1. Płynny tłuszcz otrzymywany z owoców drzewa oliwnego; oleum HistAl, Vulg, PolAnt, Calag, JanStat, Cn; olivum Murm, Mymer¹, PolAnt, Cn; olea Calep (444): Murm 161; Mymer¹ 41; wley trzy łyſzki oliwy albo więczey á tym pomaży żywot paniey FalZioł I 11a; ſtych zioł z ocztem á z oliwą ſałatę prziprawić FalZioł I 98b; Wezmi dwa funty oliwy, włoż w nię trzydzieſci kwiatków Lilijey [...]/ poſthaw w cieniu zawiązawſzy. FalZioł II 22v; Też vcżyń plaſtr z prochu te^go to korzenia [Reuponticum]/ z oliwą/ á z woſkiem FalZioł III 11b; Oliwa ieſt dobra żołądkowi dla mierney cierpnoſci kthorą ma w ſobie FalZioł III 22c; Druga oliwa ieſt ktorą biorą z drzewa iuż dobrze dozrzałego/ á ta oliwa ieſth miernie ciepła y odwilżaiącza FalZioł III 22c; lepſzy ieſt [kleszcz] piecżony niżli warzony, ieſzcże lepſzy ſmażony w oliwie FalZioł IV 41c, +6b [2 r.], I 1d, 2c, d [2 r.], 9b (202); A gdy poznał iż drugie^go roku oliwa nie miała obrodzić ktorej przeſzłe^go roku doſić było. Tedi zimie poki ieſzcże oliwy do ſić było, [...] barzo tanie nakupił BielŻyw 2, 2; GlabGad K; LibMal 1546/113; Niektorzi też z iego ricerzow lizáli trawę/ drudzi pili oliwę á niektorzi pili ſwoy właſny mocż HistAl H5; KrowObr 123v; Leop Num 11/8; Flaſza czenowa do ocztu Flaſza druga czenowa do Oliwi WyprKr 117, 120; Przy Skopie theż oddaſz ofiárę twą śniedną dwie częśći dźieſiąći mąki czyſthey nágnietáney/ z trzećią częſćią Hinu oliwy. BibRadz Num 15/6; gdym miał thák wielką obfitość wſzego/ iákoby też y ná drogách było másłá pełno/ á z opoki oliwá płynęłá. BibRadz I 283d marg, Gen 35/14, Lev 23/13, Num 7/37, 43, 49 (24); BielKron 262, 446; Oleum, Oliwá/ oliey który z drzewá płynie. Mącz 261c, 192b, 193a, 261c [3 r.], 262d [2 r.], 478b; Sáme też Centorzyą wwinie wárzyć z oliwą/ á ná chore mieſtce przykłádáć. SienLek 62; Láyno wroble z oliwą ſtárſzy/ w vcho wley/ będźie świędźieć/ ále ćierpieć trzebá. SienLek 77v; Albo oliwę zágrzawſzy z winem/ máczáć wtym báwełnę/ á ćiepło ná mieſtcá bolącé przywijáć. SienLek 123v; Roztoṕ żywicę woſk y oliwę ſpołem/ á pothym wſyṕ kádźidło y s koźiorożcem/ przecadź á przykłáday. SienLek 146, 38v, 40, 46v [2 r.], 47v, 61 (72); W koſciele Sálomonowym to wiemy iż Oliwę lali do lamp ktore ſtały ná ſwiecżnikoch RejAp 90v, 90v, 151, 152v; iako też ono co Oleum/ oleiem przekłáda [...] miaſto tego coby miał przełożyć/ oliwą BudBib b2; Záś ieſli przynieſieſz dar obiáty piecżony wpiecu/ (tedy ma być) plácek zbiałey mąki/ przáſny/ oliwą rozmieſzány BudBib Lev 2/4; Y nápełnią ſię gumná zbożem/ á opływáć będą práſy moſzcżem y oliwą. BudBib Ioel 2/24, Ex 29/40, Lev 2/1, 2, 4, 5 (48); BudNT Matth 25/3, 4; Oczko 26v, 32v; SkarŻyw 103, 491; Calep 475b, [727]b, 1144b; Samiż Apoſtołowie/ iáko ś. Márek nápiſał/ chore oleiem pomázowáli: ktorzy cyrulikámi/ y bálwierzámi nie byli/ y pewnie to wiedźieli/ że ſámá oliwá ćięſzkich chorob nie lecży. LatHar 648; WujNT Luc 7/46, 16/6, Apoc 6/6, 18/13; Kámień oliwy [olei olivae unus lapis JanSta 1049]/ zá cztérdźieśći groſzy. SarnStat 274.

oliwa do czego (2): Záś vrząd Eleázará ſyná Aharoná ofiárowniká/ oliwá do świecżniká/ kádzenie zwonnych zioł obiáta vſtáwicżna y oliwá námázywánia BudBib Num 4/16, Ex 25/6.

oliwa z czego (1): Omphacinum oleum, Oliwá z niedoźrzáłych oliwek. Mącz 263d.

oliwa ku czemu (4): Wonne theż źiołá/ y Oliwę ku przypráwieniu kágáńcow/ y máśći/ y vcżynieniu Kádzidł naiwdzięcżnieyſſey woni. Leop Ex 35/28; Thákże lichtarz ku świeceniu z naczyniém iego/ Lámpy iego/ y Oliwę ku świeceniu. BibRadz Ex 35/14, Ex 35/8, Num 4/16.

W połączeniu z nazwą (1): Wezmi gębki modrzewowey ſtharthey na proch zmieſzayże ią z oliwą ktorą zową Tartarum (w aptecze naydzieſz) FalZioł III 3c.

W połączeniu szeregowym (1): Oto ia poſyłam wam zboże/ y moſzcż/ y oliwę/ że ſię náſyćićie BudBib Ioel 2/19.

W porównaniach (3): A nátrzy ſie iáko gorzałką á oliwą á mydełkiem roſtropną powſcięgliwoſcią RejZwierc 162, 162; Kiedyż tedyż ná wierzchu ſpráwiedliwość bywa: Iák oliwá z vkropem pomieſzána wſpływa KlonWor 73.

W charakterystycznych połączeniach: nalać (wlać, przylać) oliwy (24), napić się, przyczynić (10), przyłożyć (6), włożyć (2), wziąć (36); oliwę kupować, rozgrzać, wyżąć; nagnietać (nagnietany) z oliwą (10), rozpuścić (3), stłuc (stłuczony) (14), uczynić [co] (8), zetrzeć (utrzeć) (4), zmieszać (namieszać, przymieszać, rozmieszać, (roz)mieszany) (47); omyć w oliwie, rozpuścić (2), (na-, u)smażyć ((przy)smażony) (16), warzyć (warzony) (28); oliwa ciepła (2), dobra, droga, stara, świeża.

2. bot. Olea europaea L. (Rost); oliwka europejska, drzewo z rodziny oliwkowatych (Oleaceae); oliva Vulg, PolAnt, Cn (33): Vkładł ſie pod Oliwą/ támże zoſtał ná noc RejWiz 176v; Vderzyły niewiáſty ſzefelinem ktory Minerwá nośiłá/ wyroſłá oliwá/ znák dobry pokoiá y żywnośći. BielKron 27, 24v, 27 [2 r.], 50v; Mącz 262d; BiałKat 66; Calep [727]b, [728]a; gdy drzewá w leśie krolá obieráć chćiáły [...] figá y winna máćicá y oliwá krolem być niechćiáłá/ boiąc ſię ſwey ſłodkośći y tłuſtośći vtráćić SkarKaz 80a.

W porównaniach (10): OpecŻyw 182v; LubPs N5; Leop Eccli 50/11; Dáley powieda Pan o tych wyznáwácżoch wiernych tych dwu zakonów ſwoich: Iż tácy ſą iáko dwie oliwie ſtoiące przed máyeſtatem Bożym RejAp 90v; Iáko piękna oliwá wywyſzſſyłám ſię w rownym polu BudBib Eccli 24/15[19], Eccli 50/10[11]; A ia/ iáko oſobliwy W domu páńſkim krzak oliwy/ Kwitnąć będę [Ps 51/10] KochPs 78 [przeład tego samego tekstu LubPs, SzarzRyt]; Synowie cnotliwi do ſtołu śiądą/ á drzewu oliwy podobni będą. ArtKanc N13v; LatHar 410; SzarzRyt A4v.

3. Owoc drzewa oliwnego; oliva Mącz (7): on gdyż obiadwał k ſobie poſly puſcić kazał, á oliwę iedząc tak knim mowił [...] BielŻyw 25; Bacca, Yágodá/ y ynſzich drzéw owoc/ yáko ſą oliwy winá y yne. Mącz 22c, 262d; Colymbades Olijwe [!] naſsolone. Calep 218b, 342b [2 r.], [728]a.

4. n-loc (6): Klaſztor w Oliwie milá od Gdańſká w biſkupſtwie Kuiáwſkim zakonu Ciſtercienſow záłożył/ Kſiążę Pomorſkie Sámborius [...] Látá 1178. BielKron 357, 359v, 361v, 369v, Llll4; StryjKron 577.