron 74. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»wybrać albo pomazać« (1): ſzło było drzewo leśne áby ſobie krolá wybráli álbo pomázáli nád ſobą/ rzekli oliwie/ roſkázuy nam. BielKron 50v.

Przen (42):

pomazać czym (1): ACżkolwiek othym dobrze wiem/ Iż [...] Kośćioł Swięty krześćijáńſki/ niemoże ſtać/ bes prawdziwych y wiernych Biſkupow [...]: A wſzakoſz [...] nie to ieſt Biſkup/ ktorego oleiem ſmrodliwym námázano. Ale tho ieſt Biſkup prawdziwy/ kthorego pomázał Duch Swięty prawdziwą náuką Ewánieliey ſwiętey KrowObr 126v.

a) O Chrystusie (37): Duch ſwięty na mnie/ dlá tego pomazál mie/ ij kazatz vbogim bog ocietz poſlál mie. OpecŻyw 39v; Leop Luc 4/18; GrzegRóżn B3, C3v; BiałKat 243v; [Bóg Jezusa] przyiąwſzy go ſobie zá Syná ſwego właſnego/ y ſobie go przez Ducha ſwego ś. ſpráwiwſzy/ pomázał y mocą tákową [...] dárował CzechRozm 36, 119; CzechEp 274 [2 r.]; WujNT Act 4/27, s. 754 [2 r.].

pomazać czym (12): Nápiſanó [!] ieſt w Dźieiách Apoſtolſkich o Pánie Chryſtuśie: Pomázał ćię Pan Bóg/ nie pomázałći go oleiem widómym/ ále dárém łáſki/ co ſye to w kośćiele widómym pomázánym [lege: pomazanim] znáczy BiałKat 243v. Cf Zwroty.

pomazać ku czemu (1): Duch Boży nádemną/ dla tego/ iſz mię pomázał/ ku przepowiádaniu weſołego poſelſtwá KrowObr 79.

pomazać na co (2): Tenże Prorok [Izajasz] w rozdźiale 42. opowiádał: Iż Bog miał ducha ſwego ná Meſyaſzu położyć. V tegoż Proroká cżytamy w rozdźiale 61. Iż duch páńſki miał Meſyaſzá/ ná vrząd zacny/ pomázáć y poświęćić. NiemObr 103. Cf Ze zdaniem.

Ze zdaniem celowym [w tym z zapowiednikiem: na to (1); zawsze: aby] (5): Iż dla tego Duch s. oſtał nádemną/ á ná to pomázał mie/ ábych vbogim á proſtacżkom opowiádał táiemnice kroleſtwá ſwego/ ábych lecżył ſercá ſkruſzone/ á poimánym ábych opowiedał wyzwolenie ich. RejPos 293, 118v; CzechEp 217, 314; WujNT Luc 4/18.

W połączeniach szeregowych (2) CzechRozm 23; Ze nie bog był prawdźiwy ktorego Pánná poczęłá y porodźiłá. Ale cżłowiek Iezus ſyn Dawidow ktorego Bog pomázał: Chriſtuſem y pánem vcżynił/ ſynem ſwym z niebá obwołał: y ná práwicy ſwey/ dawſzy wſzytkę zwierzchność poſádźił. CzechEp 310.

Zwroty: »pomazać Duchem (Świętym) (i mocą)« = ungere spiritu sancto et virtute Vulg [szyk zmienny] (6): CzechEp 311, 314; CzechEpPOrz **4; NiemObr 103 [2 r.]; Ieſuſá onego z Názárethu iáko pomázał Bog Duchem świętym y mocą: ktory chodźił czyniąc dobrze/ y vzdrawiáiąc wſzytkie opánowáne od dyabłá WujNT Act 10/38.

»na królestwo pomazać« (1): iż on ſam [Bóg] krolá tego [tj. Chrystusa] dáć miáł/ krolem go ſam vcżynić y ná to kroleſtwo/ hoyniey nád towárzyſze iego pomázáć ſtolicę iego vtwierdźić/ y narody mu w dziedźictwo poddáć. CzechRozm 177v.

»pomazać olej(ki)em [czego]« = ungere oleo PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (5): RejPs 68; LubPs M3; BibRadz Hebr 1/9; iż po Iezuſie Chriſtuſie potomku Dawidowym/ ktorego raz Bog Pánem y Chriſtuſem vcżynił/ y vrzędy te dwá przednieyſze náń włożył pomázawſzy go oleiem ſpráwiedliwośći nád towárzyſze iego/ ábo dawſzy mu duchá procż miáry/ iuż nigdy więcey/ w rzecżách Boſkich á chwale Bożey duchowney ſłużących/ [...] nie będźie żaden inſzy Pośrzednik CzechRozm 181v; WujNT Hebr 1/9.

Szeregi: »pomazać a naznaczyć« (1): Iż duch Páńſki odpocżywa nádemną/ dla tego iż mie Pan pomázał á náznácżył ſobie/ á poſłał mie pokornym opowiedáć woley ſwoiey RejPos 244v.

»pomazać i poświęcić« [szyk 2:1] (3): Temu mowię cżłowiekowi [tj. Jezusowi] [...] wſzyſtko to vcżynił. [...] y tego ták pomázał y poświęćił CzechRozm 23; CzechEp 342; NiemObr 103. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

b) O darze łaski bycia chrześcijaninem (4):

W połączeniach szeregowych (3): WujJud 165v; CzechEp 125; ktory nas potwierdza z wámi w Chriſtuśie/ y ktory nas pomázał/ ieſtći Bog: ktory też zápieczętował nas/ y dał zadátek Duchá w ſercách náſzych. WujNT 2.Cor 1/21 [przekład tego samego tekstu: WujJud].

Zwroty: »Duchem Świętym pomazać« (1): On [Chrystus] duchá wźiętego/ wedle obietnice/ od oycá [...] ná ſwoie wylał: ktorym ie wyucżył/ oświećił y pomázał: áby ich Potym y inſzych wierzących weń ſzcżerze/ y ná nim ſámym przeſtawáiących toż pomázánie vcżyło. CzechEp 125.

»pomazać olejem wesołości« (1): ták wielce vmiłował mię/ że okup krwie ſwoiey odlicżył zá mię [...]. Pomázał mię oleiem weſołośći ktorym on ſam był pomázány/ ábym od pomázánia był názwány pomázáńcem á od Chryſtuſá/ Chrześćijáninem. LatHar 560.

3. Zamazać, zatrzeć, żeby coś nie było widoczne (1): A ty ziemſka goſpodo iuż cie też Bog żegnay/ A me poććiwe ſpráwy tu przed ſwiátem zeznay [...]. A proſzę ieſliby co ná tramie zoſtáło/ Pomaż/ boć więc tám kryſek bywáło niemáło RejZwierc 271v.
4. (Za)brudzić, (s)plamić [w tym: co (9)] (10): Piſzą drudzy że ony myſzy nie tylko że go [tj. biskupa] záiádły/ ále y imię iego ná śćiánách nápiſáne pomázáły y wygryzły. BielKron 285; RejZwierc 61; Vbior twoy nie zwiotſzał ná tobie/ á nogá twoiá nie vćieśćiłá ſię (przes) tę cżterdzieśći lat (marg) To ieſt nie opádły znog twoich boty/ zácżym nie pomázałeś nog. (–) [pes tuus non tumuit]. BudBib Deut 8/4; [Decoloro, ich beflecke. P. máżę/ pomázam. Volck 123].

pomazać czym (4): Piernat żurem pomázał/ śmierdzi by z wychodu RejZwierz 140; Notavit librum atramento, Pomázał/ Popluskał xięgi incauſtem. Mącz 250c. Cf pomazać czym komu; Zwrot.

pomazać czym komu [sobie] (1): byś tym mlekyem ied[no] piąt ſobie niepomázal. March2 D.

W porównaniu (1): Owa rownie z nim [pijanicą] ſiedzyeć iáko ná wychodzye/ A on wſzytko pomázał iáko świniá w ſmrodzye. RejWiz 30v.

Zwrot: »błotem pomazać« (1): Collinere pro coinquinare [...]. Błotem pomázáć. Mącz 194c.
Przen (2): maſz tám máło tym imieniem [tj. pasterza] názwánych w Sárdis kthorzyby nie pomázáli odzienia ſwego/ á iżby mogli zemną [tj. Chrystusem] chodzić w białym odzieniu ktorzyby tego godni byli. RejAp 36v.
Zwrot: »krwią pomazać« (1): Ze wſzech ſtron nieprzyiaćiel/ podnioſł ná mię [tj. Polskę] zbroię/ Chćiałby mię krwią pomázáć/ depcąc źiemię moię. BielSat Gv.
5. Zhańbić, pokalać, zbezcześcić; polluere Vulg, PolAnt, Mącz, Calag; contaminare, peccare facere PolAnt; cloacare, delibare, impiare, inquinare, linire Mącz; maculare Calag [w tym: kogo, co (33)] (37): Delibare etiam, Pomázáć/ Zeſromoćić. Honestatem delibare Mącz 192b, 301d; Calag 81.
a. Dopuścić się haniebnego, niegodnego czynu względem siebie lub otoczenia (29): BibRadz 2.Esdr 13/29; Wſzytcy też przednieyſzy offiárnicy y lud poſpolity wielce zgrzeſzyli wedle obrzydłośći pogáńſkich/ á pomázáli kośćioł Iehowy ktory on był ſobie poświęćił wIeruſzalimie. BudBib 2.Par 36/14; SkarJedn 392; płácżę zá grzechy moie/ iżem ſwe ſumnienie y duſzę tak piękną ze chrztu ś. krwią Bożą obmytą ſzkárádzie grzeſząc/ pomázáłá SkarŻyw 312, [237], 263, 487.

pomazać czym (19): RejWiz 5v; [mówi Bóg:] oddam dwoiáko zá niepráwości ich/ y zá grzechy ich/ iż pomázáli ziemię moię trupy obrzydliwośći ſwoiey BibRadz Ier 16/18, Ier 3/9; Gdy ábowiem prośiſz/ áby było poświęcóné w tobie imię Bożé: ſtrzeż że ſye thego/ áby go nie pomázał krzywoprzyſyęſtwem/ ſproſną mówą/ mátactwem/ y wielomówftwem proznym BiałKat 206; Bo tego ſtanu [biskupiego] nie godzien ten/ ktory Biſkupſtwo cudzołoſtwem pomázáł SkarJedn 132; SkarŻyw 90, 473; co dáléy rzeczemy o tym/ co nád śmierć ćiężſzą czyni niewolą/ że kośćioły Bogá żywégo/ wiárą páná Iezuſá Kryſtuſá poświęconé/ ſproſnym Máhometckim pomáże obrzędem? OrzJan 19. Cf Zwroty.

Zwroty: »czystość pomazać« (1): corkęś goſpodárſką ták zwiodł/ y ſprośnieś ſwoię y iey cżyſtość pomázał: Oćiec tu iey przychodził/ powiádáiąc iſz brzemienną z ćiebie ieſt SkarŻyw 184.

»grzechetti pomazać« (1): Tego [niebezpieczeństw życia] twéy wdźięcznéy dźiéwce bać ſye iuż nie trzebá/ Która w ſwych młodych lećiéch wźiętá ieſt do niebá: Zadnych fráſunków tego świátá nie doznawſzy/ Ani grzéchem duſzy ſwéy drogiey pomázawſzy. KochTr 23.

»hańbą pomazać« (1): Przy żenie miał [Komodus cesarz] CCC [= trzysta] miłoſnic/ krom ſioſtr ktore háńbámi pomázał. BielKron 150.

»siebie [czym] pomazać« (1): A nyemáyąſz [luteranie] oczu pełnych cudzołoſtwá? gdy ſyebye y ine ludźye Bogu poſlubyone/ domnimánym małżeńſtwem pomázáli. KromRozm I D4v.

»sprośnie pomazać« (1): SkarŻyw 184 cf »czystość pomazać«.

Szereg: »pomazać, (i) splugawić« (2): Cloacare, obsoletum pro inquinare, Pomázać [!]/ Spługáwić. Mącz 58a; Ani pobudki ćieleſne w człowiecze ſpráwiedliwym/ nie mogą namniey pomázáć y ſplugáwić vczynkow duchá iego WujNT 547.
W przen (9): ále tá cżeść v ludzi y przodkowánie ktore znim [tj. urzędem papieskim] idzie/ vwieść może/ iſz ſię wtym podnieść kto y vkocháć y cżći prágnieniem pomázáć ſerce ſwe może. SkarŻyw 473.
Zwroty: »pomazać krwią« = zbezcześcić jakieś miejsce zbrodnią, sanguine linere Mącz (2): Powiedzyał [syn Priama Helenus, który oddał się w ręce Grekom] iż mu ták bogowie roſkazáli vcżynić/ gdy brát moy kościoł ich pomázał krwią niewinną [tj. zabił w świątyni Achillesa] BielKron 59; Mącz 194.

»pomazać ręce krwią« [w tym: „swoje” (3), „sobie” (2)] = być winnym czyjejś śmierci [szyk zmienny] (6): pomázáli ſobie byli Zydowie ręce krwią niewinną Prorocką y Bożych wybráńcow/ zwłaſzcżá świeżo/ gdy Páná Kryſtuſá/ po nim Szcżepaná/ y obá Iákubá [...]/ pomordowáli. BielKron 146; Krol im ná tho [tj. na zarzut, iż brata Zbigniewa wygnał, a nie zabił] powiedział/ iż Boże thego nieday abych miał ręce ſwoie brácką krwią pomázáć. BielKron 351v, 19, 299v; RejZwierc 191; iż Krolowie Polſcy do tego cżáſu krwią niewinnych ludźi ręku ſwych/ nie pomázáli NiemObr 20.

b. Złamać, przekroczyć zasady prawa bożego (4): TarDuch A5v; Wyſłucha mnye Bog moy zniży ty wſſetecżne A nawyęcey przeto iż to okazáli/ Ze ſwyęty Teſtáment yego pomázáli LubPs Ov; RejPos [226]; [Strzeżćie Soboty moiey. ktoby ią pomázał; Smierćią niech vmrze HerbNauka p7 (Linde)].

W połączeniu szeregowym (1): ktory [papież] Iezuſowe vſtáwy odłożył/ pomázał/ wyſzpoćił/ wykręćił/ odmienił/ á ſwe ná tho mieyſce poſtánowił CzechRozm 81.

c. Skarać pohańbieniem (1): pokáźił w gniewie ſwoim [Pan] wſſyckie obronne budowania pánny Iudſkiey y zrzućił ná źiemię/ pomázał kroleſtwo y Kxiążętá iego. Leop Thren 2/2.

Synonimy: 1. nasmarować, natrzeć, posmarować, potrzeć; b. poświęcić; 2. mianować, naznaczyć, poświęcić, powołać; 3. zetrzeć; 4. pokalać, poplugawić, popluskać, popryskać, zbrudzić; 5. oszkaradzić, oszpecić, pohańbić, pokalać, posromocić, splugawić, zelżyć, zesromocić, zhańbić.

Formacje współrdzenne cf MAZAĆ.

Cf POMAZANIE, POMAZANY

ZCh, SBu