[zaloguj się]
[pdf]

OLIWKA (30) sb f

o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N oliwka oliwki
G oliwek
A oliwki
I oliwką
L oliwkach

sg N oliwka (3). ◊ I oliwką (1). ◊ pl N oliwki (14). ◊ G oliwek (8). ◊ A oliwki (3). ◊ L oliwkach (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

Dem. od „oliwa” (30):
1. bot. Olea europaea L. (Rost); oliwka europejska, drzewo z rodziny oliwkowatych (Oleaceae) (z neutralizacją funkcji deminutywnej) (3):

W połączeniu szeregowym (1): Bo nád tym záſię wſzędy piękne drzewá ſtały [...] Więc drzewá Muſzkatowe/ Morelle/ Oliwki/ Miedzy nimi dziwnych farb rozmáite Sliwki. RejWiz 24.

W porównaniach (2): A dźiateczki ſtoią kołem: By w buynym ſádźie źieloné Oliwki nowo ſádzoné. KochPs 192; KochTr 6.

2. Owoc drzewa oliwnego (z neutralizacją funkcji deminutywnej); oliva Murm, Cn; orchis, orchitis Mącz, Cn; olea Cn (26): Murm 110; OLiwki zielone ſą zimne y ſuche/ żywot zaciſkaią/ Ale wodne oliwki Zołądek odzieraią dla gich kwaſnoſci, á zwłaſzcża gdy w oczcie pomokną. FalZioł III 22a, +6b, III 22a, b [2 r.]; Omphacinum oleum, Oliwá z niedoźrzáłych oliwek. Mącz 263d; Radiolus, Máluczka podługowáta oliwká. Mącz 345a, 261b, 267d, 285b, 345a (9); Zołądek potwierdzáią/ Iábłká kwáśne/ Rozynki/ Oliwki/ białe Orzechy włoſkie z Figámi/ [...] Piołyn/ Aloe/ ocet. SienLek 9, 94; Calep 471a; WujNT 791 marg.

W połączeniach szeregowych (2): RejWiz 14v; Przydzieſz do ſtanu/ nie trzebáć iuż będzie oliwek/ limonij áni kápárow dla przyſmákow/ iáko onemu domá leżącemu á roſpieſzcżonemu brzuchowi. RejZwierc 26.

W charakterystycznych połączeniach: (nie)doźrzałe oliwki (2), podługowate (2), wielkie, wodne, zielone (2).

Zwrot: »zbierać oliwki« (1): Olivo, Zbieram oliwki y oliwę. Mącz 261c.
Zestawienie: »czarne oliwki« [szyk 2:1] (3): Cżarne oliwki ſą ciepłe/ ale niethak barzo kwaſne/ A wſzakoż barzo nieſtrawne FalZioł III 22a, III 22b [2 r.].
3. Od znacz. ‘płynny tłuszcz z owoców drzewa oliwnego’ (w funkcji hipokor.) (1): Ale gdy iuż kto przydzie ku doſkonáłym látom ſwym/ nie inácżey iákoby przyſzedł po wielkim vprácowániu do iákiey piękney á woniáiączey łáźniey/ w ktorey ony wſzytki prace y trudy s ſiebie nadobnie wypoći/ á ieſzcże ſobie gorzałecżką/ oliwką/ á barſkim mydełkiem grzbiet nátrze. RejZwierc 161v.

Synonimy: 3. olej, olejek.

Cf OLIWA

JDok