[zaloguj się]
[pdf]

POMAZANIE (146) sb n

o jasne; -ma- (129), -må- (3); -må- BudBib; -ma- : -må- SkarŻyw (5:2); -za- (130), -zå- (2); -za- : -zå- KrowObr (14:1), KuczbKat (5:1); -é (7), -e (2); -é : -e BiałKat (1:2).

Fleksja
sg
N pomazanié
G pomazaniå
D pomazaniu
A pomazanié
I pomazanim, pomazaniem
L pomazaniu
inne sg N a. A - pomazani(e); pl N a. A - pomazaniå

sg N pomazanié (49); -é (6), -e (1), -(e) (42). ◊ G pomazaniå (44); -å (43), -(a) (1). ◊ D pomazaniu (3). ◊ A pomazanié (27); -é (1), -e (1), -(e) (25). ◊ N a. A pomazani(e) (1). ◊ I pomazanim (7), pomazaniem (5); -im KrowObr (3), BielKron, SkarŻyw (2); -em FalZioł, RejRozpr, ArtKanc, PowodPr; -im : -em BiałKat (1:1); ~ -em (1), -(e)m (4). ◊ L pomazaniu (9). ◊ pl N a. A pomazaniå (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w.

I. Rzeczownik od „pomazać” (120):
1. Pokrycie powierzchni jakąś substancją, zwykle mazistą lub płynną; unctio Vulg, PolAnt, Mącz, Calep, Cn; christis, inunctio Mącz, Cn; perunctio Calep; illitus, litus, suffectio unguentorum, unctura, unctus Cn (72): Inunctio, Namázánie/ pomázánie. Mącz 503b, 52b; Calep 794b, [1136]b.
Wyrażenie: »olejkowne pomazanie« (1): Ampullariae unctiones, Oleykowne/ nátárcie/ Pomázánie. Mącz 8c.
a. Posmarowanie, natarcie jako zabieg leczniczy lub kosmetyczno-higieniczny (7): Gdy iuż tak pępek będzie obrzezan y zawiązan/ pożythecżna rzecż ieſt ciało wſzitko dziecięcze oleiem z żołędzin pomazać [...]. Za pomazaniem godzi ſie dziecię omyć wodą letnią FalZioł V 35, I 24a; Mącz 6d.

pomazanie czego (1): Złoto mu [mędrcy Jezusowi] dali na wſpomożenije iego vboſtwa/ [...] mirrę dlá dziecinnego ciala pomazaniá. OpecŻyw 24v.

pomazanie czego [= czym] (1): Mleka też tego pomazanie/ zęby vzdrawia j czirwonoſci ocżu y bielmo: oddala FalZioł IV 6c.

pomazanie z czego (1): Na drżenie j na każde ſkurcżenie żił pomazanie z nich [bobrów] barzo pomaga. FalZioł IV 8a.

Szereg: »pomazanie i omywanie« (1): Acz mogł [Jezus] iednym ſłowem/ ábo y ſámą wolą człowieká vzdrowić: wſzákże chćiał też vżyć ku temu rozmáitego ſtworzenia y ceremoniy; błotá/ śliny/ wody/ pomázánia y omywánia. WujNT 345.
b. Namaszczenie wymagane przez rytuał lub zwyczaj (60):

pomazanie czyje [= kto jest pomazany] (1): Chorych pomázánie [Cf Y wezwał [Chrystus] dwunaśćie [apostołów]: y pocżął ie po dwu rozſyłáć [...]. y wyrzucáli wiele czártow/ y wiele chorych oleiem mázáli y vzdrawiáli. Mur 6/7-13]. WujNT Mar 6 arg.

Wyrażenie: »pomazanie oleju świętego, olejem« (1:1): od rozumu odchodzącego brátá/ pomazánim oleiu ś. ku pierwſzemu zdrowiu [św. Niceta] przywiodł. SkarŻyw 298; WujNT Cccccc2.
α. Przy wyświęcaniu króla, kapłana lub miejsca kultu (10): KrowObr 124; BibRadz Lev 8 arg; Po tych Modlitwach/ ociera mu [przyszłemu królowi] Biſkup mieyſczá pomázánia báwełną. StryjWjaz D4; Y dla tego Krolowie ten miecż biorą z ręku wyżſzego Kápłaná/ y pomázániem á ſzátámi ná kſztałt kápłáńſki bywáią ná ten vrząd powyżſzáni. PowodPr 44.
Wyrażenia: »olej, maść pomazania« = oleum unctionis Vulg, PolAnt (5:1): Leop Lev 8/2, 10; BibRadz Ex 30/25, Lev 8/10, 12; [Bóg do Mojżesza:] tym będzyeſz mázał dom ſwiádectwá y Arkę zakoná/ y ſtoł z nacżynim iego/ [...] ołtarze ofiárowania y palenia [...]. Synom Izráelſkim powieſz/ iż ten to oley pomázánia/ ſwięty mi będzye w narodzyech wáſzych BielKron 33v.

»pomazanie święte« (1): [Bóg do Mojżesza:] Z tych rzeczy vczyniſz máść pomázowánia ſwiętego máſć oſobną/ obyczáiem áptekárſkiem: A toć będźie máść pomázánia ſwiętego [Oleum unctionis sanctitatis]. BibRadz Ex 30/25.

β. Przy udzielaniu sakramentów (42): PatKaz III 139; A batzyſz tu/ iáko mowiſz? máżęćie tym oleiem? ábyś przes to pomázánie? wziął zupełne grzechow odpuſztzenie? KrowObr 81v, 81v; BiałKat 243v, 366; A wierzyć mamy/ że pomázánie to nie Apoſtołowie náleźli/ ále Pan ie roſkazał KuczbKat 230, 230.

pomazanie czego [= czym] (1): (nagł) Záklinánie trzećiego Oleiu ktory Swiętym Bálſamem zową (–) [...] [zaklinanie oleju do bierzmowania:] Zaklinamćie ſtworzenie Oleiowe/ [...] ábyś twoie błogoſláwieńſtwo wyſlał ná then Oley: I dáłeś przes pomázánie tego ſtworzenia otzyśćienie duſzne y ćieleſne. KrowObr 84.

W połączeniach szeregowych będących wyliczeniem sakramentów [zawsze: ostatnie (a. ostateczne) pomazanie] (4): OpecŻyw 178v; Marya Szwyątoſzczy koſzczyelne wſwym zyuoczye przyymouala ktore ſą krzeſth pothwyerdzenye czyalo boze. pokuta, malzenſtwo, oſtathnye pomazanye a ſzwyączenye kaplanſkye PatKaz III 135; WujJud 26; LatHar ++8v.

Wyrażenie: »pomazanie olejem świętym (a. poświęconym), oleju (świętego), krzyżma, olejne« [w tym: oleju abo krzyżma (1)] [szyk 6:4] (6:3:1:1): I co tu inſzego ná krzćiech ſwoich okázuiećie/ kiedy niewinne dziatki krzćićie/ á thym ſmrodliwym oleiem ſmáruiećie/ iedno iż wy/ [...] dufaćie themu ſmrodliwemu pomázániu oleynemu/ ktoremu duſzne y ćieleſne błogoſláwieńſtwo y zbáwienie przywłaſztzaćie KrowObr 82v, 81v [2 r.]; BiałKat 386v żp; SkarJedn 347; prośił aby mu przenaświętſzy Sákráment podány był: ktory z wielką pokorą y wyznánim Kátholickim [...] przyiął y pomázánie oleiu S. wziąwſzy/ duchá Pánu Bogu oddał SkarŻyw 203, 278; LatHar 648, 678; WujNT 795.
Zestawienie: »ostatnie (a. ostateczn(i)e), poślednie pomazanie; świątość pomazania chorych« [szyk 22:4] (24:1;1): OpecŻyw 178v; PatKaz III 138v; Ná drugim oſádzeniu rozbieráli theż drugie ártykuły/ zwłaſzcżá o mſzy/ iż też ieſt zá iednę Swiątość kośćielną/ o ſpowiedzy o pokućie y chorych oleiu co zową poſlednie pomázánie BielKron 236; KuczbKat 230 [2 r.]; Przeto ſtárſzy Oycowie náſzy ten Sákráment Swiątośćią pomázánia chorych/ y Swiątośćią zchodzących z tego świátá/ zową. WujJud 161, 160v [2 r.], 199v, Nnv; KarnNap E4 żp; Pomázánie oſtátnie Oleiu S. kłádą ná vmarłe/ y tego Sákrámęntu nád ſamym bezduſznym ćiáłem vżywáią. To ieſt błąd SkarJedn 347; LatHar 347 marg, 641, 678 [2 r.]; WujNT 148, 795 [2 r.], Bbbbbb4. Cf W połączeniach szeregowych, Szereg.
Szereg: »ostatnie (a. ostateczne) pomazanie albo (to jest) olej święty« [szyk 1:1] (2): [król afrykański Belul i jego poddani] Oſtátniego pomázánia/ to ieſt Oleiá ſwiętego nie przyimuią BielKron 462; LatHar Aaa7v.
γ. Przy podejmowaniu godnego gościa (tu: Jezusa) (2): przebiwſzy álábáſtr/ wylałá (oleiek) ná głowę iego. (marg) Pomázánie. (–) LatHar 704.

pomazanie czyje [= kto jest pomazany] (1): przyſtąpiła k niemu niewiáſtá/ máiąca álábáſtrowy ſłoiek oleyku drogiego/ y wylałá ná głowę iego/ zá ſtołem śiedzącego, (marg) Páńſkie pomázánie przed śmierćią. (–) LatHar 689.

δ. Przy przygotowywaniu zwłok do pogrzebu [czego] (3):
Wyrażenie: »pomazanie ciała« (3): OpecŻyw 154; [Trzej królowie mówili:] A iſz ná on cżás do iego poſługi przybyć nie będziem mogli/ zoſtawmy Mirrhę ná pogrzeb iego/ y ná pomázánie S. ćiáłá iego. SkarŻyw 28; LatHar 704.
2. W religii mojżeszowej i chrześcijańskiej: z woli boskiej wyróżnienie kogoś, powołanie do pełnienia wysokiej godności przez ceremonię namaszczenia; unctio Vulg, PolAnt (47): PatKaz III 131v; To ieſt od pomazánia rok [Saul] był krolem nie wziętym/ aż do tego cżáſu kiedy go znowu Sámuel ná ſejmie opowiedział BudBib I 154d marg; Aliśći záś potym rychło/ w kilká niedziel/ iákoby dopiero ná kroleſtwo/ przez loſy y pomázánie był wſtáwiony [Saul]/ á ták też iáko ſie prętko Krolem vrodził/ y iáko potym rychło krolem pozdrowion był/ ták też záś prętko kroleſtwá poſtrádał. CzechRozm 140; CzechEp 310.

pomazanie czyje [= kto jest pomazany] [w tym: G sb i pron (4), pron poss (1)] (5): Toć ieſt pomázánie Aaroná y ſynow iego z ofiar zápalonych Pánu/ od dniá onego w ktory ie ſobie wezwał ná vrząd kápłáńſki. BibRadz Lev 7/35, I 61a marg; BielKron 63, 63v; CzechRozm 140v.

pomazanie czyje [= przez kogo] (1): CzechEp 385 cf »potwierdzenie i pomazanie«.

Wyrażenia: »pomazanie kapłana, na kapłaństwo« (1:1): Pomázánie ná Kápłáńſtwo. BielKron Llll2, 33v marg.

»pomazanie na krolestwo, na stolec krolewski« (6:1): Gdy [poseł] przyiechał do Rzymá/ poſelſtwo powiedźiał proſząc od wielkiego K. Moſkiewſkiego/ áby mu Papież/ tudźieſz y Ceſarz dali Tytuł y pomázánie ná Kroleſtwo Moſkiewſkie BielKron 436v, 63v, 64, 299v, 429v, 436v; CzechRozm 140v.

»pomazanie święte« (1): iż przez świątość pomázánia świętégo/ któré od Kápłaná Król bierze/ tych rzeczy doſtawa/ ſercá nowégo/ przez któré odmienia ſye w człowieká inſzégo: [...] OrzQuin V v.

»wnętrzne pomazanie« (1): Ku więtſzéy świętobliwośći pomázuią Kápłaná oleiem świętym/ bo ták Pan Bóg roſkazał [...]. Ma go tedy to pomázánie nápomináć/ iż wnętrznym pomázániem ieſt od Duchá święthégo pomázan ná vrząd wielkich táiemnic Bożych BiałKat 366.

Szeregi: »pomazanie i poświęcenie« (1): Ieſtem pomázány kápłan/ przyiąłem pomázánie y poświęcenie od Biſkupá. ReszPrz 46.

»potwierdzenie i pomazanie« (1): żeby iemu [papieżowi] káżdy przyśiągł obedyencyą/ poſłuſzeńſtwo: y bez iego potwierdzenia y pomázánia/ nie ważył ſie być áni Krolem/ áni Ceſárzem. CzechEp 385.

Przen (27):
a) O Chrystusie (7): z ktorego [Psalmu 45] też wiele rzecży Piſarz liſtu do Hebreow káp: 1. ꝟ 8. przycżyta Pánu náſzemu Iezuſowi/ á zwłaſzcżá ſtolicę krolewſką/ práwie Boſką/ y pomázánie obfite zacne y nád wſzyſtki Krole pomázáńce Boże nie rowno ſpániálſze. CzechRozm 178, 22v.

pomazanie czyje (2): tedybym dopiero z nimi do Meſyaſzá przyſtąpił: [...] żeby mi to pokazáli [...] coby zá znáki miáły być przyśćia iego. Potym iákie miáło być kroleſtwo iego: iákie pomázánie: iáki rząd y poſtępki: iáki żywot y dokońcżenie. CzechRozm 70, 36.

W połączeniach szeregowych (4): CzechRozm 36; iż ponieważ tego Iezuſá Chriſtuſá ſyná Bożego boſtwo to/ ktore w tym zápiecżętowániu/ poświęceniu/ y pomázániu/ záwiſnęło/ ze wſzelką zwierzchnośćią ná niebie y ná źiemi/ od ſámego Bogá oycá ieſt/ [...] przetoż [...] CzechEp 217, 217 [2 r.].

Wyrażenia: »pomazanie na krolestwo« (1): dlá ktoreyby [przyczyny] to iego pomázánie ná kroleſtwo/ ſtolicá iego/ y wywyżſzenie nád Anioły/ trwáłe y wiecżne miáło być CzechRozm 36.

»pomazanie olejem radości« (1): ktoremu wſzytkie rzecży poddáne ſą od oycá/ y zwierzchność wſzytká ná niebie y ná źiemi [...] y ſąd y żywot y pomázánie oleiem rádośći nád towárzyſze [...] przeto iż go oćiec zápiecżętował/ poświęćił y poſłał ná świát CzechEp 217.

b) O darze łaski bycia chrześcijaninem (20): Ieſliże to ták ieſt/ iż ludzie od mázánia wáſzego/ bierzą zbáwienie/ tedyć ono ſwiádectwo Duchá ſwiętego/ ieſt fáłſzywe/ ktore Ian Swięty nápiſáł/ mowiąc do wiernych. Iż wy pomázánie maćie/ od Swiętego onego [1.Ioann 2/20]. A ſlyſzyſz tu/ od kogo máią wybráni Boży pomázánie? KrowObr 84v; Leop 1.Ioann 2/20, 27; BiałKat 243v; CzechEp 125; LatHar 560; iż y ſam [Chrystus] Duchem S. był pomázány/ y łáſkę pomázánia rozlewa ná członki ſwe Chrześćijány. WujNT 444, 1.Ioann 2/20, 27 [2 r.].

pomazanie czyje [= przez kogo] [w tym: G sb i pron (3), pron poss (1)] (4): Leop Ioann 2/27; ále Duch Boży poruſza ſerce/ y piſze w toż ſerce łáſką á pomázániem ſwoim RejPosRozpr c. Cf »Ducha Świętego pomazanie«.

Wyrażenia: »Ducha Świętego, Duchem Świętym pomazanie« [szyk 2:1] (2:1): kthore mázanie [olejem w Starym Zakonie] zwierzchnie/ nic inſzego nieznámionowáło iedno wnęthrzne pomázánie Duchem Swiętym/ kthorego nam Kryſtus męką y ſmierćią ſwoią/ záſlużyl/ y zeſlał. KrowObr 85, 171; CzechRozm 259v.

»duchowne, wnętrzne pomazanie« (2:2): Izaſz Pan Kryſtus Syn Boży roſkazał/ kiedy oleie krzćić/ albo iáko wy mowićie/ ſwięćić? [...] vkaſz teſz/ iż Oley okrztzony/ duchowne tzyni pomázánie/ to ieſt/ Duchá ſwiętego dáie KrowObr 81v, 81, 85; SWięty Duchu [...]. Tyś ieſt Cieſzyćielem wiernych názwan/ y Boſkimeś dárem miánowan/ [...] ogniem y wnętrznym pomázániem/ światłośćią łáſki pewną. ArtKanc H7.

Szereg: »krzyżmo to jest pomazanie« (1): Trzebá też pomázáć tego ktory ieſt okrzczony: áby przyiąwſzy krzyżmo/ to ieſt pomázánie/ mogł być pomázáńcem Bozym [!]/ y mieć w ſobie łáſkę Chriſtuſową. WujNT 429.
3. Zamazanie, zatarcie; zniszczenie (1):

W przeciwstawieniu: »pomazanie ... poprawa« (1): nálazł tego [Plato Dionizjusa tyrana]/ iáko fáłſzywie piſáną kſięgę/ kthora/ bárziey do końcá pomázánia/ niż popráwy potrzebowáłá/ iż widział być rzecż niepodobną/ áby go od okrucieńſtwá [...] miał odwieść GórnDworz Kk6.

II. Rzeczownik od „pomazać” i „pomazać się”: skalanie, pohańbienie siebie lub otoczenia przez popełnienie czegoś złego, niewłaściwego, hańbiącego; contaminatio Mącz, Calep, Cit; commaculatio Mącz; inquinamentum, inquinatio, pollutio Cn (15): KrowObr 110; Mącz 203b, 439b; Cżemu ſie tego nie lękaſz [fałszywy proroku] że tę márną páſzcżekę twoię obiecał Pan przez Proroká nátrzeć piołunem/ á żołcią chcze nápoić/ powiedáiąc iż od tákowych Prorokow wyſzło pomázánie ná wſzythkę zyemię. RejPos 189; Calep 251a.

pomazanie czyje, czego (2): Tenże Ezechiel iáwnie o tim imieniem Pańſkim powiedał: Iż przydzie cżás iż ia wyleię na was wodę cżyſtą á będzyecie ocżyścieni od wſzego pomázánia wáſzego. RejPos 153v; SkarŻyw 31.

Wyrażenia: »dobrowolne cielesne pomazanie« = samogwałt (1): (nagł) CVdzołoſtwo/ y wſzelki ſpoſob niecżyſtośći vcżynkowey. (–) [...] Dobrowolne ćieleſne pomázánie. LatHar 117.

»pomazanie nierządne« (1): pokłon bądz tobie nieśmiertelny y wſzechmocny Oycże/ yżeś mię [tj. świętą Jagnieszkę] przez ſyná ſwego z mocy niepobożney ręki wybáwił: y od pomázánia nierządnego záchowałeś duſzę y ćiáło moie SkarŻyw 70.

Wyrażenie przyimkowe: »bez pomazania« (2): BielKron 67 cf W przen.
~ Szereg: »bez pomazania, w niewinności« (1): ktorzy [zgromadzeni wokół Baranka w wizji św. Jana] ći ſą/ [...] kthorzy ſą niepomázáni ná cielech ſwoich [...]. á bez wſzego pomázánia w niewinnośći ſwey záwżdy ſtali przed Máyeſtatem Páńſkim. RejPos 342v. ~
W przen (1):
Wyrażenie: »bez pomazania ręku« = nie skalawszy się zbrodnią (1): A gdy ſie Dawid dowiedzyał iż Nábál vmárł/ rzekł: Pochwalon bądź Pan Bog że oddał złość Nábálowi w głowę iego bez pomázánia ręku moich. BielKron 67.
a. Sprofanowanie świętości [czego] (3): Ktoryby ſie ták nie ocżyśćił/ á wſzedł do domu Bożego/ záginęłá duſzá iego z ludu Bożego/ zá pomázánie mieyſcá ſwiętego. BielKron 37.
Wyrażenie: »świątości pomazanie« (1): Profanatio – Swiątoſczi pomazanię. Calep 854b.
W przen (1):
Wyrażenie: »pomazanie krwią« = sprofanowanie przez zabójstwo (1): Kalkás kápłan powiedzyał od bogow/ iż inácżey gniewu boſkiego nie vkroćimy/ iedno przez ofiárę tey ktora byłá przycżyną pomázánia krwią kościołá Apolinowego [tj. Polikseny, która była pośrednią przyczyną zamordowania Achillesa w świątyni]. BielKron 60.
b. Nieczystość rytualna (według przepisów prawa Starego Testamentu) (1): Ty [Maryjo] iako iedná znich miedzy nimi pokorną ſtoiſz: miedzy niecżyſtymi/ iákobj niecżyſta: miedzy corkámi Iáwy/ iákobj zboleśćią y pomazánim rodząca. SkarŻyw 112.
III. To, co jest skutkiem lub służy do pomazania (11):
1. Plama, zabrudzenie; pollutio Mącz; macula Calep (2): Pollutio, Pomázánie. Mącz 200a; Calep 626b.
2. To, co służy do namaszczenia; chrisma Calep (9): KrowObr 84; Chryſtuſowé imię od pomázánia rzeczoné ieſt: bo Chryſtus przetłumacza ſye ná náſz ięzyk pomázániec/ a chriſma pomázánié BiałKat 243v; KuczbKat 150 [2 r.]; WujNT 444.
Wyrażenie: »wonne pomazania« (1): [nikt nie będzie kupował] kupiey złotá y ſrebrá/ [...] tákże y cynámon/ y wſzytki wonne pomázánia/ kádzidłá/ winá/ oliwy/ pſzenice/ y mąki iey/ bydłá/ owce RejAp 151.
Szereg: »krzyżmo, (albo) pomazanie« (2): iáko y on od niebieſkiego Krzyżmá/ álbo pomázánia/ Chriſtuſem był nazwány. KarnNap Cv; Calep [191]a.

Synonimy: 1. namazanie, natarcie, obmazanie; b.β. zest.: »ostatnie pomazanie«: »olej święty«; 2. mianowanie, naznaczenie, poświęcenie, powołanie; II. oszkaradzenie, oszpecenie, pohańbienie, pokalanie, posromocenie, splugawienie, zabrukanie, zelżenie, zesromocenie, zhańbienie, zmaza, zmazanie; III.1. blak, flak, makuła, pstrociny, zabrukanie, zmaza; 2. balsam, krzyżmo, olej, oliwa.

Cf POMAZA, POMAZAĆ

ZCh, SBu